Tworzenie i ewaluacja systemu dydaktycznego religii w szkole

Prezentacja na temat: "Tworzenie i ewaluacja systemu dydaktycznego religii w szkole"— Zapis prezentacji:

1 Tworzenie i ewaluacja systemu dydaktycznego religii w szkole
Opracował. Ks. Ryszard Dąbrowski – Siedlce 2006 1

2 Miejsce nauki religii w systemie oświaty i życiu Kościoła
Wstęp Miejsce nauki religii w systemie oświaty i życiu Kościoła 2

3 WTAJEMNICZENIE – KOMUNIA Z JEZUSEM
Nauka religii w szkole jako specyficzna forma katechizacji EWAGELIZACJA KATECHIZACJA INNE FORMY NAUKA RELIGII KSZTAŁCENIE – PRZEKAZ ORĘDZIA WYCHOWANIE – NAŚLADOWANIE JEZUSA KATECHIZACJA PARAFIALNA WTAJEMNICZENIE – KOMUNIA Z JEZUSEM SZKOŁA KOŚCIÓŁ 3

4 Autonomia podmiotów – Lekcja religii umożliwia ich współdziałanie.
Są to relacje wzajemnego podporządkowania i autonomii KOŚCIÓŁ SZKOŁA Lekcja religii Nauczyciel 1. Sprawowanie nadzoru merytorycznego nad podstawą programową, programem kształcenia i pomocami dydaktycznymi 2. Sprawowanie nadzoru merytorycznego nad nauczaniem 3. Kierowanie nauczycieli do określonej szkoły 4. Określaniu celów i zadań szkoły, które winny być realizowane na lekcjach religii 1. Zatrudnia i włącza nauczyciela religii w zakres odpowiedzialności za realizację planu wychowawczego i dydaktycznego szkoły. 2. Nauka religii podlega organizacji takiej samej, jak w przypadku innych przedmiotów nauczania. 3. Nauka religii podlega rygorom, jakie stosuje się wobec innych przedmiotów w zakresie nadzoru pedagogicznego. 4

5 Nauka religii elementem składowym systemu edukacji szkoły.
Podstawową ideą, uzasadniającą ponowne wprowadzenie nauki religii do szkoły, były wartości moralne w procesie odbudowy moralnej narodu. Nie jest możliwe pełne wychowanie człowieka bez uwzględnienia w nim sfery religijnej. USTAWA z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty ogłoszono dnia 21 czerwca 1996 r. obowiązuje od dnia 25 października 1991 r. Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. Dz.U 5

6 Ustawa o systemie oświaty
Art. 12. 1. (115) Publiczne przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadgimnazjalne na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. 2. (116) Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z władzami Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych określa, w drodze rozporządzenia, warunki i sposób wykonywania przez szkoły zadań, o których mowa w ust. 1. 6

7 i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach Z dnia 14 kwietnia 1992r. (por. Dz. U. Nr. 36 z dnia 24 kwietnia 1992r.) i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753). § 4. Nauczanie religii odbywa się na podstawie programów opracowanych i zatwierdzonych przez właściwe władze kościołów i innych związków wyznaniowych i przedstawionych Ministrowi Edukacji Narodowej do wiadomości. Te same zasady stosuje się wobec podręczników do nauczania religii. W związku z tym powstały dokumenty opracowane przez Konferencję Episkopatu Polski i zatwierdzone: 1.Podstawa programowa oraz program nauki religii dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadpodstawowych (program studyjny), Konferencja Episkopatu Polski, Komisja Wychowania Katolickiego, Księgarnia św. Wojciecha 1999: 2. Dyrektorium katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce, Konferencja Episkopatu Polski, WAM 2001; 3. Podstawa programowa katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce, Konferencja Episkopatu Polski, WAM 2001; 4. Program Nauczania religii, Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, WAM 2001; 5. Podręczniki do nauczania religii i pomoce metodyczne dla katechetów; 6. Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, WAM 2004; 7

8 i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach Z dnia 14 kwietnia 1992r. (por. Dz. U. Nr. 36 z dnia 24 kwietnia 1992r.) i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753). Na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943 oraz z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126) zarządza się, co następuje: § Do wizytowania lekcji religii upoważnieni są odpowiednio wizytatorzy wyznaczeni przez biskupów diecezjalnych Kościoła Katolickiego i właściwe władze zwierzchnie pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych. Lista tych osób jest przekazana do wiadomości organom sprawującym nadzór pedagogiczny. 2. Nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii i etyki, w zakresie metodyki nauczania i zgodności z programem, prowadzą dyrektor szkoły (przedszkola) oraz pracownicy nadzoru pedagogicznego, na zasadach określonych odrębnymi przepisami. 3. W uzasadnionych przypadkach wnioski wynikające ze sprawowania nadzoru pedagogicznego mogą być przekazywane odpowiednio biskupowi diecezjalnemu Kościoła Katolickiego oraz właściwym władzom zwierzchnim pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych. 8

9 i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753).
Podporządkowanie oznacza Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach Z dnia 14 kwietnia 1992r. (por. Dz. U. Nr. 36 z dnia 24 kwietnia 1992r.) i zmianami z dnia 30 czerwca 1999r. (por. Dz. U. Nr 67, poz. 753). § 7.1. Nauczyciel religii wchodzi w skład rady pedagogicznej szkoły, nie przyjmuje jednak obowiązków wychowawcy klasy . 2. Nauczyciel religii ma prawo do organizowania spotkań z rodzicami swoich uczniów również poza wyznaczonymi przez szkołę lub przedszkole zebraniami ogólnymi, wcześniej ustalając z dyrektorem szkoły lub przedszkola termin i miejsce planowanego spotkania. 3. Nauczyciel religii może prowadzić na terenie szkoły organizacje o charakterze społeczno-religijnym i ekumenicznym na zasadach określonych w art. 58 ustawy o systemie oświaty. Z tytułu prowadzenia organizacji nie przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie. 4. Nauczyciel religii ma obowiązek wypełniania dziennika szkolnego. 5. Nauczyciel religii uczący w grupie międzyklasowej (międzyoddzialowej), międzyszkolnej oraz w punkcie katechetycznym ma obowiązek prowadzić odrębny dziennik zajęć, zawierający te same zapisy, które zawiera dziennik szkolny. 1. Włączenie katechety w zakres odpowiedzialności za realizację planu wychowawczego i dydaktycznego szkoły. 2. Systematyczność i organizację taką samą, jak w przypadku innych przedmiotów nauczania. 3. Podleganie rygorom, jakie stosuje się wobec innych przedmiotów w zakresie nadzoru pedagogicznego. 9

10 Prawo nauczyciela religii 1.Do oceny pracy 2.Do awansu zawodowego
Prawa nauczyciela religii w szkole wynikające z prawa oświatowego oraz misji kanonicznej – są w zasadzie identyczne jak nauczyciela każdego innego przedmiotu Prawo nauczyciela religii 1.Do oceny pracy 2.Do awansu zawodowego 3.Do pomocy ze strony dyrektora 4.Do wyposażenia stanowiska pracy 5.Do członkostwa w radzie pedagogicznej 6.Do członkostwa w radach oświatowych 7.Do wynagrodzenia 8.Do jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie 9.Do wyboru metod, podręczników i pomocy 10.Do organizowania olimpiad i konkursów 11. Nie aktualne 12. Do tworzenia zespołu przedmiotowego 13. Do tygodniowego wymiaru godzin 14.Do wpływu na ocenę z zachowania uczniów 15.Organizowania wycieczek, pielgrzymek 16. Do otrzymania nagród 17. Do ochrony osobistej 18.Do urlopu wypoczynkowego 19.Do odwołania się od orzeczeń komisji dyscyplinarnej 20. Nie aktualne 21.Ochrony zdrowia 22.Zasiłku chorobowego 22. Dla dzieci pierwszeństwo w przyjęciu do przedszkoli, internatów, burs i szkół ponadgimnazjalnych 23.Do zaopatrzenia emerytalnego 24.Ochrony pracy kobiet 25.Usprawiedliwienia nieobecności w pracy 26.Przynależności do związków zawodowych 27.Organizowania spotkań z rodzicami 28. Prowadzenie organizacji o charakterze społeczno-religijnym i ekumenicznym Opracowano na podstawie: Ks. Jan Szpet, Prawa i obowiązki katechety w szkole, Literatura Katechety, Płock 1997 10

