Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie

Prezentacja na temat: "Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie"— Zapis prezentacji:

1 Prawidłowo zbilansowana dieta i aktywność fizyczna jako niezbędne elementy zdrowego stylu życia
Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia

2

3 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
Dwa główne czynniki zachowania zdrowia, zarówno fizycznego jak i umysłowego: 1. Odpowiednia dieta 2. Aktywność fizyczna Lokalnie: Niedożywienie Niedobór składników odżywczych

4 10 faktów o aktywności fizycznej:
1. Globalnie brak aktywności fizycznej jest trzecią przyczyną zgonów na świecie: Pierwsza przyczyna – nadciśnienie (13%) Druga – palenie tytoniu (9%) Trzecia – zbyt mała aktywność fizyczna i za wysoki poziom glukozy we krwi (po 6%)

5 Zbyt mała aktywność fizyczna jest przyczyną:
30% przypadków chorób układu krążenia 27% przypadków cukrzycy 21-25% nowotworów piersi i jelita grubego WHO szacuje, że rocznie umiera 3,2 mln ludzi z powodu niedostatecznej aktywności fizycznej!!! Czyli 5-10% zgonów zależnie od państwa 2/3 Europejczyków (Polaków?) – za mała aktywność fizyczna

6 Aktywność fizyczna w Polsce (CBOS, 2013)
40% Polaków wykazuje aktywność fizyczną regularnie (K.K. - ?) Uprawianie sportu to przede wszystkim domena ludzi młodych, dobrze wykształconych, zadowolonych ze swojej sytuacji materialnej, mieszkańców miast.

7 Zdecydowanie najbardziej popularnym w Polsce sportem jest jazda na rowerze – 51%, dalej
pływanie % bieganie % turystyka piesza 16% piłka nożna % siatkówka % gimnastyka, fitness, aerobik 13%

8 Polacy najczęściej uprawiają sport:
dla zdrowia % dla przyjemności 61% dla lepszego samopoczucia, żeby odreagować stres, być w dobrej formie 47%

9 2. Regularna aktywność fizyczna pomaga utrzymać zdrowie organizmu:
poprawia układ krwionośny i system mięśniowy poprawia ogólne funkcjonowanie organizmu i zdrowie układu kostnego obniża ryzyko: chorób układu krążenia, nadciśnienia, zawałów, cukrzycy, nowotworów piersi i jelita grubego oraz depresji istotnie pomaga w utrzymaniu odpowiedniej masy ciała ogranicza ryzyko złamań kości

10 3. Aktywność fizyczna jest często błędnie kojarzona wyłącznie ze sportem:
to każdy ruch generujący wydatek energii: oczywiście sport ale również: dowolne ćwiczenia fizyczne i inna aktywność taka jak taniec, spacer, praca w ogródku czy gospodarstwie domowym Aktywność fizyczna dla wszystkich, również niepełnosprawnych!!!

11 4. Zarówno intensywna, jak i umiarkowana aktywność fizyczna przynosi korzyści zdrowotne.
Intensywność aktywności fizycznej różni się pomiędzy ludźmi, zależnie od indywidualnych możliwości. Umiarkowana aktywność fizyczna to: żwawy spacer, taniec czy praca w domu Intensywna aktywność to: bieganie, szybka jazda na rowerze, intensywne pływanie czy podnoszenie ciężkich ciężarów

12 5. Aktywność fizyczna jest szczególnie ważna dla młodzieży w wieku 5-17 lat:
co najmniej 60 minut aktywności fizycznej dziennie (dziewczęta lat – ograniczenie osteoporozy) Polska rzeczywistość - Ursynów, Warszawa: boisko szkolne – dziewczyny rzucają do kosza, ale 1/3 klasy siedzi na murku, bo zwolniona z WF-u!!!??? Każda aktywność fizyczna powyżej 60 minut dziennie – dodatkowe korzyści zdrowotne

