Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 8 Feminizm

Prezentacja na temat: "Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 8 Feminizm"— Zapis prezentacji:

1 Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 8 Feminizm
dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań

2 Feminizm Feminizm [łac. femina ‘kobieta’], szeroki ruchu o charakterze politycznym, społecznym, kulturowym i intelektualnym, którego różne orientacje, szkoły, teorie i badania łączy wspólne przekonanie, że kobiety były i są przedmiotem dyskryminacji. Nazwa feminizm przyjęła się w USA w latach 60. XX w., ale idee i aspiracje feministyczne były formułowane znacznie wcześniej (co najmniej od XVIII w.). Feministki nie tylko walczą o prawa kobiet, próbują przede wszystkim zrozumieć, jakie są przyczyny braku faktycznego równouprawnienia, zwłaszcza na jakich przesłankach jest skonstruowana wizja świata, w którym kobiety czują się „inne” i najczęściej — pod wieloma względami — „gorsze”.

3 Feminizm Feminizm jest to doktryna, której celem jest polepszenie sytuacji społecznej kobiet. Zakłada, iż kobiety są gorzej sytuowane w społeczeństwie z powodu swojej płci i dąży do zmiany tego stanu rzeczy. Feministki stawiają przed sobą szereg celów (począwszy od umiarkowanie reformistycznych aż do rewolucyjnych).

4 Feminizm Za pierwszy współczesny tekst feministyczny uznaje się dzieło Mary Wollstonecraft „Wołanie o prawa kobiety” („A Vindication of the Rights of Woman). Do połowy XIX wieku udało się utworzyć ruch, który za główny cel stawiał sobie uzyskanie przez kobiety praw wyborczych (ruch sufrażystek). XIX wiek uważany jest za okres tzw. pierwszej fali feminizmu.

5 Feminizm Mary Wollstonecraft
angielska pisarka postulująca równouprawnienie kobiet, jej idee wyprzedzały epokę, w której żyła, zwracała uwagę na problemy edukacji kobiet, nierównego statusu i konieczności zrównania praw obu płci, postulowała prawo kobiet do pracy, Jej dzieła w j. angielskim można znaleźć na stronie Projektu Gutenberg:

6 Feminizm Sufrażystki Ruch feministyczny najmocniej rozwinął się w krajach zachodnich – w USA za moment narodzin ruchu na rzecz praw kobiet uznaje się kongres kobiet amerykańskich w Seneca Falls z 1848 roku, na którym Elizabeth Cady Stanton napisała Declaration of Sentiments. W 1866 roku stworzyła, wraz z kongresmenem Thaddeusem Stevensem, propozycję poprawki do konstytucji gwarantującej powszechne prawo wyborcze. Propozycja została odrzucona.

7 Feminizm Sufrażystki Na zdjęciach sceny z manifestacji sufrażystek, jej uczestniczki często były traktowane przez policję w sposób niezwykle brutalny.

8 Feminizm Sufrażystki W Wielkiej Brytanii taką propozycję zgłosił John Stuart Mill w 1867 roku. Feminizm pierwszej fali zakończył się wraz z wywalczeniem dla kobiet praw wyborczych na początku XX wieku (m.in w Nowej Zelandii, w roku w Polsce, XIX poprawka w USA),

9 Feminizm Autorami dzieła „Poddaństwo kobiet” była filozofka i feministka pierwszej fali Harriet Taylor Mill oraz jej mąż John Stuart Mill. Całość dostępna jest na stronie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej: bra/docmetadata?id=2750&fro m=pubindex&dirids=12&lp=10 83

10 Feminizm II fala feminizmu
Druga fala feminizmu to okres lat 60. Niezwykle istotnym tekstem dla feministycznej II fali był tekst Mistyka kobiecości Betty Friedan, w którym poruszono tzw., problem bez nazwy – poczucie frustracji i niezadowolenia wielu kobiet, wynikający ze sprowadzenia ich do roli gospodyń domowych i matek.

11 Feminizm II fala feminizmu
Celem feminizmu drugiej fali było wyzwolenie kobiet, które można osiągnąć jedynie w wyniku rewolucyjnego procesu zmian społecznych. Od końca lat 60. można mówić o feminizmie jako o odrębnej i ugruntowanej ideologii. Jednym z podstawowych zagadnień jest dla feminizmu drugiej fali kwestia płci kulturowej (gender). Lata 90. to wraz z osiągniętymi sukcesami okres odwrotu od radykalizmu – próba tworzenia postfeminizmu oraz czas fragmentaryzacji i zróżnicowania ruchu (powstaje wiele różnych feminizmów).

