Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

Prezentacja na temat: "Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym"— Zapis prezentacji:

1

2 Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

3 Źródła prawa wyborczego
WYBORY PARLAMENTARNE Źródła prawa wyborczego Konstytucja RP z 1997, rozdział IV „Wybory i kadencja” (art ). Ustawa z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (w szczególności Dział III i IV) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38 poz. 167) Szereg aktów wykonawczych do Kodeksu wyborczego, w tym: rozporządzenia KRRiTv _________________________________________________________________________ Znaczenie Kodeksu Dobrej Praktyki w Sprawach Wyborczych – zbiór zaleceń przyjętych i rekomendowany przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na sesji w 23 maja 2003 r., podkreślający zasady europejskiego dziedzictwa wyborczego. PRZYKŁAD ZALECENIA: zasadnicze elementy prawa wyborczego, w szczególności właściwy system wyborczy, członkostwo w komisji wyborczej oraz ustalenie granic okręgów wyborczych nie powinny być zmieniane co najmniej jeden rok przed wyborami.

4 WYBORY PARLAMENTARNE GENEZA KODEKSU WYBORCZEGO W POLSCE:
Pierwszy projekt kodeksu wyborczego w Polsce został opracowany w 1996 r. z inspiracji prezydenta A. Kwaśniewskiego. Ze względu na niesprzyjający klimat po wyborach z 1997 r. nie uzyskał on formalnego statusu inicjatywy ustawodawczej. - Formalne zainicjowanie uchwalenia ustawy – Kodeks wyborczy nastąpiło w VI kadencji Sejmu 24 czerwca 2008 r. w wyniku złożenia inicjatywy ustawodawczej na ręce Marszałka Sejmu przez grupę 18 posłów Klubu Poselskiego Lewicy i Demokratów. - Do pierwszego czytania został on skierowany dopiero 12 stycznia 2009 r. - Następnie powołano komisję nadzwyczajną – 2 kwietnia 2009 r. - Kodeks wyborczy uchwalono – 5 stycznia 2011 r. - Prezydent RP podpisał kodeks wyborczy – 19 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy wszedł w życie 1 sierpnia 2011 r.

5 Zasady prawa wyborczego:
WYBORY PARLAMENTARNE Zasady prawa wyborczego: Rozwój współczesnych państw demokratycznych doprowadził do wykształcenia katalogu zasad prawa wyborczego (określanych mianem przymiotników wyborczych), który obejmuje: Zasadę powszechności Zasadę równości Zasadę bezpośredniości Zasadę ustalenia wyników wyborów Zasadę głosowania tajnego (nie – wyborów tajnych) Zasadę wyborów wolnych Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 96 ust. 2 Konstytucji). Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 97 ust. 2 Konstytucji).

6 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności – określa krąg podmiotów, które spełniając określone warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich. Po raz pierwszy sformułowana w Konstytucji II Republiki Francuskiej z 21 listopada 1848 r. Art. 62 Konstytucji: Prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy lat 18. (problem art. 10 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – zawarcie małżeństwa przez kobietę, która ukończyła lat 16). Art. 99 Konstytucji: Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu Konstytucji przysługuje obywatelowi polskiemu; mającemu prawo wybierania; który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat – w wyborach do Sejmu, albo 30 lat w wyborach do Senatu. Wybraną do Sejmu i Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Czynne prawo wyborcze: 21 lat w konstytucji marcowej, 24 lata w konstytucji kwietniowej, 18 lat w konstytucji PRL

7 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności a obowiązek głosowania W niektórych państwach dzięki wprowadzeniu obowiązku wyborczego zasada powszechności prawa wyborczego, ewoluuje w nieco innym kierunku. Upatruje się w niej katalizator procesu powstawania nowych partii mobilizujących te grupy wyborców, które bez obowiązku wyborcze. Australia - od 1915 r. Austria (niektóre kraje związkowe: Styria, Tyrol, Vorarlberg – kara grzywny nakładana przez komisję wyborczą) Belgia (od 1893), Cypr (od 1960), Grecja (od 1929), Luksemburg (od 1919), Szwajcaria (od 1903), Turcja (od 1982) oraz Brazylia, Singapur, Peru, Wenezuela i inne. W Nowej Zelandii i Urugwaju udział w wyborach nie jest obowiązkowy, ale obywatele muszą się zarejestrować przygotowywanym przed wyborami spisie wyborców pod groźbą kary finansowej.

