Ekonomia społeczna szansą dla obszarów wiejskich Metodologia wsparcia przechodzenia na nierolniczą działalność gospodarczą mieszkańców terenów wiejskich.

Prezentacja na temat: "Ekonomia społeczna szansą dla obszarów wiejskich Metodologia wsparcia przechodzenia na nierolniczą działalność gospodarczą mieszkańców terenów wiejskich."— Zapis prezentacji:

1 Ekonomia społeczna szansą dla obszarów wiejskich Metodologia wsparcia przechodzenia na nierolniczą działalność gospodarczą mieszkańców terenów wiejskich Tadeusz Durczok 19 grudzień 2008

2 Plan prezentacji podstawy działania na terenach wiejskich nierolnicza działalność gospodarcza – co to takiego? inkubator – wersja gminna ekonomia społeczna na obszarach wiejskich

3 doświadczenie w prowadzeniu inkubatora gospodarki społecznej znajomość rynków rolnictwa ekologicznego i żywności ekologicznej – wypracowane w ramach projektu pilotażowego Model produkcji i dystrybucji żywności ekologicznej współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi na obszarach wiejskich (w Polsce i poza granicami kraju) znajomość osiągnięć wypracowanych w ramach innych projektów (Wieś aktywna, Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Agrolinia, Agrosmak, Agroinfo) specjaliści ds. wsi w zespole SWR Kontekst

4 Główne założenia: Cel: opracowanie nowej, dostosowanej do polskich realiów metodologii wspierania podejmowania nierolniczej działalności gospodarczej przez mieszkańców terenów wiejskich. Model czerpał będzie z doświadczeń partnerów zagranicznych a jednocześnie wpisywał się w potrzeby, normy i zwyczaje ludności zamieszkującej tereny wiejskie w Polsce Grupa docelowa: mieszkańcy terenów wiejskich, lokalni liderzy oraz osoby aktywnie działające na rzecz rozwoju wsi Kontekst

5 zaproszenie do współpracy przedstawicieli zagranicznych instytucji – Partnerów naszej współpracy ponadnarodowej (Exemplas Ltd. z Wielkiej Brytanii, portugalskich firm doradczych SPA Consultoria i Alto Fuste) oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych aktywnie działających na terenach wiejskich, organizacja warsztatów wstępnych, w czasie których uczestnicy projektu zapoznani zostaną ze specyfiką polskich terenów wiejskich, opracowanie przez zespoły ekspercie (w ramach pracy indywidualnej i współpracy międzyzespołowej) metodologii wsparcia podejmowania nierolniczej działalności gospodarczej przez mieszkańców terenów wiejskich, utworzenie inkubatora, rozpoczęcie działalności organizacja konferencji upowszechniającej rezultaty wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego z terenów wiejskich w całej Polsce. Planowane działania

6 Wieś i małe miasteczka są dla większości Polaków miejscem, z którego pochodzą ich rodzice i dziadkowie. To ona buduje polską tożsamość. Typowy wiejski krajobraz jest ogromnym bogactwem Polski i dziedzictwem, które trzeba w nienaruszonym stanie przekazać następnym pokoleniom. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

7 Wieś i małe miasteczka pełnia w Polsce ważną rolę gospodarczą, społeczną, ekologiczną i kulturową. Trzy najważniejsze elementy polskiej wsi to: rolnictwo – bez niego wieś przestaje być prawdziwą wsią kultura – wieś jest dziedzictwem i nośnikiem tradycji narodu krajobraz – wieś jest alternatywą dla miast, a jej środowisko jest bezcenne. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

8 Problemy obszarów wiejskich: niska mobilność ludności wiejskiej wysoki odsetek osób o niskich kwalifikacjach niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi gorsze warunki nauki na wsi niski poziom innowacyjności przedsiębiorstw zagrożenie ubóstwem syndrom pracowników PGR – ów dziedziczenie bezrobocia zamknięte systemy społeczne lokalnych środowisk dyskryminacja osób niepełnosprawnych niedostateczny rozwój infrastruktury społecznej Specyfika terenów wiejskich w Polsce

9 Niska mobilności ludności wiejskiej i nakładająca się na to niechęć do poszukiwania pracy. Co drugi bezrobotny (49%) uważa, że w jego miejscu zamieszkania lub okolicy nie ma żadnej pracy, a niemal dwie piąte (39%) twierdzi, że trudno tam o jakiekolwiek zatrudnienie. Zaledwie co ósmy bezrobotny (12%) przyznaje, że na lokalnym rynku pracy można znaleźć jakąś pracę, choć nie zawsze odpowiednią. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

10 Wysoki odsetek osób o niskich kwalifikacjach. Jest to związane z poziomem wykształcenia ludności wiejskiej. Udział populacji z wyższym wykształceniem jest na wsi 5-krótnie niższy niż w mieście, a z wykształceniem średnim – dwukrotnie niższy. Najwięcej osób z najniższym wykształceniem pracuje w rolnictwie (59%). Dane rynku pracy potwierdzają, że osoby z niższym wykształceniem i bez doświadczenia zawodowego stanowią główną grupę osób zagrożonych bezrobociem. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