12 Feminizm II fala feminizmu
GENDER - płeć kulturowa, płeć społeczna, identyfikacja jednostki z rolą płci wynikająca z uwarunkowań kulturowych i społecznych; Płeć kulturowa ma charakter wyuczony; powstaje we wczesnym okresie socjalizacji (3.– 6. rok życia), w czasie którego następuje uwewnętrznienie norm związanych z rolami płciowymi; jest przedmiotem interdyscyplinarnych studiów (gender studies).

13 Feminizm Chwilą, z którą możemy mówić o feminizmie jako pełnoprawnej ideologii jest powstanie tezy, iż zasadniczne znaczenie mają różnice wynikające z podziału płci. Cztery kluczowe zagadnienia dla feminizmu to: podział na publiczne i prywatne, patriarchat, płeć i płeć kulturowa, równość i różnice.

14 Feminizm I. Podział na publiczne i prywatne
Tradycyjnie pojmowanie polityki i polityczności określa ją jako element życia publicznego, natomiast życie rodzinne i stosunki osobiste uważa się za sferę prywatną (niepolityczną). Feministki uważają, że politykę prowadzi się we wszystkich grupach społecznych i nie jest ograniczona jedynie do spraw publicznych tj. związanych z rządzeniem. Polityka obecna jest wszędzie, gdzie istnieje konflikt społeczny, polityka to stosunki i układy oparte na strukturze władzy, w której jedna grupa posiada kontrolę nad innymi.

15 Feminizm I. Podział na publiczne i prywatne
Nierówność płci utrzymuje się, ponieważ obecny podział pracy (ze względu na płeć) uważa się za bardziej naturalny, niż polityczny, zaś sfera publiczna zarezerwowana jest dla mężczyzn. Dlatego feministki dążą do likwidacji podziału na „publicznego mężczyznę” i „prywatną kobietę”. Dla niektórych feministek oznacza to zmniejszenie obowiązków niepublicznych, np. większa pomoc państwa przy wychowywaniu dzieci, natomiast feministki liberalne przestrzegają przed zniesieniem tego podziału wskazując, że sfera prywatna jest sferą wolności i autonomii jednostki.

16 Feminizm II. Patriarchat
Istotnym elementem różnicowania społecznego jest pleć kulturowa, na tej podstawie rozwijana jest polityka płci (tak jak polityka klasowa), w tym kontekście mówi się także o seksizmie (tak jak o rasizmie).

17 Feminizm II. Patriarchat
Koncepcja patriarchatu opisuje stosunek władzy między mężczyznami a kobietami, sprawowanie władzy przez mężczyzn w rodzinie symbolizuje męską dominację w innych dziedzinach życia. Kate Millett w Sexual Politics wskazała, że patriarchat to rządy mężczyzn nad kobietami oraz rządy starszych mężczyzn nad młodszymi. Warto jednak pamiętać, że patriarchat inaczej funkcjonuje w państwach uprzemysłowionych, a inaczej w afrykańskich państwach Trzeciego Świata, różne są też jego oceny w zależności od nurtu feministycznego.

18 III. Płeć i płeć kulturowa
Feminizm III. Płeć i płeć kulturowa Gender - stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet.

19 III. Płeć i płeć kulturowa
Feminizm III. Płeć i płeć kulturowa Feministki walczą, by różnice biologiczne między płciami nie obniżały statusu ani społecznego przeznaczenia kobiet, czym innym jest bowiem płeć, a czym innym płeć kulturowa Płeć to różnice biologiczne, naturalne i niezmienne.

20 III. Płeć i płeć kulturowa
Feminizm III. Płeć i płeć kulturowa Płeć kulturowa to różnice między rolami społecznymi obu płci, są one wynikiem stereotypów, patriarchat zaciera różnice między płcią a płcią kulturową, uznając, że różnice społeczne wynikają z naturalnych różnic biologicznych. Większość feministek uważa, że różnice płciowe nie mogą stanowić podziałów kulturowo- społecznych. Celem jest osiągnięcie wolnej od płci kulturowej tożsamości.