8 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności a cenzusy Powszechność w konstytucjach XIX w. ograniczona była licznymi cenzusami wyborczymi, tzn. wyłączeniami czynnego lub biernego prawa wyborczego ze względu na brak określonych cech lub kwalifikacji. cenzus wieku - uzależnia przyznanie biernego prawa wyborczego od osiągnięcia określonego wieku. W przypadku biernego prawa wyborczego do parlamentu dolna granica wieku ulega w wielu krajach przesunięciu o kilka lat poza osiągnięcie pełnoletniości i wynosi do izb niższych lat (np. w Austrii parlamentarzysta musi mieć przynajmniej 19 lat, w USA – 25 lat), w odniesieniu do izb niższych 25 – 40 lat (senator w Polsce – 30 lat, w Brazylii – 35 lat, w Czechach – 40 lat)

9 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności a cenzusy Cenzus obywatelstwa występuje w większości państw demokratycznych we wszystkich rodzajach wyborów. W nielicznych nie obowiązuje w odniesieniu do przebywających w nich stale cudzoziemców w wyborach do parlamentu (np. Urugwaj), czy też przedstawicielskich organów samorządowych szczebla komunalnego (państwa UE), a obywatele państw UE mają czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego bez względu na to, w którym z państw UE wezmą udział w wyborach. Cenzus domicylu - uzależnia przyznanie prawa wyborczego od stałego zamieszkiwania przez określony prawem czas na terytorium danego państwa lub na terenie jednego z okręgów wyborczych. W Polsce domicyl ograniczał bierne prawo wyborcze do Sejmu i do Senatu, przyznając je obywatelom polskim stale zamieszkałym na terytorium RP od co najmniej 5 lat (art. 96 Konstytucji z 1952 r. znowelizowanej 19 kwietnia 1991 r.) – kazus Tymińskiego.

10 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności a cenzusy Cenzus domicylu: Czynne prawo wyborcze do parlamentu: występuje obecnie dosyć często w wyborach parlamentarnych (np. w Kanadzie, Austrii, Islandii, Norwegii, niektórych stanach USA) oraz samorządowych, przy czym obserwuje się tendencję do skracania wymaganego okresu zamieszkiwania. Waha się od 5 lata (np. w Islandii, Hondurasie) do 6 miesięcy (np. w Meksyku). Bierne prawo wyborcze do parlamentu - występuje on często, nawet gdy nie był przewidziany dla czynnego prawa wyborczego (np. w Norwegii w wyborach parlamentarnych wynosi 10 lat) lub jest wyższy niż w przypadku czynnego prawa wyborczego

11 WYBORY PARLAMENTARNE Zasada powszechności a cenzusy Cenzus wykształcenia - ogranicza prawa wyborcze osób nie posiadających określonego wykształcenia (np. w Brazylii, gdzie wyborca powinien umieć czytać i pisać oraz wysławiać się w języku ojczystym, na Filipinach, w przypadku biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta wymaga się umiejętności pisania i czytania. Niekiedy wymóg ten ogranicza się do władania językiem ojczysty (wybory prezydenckie na Ukrainie). Cenzus zawodowy – oznaczający pozbawienie praw wyborczych pewnych grup zawodowych – na przykład żołnierzy i policjantów (m.in. Argentyna, Indonezja, Tunezja, Wenezuela), duchownych (np. Boliwia, Meksyk), wyższych urzędników wyborczych (np. Kanada). Cenzus w prawie zwyczajowym – np. Wielka Brytania, gdzie od głosowania powstrzymują się królowa, członkowie jej rodziny oraz dziedziczni parowie zasiadający w Izbie Lordów.