13 Badania naukowe dotyczące grupy w wieku 5-17 potwierdzają ogólną konkluzję, że aktywność fizyczna to fundamentalne korzyści zdrowotne dla dzieci i młodzieży: zdrowy układ mięśniowo-szkieletowy (m.in. kości, mięśnie, stawy) zdrowy układ sercowo-naczyniowo-oddechowy (m.in. serce i płuca) świadomość układu mięśniowo-nerwowego (m.in. lepsza koordynacja ruchowa) ułatwia utrzymanie odpowiedniej masy ciała wzmocnienie psychiki (m.in. ogranicza agresję oraz depresje)

14 Jaka aktywność fizyczna dla 5-17 latków – zalecenia WHO:
gry, zabawy, sport, transport, prace domowe, rekreacja, turystyka, wychowanie fizyczne lub planowane ćwiczenia w ramach funkcjonowania rodziny, szkoły i społeczności: codziennie 60 minut umiarkowanej do intensywnej aktywności fizycznej aktywność fizyczna powyżej 60 min. daje dodatkowe korzyści zdrowotne większość aktywności fizycznej winna poprawiać wydolność oddechową; co najmniej 3 razy w tygodniu intensywne ćwiczenia wzmacniające mięśnie i kości

15 6. Dorośli w wieku powinni minimum 150 minut tygodniowo uprawiać umiarkowaną lub minimum 75 minut intensywną aktywność fizyczną Inne zalecenia: 60 minut dziennie dla każdego!

16 7. Seniorzy w wieku 65+: zalecenia są takie same
W szczególności osoby starsze o małej ruchliwości, powinny ćwiczyć co najmniej 3 razy w tygodniu, aby poprawić równowagę i przeciwdziałać niebezpiecznym upadkom Osoby w starszym wieku lub z nadwagą czy otyłością na początku 20 minut dziennie, docelowo 60 minut dziennie

17 8. Te zalecenia dotyczą wszystkich zdrowych ludzi.
Jeśli nie ma specyficznych przeciwwskazań, te zalecenia dotyczą wszystkich, niezależnie od płci, rasy, narodowości czy dochodów. TO DOTYCZY RÓWNIEŻ OSÓB Z TZW. CHOROBA-MI CYWILIZACYJNYMI JAK NADCIŚNIENIE CZY CUKRZYCA!! TO DOTYCZY RÓWNIEŻ OSÓB NIEPEŁNOSPRAW-NYCH!!

18 9. Nawet niewielka aktywność fizyczna jest lepsza niż żadna
Osoby w ogóle nie ćwiczące, powinny zacząć od małej aktywności fizycznej i systematycznie zwiększać jej czas, intensywność i częstotliwość Z czasem powinni wyraźnie odczuć korzyści zdrowotne

19 10. Władze lokalne mają ogromny potencjał, aby pomagać w rozwijaniu aktywności fizycznej:
dostępne i bezpieczne drogi do pieszego czy rowerowego transportu szkoły powinny mieć bezpieczne i odpowiednio wyposażone boiska dostępne dla uczniów (i nie tylko) do spędzania wolnego czasu

20 Jak można osiągnąć rekomendowaną aktywność fizyczną
Małe dzieci: Codzienny spacer do i ze szkoły Codzienna aktywność fizyczna na przerwach 3-4 razy w tygodniu popołudniowa lub wieczorna aktywność fizyczna Weekendy: dłuższe spacery, wizyty w parku lub na pływalni, wycieczki rowerowe

21 Nastolatki: Codzienny spacer lub jazda rowerem do i ze szkoły
3-4 razy w tygodniu dodatkowa aktywność fizyczna Weekend: dłuższe spacery, wycieczki rowerowe, pływanie lub inna aktywność fizyczna