11 1.Wynikające z zadań szkoły 2.Wynikające ze statutu szkoły
Obowiązki nauczyciela religii w szkole wynikające z prawa oświatowego oraz misji kanonicznej Wobec szkoły Wobec Kościoła Wobec siebie samego 1.Wynikające z zadań szkoły 2.Wynikające ze statutu szkoły 3.Odpowiedzialności służbowej przed dyrektorem szkoły 4.Poszanowania godności osobistej ucznia 5.Realizacji programu nauczania 6.Współpracy z nadzorem pedagogicznym 7.Zachowania tajemnicy służbowej 8.Kontroli zeszytów 9.Odnośnie zadań domowych 10.Wypełniania dziennika szkolnego 11. Opieki nad uczniami podczas rekolekcji 12. Zapewnienia uczniom bezpieczeństwa 13. Udzielenia pomocy w przypadku zaistnienia wypadku 14.Ocenianie osiągnięć i zachowań uczniów 15.Jasności prowadzenia lekcji 16. Poszanowania porządku pracy szkoły 1. Wynikające z zadań i tożsamości katechety 2.Związku z parafią i życiem wspólnoty 1.Odpowiedniej formacji i zachowania tożsamości 2.Permanentnego dokształcania i formacji Opracowano na podstawie: Ks. Jan Szpet, Prawa i obowiązki katechety w szkole, Literatura Katechety, Płock 1997 11

12 6. Współpraca nauczyciela religii z nadzorem pedagogicznym (Ustawa o systemie oświaty)
Art. 33. 1. Nadzór pedagogiczny polega na: 1) ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli, 2) analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, 3) udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, 4) inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych. 2. W zakresie wymienionym w ust. 1 pkt 1 i 2 nadzorowi podlega w szczególności: 1) zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami, 2) realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, 3) (204) przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki, 4) (205) przestrzeganie statutu szkoły lub placówki, 5) (206) (skreślony). 6) (207) przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach, 7) (208) zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. 12

13 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ
z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz § 3. 1. Organy sprawujące nadzór pedagogiczny prowadzą mierzenie jakości pracy szkół i placówek, uwzględniając standardy oceny jakości pracy szkół i placówek określone w załączniku dorozporządzenia, z zastrzeżeniem ust. 2, 6 i 7. 2. Organy sprawujące nadzór pedagogiczny, prowadząc mierzenie jakości pracy szkół i placówek, uwzględniają również specyfikę poszczególnych typów i rodzajów szkół i placówek, tradycje regionu oraz regionalną politykę oświatową. 3. Mierzenie jakości pracy szkół i placówek jest prowadzone z uwzględnieniem opinii uczniów, nauczycieli i rodziców, w szczególności przez: 1) kontrolowanie realizacji przez szkołę lub placówkę wymagań określonych w przepisach prawa; 2) diagnozowanie i ocenianie stopnia spełniania przez szkoły i placówki standardów oceny,o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem ust. 2; 3) diagnozowanie osiągnięć edukacyjnych uczniów z uwzględnieniem wyników uzyskiwanych przez nich na poszczególnych poziomach kształcenia, a także na podstawie porównywania tych wyników z wynikami uzyskiwanymi przez uczniów na sprawdzianie i egzaminach; 4) monitorowanie podejmowanych przez szkołę lub placówkę oraz nauczycieli działań zmierzających do doskonalenia jakości pracy szkoły lub placówki we wszystkich zakresach jej działalności; 5) prowadzenie hospitacji, w tym hospitacji diagnozującej; 6) dokonywanie ewaluacji. 13

14 Tworzenie i ewaluacja nauczycielskiego systemu kształcenia
Sytuacja dydaktyczna System dydaktyczny A. Charakterystyka grupy trzech systemów dydaktycznych (autorytarny, humanistyczny, technologiczny) B. Nauczycielski system kształcenia – kształcenie wielostronne (Wincenty Okoń) 3. Podejście systemowe: A. Składniki systemu dydaktycznego B. Procedury tworzenia nauczycielskiego systemu kształcenia C. Dokumenty opisujące nauczycielski system kształcenia D. Procedura zmiany systemu kształcenia E. Analiza systemu i punkty krytyczne F. Zdarzenia krytyczne i inne źródła zmian systemowych 4. Ewaluacja systemu kształcenia A. Ewaluacja kształtująca B. Ewaluacja sumująca C. Ewaluacja wewnętrzna nauczycielskiego systemu D. Ewaluacja zewnętrzna 5. Przygotowanie i przeprowadzenie ewaluacji A. Projekt ewaluacji 14

15 Ćwiczenie nr 1 Proszę napisać pięć poleceń najczęściej kierowanych
do ucznia w czasie lekcji religii Następnie napisać nr składnika sytuacji dydaktycznej pokazanej niżej

16 1. Składniki sytuacji dydaktycznej
3.Treść kształcenia 2. Nauczyciel 5. Organizacja kształcenia 1. Uczniowie 4. Wyposażenie dydaktyczne Sytuacja dydaktyczna nazywamy współdziałanie nauczyciela, uczniów, treści kształcenia, wyposażenia dydaktycznego i organizacji kształcenia z pozycji obserwatora. Trzy pierwsze składniki są centralne, zasadnicze dla każdej sytuacji dydaktycznej a dwa pozostałe tworzą ramę współdziałania jako środowisko dydaktyczne. Sytuacja dydaktyczna jest dowolnie wybranym fragmentem procesu dydaktycznego zwykle krótkim, nie przekraczającym jednej lekcji. Obserwacja wszystkich interakcji jest bardzo trudna i żmudna, podejmowana w celach naukowych. Krzysztof Kruszewski stwierdził, że w dokonanej przez niego diagnozie na jedna minutę lekcji przypadało 74 minuty czynności przygotowawczych i zbierania danych. Można dokonać subiektywnej oceny występowania nasycenia poszczególnych składników sytuacji dydaktycznej ze strony uczniów i nauczyciela. Będą to orientacyjne dane, które przybliża nam sytuację dydaktyczną nauczanego przedmiotu. Ograniczona znajomość, ale znajomość! 16

17 Strona nauczycielska (jasność celów i wymagań) i wyposażenia wypadła (wykorzystania środków dydaktycznych) najniżej, nacisk został położony na stronę organizacji lekcji ( sprawność, swoboda uczenia się) i stronę uczniowską – kierowania uwagi na motywację uczniów i odwoływania się do wykorzystania ich zdolności. Bardzo mało uwagi przypadło na realizację treści kształcenia – 16 %. Wniosek: Kłopoty nauczycieli z prowadzeniem lekcji. Brak równowagi między elementami sytuacji dydaktycznej z maksimum po stronie nauczycielskiej.

18 Wyniki ogólne nasycenia składników sytuacji dydaktycznej w ocenie uczniów w roku 2005 nauczania blokowego nauki religii w SP Siedlce Średni wynik wyniósł 4,21 punktów na 5 punktów, czyli 84,13% wśród wypełniających kwestionariusz 71 uczniów nauczania blokowego. 18

19 Wyniki moich badań opisu przedmiotu inwentarza przeprowadzone w roku 2005 w klasach IV – VI sp
19

20 Respondenci określili w porządku malejącym stopień występowania:
Miejsce Składnik sytuacji dydaktycznej Liczba punktów skali 1. D. Nauczyciel 4,37 punktów 2. E. Uczeń 4,30 punktów 3. C. Wyposażenie zajęć 4,28 punktów 4. A. Treść kształcenia 4,21 punktów 5. B. Organizacja zajęć 3,86 punktów Średni wynik Najwyżej uczniowie ocenili stronę nauczycielską sytuacji dydaktycznej, na drugim miejscu stronę uczniowską, następnie wyposażenie zajęć, treści kształcenia, najsłabiej organizacje zajęć. 20