21 III. Płeć i płeć kulturowa
Feminizm III. Płeć i płeć kulturowa Sprzeciw wobec koncepcji gender wniosły feministki różnicy (podkreślające zasadnicze różnice między płciami, przypisując kobiecym cechom większą wartość) oraz feministki postmodernistyczne, które wskazują, że płeć nie jest wcale takim ostrym podziałem biologicznym. Helene Cixous „ … kobiety maja inne potrzeby i spojrzenie na świat, ze są różne od mężczyzn pod względem psychicznym, biologicznym, społecznym etc., i ze maja w tej różnicy prawo do równego współistnienia, równych szans, wolności wyboru. Współczesnym feministkom chodzi przede wszystkim o to aby kobiety zaistniały jako takie na swój własny sposób i aby bycie kobieta było tak samo ważne jak bycie mężczyzną”. Luce Irigaray

22 Feminizm IV. Równość i różnice
Feministki przyjęły sprzeczne ze sobą pojęcia równości, zaś feministki różnicy w ogóle odrzuciły koncepcję równości płci. Wspólne jest przekonanie, iż różnice genderowe są złe, różnice wynikają z patriarchatu, a celem feminizmu jest ich likwidacja. Natomiast feministki liberalne skupiają się na równości prawnej i politycznej.

23 Feminizm Feministki socjalistyczne wskazują, ze istotniejsza jest równość ekonomiczna (własność majątku, różnice w wysokości zarobków, podział na pracę zarobkową i taką, za którą wynagrodzenie nie przysługuje). Radykalne feministki zainteresowane są przede wszystkim równością w ramach rodziny i życia osobistego,

24 Feminizm Feministki różnicy wskazują, że żądanie równości oznacza chęć „bycia podobną do mężczyzn”, przyjmują one stanowisko „prokobiece”, kobiety i mężczyźni różnią się na poziomie psychobiologicznym. Idealizowanie dwupłciowości przy ignorowaniu różnic płciowych jest błędne, kobiety powinny zdać sobie sprawę ze swej odrębności i cieszyć się z cech typowo kobiecych, dążąc do wyzwolenia jako rozwinięte i spełnione kobiety.

25 Rodzaje feminizmu Feminizm liberalny
Feminizm liberalny – na ideach liberalnych opierał się przede wszystkim feminizm pierwszej fali, Mary Wollstonecraft podkreślała, że kobiety powinny posiadać te same prawa co mężczyźni, ponieważ i jedni i drudzy są istotami ludzkimi; J.S. Mill odwoływał się do zasady rozumu, postulując, by to na niej oprzeć zasady rządzące społeczeństwem. Podobnie druga fala feminizmu opierała się w znacznej mierze na liberalnych przesłankach,;główną postacią liberalnego skrzydła feminizmu w USA jest Betty Friedan. Wg niej mistyka kobiecości to mit kulturowy (kobiety szukają bezpieczeństwa, ich spełnienie to życie domowe), który ma zniechęcić kobiety do życia publicznego, ponadto Friedan zwróciła uwagę na problem bez nazwy – poczucie frustracji i niezadowolenia wielu kobiet, wynikający ze sprowadzenia ich do roli gospodyń domowych i matek.

26 Rodzaje feminizmu Feminizm liberalny
W 1966 roku Friedan została pierwszą przewodniczącą National Organisation for Women (NOW Filozoficzne podstawy feminizmu liberalnego leżą w indywidualizmie, wszyscy mają identyczną wartość moralną, z czego wynika m.in. prawo do równego traktowania bez względu na płeć, rasę, kolor skóry, religię. Cały ruch sufrażystek opierał się na liberalnym przeświadczeniu, że kobietom wystarczą prawa polityczne, by się emancypować.

27 Rodzaje feminizmu Feminizm liberalny
Feminizm liberalny ma reformistyczny charakter. Liberalne feministki uznają, że kobiety – ze względu na swe naturalne cechy mogą chcieć wybrać życie rodzinne, np. Friedan w „Second Stage” zajęła się scharakteryzowaniem konfliktu między potrzebą życia rodzinnego u kobiet a osiągnięciami poza tą sferą (praca, polityka). emancypacja kobiet -prawne i społeczne zrównanie kobiet z mężczyznami, m.in. w zakresie prawa wyborczego, dostępu do wyższych studiów (dokonana formalnie w większości krajów po 1918).

28 Rodzaje feminizmu Feminizm liberalny
Radykalne feministki wskazują na ograniczenia indywidualizmu jako podstawy polityki genderowej: odwraca uwagę od strukturalnego patriarchatu, nacisk na jednostkową niepowtarzalność może zaszkodzić genderowej tożsamości – siostrzeństwa, liberalny indywidualizm może wyłaniać się jedynie ponad różnicami genderowymi. Ponadto liberalnym feministkom zarzuca się, że domaganie się równych praw jest atrakcyjne jedynie dla białych zamożnych kobiet Zachodu, podczas gdy równie ważne są problemy wynikające z dyskryminacji rasowej lub ekonomicznej.

