Higiena osobista człowieka głównie dotyczy higieny skóry. Są to podstawowe czynności mające zapewnić nam odpowiednią kondycję zdrowotną. Utrzymywanie naszego ciała w czystości kojarzy się przede wszystkim z codziennym myciem i kąpielą. Tak naprawdę na przestrzeganie prawidłowej higieny osobistej składa się również wiele innych zabiegów. Aby zapewnić sobie higienę na odpowiednim poziomie powinniśmy zadbać nie tylko o systematyczną pielęgnację ciała, ale także o właściwy ubiór - czyste obuwie, pachnące, świeże ubrania. Dzięki systematycznym zabiegom pielęgnacyjnym, nie tylko łatwiej będzie nam utrzymać nasze ciało w czystości, lecz także zapobiec rozwojowi wielu niebezpiecznych chorób.

Do higieny osobistej zaliczamy takie elementy jak: mycie zębów, włosów, zmiana bielizny i ubrań, maja one bardzo duży wpływ na zdrowie człowieka. Jama ustna jest środowiskiem szczególnie sprzyjającym rozwojowi bakterii. Znajdują się tu bowiem resztki pokarmowe, zwłaszcza na zębach i pomiędzy zębami, oraz złuszczający się nabłonek. W jamie ustnej jest zawsze ciepło, wilgotno, ciemno, a w ciągu nocy panuje wielogodzinny spokój. W tych warunkach bakterie mnożą się niezmiernie szybko, mogą doprowadzić do wielu różnych uszkodzeń i dolegliwości i schorzeń. Rozkładające się resztki pokarmów dają uczucie niesmaku, powodują nieprzyjemny zapach z ust. Dochodzi do próchnicy zębów, która prowadzi do ubytków w zębach, a także to powodować może występowanie różnych poważnych chorób, takich jak: zapalenie mięśnia sercowego, wsierdzia, stawów, nerek i innych narządów. Do najważniejszego postępowania związanego z pielęgnowaniem jamy ustnej należą: codzienne mycie zębów, nienarażanie na uszkodzenie szkliwa, okresowa kontrola u stomatologa.

Zęby należy myć przynajmniej raz dziennie - wieczorem. Wskazane jednak jest by myć zęby po każdym jedzeniu. Myć trzeba miękką szczoteczką, koniecznie własną, używając pasty lub proszku oraz ciepłej wody. Mycie powinno się zaczynać i kończyć płukaniem jamy ustnej, które jest konieczne do usunięcia resztek z różnych szczelin, których nie usunęła szczoteczka. Szkliwo zębów ulega uszkodzeniu, jeśli gryziemy twarde przedmioty np. orzechy, przegryzamy nici, a także pod wpływem zbyt gorących lub zbyt zimnych potraw. Szczególnie szkodliwe jest poddawanie ich naprzemiennemu oddziaływaniu wysokiej i niskiej temperatury, np. przy równoczesnym jedzeniu lodów i piciu gorącej kawy. Okresowa kontrola u lekarza stomatologa powinna być dokonywana co pół roku, także wówczas gdy nie dostrzega się żadnych zmian. Zdarza się bowiem, że zmiana zewnętrzna jest bardzo mała, a ubytek wewnątrz zęba duży i głęboki. Szczególne znaczenie ma wdrażanie dzieci do właściwego pielęgnowania jamy ustnej i systematycznej kontroli u stomatologa. W razie zauważenia nieprawidłowego ustawienia zębów ważne jest wczesne zwrócenie się o pomoc do ortodonty, bowiem w porę przeprowadzona korekta może tę wadę całkowicie usunąć.

