Bezpieczeństwo w sieci - zjawisko cyberprzemocy Opracowanie: pedagog PG nr 1 w Łomży Marta Chojnowska

Tempo rozwoju nowych technologii jest oszałamiające. Rewolucja, której jesteśmy świadkami i uczestnikami, niesie za sobą ogromne korzyści, jak i zagrożenia. Unikatowe możliwości Internetu umożliwiają ludziom wzajemną NIEOGRANICZONĄ komunikację. Często jednak możemy natrafić w sieci na treści, których publikacja jest zakazana przez prawo.

Dzieci i młodzi ludzie są szczególnie narażeni na niebezpieczeństwo związane z użytkowaniem komputera, Internetu czy telefonu komórkowego. Ponad połowa nastoletnich internautów choć raz doświadczyła przemocy w Internecie – tzw. cyberprzemocy.

Cyberprzemoc (ang. cyberbullying) – najkrócej definiuje się jak przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych (głównie Internet i telefony komórkowe). Cyberprzemoc jest świadomą i powtarzaną szkodą wyrządzaną za pośrednictwem środków elektronicznych.

Podstawowe formy zjawiska: nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów z użyciem sieci, podszywanie się w sieci pod kogoś innego, wbrew jego woli.

Do działań określanych mianem cyberprzemocy wykorzystywane są głównie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy SMS i MMS

Cybreprzemoc charakteryzuje (w przeciwieństwie do „tradycyjnie” rozumianej przemocy): wysoki poziom anonimowości sprawcy, atutem sprawcy staje się umiejętność wykorzystania możliwości, jakie dają media elektroniczne (nie zaś siła fizyczna), szybkość rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze, stałe narażanie na atak, niski poziom kontroli społecznej (zjawisko trudne do zaobserwowania przez dorosłych).

Dane poświęcone skali zjawiska cyberprzemocy w Polsce (badania przeprowadzone na zlecenie fundacji Dzieci Niczyje), prezentują się następująco:

1. Aż 52% internautów w wieku 12 – 17 lat przyznaje, że za pośrednictwem Internetu lub telefonu komórkowego doświadczyło przemocy werbalnej – wulgarnego wyzywania (47%), poniżania, ośmieszania i upokarzania (21%), a nawet straszenia i szantażowania (16%). Ponad połowa przynajmniej raz była wbrew swojej woli fotografowana lub filmowana.

2. Coraz powszechniejsze staje się zjawisko tzw. kradzieży tożsamości. 29% badanych potwierdziło, że ktoś podszywał się pod nich podczas surfowania po Internecie. 14% skarży się natomiast na publikowanie i rozpowszechnianie w sieci kompromitujących ich materiałów. Zdaniem psychologów jest to najbardziej niebezpieczny rodzaj przemocy, gdyż uderza bezpośrednio w społeczny wizerunek danej osoby.

3. 60% respondentów na akt cyberprzemocy odpowiada zdenerwowaniem, 18% strachem, a u 13% wywołuje ona poczucie wstydu. Nastoletni internauci rzadko informują o problemie swoich rodziców i nauczycieli (jedynie 6-12% badanych). Najczęściej pomocy szukają u rówieśników.

Cyberprzemoc to tylko jedno z sieciowych niebezpieczeństw. Inne zidentyfikowane zjawiska to: uwodzenie dzieci przez Internet / pedofilia, pornografia dziecięca i inne nielegalne treści rozpowszechniane w Internecie, łatwość dostępu do wszelkich treści pornograficznych, uzależnienie od Internetu, przestępstwa internetowe.

Motywacja do stosowania cyberprzemocy przez młodych ludzi związana jest z czynnikami rozwojowymi. Chcąc zrealizować potrzebę przynależności dążą do tego, by być atrakcyjnymi dla grupy. Potrzeba akceptacji przez rówieśników lub ze strony silnej i/lub atrakcyjnej jednostki w grupie powoduje, iż młody człowiek nie uruchamia swojej oceny moralnej, tylko naśladuje działania grupy lub jednostki, nawet jeśli łamią one społecznie akceptowane normy.

Innym ważnym czynnikiem sterującym zachowaniem młodych ludzi jest obawa przed byciem ofiarą. Aby nie zostać ofiarą, przyjmuje się rolę sprawcy. Sprawca ma siłę, moc, nie boi się, budzi poczucie zagrożenia u innych.