29 Rodzaje feminizmu Feminizm socjalistyczny
Feminizm socjalistyczny – wskazuje, że kobiety są upośledzone politycznie i prawnie ze względu na strukturę ekonomiczną i społeczną; prawdziwą emancypację może zapewnić jedynie rewolucja społeczna; patriarchat może być zrozumiany jedynie w kontekście czynników ekonomicznych i społecznych.

30 Rodzaje feminizmu Feminizm socjalistyczny
Już Engels wskazywał, że sytuacja kobiet diametralnie się pogorszyła wraz z rozwojem kapitalizmu i własności prywatnej, ucisk kobiety funkcjonuje poprzez instytucję rodziny, mężczyznom udało się osiągnąć przewagę przez narzucenie monogamicznych małżeństw (tymczasem oni monogamiczność z zasady ignorują). Rekompensatą jest kult kobiecości. Engels uważał, że w społeczeństwie socjalistycznych małżeństwo powinno być rozwiązywalne, a wraz z likwidacją własności prywatnej znikną także jej patriarchalne skutki, w tym małżeństwo;

31 Rodzaje feminizmu Feminizm socjalistyczny
Feministki socjalistyczne wierzą, że sprowadzenie kobiet jedynie do roli pani domu służy ekonomicznych interesom kapitalizmu, są one bowiem „rezerwową armią roboczą”. Jednocześnie domowa praca kobiet jest kluczowa dla całości gospodarki, część feministek zauważa, że bezpłatny charakter prac domowych i ich niska społeczna ocena skutkuje zależnością finansową w stosunku do mężów. Problemem jest natura związku między kwestia kobiet a stosunkami ekonomicznymi, ortodoksyjni marksiści wskazują na prymat polityki klasowej nad polityką płci – kobiety są uciskane przez instytucję własności prywatnej.

32 Niestety praktyka państw socjalistycznych pokazała, że ani socjalizm, ani zniesienie własności prywatnej skutkują wyzwoleniem kobiet.

33 Rodzaje feminizmu Feminizm socjalistyczny
Jedna ze współczesnych feministek socjalistycznych Juliet Mitchel (psychoanalityczka z Jesus College University of Cambridge) wskazuje, że kobiety pełnią cztery funkcje społeczne: są częścią siły roboczej i są aktywne w produkcji, rodzą dzieci, uczestnicząc w reprodukcji gatunku, są odpowiedzialne są socjalizację dzieci, są obiektem pożądania seksualnego.

34 Rodzaje feminizmu Feminizm radykalny
Wg feminizmu radykalnego różnice między płciami kulturowymi są ważne same w sobie, zaś ani liberalizm, ani socjalizm nie spełnił w pełni pokładanych nadziei. W latach 60. i 70. XX wieku feminizm zaczął odkrywać wpływ patriarchatu na wszystkie aspekty (nie tylko publiczne) życia społecznego, osobistego i seksualnego. Feminizm radykalny to dziś systematyczna teoria ucisku płci, ucisku, który stanowi podstawową cechę społeczeństwa, zaś inne formy niesprawiedliwości są drugorzędne. Patriarchat jest więc systematycznym i zinstytucjonalizowanym oraz rozprzestrzeniającym się procesem ucisku jednej płci przez drugą.

35 Rodzaje feminizmu Feminizm radykalny
Eva Figes w Patriachal Attitudes wskazała, że poglądy patriarchalne przenikają do kultury, filozofii, moralności i religii społeczeństwa. ciekawy artykuł w NY Times o Evie Figes: html?_r=0

36 Rodzaje feminizmu Feminizm radykalny
Z kolei Germaine Greer w Kobiecym eunuchu podkreśliła, iż kobiety są warunkowane do pełnienia biernej roli seksualnej, która wypiera ich prawdziwą seksualność oraz bardziej aktywną stronę ich osobowości – są kastrowane,

37 Rodzaje feminizmu Feminizm radykalny
Kate Millet w Sexual Politics nazwała patriarchat stałą życia społecznego obecną we wszystkich strukturach i w każdym okresie historycznym, małe dzieci są warunkowane w ramach naczelnej instytucji patriarchatu – rodziny. Millet postuluje walkę poprzez podnoszenie świadomości, jednocześnie wyzwolenie kobiet wymaga rewolucyjnej zmiany – instytucja rodziny powinna zostać zniszczona, a wieloaspektowy ucisk kobiet zlikwidowany,

38 Shulamith Firestone w Dialectic of Sex podkreśla, że różnice płci nie są jedynie wytworem warunkowania społecznego, ale także biologii, fakt rodzenia dzieci prowadzi do naturalnego podziału pracy, obecnie możne jednak uciec od „klątwy Ewy” przekraczając granie biologii – pigułki antykoncepcyjne, aborcja, sztuczne zapłodnienie, wychowanie dzieci przez instytucje społeczne zamiast rodziny.