Skóra człowieka spełnia kilka bardzo istotnych funkcji (ochronnych, regulacyjnych, wydzielniczych, odbioru informacji). Skóra nieuszkodzona stanowi główną, naturalną barierę oddzielającą środowisko wewnętrzne człowieka od zewnętrznego. Chroni ona przed wtargnięciem do wnętrza organizmu drobnoustrojów i innych ciał szkodliwych, z którymi człowiek się styka. Najważniejszą rolę w tej ochronie odgrywa naskórek tj. najbardziej powierzchniowa warstwa skóry, która stale się złuszcza się i odnawia. Przed nadmiernym złuszczeniem i związaną z tym ewentualnością doprowadzenia do przerwania ciągłości skóry chroni łój, który pokrywa skórę cienką warstewką, a produkowany jest w gruczołach łojowych. Łój wraz z resztkami potu nadają powierzchni skóry odczyn kwaśny, który wpływa hamująco na rozwój bakterii.

Skóra odgrywa ważną rolę w utrzymaniu stałej temperatury ciała. Jest to możliwe dzięki naczyniom krwionośnym, które w wysokiej temperaturze otoczenia rozszerzają się, a w niskiej – zwężają. Dzięki temu mechanizmowi w zależności od potrzeby organizmu krew traci więcej lub mniej ciepła. Funkcja wydzielnicza skóry polega na produkowaniu łoju w gruczołach łojowych i potu w gruczołach potowych. Skład potu jest bardzo zbliżony do składu moczu, jedynie bardziej rozwodniony. Odbieranie informacji ze świata zewnętrznego jest możliwe dzięki zakończeniom nerwowym, tzw. receptorom, które w zależności od rodzaju bodźca odbierają wrażenia bólowe, cieplne lub dotyku.

Właściwe pielęgnowanie skóry umożliwia dobre spełnianie wszystkich jej funkcji oraz chroni ją przed uszkodzeniami. Skóra człowieka jest stale narażona na zabrudzenia: drobnoustrojami, pyłem, kurzem, środkami chemicznymi, wydalinami i innymi czynnikami. Zanieczyszczają ją także wytwory własne: złuszczający się naskórek, pot, nadmierna ilość łoju. Wszystko to razem tworzy brud, stanowiący doskonałe podłoże dla rozwoju zarazków. Czysta skóra spełnia wszystkie swoje funkcje lepiej niż brudna. Mycie usuwa brud i uwalnia skórę od nieprzyjemnego zapachu. Szczególnie dokładnie należy myć te wszystkie części ciała, które najsilniej się pocą i najbardziej brudzą, a więc: ręce, stopy, pachy a u osoby otyłej – miejsca pomiędzy wszystkimi fałdami skóry. Bardzo dokładnie powinna być także myta okolica narządów płciowych i odbytu.

Dla zdrowia najkorzystniejsza jest kąpiel w wannie wieczorem. Ciepła (nie gorąca) kąpiel ma bowiem także działanie uspakajające, co sprzyja zasypianiu. Skórę należy chronić przed: uszkodzeniem, tj. skaleczeniem, pęknięciem, zetknięciem ze zbyt wysoką temp. (oparzenia), a także zabezpieczać przed odmrożeniem. Należy chronić ją przed długim działaniem wilgoci – w tym także przed działaniem własnego potu. Skora narażona na długie działanie wilgoci ulega bowiem maceracji, co sprzyja pęknięciom i otarciom. Wszelkie ubytki są wrotami zakażenia, przez które wnikać mogą zarazki i inne szkodliwe czynniki.

Dla dobrego funkcjonowania skóry, a także dla całego organizmu bardzo korzystne jest hartowanie. Polega ono na wywołaniu naprzemiennego zwężania i rozszerzenia naczyń krwionośnych np. przez kąpiel w ciepłej wodzie, a następnie spłukanie ciała zimną wodą; przez nacieranie całego ciała szorstką rękawicą umoczoną w słonej wodzie; czy też przez kąpiele słoneczne, powietrzne i wodne. Przy stosowaniu zabiegów należy pamiętać o środkach ostrożności tj. o odpowiednim dawkowaniu, a także braniu pod uwagę różnych przeciwwskazań. Pielęgnowanie skóry głowy i włosów polega na ich codziennym szczotkowaniu i czesaniu. Bardzo zalecane jest szczotkowanie, gdyż nie tylko usuwa pył i złuszczony naskórek, ale także wpływa pobudzająco na skórę głowy, wywołując ukrwienie.