11 Niższy poziom wykształcenia mieszkańców wsi i małych miast w porównaniu z poziomem wykształcenia mieszkańców na obszarach miejskich, w tym brak znajomości języków obcych i nieumiejętność korzystania z nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych, powoduje, że mieszkańcy obszarów wiejskich są mniej atrakcyjni na rynku pracy, a ich szanse na znalezienie zatrudnienia są znacznie niższe. Niski poziom wykształcenia rodziców jest często powielany przez ich dzieci. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

12 N iższy poziom wykształcenia mieszkańców wsi i małych miast w porównaniu z poziomem wykształcenia mieszkańców na obszarach miejskich, w tym brak znajomości języków obcych i nieumiejętność korzystania z nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych, powoduje, że mieszkańcy obszarów wiejskich są mniej atrakcyjni na rynku pracy, a ich szanse na znalezienie zatrudnienia są znacznie niższe. Niski poziom wykształcenia rodziców jest często powielany przez ich dzieci. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

13 Warunki nauki na wsi są zdecydowanie gorsze niż w mieście, także przeciętny poziom nauczania na wsi jest z reguły niższy. Wpływają na to m.in.: ograniczony dostęp do przedszkoli, gorzej wykwalifikowana kadra pedagogiczna, gorsza oferta edukacyjna szkolnictwa ponadgimanazjalnego oraz sytuacja materialna rodzin wiejskich. Utrudniona jest także kontynuacja nauki w szkołach ponadgimnazjalnych ze względu na możliwości i koszt dojazdu oraz koszt pobytu w internacie. Poza tym rosnące koszty edukacji na poziomie szkoły średniej i wyższej mają istotne znaczenie dla dostępu do edukacji na obszarach wiejskich. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

14 Młodzież wiejska stanowi grupę szczególnie zagrożoną bezrobociem (wskaźnik bezrobocia w tej grupie wynosi 50%). Osoby te zostały wykształcone już w nowej sytuacji gospodarczo – politycznej i w nowym systemie nauczania, który jednak nie przygotował w wystarczającym stopniu młodzieży z nieuprzywilejowanych rodzin do konkurowania na rynku pracy. Barierą dla ludzi młodych jest brak doświadczenia zawodowego. Pracodawcy najbardziej cenią sobie bowiem osoby, które mają potwierdzone działaniem umiejętności i predyspozycje osobowe, szkoły zaś tego nie zapewniają. Ponadto osoby wykształcone z uwagi na małą liczbę miejsc pracy na wsi i w małych miastach mają niewielką szansę na zdobycie pierwszego doświadczenia zawodowego. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

15 Praca kobiet ze wsi i małych miast na ogół wiąże się z koniecznością dojazdu do przedsiębiorstw oddalonych znacznie od miejsca zamieszkania. W związku z tym, że to one zajmują się domem i dziećmi dojazdy są dla nich barierą podejmowania aktywności zawodowej. Poza tym kobietą jest wciąż trudno znaleźć pracę, zwłaszcza jeśli przekroczyły już pewnie wiek. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

16 Zagrożenie ubóstwem. Na wsi 45% rodzin żyje we względnej biedzie, czyli trzy razy więcej niż wynosi średnia krajowa. Często spotykanym zjawiskiem jest zatrudnianie dzieci. Zasiłki emerytalne i renty dla wielu gospodarstw stanowią główne źródło utrzymania, co jest stosunkowo nowym zjawiskiem. W wielu przypadkach jest to jedyny stały dochód całej rodziny. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

17 Byli pracownicy PGR –ów i ich rodziny stanowią szczególną grupę zamieszkującą obszary wiejskie. Syndrom pracowników PRG – ów obejmuje bezradność, brak pewności siebie, pasywność, częste nadużywanie alkoholu. W tym środowisku obserwuje się problem dziedziczenia bezrobocia. W efekcie ograniczeń finansowych, trudności w dostępie do szkół oraz barier kulturowych dzieci powielają wzorzec życia bez pracy. Większość z nich kończy swoją edukację na poziomie podstawowym, co prowadzi do trwałej marginalizacji na rynku pracy. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

18 Na terenach wiejskich występuje niedostateczny rozwój infrastruktury społecznej, zwłaszcza w zakresie placówek służby zdrowia, placówek kulturalnych, turystycznych, jak również wychowania przedszkolnego i szkół. Istnieją znaczne opóźnienia w zakresie dostępu do usług medycznych. Wieś ma z reguły słabo rozwiniętą infrastrukturę kultury lub niewystarczający dostęp do podstawowych usług kulturalnych świadczonych przez ośrodki kultury, świetlice, biblioteki, stowarzyszenia i grupy artystyczne. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