22 Szczególnie ważne: spacer lub rower do i ze szkoły – obowiązki szkoły i władz:
Bezpieczna droga: ochrona skrzyżowań i miejsc niebezpiecznych: dyżury straży miejskiej, wyraźne oznakowania, sygnalizacja świetlna bezpieczne miejsca na przechowywanie rowerów w godzinach szczytu – wstrzymanie innego ruchu kołowego (K.K. – Bruksela, 7.45 rano) specjalne ścieżki rowerowe i spacerowe, również do miejsc rekreacyjnych odpowiednie oświetlenie o zmroku

23 B. ważne: edukacja personelu szkoły
Szkolenia CAŁEGO PERSONELU SZKOŁY z zakresu zdrowego stylu życia Dostępność materiałów edukacyjnych, również lokalnych instytucji i organizacji Zapewnić pomieszczenia do relaksu/ćwiczeń Zapewnić zdrowe posiłki w stołówce Zapewnić zdrowe produkty w przerwach i podczas zebrań (zebrania Rady ds. Diety…) Organizować warsztaty z udziałem specjalistów żywienia i aktywności fizycznej Zaktywizować wszystkie lokalne zainteresowane strony, w tym rodziców i dziadków, do wspólnych akcji

24 Studenci: Codzienny spacer lub jazda rowerem do i z uczelni
Codzienne małe okazje, aby być aktywnym fizycznie: używanie schodów zamiast windy, inna aktywność fizyczna 2-3 razy w tygodniu zajęcia typu fitness lub na pływalni Weekend: dłuższy spacer, jazda na rowerze, pływanie lub inna aktywność fizyczna np. taniec

25 Dorośli: Codzienny spacer lub rower do i z pracy
Codzienne inne drobne aktywności fizyczne: schody zamiast windy, inna aktywność fizyczna 2-3 razy w tygodniu dodatkowe zajęcia sportowe: fitness, pływanie Weekend: dłuższy spacer, dłuższa wycieczka rowerowa, praca w ogrodzie, domowe reperacje

26 Emeryci: Codzienny spacer, rower, praca w ogrodzie, prace remontowe w domu Drobne aktywności fizyczne: schody zamiast windy, inna aktywność fizyczna Weekend: dłuższy spacer, jazda na rowerze, pływanie

27 Aktywność fizyczna a zdrowie
Choroby serca : zmniejszenie ryzyka o 50% Zawały: zmniejszenie ryzyka Nadwaga i otyłość: zmniejszenie ryzyka Cukrzyca typu 2: zmniejszenie ryzyka o 30% Nowotwory jelita grubego: zmniejszenie ryzyka o 40% Nowotwory piersi: zmniejszenie ryzyka, szczególnie u kobiet w okresie menopauzy

28 Aktywność fizyczna a zdrowie c.d.:
Nowotwory prostaty: zmniejszenie ryzyka Układ mięśniowo-szkieletowy: poprawa Upadki w starszym wieku: zmniejszenie ilości Osteoporoza: zmniejszenie ryzyka Samopoczucie: poprawa Depresja, stres, agresja: zmniejszenia ryzyka

29 Koszty braku aktywności fizycznej:
Wielka Brytania: mld euro Szwajcaria: 1,7 mld euro czyli euro na osobę rocznie (WHO) czyli w Polsce: 5,7–11 mld euro rocznie!!! Plus mniejsze kolejki do lekarza!!!

30

31 Historia w Polsce Rok 1999 (?), Konferencja „Stan zdrowia mieszkańców Europy Środkowo Wschodniej po Transformacji Ustrojowej”, Warszawa, Centrum Onkologii, Prof. W. Willett (Harvard) – zalecenia żywieniowe: 1. Zwiększyć spożycie warzyw i owoców 2. Zmniejszyć spożycie tłuszczów zwierzęcych, zwiększyć roślinnych, szczególnie oleju rzepakowego, bogatego w kwas linolenowy 3. Zwiększyć aktywność fizyczną