Właściwe pielęgnowanie rąk to troska o ich czystość, a także zapobieganie obrażeniom. Od rodzaju wykonywanej pracy zależy, ile razy w ciągu dnia myjemy ręce. Zawsze jednak należy myć ręce przed posiłkami, po pracy, po wyjściu z ubikacji. Mycie powinno być dokładne, gdyż za pośrednictwem brudnych rąk możemy zakazić się zarazkami chorobotwórczymi, które np. wywołują choroby zakaźne przewodu pokarmowego, a także jajkami pasożytów itp. Ręce myjemy ciepłą, najlepiej bieżącą wodą i mydłem. Jeśli zachodzi potrzeba częstego mycia rąk, należy je zawsze po umyciu natłuścić łagodnym kremem.

Za paznokciami gromadzi się najwięcej brudu, dlatego trzeba je zawsze myć szczoteczką, a także krótko obcinać. Jeżeli ręce są mocno zabrudzone, poplamione, ze zgrubiałym naskórkiem, należy je przez min moczyć w ciepłej wodzie z dodatkiem mydła, a następnie ścierać szorstkim ręcznikiem zrogowaciały naskórek. Po takim zabiegu należy ręce natłuścić kremem, gliceryną lub olejem roślinnym. Brodawki na skórze rąk powinny być usuwane za pomocą elektrokoagulacji lub przez zastosowanie innych środków z przepisu lekarza. Wiele osób zawiązuje je nitką lub włosem końskim, w ten sposób można bardzo łatwo doprowadzić do zakażenia. Długotrwałe działanie na skórę takich środków jak: dziegieć, smoła, oleje naftowe, sole chromu, kobaltu, azbestu, może doprowadzić do powstania na skórze różnych zmian, w tym także nowotworowych. Ludzie narażeni na stykanie się z tymi środkami powinni poddawać się okresowym badaniom lekarskim.

Właściwe pielęgnowanie nóg to wzmacnianie ich przez odpoczynek oraz ćwiczenia. Trzeba również nosić prawidłowe obuwie, utrzymywać nogi w czystości, zapobiegać zniekształceniom, szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Duże osłabienie nóg łączące się z tym dolegliwości mają związek przede wszystkim z brakiem ruchu. Człowiek współczesny korzysta przy każdej okazji z różnych środków lokomocji, prowadzi siedzący tryb życia, nie podejmuje także ćwiczeń fizycznych. Obciążenie nóg zależne jest od pozycji, jaką najczęściej przyjmujemy. Największe obciążenie nóg daje pozycja stojąca. Długotrwałe stanie doprowadza do powstania żylaków, które występują najczęściej pomiędzy 30 a 50 rokiem życia. Na ich powstanie narażeni są ludzie długo stojący, otyli oraz kobiety w ciąży. Narażeni są także ci, którzy w czasie długotrwałego siedzenia zachowują złą postawę.

Powstawaniu żylaków sprzyjają bowiem wszystkie uciski z zewnątrz, w tym także ucisk krzesła. W zapobieganiu powstawaniu żylaków dużą rolę odgrywa takie postępowanie, które umożliwia odpływ krwi z rozszerzonych naczyń żylnych. Bardzo wskazane jest przyjmowanie parokrotnie w ciągu dnia pozycji leżącej, najlepiej z nogami uniesionymi nieco wyżej, np. opartymi na poduszce, albo przynajmniej pozycji siedzącej z nogami opartymi wyżej. W razie konieczności przyjmowania w ciągu dłuższego czasu pozycji siedzącej duże znaczenie ma odpowiednie dobranie krzesła. Krzesło powinno mieć taką wysokość, która pozwala swobodnie oprzeć nogi na podłodze a także „zachęca” do wyciągnięcia ich do przodu. Siedzenie krzesła nie powinno sięgać do zgięcia kolanowego. Korzystne dla nóg jest noszenie rajstop elastycznych, pończoch przeciw żylakowych oraz specjalnego obuwia. Po dłuższym okresie bezruchu bardzo wskazany jest ruch.