12 WYBORY PARLAMENTARNE 2. Zasada równości – początkowo regulacje konstytucyjne zaprzeczały zasadzie równości: a) głosowanie pluralne – jeden wyborcy ma większa liczbę głosów niż drugi (XIX w. i na początku XX w. np. W Wielkiej Brytanii, Austrii, Belgii( b) głosowanie kurialne – każdy wyborca a taką samą liczbę głosów, ale wyborcy są zgromadzeni w tzw. kurie wybierające różną liczbę przedstawicieli (w XIX w. w Prusach, Grecji, Austrii) Zasada równości jest rozpatrywana w trzech aspektach: 1. formalnym 2. materialnym 3. równości szans

13 WYBORY PARLAMENTARNE 2. Zasada równości : 1. Aspekt formalny - każdy wyborca uczestniczy w wyborach na takich samych zasadach jak inni wyborcy, a w szczególności dysponuje taką samą liczbą głosów (równość czynnego prawa wyborczego: one man one vote) oraz ma równe z innymi szanse w ubieganiu się o urząd wybieralny czy mandat przedstawicielski (równość biernego prawa wyborczego). 2. Aspekt materialny – polega na zapewnieniu równej mocy (siły) – głosu każdego wyborcy. Dzieje się tak, gdy jeden mandat przypada na taką samą liczbę wyborców, z dopuszczalnym pewnym odchyleniem, którego granice powinny być prawnie określone. Osiąga się to w dwojaki sposób: - ustalając normę przedstawicielstwa – tzn. proporcję między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu bądź kraju a liczbą wybieranych przedstawicieli (Polska), - wyznaczając okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców przypadających na jeden mandat, współcześnie jest najczęściej praktykowane (USA, Austria, Polska).

14 WYBORY PARLAMENTARNE 2. Zasada równości w wyborach do Sejmu i Senatu. bezdyskusyjne obowiązywanie zasady równości w aspekcie formalnym, Problem zasady równości w aspekcie materialnym w wyborach do Senatu, ordynacja do Senatu z 1991 r. – przyjęła za podstawę wytyczania okręgów wyborczych kryterium terytorialne, tzw. Podział administracyjny państwa na województwa, ignorując kryterium populacyjne, tzn. nie przyjmując normy przedstawicielstwa (ustalenie Okrągłego Stołu – każde województwo 2 mandaty). Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu z 2001 r. (2 – 4 senatorów w okręgu) Kodeks wyborczy z 2011 r. (1 senator w okręgu)

15 WYBORY PARLAMENTARNE 3. Zasada bezpośredniości Składa się współcześnie z dwóch elementów: 1. Głosowania osobistego polegającego na tym, że wyborca oddaje głos, bez niczyjego pośrednictwa. Wyborcy niepełnosprawni mogą, na własną prośbę, korzystać z pomocy innej osoby przy głosowaniu. Ordynacje wyborcze zazwyczaj zezwalają na to wprost. 2. Głosowania imiennego oznaczającego, że wyborca oddaje głos na konkretnego kandydata, określonego z imienia i z nazwiska, stawiając z właściwej strony karty do głosowania znak przy jego nazwisku. Przy wyborach z zastosowaniem list mogą być:   - listy zamknięte (closed list), tzn. takie, na których kolejność kandydatów jest wiążąca dla wyborcy - listy otwarte (open list), tzn. takie, na których sam wyborca dokonuje preferencji personalnych.

16 WYBORY PARLAMENTARNE 4. Zasada głosowanie tajne Zasada tajności głosowania odnosi się tylko do jednej z faz procesu wyborczego, tzn. do aktu głosowania. Nie można jej rozciągać na inne elementy procesu wyborczego, które mają być jawne, np. zarządzenie wyborów, kalendarz wyborczy, zgłaszanie kandydatów (list kandydatów), ustalenie wyników wyborów, repartycja mandatów, rozpatrywanie protestów wyborczych. Po raz pierwszy na szeroką skalę tajność głosowania wprowadzono w Południowej Australii – tzw. AUSTRALIAN BALLOT (lata 50. XIX w.). W Wielkiej Brytanii jawność głosowania obowiązywała do 1872 r., w Stanach Zjednoczonych do 1888 r. W Europie tajność głosowania wprowadzono po raz pierwszy we Francji (Rewolucja Francuska 1789 r.), cztery lata później, pod naciskiem jakobinów, pozostawiono wyborcy swobodę. W Europie zachodniej upowszechniona została na przełomie XIX i XX w. (np. Belgia od 1920 r.).