39 Rodzaje feminizmu Feminizm radykalny Shulamith Firestone (1945- 2012)
radykalna feministka, współtwórczyni takich grup założycielka i członkini grup feministycznych jak New York Radical Women, Redstockings i New York Radical Feminists. bardzo ciekawy artykuł o jej życiu:

40 Feminizm Femininistyczny separatyzm
Najbardziej skrajnym stanowiskiem jest feministyczny separatyzm: mężczyźni są uciskającą wrogą klasą płciową, której celem jest agresja, Susan Brownmiller w Against Our Will stworzyła koncepcję ideologii gwałtu – mężczyźni dominują nad kobietami w drodze fizycznego i seksualnego wykorzystywania, mężczyźni mają „biologiczna zdolność do gwałtu”,

41 Feminizm Femininistyczny separatyzm
Nawet ci, którzy nie gwałcą czerpią z tego pożytek, równość płci i harmonia są niemożliwe, wszystkie związki heteroseksualne zawierają w sobie ucisk, heteroseksualne kobiety nie mogą poznać w pełni swej kobiecej natury. Prowadzi to do politycznego lesbianizmu. Ti-Grace Atkinson uznała, że feminizm jest teorią, lesbianizm praktyką.

42 On September 23, 1969, a group of women, conspicuous among them a tall, patrician blonde, handed out mimeographed leaflets to passersby and newlyweds alike at New York City’s marriage bureau. Rather than wedding-day platitudes, the pamphlets offered incendiary prose: “Do you know that you are your husband’s prisoner? … We can’t destroy the inequities between men and women until we destroy marriage. We must free ourselves. And marriage is the place to begin.” The tall woman handing out leaflets was TI-GRACE ATKINSON (born 1938), former president of the New York chapter of NOW, and a founding member and de facto leader of THE FEMINISTS, the radical organization behind the marriage bureau action. To Atkinson, any contact with men — even those who claimed solidarity with the women’s movement — was an act of collaboration. At various times during her career, the New York Times described her as “softly sexy,” a “tigress,” and the “haute thinker” of the women’s movement. But while the press loved Atkinson’s combination of good looks and militant rhetoric, many of those who worked directly with her were less affectionate. Atkinson “wanted chaos,” according to the first executive secretary of NOW. To feminist critic Susan Brownmiller, Atkinson was “bad news through and through.” Even author Kate Millett, who respected her long after she had become a pariah to others, eventually called Atkinson “too elitist to join the elite.” Atkinson knew she was considered uncompromising and unreasonable. But she also knew, as she put it in her 1974 essay collection, Amazon Odyssey, that “the only way to reach people on feminism is to go for their jugular.”

43 Feminizm Feminizm prokobiecy
Jednocześnie mamy do czynienia z feminizmem „prokobiecym”, który jest w silnym konflikcie intelektualnym z innymi odłamami feminizmu radykalnego. „Stanowisko prokobiece” podkreśla pozytywne cechy płodności i macierzyństwa, kobiety nie powinny być „bardziej mężczyznami”, pod wieloma względami kobiecy są lepsze od mężczyzn.

44 Wreszcie pojawiają się nowe nurty feminizmu – feminizm psychoanalityczny, lesbijski, czarnych, postmodernistyczny. Punkt kulminacyjny feminizmu to lata 60. i 70., obecnie ruch ten jest niezwykle podzielony i niespójny. Feminizm wywalczył wiele ze swoich postulatów: legalizacja aborcji, ustawy dotyczące równych płac, prawa antydyskryminacyjne, szerszy dostęp do edukacji i życia politycznego. Widać cechy rewizjonizmu w pracach najważniejszych feministek. Nowe problemy np.: kwestia fałszywych form emancypacji.

45 Koniec Materiały opracowane w oparciu o literaturę zalecaną na zajęcia „Współczesne ideologie polityczne”.