Długotrwałe stanie doprowadza także do powstania płaskostopia, zniekształcenia nóg, które polega na obniżeniu się łuków stopy. Powoduje ono też bóle stóp, łydek, kolan, a nawet stawów biodrowych i kręgosłupa. Płaskostopie powstaje przy takim ustawianiu i obciążaniu stopy, w którym ciężar ciała spada na wewnętrzne brzegi stop. Zniekształcenie to powstaje także u ludzi, którzy prowadzą siedzący tryb życia, noszą niewłaściwe obuwie, zażywają mało ruchu. Dobrym ćwiczeniem jest stanie i chodzenie na zewnętrznych brzegach stop. Zaleca się także chodzenie boso po miękkim podłożu (piasek, trawa) i noszenie właściwego obuwia.

Noszenie obuwia jest złem koniecznym. Chodzenie boso jest dla stop najkorzystniejsze, choć rzadko możliwe, musimy się bowiem chronić przed zimnem, wilgocią i urazami. Deformacje, do których doprowadza noszenie nieprawidłowego obuwia, to: płaskostopie, koślawe paluchy, sztywne palce, odciski. Dobre obuwie musi być przede wszystkim wygodne, tj. obszerne, nie uciskające ani palców, ani wierzchu stopy, o szerokiej podeszwie, umożliwiającej swobodne ułożenie na niej całej stopy. Podeszwa powinna być elastyczna, aby nie krępować ruchu stopy, przyśrodkowa powierzchnia obuwia powinna być prosta, a zapiętek obejmować ściśle stopę. Obcasy powinny być niezbyt wysokie oraz tak szerokie, aby zapewniały pełną podporę dla pięt. Utrzymanie nóg w czystości to kolejny warunek właściwego ich pielęgnowania. Nogi należy myć codziennie, najlepiej wieczorem, w ciepłej wodzie, dokładnie, ze szczególnym uwzględnieniem okolic najsilniej pocących się, tj. pomiędzy i pod palcami. Odciski w ich początkowym okresie, należy posmarować kremem, następnie wymoczyć i ścierać pumeksem. Większych odcisków nigdy nie należy ścinać, lecz w razie potrzeby zastosować leczenie za pomocą odpowiednich środków, które można kupić w aptekach.

Odzież chroni nas przed działaniem różnych czynników szkodliwych, jak; zimno, wilgoć, pył, urazy mechaniczne, nadmierne naświetlanie promieniami słonecznymi. Do bardzo istotnych właściwości higienicznych tkanin, z których wykonana jest odzież należą więc: zdolność przewodzenia ciepła, wchłaniania i zatrzymywania wody oraz przepuszczania powietrza. Właściwości te zależą od rodzaju włókna, z którego tkanina jest zrobiona, a także od sposobów jej utkania. Zdolność tkaniny do przepuszczania powietrza stanowi jej ważną właściwość higieniczną. Odzież powinna łatwo przepuszczać powietrze, gdyż jest to konieczne do parowania potu. Odzież impregnowana, plastykowa, gumowa jest dla zdrowia niekorzystna, dlatego zakładamy ją na krótko dla ochrony przed deszczem. Znaczenie ma także duże krój i długość odzieży, która nie powinna krępować ruchów ani uciskać. W zimie powinna być dłuższa. Pora roku ma wpływ na dobór koloru odzież. Kolory ciemne pochłaniają promienie cieplne, nadają się więc na odzież zimową, natomiast kolory jasne odbijają promienie słoneczne, dlatego latem ubieramy się w jasną odzież. Utrzymanie odzieży w czystości wymaga jej częstego prania. Tę część odzieży, która nie może być często prana, należy trzepać, wietrzyć i czyścić.

Okazuje się, że higiena osobista to kluczowa sprawa jeśli chodzi o nasze życie i edukowanie w tej dziedzinie powinno być bardzo istotnym elementem wychowania zarówno w domu, jak i w szkole. Kiedy nauczymy się przestrzegać higieny osobistej, z pewnością będziemy się dobrze czuć w swoim ciele. Opracowała: Patrycja Kasprzycka