17 WYBORY PARLAMENTARNE 4. Zasada głosowania tajnego TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA – ma chronić wyborcę przed powzięciem przez kogokolwiek wiadomości, w jaki sposób głosował, a zatem umożliwić wyborcy dokonanie swobodnej i bezpiecznej decyzji wyborczej. Ma sens tylko wtedy, gdy służy zagwarantowaniu wolnych wyborów. Wyborca ma pewność, że w związku z oddanym głosem nie wystąpią żadne pozytywne ani negatywne konsekwencje. WSPÓŁCZEŚNIE TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA STANOWI CONDITIO SINE QUA NON WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH. Na przestrzeganie zasady tajności głosowania istotny wpływ ma instytucja MĘŻA ZAUFANIA (nazywanych niekiedy OBSERWATORAMI) - są to osoby działające na podstawie upoważnienia udzielonego przez pełnomocnika komitetu wyborczego lub samego kandydata, które posiadają uprawnienia do obserwowania czynności wyborczych oraz obliczania głosów. Mogą oni zgłaszać zarzuty do protokołu głosowania. Wówczas obwodowe komisje wyborcze mają obowiązek dołączenia wyjaśnień dotyczących zarzutów wniesionych przez mężów zaufania.

18 WYBORY PARLAMENTARNE 4. ZASADA GŁOSOWANIA TAJNEGO WYŁĄCZENIE TAJNOŚCI GŁOSOWANIA MOŻE NASTAPIĆ TYLKO W DRODZE WYJĄTKU np. w celu realizacji czynne prawa wyborczego przez wyborcę (zwrócenie się osoby niepełnosprawnej do osoby trzeciej z prośbą o pomoc przy akcie głosowania). TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA DOPUSZCZA MOŻLIWOŚĆ GŁOSOWANIA ELEKTRONICZNEGO. Zasada tajności podlega rozwinięciu w kodeksie wyborczym, który nakazuje, aby wyborca po otrzymaniu karty do głosowania udał się do miejsca zapewniającego tajność głosowania, znajdującego się w lokalu wyborczym. Karta do głosowania ma być wrzucona do urny w taki sposób, aby strona zadrukowana nie była widoczna (art. 52 kodeksu wyborczego). Nad tajnością głosowania czuwa przewodniczący obwodowej komisji wyborczej (art. 49 par. 1 kodeksu wyborczego).

19 WYBORY PARLAMENTARNE 5. Zasada wyborów wolnych W nauce prawa konstytucyjnego coraz więcej autorów uznaje ją za zasadę prawa wyborczego. Wyrażają ją expressis verbis niektóre współczesne konstytucje (np. Włochy, Niemcy, Hiszpania). W Europie w krajach, gdzie nie formułuje jej prawo wyborcze, odwołać się można do ratyfikowanego przez zdecydowaną większość państw Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. Treść zasady wolnych wyborów nie jest jednoznacznie określona. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że zasada wolności wyborów ma zagwarantować swobodne realizację aktu wyborczego. Wyborca korzysta z czynnego i biernego prawa wyborczego w sposób wolny od jakiegokolwiek przymusu fizycznego lub psychicznego. Z tego punktu widzenia ważne jest powierzenie przeprowadzenia wyborów oraz nadzoru nad nimi organom niezależnym od podmiotów, których kandydaci biorą udział w wyborach.

20 WYBORY PARLAMENTARNE 6. ZASADA USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW - SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY - SYSTEM PROPORCJONALNY - SYSTEM MIESZANY

21 („zwycięzca bierze wszystko”)
WYBORY PARLAMENTARNE SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY Pierwszym historycznie ukształtowanym systemem jest system większościowy. Zyskał poparcie w doktrynie, a do jego stosowania przekonywali już wielcy myśliciele doby Oświecenia, m.in. John Locke i Jean-Jacques Rousseau. REGUŁA: mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym, która uzyskała największą liczbę głosów w myśl zasady: THE WINNER TAKES ALL („zwycięzca bierze wszystko”)

22 WYBORY PARLAMENTARNE WARIANT 1. rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o większości względną (zwykłą) - kandydat lub lista musi otrzymać więcej głosów niż konkurenci, co z kolei oznacza, że elekcja zostaje zakończona po odbyciu pierwszej tury głosowania. W praktyce najczęściej do wyborów przystępuje dwóch trzech, czterech, ewentualnie pięciu kandydatów, a do zwycięstwa potrzebują oni co najmniej 30-40% głosów poparcia. Występuje w wyborach do niższych izb parlamentu, np. do Izby Gmin w Wielkiej Brytanii, do Izby Reprezentantów w USA, do Izby Gmin w Kanadzie, w byłych koloniach brytyjskich, w wielu państwach Ameryki Łacińskiej oraz znacznie częściej w wyborach do wyższych izb parlamentu - od 1991 do 2011 w wyborach do Senatu RP.