21 84,84% 83,66% 81,89% 73,20% 87,98% 83,09% Składniki Skale opisowe
Pytania Średnia w % Treści kształcenia 1 – 10 1. Znaczenie przedmiotu/modułu Ten przedmiot jest ważny dla mojego rozwoju duchowego Jest to przedmiot nowoczesny Jest mocno związany z tym, co dzieje się poza szkołą, w życiu Uczniowie mają poczucie, że uczą się bardzo potrzebnych rzeczy Uczniowie znający ten przedmiot poradzą sobie w życiu 84,84% 2. Dobór treści nauczania Każda lekcja tego przedmiotu przynosi coś ważnego dla uczniów Ilość materiału nauczania jest utrzymana w rozsądnych granicach To jest przedmiot „na myślenie”, a nie „na pamiętanie” Przeważają w nim umiejętności praktyczne Przeciętny uczeń jest w stanie spełnić wymagania tego przedmiotu 83,66% Organizacja zajęć 11 – 20 1. Sprawność organizacji Czas lekcji (zajęć) jest dobrze wykorzystany Organizacja zajęć jest lepsza z lekcji na lekcję Uczniowie sami kierują niektórymi ćwiczeniami Uczniowie mówią na lekcji co najmniej tyle, ile mówi nauczyciel Uczniom odpowiada ten sposób prowadzenia lekcji (zajęć) 81,89% 2. Swoboda uczenia się Niektóre tematy są zaproponowane przez uczniów Zajęcia przebiegają szybciej lub wolniej w zależności od wydajności pracy uczniów Uczniom wolno poruszać się na lekcji Uczniom wolno porozumiewać się w czasie lekcji Przedmiot jest nauczany zgodnie z zainteresowaniami uczniów 73,20% Wyposażenie zajęć 1. Dobór środków dydaktycznych Środki dydaktyczne są stosowane bardzo często Są to środki różnorodne Są to środki nowoczesne Służą uczniom do praktycznego działania Na lekcji pojawia się wszystko, co potrzebne 87,98% 2. Wykorzystanie środków Większość lekcji jest oparta na zastosowaniu środków dydaktycznych Uczniowie pracują z nimi samodzielnie Uczniom wolno wykonywać własne pomysły (doświadczenia) Niektóre środki są wytworzone przez uczniów Środki dydaktyczne są właściwie wykorzystane 83,09% 21

22 89,55% 85,32% 87,39% 84,41% Składniki Skale opisowe Pytania
Średnia w % Przebieg kształcenia 1. Jasność celów i wymagań Uczniowie dobrze wiedzą, czego mają się nauczyć Uczniowie dobrze wiedzą, jak się tego nauczyć Metody kształcenia są urozmaicone Wiadomo, co trzeba umieć na każdy stopień Ocenianie wyników kształcenia jest sprawiedliwe 89,55% 2. Przyjazny stosunek do uczniów Nauczyciel traktuje uczniów przyjaźnie Każdy uczeń może liczyć na pomoc nauczyciela Słabsi uczniowie też czują się dobrze podczas lekcji Nauczyciel chętnie przyznaje rację uczniom Na lekcji panuje twórcza atmosfera 85,32% Uczniowie 41 – 50 1. Wykorzystanie zdolności Uczniowie czują, że ich zdolności są ważne Odkrywają, że wiele potrafią Różne zdolności uczniów są doceniane Własne pomysły uczniów bardzo się liczą Zainteresowania uczniów mają duże znaczenie w uczeniu się przedmiotu 87,39% 2. Motywacja uczenia się Uczniowie chętnie zdobywają umiejętności z tej dziedziny Niektórzy uczniowie pasjonują się wiedzą z tej dziedziny Wszyscy uczniowie traktują przedmiot poważnie Mają poczucie, że wiele się już nauczyli Uczniowie chętnie uczą się tego przedmiotu 84,41% 22

23 A. Charakterystyka trzech systemów dydaktycznych
Autorytarny Humanistyczny Technologiczny Treść kształcenia ujednolicona incydentalna ustopniowana Organizacja zajęć regulaminowa urozmaicona funkcjonalna Wyposażenie najprostsze ilustratywne badawcze Nauczyciel zarządzający wspierający doradzający Uczeń podporządkowany wyzwolony samodzielny 23

24 Pogląd A: Szkoła jako przykry obowiązek
Koniec radosnego dzieciństwa przypada na siódmy rok życia, w którym dziecko idzie do szkoły. Odtąd posłuszny udział w lekcjach staje się głównym zadaniem, a w kąd idą własne potrzeby i zainteresowania. Groźne oblicze szkoły odsłania się stopniowo. Gdy w wyższych klasach wykonywanie coraz trudniejszych prac klasowych i domowych przerasta już możliwości typowego ucznia, pozostaje mu droga oporu, krętactw i oszustw lub co gorsza bezradność. Z takim bagażem psychicznym wchodzi się w dorosłe życie. Tylko najzdolniejsi dają sobie rade we współczesnej szkole, lecz nawet oni niecierpliwie czekają na wyzwolenie z jej murów. Wnioski: Autorytarny nauczycielski system kształcenia - system prymitywny z racji sposobu gromadzenia uczniów, kompetencji nauczycieli, doboru treści kształcenia, wyposażenia i organizacji. Wyśrubowane wymagania i surowe ocenianie osiągnięć uczniów były w tym systemie nagminnie wykorzystywane do wymuszania posłuchu. - Mówienie nauczyciela jest tanie, a uboga szkoła jest werbalna. Krzysztof Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP Warszawa 2000, B. Niemierko, Kształcenie według wymagań, s 74. 24

25 Pogląd B: Szkoła jako pole swobodnego działania
Szkoła wita siedmiolatków oferta edukacyjną i kształcących zabaw. W miarę jak dzieci dorastają, ich wpływ na to, czego się uczą i jak się uczą, staję się coraz większy. Wszystkie przejawy aktywności uczniów – nawet takie, które mają niewiele wspólnego z jakimkolwiek programem kształcenia – cieszą nauczycieli. Nikt nie waży się oceniać dziecka. Nauczyciele mogą próbować je tylko opisać, wskazując przede wszystkim na „mocne strony”. Zawsze można w nim znaleźć wiele dobrego, bo spontaniczna działalność ujawnia mozaikę indywidualnych talentów i cech charakteru. Uczniowie kochają szkołę za swobodę, jaką im pozostawia. Pewne błędy, jakie popełniają i braki, jakie po jej ukończeniu wykazują, nie mącą tego pięknego wizerunku. Wnioski Humanistyczny system kształcenia Krzysztof Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP Warszawa 2000, B. Niemierko, Kształcenie według wymagań, s 74. 25

26 Pogląd C: Szkoła jest miejscem zorganizowanej pracy (ani przykry obowiązek, ani pole swobody)
Już siedmiolatek zaczyna rozumieć, że unormowana praca przynosi wyniki zasługujące na uznanie otoczenia. Stopniowo uczy się coraz sprawniejszego wykonywania zadań na miarę swoich uzdolnień w różnych dziedzinach. Prawo ucznia do określenia poziomu, na którym chce opanować dane wiadomości i umiejętności, jest w szkole starannie przestrzegane. Służą temu prezentacje wymagań programowych na początku roku i konsekwentne ich stosowanie w kształceniu i sprawdzaniu osiągnięć uczniów. Oceny szkolne oparte są na tych wymaganiach. Szkoła uczy wywiązywania się ze zobowiązań i tolerancji dla różnych, wysokich i niskich aspiracji edukacyjnych. Choć bywa wymagająca i surowa, jest na ogół szanowana. Wniosek: Technologiczny nauczycielski system kształcenia Akcent pada nie na proces uczenia lecz na wynik kształcenia nauczyciel posługuje się wielopoziomowymi, realistycznymi określonymi standardami osiągnięć - uczniowie znają je i rozumieją a nauczyciele konsekwentnie stosują je w procesie dydaktycznym; Sprawdzanie i ocenianie zadań wyćwiczonych według kryteriów merytorycznych (ocenianie kryterialne) Wyniki uzyskane wykorzystuje do ewaluacji swojego sytemu kształcenia Nie likwiduje wkładu pracy ucznia, lecz intensyfikuje przez konsekwentne wdrażanie wymagań i jasne „reguły gry” Krzysztof Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP Warszawa 2000, B. Niemierko, Kształcenie według wymagań, s 90. 26

27 D. Teoria kształcenia wielostronnego – próba pogodzenia systemów kształcenia, które występują równolegle, dopełniają się i wspierają. Rodzaj systemu Aktywność ucznia Wyniki kształcenia prowadzą do: System technologiczny Praktyczna – uczenie się przez działanie Sprawności działania ucznia System humanistyczny Emocjonalna – uczenie się przez przeżywanie Wartości moralnych System autorytarny Intelektualna – uczenie się przez przyswajanie gotowej wiedzy i odkrywanie nowej wiedzy Wiedzy Nauczycielski system kształcenia tworzony jest do jednego przedmiotu i oddziału szkolnego, do „jednorazowego użytku, Ale pewne jego części są odtwarzane przez danego nauczyciela z roku na rok, z przedmiotu na przedmiot i z klasy na klasę, a nawet są wspólne dla grupy nauczycieli. 27

