„Zmiany modelu demograficznego rodziny i ich konsekwencje”

Prezentacja na temat: "„Zmiany modelu demograficznego rodziny i ich konsekwencje”"— Zapis prezentacji:

1 „Zmiany modelu demograficznego rodziny i ich konsekwencje”
„Polska Rodzina – wyzwania, działania, perspektywy” Konferencja z okazji 10 rocznicy Międzynarodowego Roku Rodziny Warszawa, 8 listopada 2004 r. „Zmiany modelu demograficznego rodziny i ich konsekwencje” Ewa Frątczak

2 Zmiany stanu i struktury rodzin w Polsce są wynikiem radykalnych zmian w podstawowych procesach demograficznych obserwowanych z dużą intensywnością za okres ostatnich 15 lat transformacji społeczno -systemowej. Szczególnie wynikiem zmian w poziomie płodności oraz procesie formowania i rozpadu rodzin. Spróbujmy opisać zmiany dając odpowiedź na kilka pytań:

3 Co mówią o zmianach składu i struktury rodzin wyniki Narodowych Spisów Powszechnych 1988 i 2002?
Jak zmienił się proces zawierania pierwszych małżeństw w Polsce? Czym charakteryzują się zmiany w rozpadzie małżeństw? Jak zmieniła się płodność w Polsce w latach ? Jak zmiany w podstawowych procesach demograficznych wpłynęły na zmianę modelu rodziny nuklearnej w Polsce w okresie transformacji? Jak obserwowane zmiany we wzorcach płodności modelu rodziny należy oceniać i interpretować? Jak obserwowane zmiany sytuują się w kontekście porównań międzynarodowych? Jakie są wnioski, postulaty wobec obserwowanych zmian (szczególnie w odniesieniu do polityki pro-rodzinnej?)

4 1. Co mówią o zmianach składu i struktury rodzin wyniki Narodowych Spisów Powszechnych 1988 i 2002?

5 Według danych NSP 2002 w Polsce było [1]:
9,8 mln gospodarstw domowych rodzinnych - w gospodarstwach domowych rodzinnych było 10,5 mln rodzin, - w skład których wchodziło 33,1 mln osób , to jest 86,7 % ludności kraju, - w 88,0% przypadków w gospodarstwie domowym wyłoniono tylko jedną rodzinę. [1] Por. Sytuacja Demograficzna Polski, Raport 2002, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2004, s. 83 – 101.

6 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

7 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

8 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

9 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

10 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

11 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

12 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

13 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

14 Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i 2002
Źródło: GUS

15 W NSP 2002 spisano 197,4 tys. związków typu „kohabitacja” (par nieformalnych) , z czego 75% mieszkało w miastach. Większość par nieformalnych (56,1%) posiadała dzieci. Rodziny oparte na związkach nieformalnych (partnerzy bez dzieci i partnerzy z dziećmi) stanowiły łącznie 1,9 % w ogólnej liczbie rodzin w roku 2002.

16 2. Jak zmienił się proces zawierania pierwszych małżeństw w Polsce?

17 Współczynniki zawierania pierwszych małżeństw,
Polska

18 3. Czym charakteryzują się zmiany w rozpadzie małżeństw?

19 Rozpad małżeństw w wybranych latach

20 4. Jak zmieniła się płodność w Polsce w latach 1989-2003?

21 ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI 1989-2003
Współczynniki płodności kobiet w latach 1989 i 2003, Polska (urodzenia żywe na 1000 kobiet) 184,5 93,2

22 ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI 1989-2003 Współczynniki płodności kobiet
miasto ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI skala zmian wieś wieś Współczynniki płodności kobiet w latach 1989 i 2003 (urodzenia żywe na 1000 kobiet)

23 ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI miasto-wieś Współczynniki płodności kobiet
skala zmian 1989 ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI miasto-wieś 2003 Współczynniki płodności kobiet w mieście i na wsi (urodzenia żywe na 1000 kobiet) skala zmian

24 WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI W LATACH 1989-2003
Polska, miasto, wieś.

25 WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI 1950-2003
4,03 3,75 3,37 2,42 miasto Polska wieś - 1983 - 1987 - 1994 1,22

26 Urodzenia pozamałżeńskie (w % ogółu urodzeń)

27 5. Jak zmiany w podstawowych procesach demograficznych wpłynęły na zmianę modelu rodziny nuklearnej w Polsce w okresie transformacji?