23 WYBORY PARLAMENTARNE WARIANT 2. rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o większości bezwzględną (50% + 1 ważnie oddany głos). Występuje przede wszystkim w wyborach na stanowiska jednoosobowe, przede wszystkim na urząd prezydenta, np. w Austrii od 1951, Francji od 1962, Portugalii od 1976, Finlandii od 1988, w Polsce od 1990 oraz w byłych republikach radzieckich, w wielu krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Wraz ze wzrostem liczby kandydatów, szanse na uzyskanie bezwzględnej większości głosów maleją.

24 WYBORY PARLAMENTARNE SYSTEM WYBORÓW DWUETAPOWYCH: jest odmianą „czystego” systemu większości bezwzględnej stosowaną w wyborach do Zgromadzenia Narodowego we Francji od 1958 z przerwą w latach 1985 – 1986, kiedy to funkcjonował system proporcjonalny. W I turze, aby być wybranym, należy nie tylko uzyskać większość bezwzględną, ale uzyskany wynik musi stanowić co najmniej 25% ogólnej liczby zarejestrowanych wyborców w okręgu (około 20% zostaje obsadzone). W II turze wyborów uczestniczą kandydaci, którzy uczestniczyli w I turze i uzyskali co najmniej 12,5% głosów ogółu uprawnionych. Prawo do zajęcia mandatu warunkuje uzyskanie większości zwykłej, ale uzyskany wynik musi stanowić 25% głosów ogółu uprawnionych.

25 WYBORY PARLAMENTARNE SYSTEM PROPORCJONALNY: Po raz pierwszy potrzebę stworzenia proporcjonalnego systemu wyborczego zauważył w 1785 r. francuski matematyk Jean Antoine Nicolas Caritat markiz de Condorcet (1743 – 1794), jego koncepcję rozwinął Jospeh Diez Gergonne, a następnie angielski konstytucjonalista Thomas Hare ( ). Obecnie można wskazać blisko 300 wariantów ustalania wyników wyborów, natomiast wybór systemu obowiązującego w danym państwie wywołuje zawsze szerokie dyskusje, która z metod rozdziału mandatów najpełniej oddaje preferencje wyborców w wyłonionym organie przedstawicielskim.

26 WYBORY PARLAMENTARNE SYSTEM PROPORCJONALNY W WYBORACH PARLAMENTARNYCH W POLSCE: 1991 – Hare`a-Niemeyera, zmodyfikowany Sainte-League 1993 – d`Hondta 1997 – d`Hondta zmodyfikowany Sainte-League 2005 – d`Hondta 2007 – d`Hondta 2011 – d`Hondta

27 SYSTEM D`HONDTA: liczbę głosów oddanych na każdą z list dzieli się przez kolejne, całkowite liczby naturalne. b) Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkuje się od największego do najmniejszego. c) O przyznaniu mandatów liście decyduje kolejność największych ilorazów. Na ww. przykładzie: - w okręgu jest 10 mandatów do rozdzielenia: Iloraz lista A (83 000) lista B (56 000) lista C (26 000) lista D (8 000) : 1 83 000 56 000 26 000 8 000 : 2 41 500 28 000 13 000 4 000 : 3 27 666 18 666 8 666 2 666 : 4 20 750 14 000 6 500 2 000 : 5 16 600 11 200 5 200 1 600 : 6 13 833 9 333 4 333 1 333

28 Znajdujemy 10 największych ilorazów, tj.: 83 000, 56 000, 41 500,
SYSTEM D`HONDTA: Znajdujemy 10 największych ilorazów, tj.: 83 000, 56 000, 41 500, 28 000, 27 666, 26 000, 20 750, 18 666, 16 600, Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący: - lista A - 5 mandatów, - lista B - 4 mandaty, - lista C - 1 mandat, - lista D - bez mandatu. System d`Hondta stosowany jest m.in. w Belgii, w Niemczech, w Polsce.