28 4. Kontekst 2. Działania 1. Wejścia 3.Wyjścia
3.A. Składniki sytemu dydaktycznego jako przedmiot ewaluacji 4. Kontekst 2. Działania 1. Wejścia 3.Wyjścia 1. Wejścia – to uzdolnienia, zainteresowania, aspiracje, wiadomości i umiejętności dzieci i młodzieży, ich nauczycieli oraz wszystkie istotne właściwości zastanych systemów dydaktycznych 2. Działania – to elementy, których przeznaczeniem jest wpływać na wyniki projektów, czyli „wyjść” 3. Wyjścia – to wiadomości, umiejętności, postawy wobec uczenia się, wartości, cechy osobowości, stosunki społeczne i inne zachowania 4. Kontekst – to otoczenie i warunki, w których przebiega proces edukacyjny, np.. Stałe urządzenia szkoły, struktura administracyjna, sposób finansowania, pozycja społeczna oświaty, przekonania rodziców, rynek pracy. 28

29 3. B. Procedura tworzenia nauczycielskiego systemu kształcenia – przykładowa wg Davisa
1 Sformułowanie celów kształcenia Czy cele realizowanego programu są możliwe do osiągnięcia przez poszczególnych uczniów? Wejście 2 Rozpoznanie stanu wejściowego Jakie są dotychczasowe osiągnięcia uczniów? W jakim systemie dydaktycznym zostały uzyskane? wejście 3 Wyodrębnienie czynników sprzyjających stanu wejściowego i kontekstu - zasobów Jaki stopień motywacji posiada uczeń i nauczyciel? Jaką wiedzę posiada uczeń i nauczyciel? Jakie są środki dydaktyczne na wyposażeniu szkoły? Czy są dostępne środki dydaktyczne? Jakie możliwości organizacyjne i finansowe posiada szkoła? 4 Wyodrębnienie czynników zakłócających stanu wejściowego i kontekstu - ograniczeń Jakie braki poznawcze posiada uczeń, nauczyciel? Jakie są niedostatki motywacyjne ucznia, nauczyciela? Jakie są sprzeczne oczekiwania i nawyki? Jakie są braki organizacyjne? Czy są przeludnione klasy? Jakie są braki materialne ucznia, szkoły? Jakie przepisy prawne ograniczają podejmowanie działań nowatorskich? 5 Wybór metod kształcenia Jakie metody pracy są strategiczne dla całego systemu kształcenia? Czy wybrane metody będą dostosowane do celów kształcenia? Działania 6 Zapewnienie kontroli procesu kształcenia Czy opracowano sposób monitorowania systemu kształcenia? Czy opracowano plan ewaluacji procesu kształcenia? Czy klienci szkoły otrzymują informację zwrotna o „odległości” od celów kształcenia? Czy określono sposób doskonalenia systemu w przypadku występowania zakłóceń? Działania – wyjście 29

30 3. C. Dokumenty opisujące nauczycielski system kształcenia
1. Plany wynikowe 2. Przedmiotowy system oceniania z nauki religii 3. Narzędzia badawcze 4. Własne programy, projekty 5. Spis własnych środków dydaktycznych 6. Baza danych 7. Własne opracowania, analizy, raporty 8. Przechowywane materiały wytworów prac uczniów, np. testy, wypracowania, rysunki, modele, albumy, itp.. 30

31 3. D. Zmiany sytemu kształcenia – podjęcie decyzji na podstawie
analizy punktów krytycznych dysfunkcji sytemu Zmiana systemową nazywamy taka różnicę w stosunku do stanu poprzedniego, która dotyczy, bezpośrednio lub pośrednio, wszystkich elementów systemu i powoduje istotne zwiększenie jego skuteczności. Obejmuje ona działania w co najmniej jednym punkcie krytycznym systemu a rzutuje na cały system. Procedura: 1.Opisujemy dysfunkcję systemu, najczęściej trudności na podstawie przeprowadzonej diagnozy z zastosowaniem różnych narzędzi badawczych 2. Wykrywamy punkt(y) krytyczny(e) systemu na podstawie przeprowadzonych badań 3. Określmy rodzaj ograniczeń 4. Poszukujemy źródeł głównych zasobów - wsparcia 5. Dokonujemy zmian metod pracy z uczniem 6. Określamy sposób kontroli skuteczności zmian 7. Wdrażamy podjęte decyzje w celu doskonalenia swojego sytemu kształcenia 8. Przeprowadzamy ponownie ewaluację swojego sytemu kształcenia 31

32 3. E. Analiza systemowa i punkty krytyczne systemu kształcenia
zastosowana do składników sytuacji dydaktycznej - wykrywanie elementów dysfunkcji systemu Dysfunkcja systemu Punkt krytyczny Główne ograniczenia Główne zasoby Zmiana metody Sposób kontroli Szkoły wyższego szczebla lub rynek pracy wymagają innych kompetencji niż uzyskiwane przez absolwentów danej szkoły 1.Cele kształcenia Obowiązujące programy nauczania Wysokie kompetencje nauczyciela Autorski program kształcenia Opinia ekspertów o programie Uczniowie uważają ten przedmiot za trudny i niepotrzebny 2. Treść kształcenia Struktura naukowa przedmiotu Związek przedmiotu z życiem Z podającej na problemowo - grupową Obserwacja pracy uczniów 32

33 Zajęcia przedłużają się z powodu naruszania dyscypliny przez uczniów
Dysfunkcja systemu Punkt krytyczny Główne ograniczenia Główne zasoby Zmiana metody Sposób kontroli Zajęcia przedłużają się z powodu naruszania dyscypliny przez uczniów 3. Organizacja kształcenia System klasowo - lekcyjny Zaangażowanie nauczyciela Kształcenie wielopoziomowe Ankieta na temat przedmiotu Uczniowie opanowują przedmiot jedynie pamięciowo 4. Wyposażenie dydaktyczne Skąpy budżet szkoły Komitet rodzicielski i administracja lokalna Z lekcyjnej na laboratoryjno - warsztatową Pomiar praktycznych osiągnięć uczniów Uczniowie oceniają silny lęk przed ocenianiem szkolnym 5.Uczeń Obowiązujący system oceniania lub przedmiotowy system oceniania Osobowość ucznia Z egzaminów teoretycznych na pokaz osiągnięć Pomiar postaw uczniów Przedmiot staje się nudny 6.Nauczyciel Przeciążenie pracą dydaktyczną Ośrodki metodyczne i literatura Z podającej na projektowo - referatową Ewaluacja kształtująca systemu 33

34 3. F. Zdarzenia krytyczne i inne źródła zmian systemowych
Zmiany w systemie kształcenia mogą nastąpić na skutek: 1. Wystąpienia zdarzenia krytycznego systemu – dysfunkcji sytemu 2. Niezadowalające wyniki samodzielnie dokonywanej ewaluacji kształtującej systemu, np. Osiągnięć edukacyjnych uczniów – wprowadzenie programu korygującego i innych innowacji w pracy nauczyciela 3. Wyniki ewaluacji sumującej systemu przez ewaluatorów zewnętrznych. Zaprojektowanie nowego systemu kształcenia przez nauczyciela. 4. Zmiany w otoczeniu – przykład nauczycieli, poprawa wyposażenia i organizacji pracy szkoły, postęp społeczny i technologiczny kraju i najbliższej okolicy. 4. Zalecenia zwierzchników 5. Lektury merytoryczne i metodyczne – podniesienie kompetencji pedagogicznych 6. Studia podyplomowe i warsztaty metodyczne, obserwacje, ćwiczenia i bliskie kontakty z ciekawymi ludźmi. 7. Zorganizowane akcje planowej zmiany – reforma, odnowa w oświacie 34