32 Komentarz do w/w zaleceń
1. Spożycie owoców i warzyw w Polsce – zdecydowanie za małe, szczególnie wśród dzieci i młodzieży Warzywa - same zalety: bez cukru, tłuszczu a dużo: błonnika, witamin, składników mineralnych, antyoksydantów Owoce – jak wyżej, ale cukier

33 2. Tłuszcze: Kwasy nasycone: tłuszcze zwierzęce (tłuste produkty mięsne, produkty mleczne), olej kokosowy Nienasycone: oleje i miękkie margaryny (80% oleju) Najzdrowszy olej – rzepakowy: najmniej kwasów nasyconych, dużo kwasów omega-3, dużo tokoferoli (wit. E) i steroli

34 Podstawowe elementy zdrowej diety (WHO):
1. Równowaga pomiędzy energią diety a energią aktywności fizycznej 2. Zróżnicowana dieta 3. Ograniczyć spożycie tłuszczów i zamiast kwasów nasyconych spożywać kwasy nienasycone i wyeliminować kwasy tłuszczowe trans 4. Zwiększyć spożycie warzyw, owoców, strączkowych, produktów zbożowych pełnoziarnistych i orzechów 5. Ograniczyć spożycie cukru i soli

35 Przyczyny chorób wg IŻŻ:
60%: niezbilansowana dieta!!! 25%: zakażenia i zatrucia pokarmowe 10%: alergie 3%: substancje dodatkowe i skażenia (gdy stosowane niezgodnie z prawem)

36 Choroby układu krążenia to połowa zgonów w Polsce:
Badania Uniwersytetu Erazma z Rotterdamu i Amerykański Program Edukacji Cholesterolowej: Odpowiednia dieta – zmniejszenie ryzyka zawałów o 80%

37 Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego/Instytut Zdrowia Publicznego PZH, 2012
Mężczyźni w Polsce w wieku lat: o 70% większa umieralność niż w UE, w tym blisko 50% to choroby układu krążenia!!!

38 1 – drobnoustroje chorobotwórcze
Zagrożenia ze strony żywności (FDA, USA) od najbardziej do najmniej niebezpiecznych 1 – drobnoustroje chorobotwórcze 2 – naturalnie występujące trucizny (muchomor sromotnikowy – K.K.) 3 – zanieczyszczenia ze środowiska 4 – niedobory żywieniowe 5 – pozostałości pestycydów 6 – dodatki do żywności (niewłaściwie stosowane!!!)

39 A w Polsce: Jakość i bezpieczeństwo żywności zleży od…:
obecności dodatków do żywności!!! Kompletny absurd!!! W żadnych zaleceniach żywieniowych nie ma słowa o ograniczeniu spożywania dodatków do żywności jako warunku zdrowia!! Dodatki do żywności praktycznie nie mają ŻADNEGO wpływu na wartość żywieniową produktów spożywczych!!!

40 Procedura zapewnienia bezpieczeństwa substancji dodatkowych:
1 – badania toksykologiczne: NO(A)EL 2 – ocena bezpieczeństwa: ADI 3 – ustalenia prawne: - maksymalne dawki - kryteria czystości

41 Zakres badań toksykologicznych:
- toksyczność ostra - toksyczność podostra - toksyczność przewlekła (2 lata) - rakotwórczość - reprodukcja ocena ryzyka - metabolizm - stabilność - alergie

42 NOAEL No Observed (Adversed) Effect Level
Najwyższe stężenie wyznaczone w badaniach na zwierzętach, które nie powodują uchwytnych (zwykle szkodliwych) zmian morfologicznych, funkcjonalnych, wzrostu, rozwoju i czasu życia zwierząt

43 ADI czyli Acceptable Daily Intake
Ilość substancji dodatkowej wyrażona w mg/kg masy ciała człowieka, która może być pobierana codziennie przez okres całego życia bez ryzyka dla zdrowia Współczynnik bezpieczeństwa pomiędzy NOAEL a ADI = 100