29 SYSTEM SAINT-LAQUË`A System ten wykazuje duże podobieństwo do systemu d`Hondta. Stosowany jest w dwóch wersjach: podstawowej i zmodyfikowanej. Wersja podstawowa przyjmuje, że liczba głosów oddana na każdą z list podlega dzieleniu nie przez kolejne liczby naturalne, lecz przez kolejne liczby nieparzyste. Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkuje się od największego do najmniejszego. O przyznaniu mandatów liście decyduje kolejność największych ilorazów. Iloraz lista A (83 000) lista B (56 000) lista C (26 000) lista D (8 000) : 1 83 000 56 000 26 000 8 000 : 3 27 666 18 666 8 666 2 666 : 5 16 666 11 200 5 200 1 600 : 7 11 857 3 714 1 142 : 9 9 222 6 222 2 888 888 : 11 7 545 5 090 2 363 727

30 Znajdujemy 10 największych ilorazów, tj.:
SYSTEM SAINT-LAQUË`A Znajdujemy 10 największych ilorazów, tj.: , , , , , , , , 9 222, Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący: - lista A - 5 mandatów, - lista B - 3 mandaty, - lista C - 2 mandaty, - lista D - bez mandatu. w wersji podstawowej system ten znajduje zastosowanie w duńskiej ordynacji wyborczej.

31 Ga x M Wa = -------------- = X, G
SYSTEM HARE`A-NIEMEYERA (nazywany system „największej reszty” lub „matematycznej proporcji”) powstał na skutek modyfikacji systemu Hare`a przez niemieckiego matematyka Horsta Niemeyera. Metodę największej reszty stosuje się w wielu krajach Ameryki Łacińskiej. Do 1993 r. obowiązywała we Włoszech. a) Liczbę ważnie oddanych głosów w okręgu na daną listę mnoży się za każdym razem przez liczbę mandatów do obsadzenia w okręgu wyborczym, a następnie tak uzyskany iloczyn dzieli się przez liczbę oddanych głosów na wszystkie listy okręgowe. b) Jeżeli pozostaną (co jest regułą) mandaty nieobsadzone, to przydziela się je w kolejności tym listom, którym pozostały największe reszty (tzn. największa niewykorzystana liczba głosów). Ga x M Wa = = X, G Wa – liczba mandatów uzyskanych przez partię A Ga – liczba ważnie oddanych głosów na partię A w danym okręgu wyborczym M – liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym G – łączna liczba głosów oddanych na wszystkie ugrupowania w danym okręgu wyborczym

32 Współcześnie wybory parlamentarne zarządza najczęściej:
Zarządzenie wyborów Współcześnie wybory parlamentarne zarządza najczęściej: 1. GŁOWA PAŃSTWA działająca samodzielnie (np. Czechy, Chorwacja, Słowenia, Ukraina, RFN, Rosja) lub na wniosek (np. premiera w Finlandii). 2. RZĄD – np. Austria 3. PRZEWODNICZĄCY PARLAMENTU upływającej kadencji (np. Mongolia) W Polsce wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 2 Konstytucji). W razie skrócenia kadencji Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu (art. 98 ust. 5 Konstytucji).

33 WYBORY PARLAMENTARNE Zarządzenie wyborów Akt o zarządzeniu wyborów (w Polsce postanowienie) poddaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w dzienniku urzędowym (w Polsce w Dzienniku Ustaw) w ściśle określonym terminie (np. 5 dni od dnia jego podpisania , uchwalenia) – art. 290 k.w. Akt urzędowy Prezydenta RP należy do jego prerogatyw, gdyż na podstawie art. 144 ust. 3 pkt 1 Konstytucji zwolniony jest z obowiązku uzyskania kontrasygnaty. W akcie tym, podmiot zarządzający wybory, częstokroć po zasięgnięciu opinii komisji wyborczej, określa dni, w których upływają prawem przewidziane terminy do dokonania czynności wyborczych – tzw. KALENDARZ WYBORCZY.