35 4. Ewaluacja nauczycielskiego systemu kształcenia
Ewaluacja sens ewaluacji Termin „ewaluacja” pochodzi z języka francuskiego i został wprowadzony do metodologii nauk pedagogicznych przez Amerykanów. W języku angielskim „to evaluate” znaczy „ starannie rozważać jak dalece użyteczna lub wartościowa jest pewna działalność, jej plan lub pomysł, zwłaszcza, by zdecydować, czy ja podjąć, czy nie, albo czy ją kontynuować”. Rozwinięciem tej słownikowej definicji są słowa Astina: „Ewaluacja obejmuje zbieranie informacji dotyczących oddziaływania programu edukacyjnego. Tego rodzaju informacja ma wiele zastosowań, więc przyjmuje się, że głównym celem ewaluacji jest zbieranie informacji, która ma być wykorzystana do podejmowania decyzji ewaluacyjnych”. Podana definicja uzupełnia i konkretyzuje zdanie M. Patrona autora teorii „Ewaluacji twórczej”: „Praktyka ewaluacyjna obejmuje systematyczne zbieranie informacji o przebiegu, właściwościach i wynikach programu, o personelu i o dorobku, który może być wykorzystany przez określonych ludzi do celu zmniejszenia niepewności, podniesienia skuteczności i podjęcia decyzji o tym, czego dotyczą i na co wpływają te programy, personel i dorobek”. Przytoczone objaśnienia są zgodne co do tego, że ewaluacja: 1. Jest systematycznym zbieraniem informacji 2. Obejmuje rozmaite fazy i aspekty ocenianej działalności 3. Może służyć różnym celom 4. Jest niezbędna do podejmowania decyzji o tej działalności Na tej podstawie proponuję przyjąć, że „Ewaluacja dydaktyczna jest systematycznym zbieraniem informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych, w celu ulepszenia tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu” 35

36 Ewaluacja systemu kształcenia - kryteria
Kryteria ewaluacji logiczne empiryczne Obejmują 1. Ocenę jasności sformułowania danego systemu 2. Ocenę zasadności, kompletności i spójności w ramach szczegółowych rozwiązań systemu 3. Ocenę związku rozwiązań z celami danego typu szkoły 4. Porównania danego systemu z innymi systemami Obejmują 1. Ocenę osiągnięć uczniów jako wyniku kształcenia 2. Ocenę kontekstu osiągnięć uczniów zewnętrznych i wewnętrznych (postaw i działania samego ucznia) Metody 1. Obserwacja 2. Ankiety, wywiady 3. Pomiar postaw 4. Pomiar dydaktyczny Metody 1. Analiza dokumentów 2. Opinie ewaluatorów 3. Opinie nauczyciela jako eksperta wewnętrznego 36

37 Rodzaje ewaluacji dydaktycznej
Rodzaj ewaluacji dydaktycznej (Michael Scriven – 1967 rok) Czas ewaluowanych działań Ocena działań Zalety Odbiorcy Ewaluacja kształtująca (bieżąca, formatywna) W trakcie tworzenia i stosowania „In statu nascendi” Wartościowanie na podstawie wyników cząstkowych Duża podatność na zmiany, korekty – sprzężenie zwrotne Twórcy i uczestnicy systemu Ewaluacja sumująca Po zakończeniu procesu Wartościowanie na podstawie wyników końcowych Ujęcie całościowe procesu Społeczni „konsumenci” tego systemu Ewaluacja kształtująca zajmuje centralne miejsce w samym procesie kształcenia (Dawis). 37

38 4. C. Ewaluacja wewnętrzna nauczycielskiego systemu dydaktycznego
Ewaluacją wewnętrzną systemu dydaktycznego nazywamy zbieranie i porządkowanie danych dotyczących działania tego systemu ze względu na cele, jakim on służy w przekonaniu twórców. Nazywamy ją autoewaluacją, samoewaluacją, ponieważ nie może się ona odbyć bez twórców systemu dydaktycznego. Cele nauczycielskiego systemu kształcenia są następujące: 1. Osiągnięcie czegoś, czego się nie ma – np. osiągnięcie określonych umiejętności poznawczych i praktycznych 2. Nieutracenie wcale lub w stopniu możliwie najmniejszym czegoś, co się ma – np. utrzymanie motywacji uczenia, utrzymanie średniej wyników sprawdzianu z poprzedniego roku. 38

39 Metody ewaluacji wewnętrznej
Etap ewaluacji Rodzaj ewaluacji Zadanie ewaluacji Metoda ewaluacji Metoda nieformalna Początek roku Ewaluacja kształtująca Ustalenie potrzeb uczniów Pomiar dydaktyczny Ankieta Wywiad Pogadanka sprawdzająca Wypracowanie szkolne Rozmowy i dyskusja W trakcie roku Ocena przebiegu zajęć Obserwacja Analiza dokumentów Notatki i nagranie video Teczka prac uczniów Prowadzenie dziennika Koniec roku Ewaluacja sumująca Ocena osiągnięć uczniów Pomiar postaw Egzamin końcowy Opinie uczniów o pracy na lekcjach Po czasie Ewaluacja dystansowa Ocena wartości działań Analiza dokumentacji Losy absolwentów Rozmowy indywidualne 39

40 Rodzaje informacji zbieranych w czasie ewaluacji
1. Informacja potoczna – obfituje w stereotypowe klasyfikacje i wyjaśnienia: Uczeń „uczy się”, „nie uczy się”; program: „dobry”, „za trudny”, nauczyciel: „wymaga”, „słabo wymaga” szkoła: „dobra”, „zła”, itp. Nie opisują dokładnie faktów, których dotyczą, ale same są faktem społecznym, który trzeba poznać. Informacja najmniej wiarygodna. 2. Informacja anegdotyczna – pokazany wyjątek lub ciąg wydarzeń, na podstawie których podejmuje się bezpodstawne uogólnienia, prawidłowości. Tym wydarzeniem może być zachowanie jednego ucznia, nauczyciela, przebiegu jednej lekcji lub egzaminu jednego ucznia. Pełni rolę niezbędną w komunikacji wyników ewaluacji. Za dobór przykładu odpowiada ewaluator. 3. Informacja opisowa – obejmuje charakterystykę wybranego stanu rzeczy lub dotyczącego dokumentów bez ustalania związków przyczynowych między zmiennymi. Często ogranicza się do opisywania działań edukacyjnych przez osoby w nich uczestniczące przez uczniów i nauczycieli. Wartość tej informacji polega na: a) bezpośrednim lub pośrednim wyrażaniu poglądów i postaw uczestników działań; b) dostarcza danych jakościowych, które objaśniają wyniki pomiaru i mogą być postawą hipotez o zależnościach. Nie może zastąpić informacji do sprawdzania hipotez dotyczących zwłaszcza skuteczności kształcenia, ale bywa wysoko oceniana przez decydentów oświatowych. 4. Informacja badawcza – jest uzyskiwana w taki sposób, by poszukiwana zależność była potwierdzona – nie potwierdzona – zaprzeczona. Najbardziej przydatna i wiarygodna jest informacja opisowa i badawcza 40

41 Ewaluacja dydaktyczna jako rodzaj badań dydaktycznych
A.. „Treść” i Proces” opisują działania dydaktyczne polegające na kierowaniu uczeniem się pewnych czynności w pewien sposób. Służą do określenia co powinny zawierać podstawy programowe określonego szczebla szkoły, jakie standardy edukacyjne są właściwe i realne dla tego szczebla, itp. potrzebne są badania programowe. B. „Uwarunkowania” i „Proces” opisują głównie wejścia systemu dydaktycznego, gdyż wstępne warunki uczenia się wpływają na jego przebieg. Wykrycie tych warunków - w uczniu, nauczycielu, organizacji kształcenia – oszacowanie siły ich wpływu jest zadaniem badań diagnostycznych. Treść kształcenia Uwarunkowania - kontekst Proces kształcenia Wyniki kształcenia A. Badania programowe B. Badania diagnostyczne D. Badania wdrożeniowe C. Badania ewaluacyjne C. „Treść” i „Wyniki” kształcenia są głównym przedmiotem oceny jakościowej systemu kształcenia na jego wyjściach (ewaluacja sumująca) oraz zgodnie z koncepcja ewaluacji kształtującej dotyczy również poszczególnych etapów kształcenia.Wyniki etapowe to osiągnięcia uczniów w kolejnych modułach, działach programowych, klasach lub fazach przygotowań do egzaminów.Badania ewaluacyjne dotyczą głównie jakości wyników kształcenia w różnych fazach procesu dydaktycznego. D. „Uwarunkowania” i „Wyniki” kształcenia można uznać za wskaźniki kontekstu działania dydaktycznego. Jego oddziaływanie na wyjścia systemu jest najważniejsze. Badania uzyskania różnych wyników kształcenia w zależności od zmiany kontekstu nazywamy badaniami wdrożeniowymi. 41