44 Unia Europejska nałożyła na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia systemu monitoringu stosowania i pobrania substancji dodatkowych oraz przedkładania Komisji Europejskiej raportu z przeprowadzonych badań monitoringowych

45 Inne informacje o dodatkach:
Około 1/3 substancji dodatkowych – quantum satis (110/330) 47 dopuszczonych do żywności ekologicznej, w tym konserwanty !! (azotyny) Początkowe żywienie niemowląt, m.in.:   kwas mlekowy, cytrynowy, fosforowy, guma guar, palmitynian askorbylu, niepełne acyloglicerole (emulgatory)

46 Kwas mlekowy - media „E270 (kwas mlekowy) – nie powinien być podawany małym dzieciom, ponieważ dzieci nie mają jeszcze rozwiniętych odpowiednich enzymów, które w wątrobie rozkładają te formy mleczanów” (pisownia oryginalna)

47 Dodatki a alergie – 80% z: Zboża zawierające gluten Skorupiaki Jajka
Ryby Orzeszki ziemne Nasiona soi Łubin Mięczaki Mleko Orzechy Seler Gorczyca Sezam Dwutlenek siarki i siarczyny (USA – nie)

48 Ponowna ocena dodatków do żywności
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 257/2010 z dnia 25 marca 2010 r. ustanawiające program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do żywności zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności.

49 Kolejność priorytetów w zakresie ponownej oceny obecnie dopuszczonych dodatków do żywności ustalono na podstawie następujących kryteriów: - czasu, jaki upłynął od ostatniej oceny dodatków do żywności przeprowadzonej przez Komitet Naukowy ds. Żywności lub EFSA, - dostępności nowych dowodów naukowych, - zakresu stosowania w żywności danego dodatku do żywności - narażenia ludzi na spożycie danego dodatku do żywności, uwzględniając również wyniki sprawozdania Komisji

50 EFSA - niektóre barwniki (Southampton study):
E102 tartrazyna E104 żółcień chinolinowa E110 żółcień pomarańczowa E122 azorubina E124 czerwień koszenilowa E129 czerwień allura „może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”

51 Żywność light w Polsce:
Cytat z 2012 r.: „Czy wiesz, że wiele produktów „light”, „lekkich” – to zwykła ściema? Płatki śniadaniowe reklamowane jako odchudzające, czekolada dietetyczna czy jogurt z magicznym hasłem 0 proc. tłuszczu na opakowaniu mają często więcej kalorii niż produkty niedietetyczne stojące na półce obok”

52 Żywność o obniżonej wartości energetycznej czyli light
Wyniki badań USA: Prawidłowe stosowanie żywności light może obniżyć kaloryczność diety o 10-15% i tym samym skutecznie ograniczyć epidemię otyłości Europejski projekt „Dionizos”: jedyna skuteczna droga do rozwiązania problemu otyłości to żywność o obniżonej wartości energetycznej!!!

53 Niskokaloryczne substancje słodzące
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, 2012: Oba Towarzystwa potwierdzają bezpieczeństwo stosowania niskokalorycznych substancji słodzą-cych w produktach żywnościowych i rekomendują zastępowanie nimi sacharozy przez osoby z rozpoznaniem nadwagi i otyłości, a szczególnie w sytuacji występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowej glikemii na czczo (stan przedcukrzycowy – K.K.), nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2.

54 Skąd takie negatywne opinie o dodatkach???
1. Powszechny i kompletny brak wiedzy o żywności wśród dietetyków występujących w mediach, a E są na etykiecie, potem internet, więc łatwo o sensacje a media kochają sensacje 2. Brak reakcji na bzdury o dodatkach, a skoro nikt nie protestuje, to musi być prawda (kiedyś robiła to Polska Izba Dodatków do Żywności, ale się rozwiązała)

55 Program edukacyjny w przedszkolu: jak się dobrze odżywiać
Obecni: pani dietetyk, pani dyrektor przed-szkola, pani z urzędu miasta itd., telewizja TVN Co znaczy zdrowo się odżywiać? Wybierać żywność bez konserwantów!!! A teraz zadanie dla Was kochane dzieci: Narysujcie konserwanta!!! I dzieci rysują diabły, robale i inne potwory Pani dietetyk: kochane dzieci - bardzo ładnie namalowałyście konserwanty!!!