Osobie dorosłej cyberprzemoc może wydać się niewielkim problemem z racji, że nie występuje tu fizyczne znęcanie się. Nie zapominajmy jednak, że psychika młodego człowieka jest bardzo krucha i takie doświadczenia mogą prowadzić do utraty pewności siebie, depresji, izolacji od rówieśników – może to znacząco wpłynąć na przyszłe życie.

Sytuacja wygląda jeszcze gorzej, jeśli dręczyciel i ofiara uczą się w tej samej szkole lub są sąsiadami, ponieważ dziecko jest poniżane i znieważane codziennie i nie czuje się już bezpieczne, nie tylko w szkole, ale i w domu. Sprawca przemocy narusza prywatną przestrzeń ofiary i pozbawia ją bezpieczeństwa.

Ofiara i sprawca cyberprzemocy: Ofiara: często ofiara wcześniejszej przemocy rówieśniczej, osoba wyróżniająca się „czymś” na tle grupy, dziecko takie czuje silną izolację grupy, osamotnienie, cyberprzemocy towarzyszy upublicznianie aktu nękanie, co powoduje poczucie ciągłego wstydu i zagrożenia. Sprawca: osoba często o niskich kompetencjach społecznych – nie jest w stanie za pomocą sobie dostępnych, społecznie akceptowanych metod komunikacji zwrócić na siebie uwagi, której potrzebuje i zrealizować ważnych dla siebie potrzeb, poczucie anonimowości w sieci daje jej poczucie bezkarności.

Warto pamiętać, że zarówno ofiara, sprawca i świadek potrzebują reakcji dorosłych na każde zachowanie o charakterze cyberprzemocy! Dorośli powinni informować o konsekwencjach, które grożą sprawcy oraz uczyć odpowiednich reakcji ze strony świadków danej sytuacji.

W chwili obecnej polskie prawo nie zapewnia w pełni skutecznej ochrony małoletnich przed cyberprzemocą, jednak wykorzystując istniejące regulacje prawne można w pewnym zakresie chronić małoletnie ofiary przemocy w Internecie. W przypadku cyberprzemocy istnieją dwie drogi ochrony prawnej: karna i cywilna.

Jest to istotne rozróżnienie ze względu na fakt, iż mnogość możliwości działań przemocowych przy użyciu nowych technologii powoduje, że przestępstwa zawarte w kodeksie karnym nie obejmują ich swoim zakresem. W związku z tym, w niektórych przypadkach, niemożliwe jest skierowanie sprawy do postępowania karnego (zgłoszenia jako przestępstwa). W takich sytuacjach konieczne jest posłużenie się drogą cywilną, czyli drogą roszczeń odszkodowawczych.

Należy pamiętać, że: 1. w przypadku cyberprzemocy w stosunku do dzieci, czyli osób poniżej 18 r.ż., wszystkie działania prawne realizują rodzice lub opiekunowie prawni. Nie jest możliwe dochodzenie odpowiedzialności prawnej dziecka pokrzywdzonego cyberprzemocą bez współpracy z rodzicami.

2. Niezależnie od formy cyberprzemocy, jeżeli podejrzewamy, że sprawcą cyberprzemocy jest osoba poniżej 17 r.ż., działania w sprawie realizuje sąd rodzinny i nieletnich. Tam należy złożyć informację o doświadczanej przez dziecko cyberprzemocy.

3. Jeżeli zgłosimy przestępstwo, a policja i prokuratura rozpoczną postępowanie, dziecko jako pokrzywdzony jest jednocześnie świadkiem przestępstwa i w związku z tym będzie przesłuchiwane. 4. Zgodnie z polskim prawem każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuraturę lub policję.

Prawna ochrona przed cyberprzemocą: Konstytucja RP, Konwencja o Prawach Dziecka, Kodeks cywilny, Kodeks karny, Kodeks wykroczeń.

12 LUTEGO DZIEŃ BEZPIECZNEGO INTERNETU ustanowiony został z inicjatywy Komisji Europejskiej, celem jest wspieranie działań propagujących bezpieczny dostęp dzieci i młodzieży do zasobów internetowych.