42 Typy badań ewaluacyjnych
Składniki** Nazwa Zalecany dla: Zakres wniosków Przykłady wniosków I – Dz – Opis działań Ustalenia faktów, nie można wyciągnąć wniosków do ulepszenia systemu dydaktycznego Jakość Poprawność metodyczna działań 1. Działanie X jest dobrze zorganizowane 2. Metody A i B są zastosowane poprawnie II – Wy Pomiar wyników jw. Osiągnięcia uczniów Sukces edukacyjny 1. Uzyskano przewidywane wyniki 2. Osiągnięto poziom X III – Dz – Wy Opis działań i pomiar wyników Badań międzynarodowych w ocenie skuteczności działania systemu dydaktycznego Skuteczność działań Różnice skuteczności działań 1. Działania X przyniosły wynik W 2. Działanie X przyniosło wynik wyższy niż działanie Y IV We – – Wy Pomiar zmian inaczej wartości dodanej Administracji do oceny jakości pracy szkół – krzywdzący dla szkół posiadających mniej zdolnych uczniów Jakość zmian Postęp 1. Zmiany obejmują dziedziny A, B i C 2. Postęp jest statystycznie istotny V We – Dz – Wy Opis działań i pomiar zmian (najpełniejszy model ewaluacji) Wpływ kontekstu Działania alternatywne Nakłady i zyski 1. Działanie X w warunkach A i B przyniosło wynik W 2. W warunkach A i B działanie X jest bardziej efektywne niż działanie Y Kontekst systemu nie został uwzględniony ** We – wejścia systemu; Dz – działania systemu; Wy – wyjścia systemu 42

43 Typ Składniki** Nazwa Zalecany dla: Zakres wniosków Przykłady wniosków
– Dz – Opis działań Ustalenia faktów, nie można wyciągnąć wniosków do ulepszenia systemu dydaktycznego Jakość Poprawność metodyczna działań 1. Działanie X jest dobrze zorganizowane 2. Metody A i B są zastosowane poprawnie Nr zadania Działania N C T Dokumentacja realizacji 3 Czy cele projektu zostały zrealizowane? X Wyniki prac badawczych osiągnięto 4 Czy zastosowano właściwe metody, techniki i narzędzia badawcze? Testowanie i eksperyment pedagogiczny 5 Czy zachowano procedury badawcze? Wykonano ewaluację sumującą mierzenie oraz działania korygujące 6 Czy przebiegał proces doskonalenia w zakresie pomiaru dydaktycznego rytmicznie i do potrzeb? Uzupełnianie na bieżąco swoich wiadomości Czy przestudiowano podstawowa literaturę z zakresu pomiaru dydaktycznego? Wykaz literatury w tym zakresie i zakup książek Czy uczestniczono w kursach z zakresu pomiaru dydaktycznego? 2 kursy z pomiaru - zaświadczenia Czy opracowano podstawy teorii pomiaru dydaktycznego dla potrzeb katechezy? Pomiar dydaktyczny w zastosowaniu do diagnozowania osiągnięć edukacyjnych nauczania religii w Szkole Podstawowej im. H. Sienkiewicza w Siedlcach (konstrukcja i analiza wyników w latach ) 43

44 Dokumentacja realizacji
Nr zadania Działania N C T Dokumentacja realizacji 7 Czy wykonano narzędzia badawcze do I etapu badań? X testy samosprawdzające, komputerowe dla uczniów klas III – VI do programu nauki religii: „Bóg z nami” numer AX-2-01/1 8 Czy nauczono się wykorzystywać aplikację Excel i budować narzędzia wspierające? Kurs on line - zaświadczenie 9 Czy zbudowano własne arkusze sprawdzające wyniki testów? zbudowanie własnych wersji arkuszy do obliczeń parametrów miary centralnej testów i parametrów zadań testowych i testu 10 Czy zbudowano bazę danych do przechowywania i dokumentowania wyników testowania? „Rejestr i monitoring osiągnięć edukacyjnych ucznia” w latach 2002 – 2005 Czy wyodrębniono poziom wymagań treści kształcenia w badanych klasach do I i II etapu badań lata i 2004/05? Opracowanie wymagań i przyporządkowanie im stopni szkolnych Czy opracowano przedmiotowy system oceniania wraz z kryteriami oceniania analitycznego Przedmiotowy System Oceniania z nauki religii Czy opracowano indeksy ucznia z podziałem zgodnym ze standardami wymagań? Indeks ucznia Czy opracowano zestaw ćwiczeń na CO – Rom. dla uczniów klas III – V? Płyta CD – Rom. Czy otrzymali je uczniowie? Czy opracowano zestaw ćwiczeń do programu szkoły doskonalącego umiejętności kluczowe? Zestawy ćwiczeń Czy opracowano parametry zmiennej dodanej X? Opracowanie: „Parametry zmiennej dodanej X” 44

45 Nr zadania Działania N C T Dokumentacja realizacji 10 Czy przygotowanie testy komputerowych samosprawdzających dla klasy IV – V AZ /1? II etap badań X Opracowanie: „Opracowanie i wdrożenie testów samosprawdzających dla klas IV – V nr programu AZ /1” Przygotowania quasi standaryzowane testy dla uczniów klasy V i VI w roku 2004/05 nr programu AZ /1 dla klasy IV – IV? II etap badań Testy drukowane 11 Czy sporządzano raporty w zakresie opracowania wyników statystycznych i jakościowej analizy pomiaru dydaktycznego? Wykaz raportów sporządzonych w latach z nauki religii i innych 12 Czy przeprowadzono badania za pomocą ankiety uczniów w sprawie opisu inwentarza przedmiotu szkolnego z nauki religii w styczniu 2005 roku? Opracowanie wyników w pracy „Etap III badań opis i analiza opisu przedmiotu szkolnego z nauki religii” Czy przeprowadzono badanie zadowolenia uczniów z jakości pracy katechety? Opracowanie wyników w opracowaniu: „Etap IV badań opis i analiza zadowolenia uczniów” Czy przekazywano arkusze obserwacji pracy własnej przekazywane dyrektorowi szkoły? Arkusze pracy szkoły 13 Czy dokonano ewaluacji badań w lata 2002 – 2005? Opracowania wyników badań Ewaluacja opis działań i pomiar zmian 14 Czy komunikacja wyników była systematyczna? Karty wyników pracy ucznia 15 Czy prowadzono działania promujące wartość i przydatność pomiaru dydaktycznego w pracy katechety? Portale internetowe, spotkania indywidualne oraz praca w zespole samokształceniowym Czy projekt badawczy wpłynął na jakość pracy szkoły? Wzrost badanych wskaźników Chociaż wykonano 100% działań i wyszczególniono dokumentację potwierdzającą, nie wiemy nic o wynikach kształcenia, tyle, że nastąpił wzrost jakichś wskaźników. 45

46 Typ Składniki** Nazwa Zalecany dla: Zakres wniosków Przykłady wniosków
II – Wy Pomiar wyników jw. Osiągnięcia uczniów Sukces edukacyjny 1. Uzyskano przewidywane wyniki 2. Osiągnięto poziom X 46

47 47

48 inaczej wartości dodanej
Typ Składniki** Nazwa Zalecany dla: Zakres wniosków Przykłady wniosków IV We – – Wy Pomiar zmian inaczej wartości dodanej Administracji do oceny jakości pracy szkół – krzywdzący dla szkół posiadających mniej zdolnych uczniów Jakość zmian Postęp 1. Zmiany obejmują dziedziny A, B i C 2. Postęp jest statystycznie istotny Zakończony etap I badań przyniósł nadspodziewane rezultaty. Zastosowanie zmiennej X zadań skonstruowanych do standardów edukacyjnych wymagań spowodował wzrost wyników o 5% do stanu wyjściowego z roku 2002/2003, czyli w rozkładzie staninowym o jedna klasę do wyżej średni. 48