28 Rozkład liczby kobiet w wieku 50 lat według liczby urodzonych dzieci

29 6. Jak obserwowane zmiany we wzorcach płodności modelu rodziny należy oceniać i interpretować?

30 Interpretacje z wykorzystaniem:
1. Analiz empirycznych i rachunków modelowych. 2. Wybranych teorii.

31 Współczynniki dzietności wg formuły Bongaartsa-Feeneya
Wszystkie urodzenia Urodzenia pierwsze efekt tempa Urodzenia drugie Urodzenia trzecie

32 oraz średni wiek przy zawieraniu małżeństwa
Przekrojowy współczynnik pierwszych małżeństw: obserwowany i skorygowany, oraz średni wiek przy zawieraniu małżeństwa mężczyźni kobiety efekt tempa

33 Wybrane teorie odniesione do grup czynników:
Ekonomiczno-społecznych – wzrost kosztu dziecka, relatywna deprywacja, wzrost zapotrzebowania na edukację Ideowych – związanych za zmianą norm i wartości, postaw mających wpływ na intencje i decyzje w zakresie płodności i rodziny Odniesionych do zjawiska “social anomie” oraz niepożądanych zmian, powodujących spadek chęci posiadania dzieci poprzez wzrost oczekiwanej niepewności braku ufności

34 Teorii niskiej płodności – ich fundamentem jest
zrozumienie powodów i motywów niskiej płodności - Teoria racjonalnego wyboru - Teoria niechęci do ryzyka - Post-materialistyczna teoria wartości - Teoria równości płci

35 7. Jak obserwowane zmiany sytuują się w kontekście porównań międzynarodowych?

36 Współczynnik dzietności: Polska - Kraje Unii Europejskiej.
Skala zmian w czasie 27 lat 14 lat

37 linia Hajnala Wschód: - wczesny wiek - małżeństwo jest Zachód:
- późny wiek zawierania małżeństw - małżeństwo nie jest powszechną formą związku Wschód: - wczesny wiek - małżeństwo jest linia Hajnala St. Petersburg Triest Dubrownik

38 8. Jakie są wnioski, postulaty wobec obserwowanych zmian (szczególnie w odniesieniu do polityki pro-rodzinnej)?

39 Zmiany płodności, zmiany wzorców prokreacyjnych i matrymonialnych prowadzą do zasadniczych zmian modelu polskiej rodziny. Obserwowane zmiany wskazują, że w Polsce upowszechnił się model zachowań prokreacyjnych , który charakteryzuje się opóźnieniem decyzji o zawarciu związku małżeńskiego i posiadaniu dzieci. Jego konsekwencją jest zmiana modelu rodziny nuklearnej w Polsce w okresie ostatnich 15-tu lat. Na początku okresu transformacji była to rodzina z dominującą liczba dzieci równa 2. Aktualnie jest to model z modalną liczbą dzieci równą 1. Należy przy tym podkreślić, zjawisko wzrostu udziału rodzin bezdzietnych.

40 Wnioski – w zakresie modelu polityki pro-rodzinnej
Model polityki pro-rodzinnej to polityka wspierająca płodność – polityka płodności – oparta na rozpoznaniu i zrozumieniu natury niskiej i bardzo niskiej płodności. Filary polityki płodności to: 1. Bodźce finansowe 2. Wspieranie rodziców w łączeniu pracy zawodowej i życia rodzinnego 3. Szerokie zmiany społeczne wspierające dzieci i rodzicielstwo Te trzy filary korespondują z trzema teoriami niskiej płodności: racjonalnego wyboru, równości płci i niechęci do ryzyka

41 Dziękuję za uwagę