56 Niestety wręcz tragiczne!!
Jakie tego są skutki? Niestety wręcz tragiczne!! 1. Rozpowszechnianie nieprawdy 2. Utrata zaufania do instytucji państwowych i międzynarodowych: GIS/Min.Zdrowia, EFSA, FAO/WHO 3. I najgorsze: zupełnie nieprawdziwa w Polsce ocena wartości żywieniowej /zdrowotnej żywności, w efekcie nieodpowiednia dieta i rozwój chorób!!!

57 Jak się odżywiają Polacy?
FATALNIE!!!! CBOS 2010: 63% nie je warzyw 62% nie je owoców 77% je ryby rzadziej niż 1x w tygodniu 55% za często je słodycze 20% przesadza ze słodzonymi napojami 54% nie ogranicza się w jedzeniu czyli 2/3 = 25 mln Polaków źle się odżywia

58 W przyszłości jeszcze ważniejsze!!!
Brak nawyków prozdrowotnych u dzieci - wzrost liczby chorych dorosłych: USA lat (PL – podobnie? gorzej?): 20% pali 35% nie uprawia żadnego sportu 18% upija się (w Polsce upija się niemal 50% piętnastolatków i ponad 65% siedemnastolatków!!!) 85% je za mało owoców i warzyw!!! możliwy o 40% wzrost ilości nowotworów!!! Możliwe krótsze życie dzisiejszych dzieci!!!

59 Jak prawidłowo ocenić produkt?
Obowiązkowe znakowanie wartością odżywczą: Energia (kaloryczność) i 6 składników: Zawartość; tłuszczu, węglowodanów kwasów tłuszczowych nasyconych, cukru, soli Białka Powyższe są obowiązkowe, można inne dobrowolnie

60 Komentarz znakowania wartością odżywczą
1. Bardzo dobrze, że jest – więcej informacji 2. Kaloryczność – sprawa jasna 3. Zawartość tłuszczu – kalorie, ale niezbędne w diecie: WHO – min. 15% energii diety; ważniejsza jakość a nie ilość 4. Kwasy tłuszczowe nasycone: główny czynnik rozwoju chorób układu krążenia – EFSA: spożywać najmniej jak to możliwe (olej rzepakowy ma najmniej ze wszystkich tłuszczów)

61 Komentarz do znakowania wartością odżywczą
5. Węglowodany są różne dobre i złe: skrobia - czysta energia, chyba że produkty pełnoziarniste, wtedy OK błonnik (celuloza, pektyny) – pozytywne oddziaływanie, spożywamy za mało 6. Cukry – cukry proste m.in. glukoza, fruktoza, sacharoza, syropy, miód – puste kalorie 7. Sól – ważna ale ogólnie spożywamy 2x za dużo

62 Mortality in North Karelia and Finland, men age 35-64
700 rozpoczęcie projektu w Płn. Karelii rozszerzenie projektu na cały kraj 600 500 Płn. Karelia 400 300 - 85% 200 Cała Finlandia 100 - 80% 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 Rok Źródło: Fiński urząd statystyczny

63 Panie Ministrze Zdrowia:
Główną przyczyną problemów służby zdrowia w Polsce jest dramatycznie zła dieta i zbyt mała aktywność fizyczna Polaków Tylko powszechna i rzetelna edukacja Polaków może tę sytuację zmienić!!! „Trzymaj Formę” to pierwszy, znakomity krok w tym kierunku

64 Dziękuję za uwagę i życzę zdrowia