49 49

50 Ewaluację zewnętrzną nauczycielskiego systemu kształcenia pozostawiamy organom nadzoru pedagogicznego 50

51 5. PRZYGOTOWANIE I PRZEPROWADZENIE EWALUACJI.
Ustala się następujący przebieg przygotowania i zastosowania w praktyce projektów ewaluacji: 1.  Planowanie – określenie ogólnych celów ewaluacji, potrzeb odbiorców, którym ma służyć ewaluacja, sposobów wykorzystania wyników. 2.   Projektowanie – formułowanie problemu do zbadania, określenie kryteriów ewaluacji i wskaźników, ustalenie pytań tzw. kluczowe i dobranie metod badań odpowiednio do tych pytań, określenie formy prezentacji wyników i czas, opracowanie harmonogramu działań. 51

52 3. Tabela pomocnicza do projektowania ewaluacji
PYTANIA KLUCZOWE KRYTERIA METODY PRÓBA ZBIERANIE DANYCH Na te pytania poszukujemy odpowiedzi w trakcie ewaluacji. Są to pytania otwarte i ogólne. Pytania szczegółowe zadamy w narzędziach. Kryteria umożliwią dokonanie oceny przedsięwzięcia Odpowiadając na pytania kluczowe opisujemy przedsięwzięcie Używając kryteriów oceniamy czy jest ono wartościowe z punktu widzenia naszych kryteriów. Wybieramy metody badawcze. Metody powinny się uzupełniać, a ich użycie ma dać możliwość odpowiedzi na pytania kluczowe. Najczęściej stosowanymi technikami są wywiady indywidualne i grupowe, omówienia lekcji w zespole, wywiady kwestionariuszowe, ankiety, analiza treści prac uczniowskich i dokumentów (np. wypracowań, prac plastycznych, gazetek ściennych, twórczości uczniów). Określamy obiekty (np. osoby, lekcje, dzienniki) gdzie będziemy szukali odpowiedzi na pytania kluczowe. Muszą to być obiekty dostępne i ważne dla realizowanego przedsięwzięcia Tworzymy harmonogram całego procesu badawczego, wraz z przydziałem odpowiedzialności. Posłuży on też do sprawdzania, na jakim etapie ewaluacji jesteśmy. 52

53 Kryteria ewaluacji Ważną kwestią, która wywiera wpływ na każdą ewaluację jest wybór kryteriów. Komisja Europejska stosuje następujące kryteria: 1) Odpowiedniość – odpowiedniość celów projektu dla problemów, jakie projekt miał rozwiązać jak również dla środowiska fizycznego i środowiska polityk, w ramach których funkcjonuje. 2) Przygotowanie projektu i jego planu – logika i kompletność procesu planowania projektu oraz wewnętrzna logika i spójność planu projektu. 3) Efektywność – koszty, szybkość i efektywność zarządzania, przy wykorzystaniu których wkład i działania zostały przekształcone w wyniki oraz jakość osiągniętych wyników. 4) Skuteczność – ocena wkładu osiągniętego dzięki wynikom w stosunku do osiągnięcia celu projektu, oraz tego jaki wpływ miały założenia na osiągnięcia projektu. 5) Wpływ – skutek, jaki wywiera projekt w szerszym środowisku, oraz jego wkład w szersze sektorowe cele skrótowo określone w ogólnych celach projektu. 6) Trwałość – prawdopodobieństwo, że strumień korzyści wynikających z projektu będzie „płynął” nadal, szczególnie kontynuacja działań w ramach projektu i osiąganie wyników, ze szczególnym uwzględnieniem czynników rozwojowych wsparcia ze strony polityki, czynników ekonomicznych i finansowych aspektów społeczno-kulturowych, płci. Odpowiedniość technologii i zdolności instytucjonalnych. 53

54 Ø Prowadzący, czas i miejsce. Ø Opis ewaluowanego przedsięwzięcia
4. Zbieranie informacji. 5. Analiza i przetwarzanie informacji – zebrane dane są porządkowane, szczegółowo analizowane i interpretowane, opracowane w postaci raportu wg wzoru: Ø     Prowadzący, czas i miejsce. Ø     Opis ewaluowanego przedsięwzięcia Ø     Opis w jaki sposób dokonano ewaluacji Ø     Prezentacja wyników ewaluacji (wg pytań kluczowych lub kryteriów) Ø     Prezentacja wniosków (i zaleceń) z ewaluacji Ø     Załączniki: Projekt ewaluacji z narzędziami, wykresy, tabele 6. Prezentacja wyników – wyniki ewaluacji powinny zostać zaprezentowane wszystkim zainteresowanym. 7. Wykorzystanie wyników ewaluacji do podnoszenia jakości pracy szkoły. 54

55 Lista kontrolna przebiegu działań ewalauacyjnych do procedury ewaluacji zwanej
zegarem ewaluacyjnym (XII kroków) P L A N O W I E I. Zaplanowanie celów ewaluacji 1. Przeprowadzono analizę uwarunkowań związanych z planową zmiana a. na poziomie oczekiwań b. Na poziomie możliwości 2. Cele zostały sformułowane jako efekty końcowe planowanych działań 3. Określono ramową strategię wprowadzenia planowanych zmian II. Ustalenie działań ewaluacujnych 1. Określono czemu mają służyć wyniki ewaluacji 2. Ustalono, kto będzie zainteresowany wynikami ewaluacji 3. Zdecydowano, kto przeprowadzi badania 4.Zaplanowano sposób raportowania efektów III. Sformułowanie kryteriów sukcesu 1. Cele zostały opisane za pomocą konkretnych wskaźników pozwalających w sposób jednoznaczny ustalić fakt oraz uzyskany efekt 2. Kryteria sukcesu opisują konkretne sposoby oceny badanych skutków 3. Założono skalę oceny stopnia osiągnięcia zamierzonych efektów IV. Dyskusja nad celem oraz treścią przygotowanych pytań 1. Określono, co konkretnie będzie przedmiotem ewaluacji 2. Ustalono, czego należy się dowiedzieć 3. Określono, czemu będą służyły informacje uzyskane w wyniku zadanych pytań 55

56 P R O J E K T W A N I V. Ustalenie przewidywanych źródeł oraz rodzajów informacji 1. Ustalono, kto i jakich informacji potrzebuje 2. Ustalono, kto i jakich danych może udzielić 3. Źródło i odbiorcy są świadomi swojego znaczenia w procesie ewaluacji VI. Dokonanie wyboru metod i technik gromadzenia danych 1. Zdecydowano się na gromadzenie danych ilościowych 2. Dokonano doboru przewidywanych do gromadzenia danych jakościowych VII. Opracowanie narzędzi badawczych 1. Narzędzia pozwalają badać proces i rozwój 2. Narzędzia określają stopień zgodności efektów z zaplanowanymi celami 3. Narzędzia nie przyczyniają się do rangowania efektów VIII. Zbieranie danych 1. Wszystkie zgromadzone informacje zostały przekazane osobom odpowiedzialnym za ich opracowanie 2. Dane jakościowe zostały opracowane w sposób umożliwiający ich dalszą obróbkę 3. Dane ilościowe zostały wprowadzone do komputera 56

57 X. PODJĘCIE ANALIZY I DYSKUSJI NA TEMAT UZYSKANYCH DANYCH
R C J X. PODJĘCIE ANALIZY I DYSKUSJI NA TEMAT UZYSKANYCH DANYCH 1. Informacje zostały zweryfikowane pod względem ich przydatności 2. Przeanalizowano założenia wstępne dotyczących planowanych efektów projektu oraz grup i celów badawczych XI. DOKONANIE OCENY WYNIKÓW POPRZEZ ICH PORÓWNANIE Z OCZEKIWANIAMI I ZAŁOŻENIAMI POCZATKOWYMI 1. Podsumowująca ocena wyników podjętych działań dostarczyła informacji a. na temat stopnia realizacji założonych celów b. Odnośnie do przyczyn oraz powodów sukcesów bądź niepowodzeń 2. Dokonana ocena pozwoliła zweryfikować trafność założeń wstępnych 3. Analiza oraz ocena wyników wskazała ich znaczenie dla pracy nauczycieli i dla szkoły jako organizacji XII. PRZEFORMUŁOWANIE CELÓW PRZYJETYCH DO REALIZACJI I PRZYGOTOWANIA PRAC NAD ZAPROJEKTOWANIEM NOWYCH DZIAŁAŃ 1. Zweryfikowano cele początkowe i zaprogramowano odstąpienie od założeń nieprzydatnych i skupienie się na pozycjach wartościowych 2. Zweryfikowano przydatność osób, procedur i narzędzi i dokonano wyboru optymalnych rozwiązań w tym zakresie 3. Przygotowano nowe propozycje do kolejnego planu działania 57