19 Istnieje też problem niskiej aktywności społecznej w regionach wiejskich. Aktywność społeczna mierzona jest stopniem rozwoju organizacji pozarządowych oraz innych form zorganizowanego życia społecznego i jest odzwierciedleniem chęci do współpracy społeczności danego regionu. Brak jest mechanizmów wyzwalających aktywność i przedsiębiorczość organizacji pozarządowych. Kobiety i młodzież najchętniej uczestniczą w działaniach na rzecz społeczno – ekonomicznego rozwoju lokalnego i stanowią największy potencjał miejscowej gospodarki społecznej. Paradoksalnie grupy te są najbardziej dyskryminowane na rynku pracy. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

20 Podstawowym warunkiem rozwoju obszarów wiejskich – w tym także w małych mistach - jest wzrost ich różnorodności, przede wszystkim poprzez wzbogacanie struktury funkcji społeczno – gospodarczych. Zwraca się coraz większą uwagę na potrzebę rozwoju pozarolniczych funkcji gospodarczych, tj. usług, turystyki, mieszkalnictwa, leśnictwa, rzadziej przemysłu. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich jest współcześnie naczelnym postulatem w planach zagospodarowania przestrzennego, strategiach rozwoju, studiach i ekspertyzach dotyczących wsi. Możliwość rozwoju alternatywnych źródeł dochodu na obszarach wiejskich i w małych mistach

21 Pozarolnicza działalność gospodarcza w kontekście indywidualnego gospodarstwa rolnego jest to wykorzystanie zasobów (kapitałowych, siły roboczej, gruntów), którymi dysponuje gospodarstwo rolne, do prowadzenia dodatkowej działalności bezpośrednio nie związanej z rolnictwem. Nierolnicza działalność rolnicza – co to takiego?

22 Pozarolnicza działalność gospodarcza na obszarach wiejskich rozwija się bardzo nierównomiernie. Podmioty gospodarcze o charakterze nierolniczym wykazują największe zagęszczenie w województwach zachodnich oraz mazowieckiem i śląskim. Największą koncentracją usług charakteryzują się strefy podmiejskie, gdzie lokuje się przede wszystkim zakłady usług budowlanych, transportowych, naprawczych i hurtownie. Na obszarach peryferyjnych i słabo rozwiniętych trudno spodziewać się dynamicznego rozwoju usług, bowiem brak jest tam odbiorców. Nierolnicza działalność rolnicza – co to takiego?

23 Cel główny: aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców poprzez rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy Cele pośrednie: Rozwój kapitału społecznego Zachowanie spójności społecznej Zachowanie lokalnego charakteru wsi polskiej Przeciwdziałanie odpływu młodych ludzi z obszarów wiejskich Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Aktywizacja i integracja osób starszych i niepełnosprawnych Podstawy działania na obszarach wiejskich

24 Inkubator – wersja gminna Założenia: Teren działania inkubatora to obszar gminy Inkubator nie powstaje jako konkurencja dla innych instytucji szkoleniowych czy doradczych (ma uzupełniać ich ofertę) Inkubator jako niezależna instytucja – fragment organizacji pozarządowej Inkubator tworzy ok. 4 osób (w gminach biernych można rozpatrzeć celowość ekspertów zewnętrznych będących katalizatorem rozwoju) Inkubator nawiązuje współpracę z urzędem gminy, starostwem powiatowym, powiatowym urzędem pracy, ośrodkami doradztwa rolniczego, lokalnymi grupami działania, parafiami oraz innymi ośrodkami życia społecznego Przeprowadzenie badań społecznych

25 Inkubator – wersja gminna Założenia: Przeprowadzenie badań społecznych prowadzących do odpowiedzi na pytanie o głównych aktorów rozwoju lokalnego, decydentów, osoby obdarzone największym prestiżem społecznym Stworzenie strategii działania, która powinna być dostosowana do warunków lokalnych Zbadania potencjału społeczno – zawodowego mieszkańców obszaru objętego działaniem inkubatora Utworzenie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej Edukacja przedsiębiorczości Edukacja działaczy społecznych Edukacja społeczna

26 Inkubator – wersja gminna Zawiązanie inkubatora Rozpoznanie potencjału społeczności, zawiązanie społecznej rady przedsiębiorczości, diagnoza społeczna Sformułowanie strategii działania Utworzenie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej Przygotowanie do uruchomienia działalności gospodarczej Wsparcie w pierwszym okresie działalności

27 Inkubator – wersja gminna Szacunkowy roczny koszt funkcjonowania inkubatora: Wynagrodzenie pracowników inkubatora 200 000 zł Funkcjonowanie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej 200 000 zł Promocja, lokal, media, biuro 50 000 zł Łącznie: 450 000 zł

28 telefon: 032 273 26 62 e-mail: wisp@swr.pl web: www.swr.pl/wisp WISP – dane kontaktowe