58 5. A. Projekt ewaluacji uwzględniający pięć typów badań ewaluacyjnych (tutaj 5.Opis działań i pomiar zmian) 1. Cele ewaluacji Cele ogólne ewaluacji: określenia stopnia skuteczności systemu kształcenia religii w roku szk. 2004/2005. Potrzeby odbiorców - jakość pracy nauczyciela religii, pracy szkoły 2. Przedmiot ewaluacji: System kształcenia religii w roku szk. 2004/2005.  3. Prowadzący ewaluację: Ks. Ryszard Dąbrowski  4. Kryterium oceny jakości podjętych działań. Skala <25% >=25% - <50% >=50% - <75% >=75% - <90% >=90% Niski Niżej średni Średni Wyżej średni Wysoki E D C B A 58

59 5. Metoda zbierania danych:
Pytania szczegółowe: I. W jakim stopniu cele, zadania systemu kształcenia religii zostały zrealizowane? II. Czy skuteczne są działania zrealizowane w ramach sytemu kształcenia religii w szkole? III. Czy skuteczne są działania w ramach zmian (doskonalenia) systemu kształcenia z religii? IV. W jakim stopniu realizowane jest dokumentowanie działań sytemu kształcenia religii i gromadzenie informacji? V. Czy jest skuteczna organizacja wewnętrznego mierzenia jakości systemu kształcenia religii w szkole? 5. Metoda zbierania danych: a. Analiza dokumentów planowania przebiegu pracy nauczyciela religii b. Kwestionariusz ewaluacji cele, zadania nauczycielskiego systemu kształcenia religii (nr I) c. Kwestionariusz wyników działań zrealizowanych zawartych w systemie kształcenia religii (nr II) d. Kwestionariusz ewaluacji podjętych działań w ramach doskonalenia sytemu kształcenia religii w szkole (nr III) e. Kwestionariusz ewaluacji dokumentowania działań systemu kształcenia religii w szkole i gromadzenia informacji. (nr IV) f. Kwestionariusz ewaluacji organizacji wewnętrznego mierzenia jakości systemu kształcenia religii w szkole (nr V)  6. Analiza i interpretacja zebranych informacji 7. Wykorzystanie wyników ewaluacji: Wyniki zbiorcze przedstawione zostaną w formie graficznej – oraz przedstawione wnioski z realizacji organizacji i zasad nadzoru pedagogicznego do realizacji . Końcowe wyniki ewaluacji pokażą, na którym poziomie skuteczności znajduje się szkoła w realizacji zadań organizacji i zasad sprawowanego nadzoru pedagogicznego. 8. Przygotowanie raportu 59

60 1. Wejścia - Diagnozy i projektowanie
Analiza potrzeb sygnalizowanych przez uczniów:  Analiza potrzeb - test Ankieta akceptacji uczniów w klasie Ankieta samopoczucia uczniów w klasie Ankieta więzi między uczniami w klasie Arkusz obserwacji uczniów Analiza potrzeb uczniów szkoły Ankieta potrzeb uczniów (szkoły) skierowana do rodziców Ankieta poczucia bezpieczeństwa uczniów w klasie i szkole Badanie kontekstu Planowanie procesu dydaktycznego: Projekt badawczy: Moje sukcesy lata Charakterystyka zmiennej X dodanej  Program współpracy z rodzicami Projekt "Klasztory wśród państw Unii Europejskiej" - rok 2002/2003 Projekt "Katedry gotyckie w Europie" rok 2003/2004 Projekt "Kościół gotycki p.w. św. Michała Archanioła" rok 2004/2005 Wyniki kształcenia: Przykładowy test nr 2 klasa VI  Kwestionariusz ewaluacyjny testowania uczniów Ocenianie: Arkusz diagnostyczny zgodności WSO z rozporządzeniem  z dnia 7 września w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. Arkusz diagnostyczny zgodności PSO z WSO Ankieta dla uczniów dotycząca PSO Samoocena: Arkusz samooceny ucznia po zakończonych zajęciach Arkusz samooceny ucznia po zakończeniu roku szkolnego Ankieta dotycząca opinii uczniów o pracy nauczyciela  Arkusz samooceny zajęć Samoocena pracy nauczyciela Zajęcia otwarte: Ankieta ewaluacyjna konferencji dla rodziców Ankieta ewaluacyjna lekcji otwartych dla rodziców Ankieta ewaluacyjna lekcji otwartych dla nauczycieli Ankieta ewaluacyjna dla nauczycieli biorących udział w WDN 2. Działań  - przebiegu procesu kształcenia Ankieta dla uczniów: "Jak się czujesz w swojej klasie?" Kwestionariusz opisu inwentarza szkolnego (treści kształcenia, nauczyciel, uczeń, organizacja, wyposażenie) Arkusz hospitacji diagnozującej  Propozycja przygotowania hospitacji Karta ewaluacjyjna lekcji religii Arkusz ewaluacji projektu Ankieta dla ucznia po przeprowadzonych zajęciach  Ankieta dotycząca przebiegu zajęć skierowana do uczniów  Kwestionariusz obserwacji uczenia się i nauczania Kwestionariusz badania postaw nauczycielskich 3. Wyjścia Ankieta zadowolenia uczniów Ewaluacja opisu działań i pomiaru zmian: badania lata 2002/ /2004 Ewaluacja pomiaru zmian rok 2004/2005 Ewaluacja pomiaru wyniku nasycenia składników sytuacji dydaktycznej  rok 2005 Ewaluacja zadowolenia uczniów rok 2005 Ewaluacja opisu działa i pomiaru zmian na skutek przeprowadzonego projektu badawczego Ewaluacja kształtująca programu "Rodzina wolna od przemocy" Arkusz ewluacyjny kursu 60

61 Podręczniki do nauczania religii i pomoce metodyczne dla katechetów;
Literatura: Bolesław Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, WSiP Warszawa 1999, s , i ; Bolesław Niemierko, Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP Warszawa 2002, s 104 – 115; Krzysztof Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP Warszawa 2000, B. Niemierko, Kształcenie według wymagań, s 74 – 91; Europejskie Centrum Rozwoju Kadr, Materiały szkoleniowe – Modele ewaluacji, Wrocław 2005; Praktyczny Poradnik Mierzenia Jakości Pracy Szkoły, Verlag Dashofer, Zespół autorów pod redakcją Jarosława Kordzińskiego, Dział 6 – Monitorowanie i ewaluacja w oświacie; Marek Durda, Jadwiga Maciejewska, Jak badać i podnosić jakość pracy szkoły?, eMPi2 2005; Ks. Jan Szpet, Przyszłość lekcji religii w polskiej szkole, Wyd. św. Wojciecha, Poznań 2002; Ks. Jan Szpet, Prawa i obowiązki katechety w szkole, Literatura Katechety, Płock 1997; Konferencja Episkopatu Polski, Komisja Wychowania Katolickiego, Podstawa programowa oraz program nauki religii dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadpodstawowych (program studyjny),, Księgarnia św. Wojciecha 1999: Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce, WAM 2001; Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce, WAM 2001; Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii, WAM 2001; Podręczniki do nauczania religii i pomoce metodyczne dla katechetów; Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, WAM 2004; 61

62 Prawo oświatowe i dokumenty kościoła
Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach Na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943 oraz z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126)  DYREKTORIUM KATECHETYCZNE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE PODSTAWA PROGRAMOWA KATECHEZY KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE USTAWA  z dnia 7 września 1991 r.  o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz i Nr 281, poz oraz z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz i Nr 249, poz. 2104)ogłoszono dnia 2 grudnia 2004 r. obowiązuje od dnia 25 października 1991 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu  z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz USTAWA z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112, Nr 137, poz. 1304, Nr 203, poz. 1966, Nr 213, poz i Nr 228, poz. 2258, z 2004 r. Nr 96, poz. 959 i Nr 179, poz oraz z 2005 r. Nr 10, poz. 71) z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli Na podstawie art. 9g ust. 10 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112, z późn. zm. )

63 E-mail: parafia.siedlce@interia.pl
Życzymy Państwu doskonalenia własnego systemu dydaktycznego w celu podnoszenia jakości własnej pracy oraz wielu sukcesów w pracy katechetycznej. Szczęść Boże! Dziękuję za uwagę! 63