34 KAMPANIA WYBORCZA – to etap procesu wyborczego, w którym za pomocą różnorodnych środków i działań komitety wyborcze promują swoich kandydatów i programy wyborcze. Każda kampania wyborcza jest procesem prawnie uregulowanym i politycznie żywiołowym posiadającym swoją specyfikę, wyróżniającą ją pod względem efektywności stosowanych metod, technik i strategii wyborczych. CZAS TRWANIA kampanii wyborczej wynosi najczęściej od nieco powyżej jednego miesiąca (np. w Kanadzie – 4 tygodnie, we Włoszech – 45 dni) do kilku miesięcy (np. w Polsce – co najmniej trzy miesiące przed datą wyborów). W Polsce rozpoczyna się z dniem ogłoszenia aktu właściwego organu o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem głosowania (art. 104 k.w.). Podstawową zasadą dotyczącą kampanii wyborczej jest tzw. równość szans stanowiąca element zasady równości. Zasada ta obejmuje przede wszystkim dostęp do mediów stanowiących jeden z podstawowych środków komunikowania się z wyborcami.

35 Elementem kampanii wyborczej jest AGITACJA WYBORCZA czyli publiczne nakłanianie lub zachęcanie do głosowania w określony sposób lub do głosowania na kandydata określonego komitetu wyborczego (zob. art. 105 k.w.). Definicja ta, odwołująca się przede wszystkim do celu agitacji wyborczej wydaje się zbyt wąska. Na wynik wyborów (i kierunek głosowania) można bowiem wpłynąć pośrednio, nie nakłaniając wprost do głosowania „w określony sposób”, ale np. kształtując ogólniejsze motywacje głosujących przez dostarczenie im intencjonalnie wyselekcjonowanych informacji. Najczęściej agitację wyborczą można prowadzić od dnia przyjęcia przez właściwy organ zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego na zasadach, w formach i w miejscach określonych przepisami prawa. Polski ustawodawca nie poddał sankcji prowadzenia agitacji wyborczej przez rozpoczęciem kampanii wyborczej. W praktyce luka ta jest wykorzystywana przez niektóre partie polityczne, które określają agresywnie prowadzoną agitacje wyborczą jako „KAMPANIĘ INFORMACYJNĄ”. W ten sposób omijają też limity wydatków zastrzeżone w kodeksie wyborczym na kampanię wyborczą. Agitację wyborczą może prowadzić KAŻDY WYBORCA, po uzyskaniu pisemnej zgody pełnomocnika komitetu (art. 106 § 1 k.w.).

36 Agitacja wyborcza jest zabroniona w lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w którym ten lokal się znajduje. Kodeks wyborczy w art. 108 § 1 zabrania prowadzenia agitacji wyborczej: Na terenie urzędów administracji rządowej i administracji samorządu terytorialnego Na terenie zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających normalne funkcjonowanie Na terenie jednostek wojskowych i innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz oddziałów służby cywilnej, a także skoszarowanych jednostek podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Na terenie szkół wobec uczniów (za wyjątkiem zajęć z zakresu edukacji obywatelskiej polegających na upowszechnieniu wśród uczniów wiedzy o prawach i obowiązkach obywateli) ZABRANIA SIĘ ORGANIZOWANIA LOTERII FANTOWYCH, GIER LOSOWYCH I KONKURSÓW, W KTÓRYCH WYGRANYMI SĄ NAGRODY PIENIĘZNE LUB PRZEDMIOTY O WARTOŚCI WYŻSZEJ NIŻ WARTOŚĆ PRZEDMIOTÓW ZWYCZAJOWO UŻYWANYCH W CELACH REKLAMOWYCH LUB PROMOCYJNYCH (art. 108 § 4 k.w.).

37 MATERIAŁ WYBORCZY to każdy pochodzący od komitetu wyborczego upubliczniony i utrwalony przekaz informacji mający związek z zarządzanymi wyborami (art. 109 § 1 k.w.). MATERIAŁY WYBORCZE podlegają ochronie prawnej i powinny zawierać oznaczenie komitetu wyborczego, od którego pochodzą. Na ścianach budynków, przystankach komunikacji publicznej, tablicach i słupach ogłoszeniowych, ogrodzeniach, latarniach, urządzeniach energetycznych, telekomunikacyjnych i innych można umieszczać plakaty tylko po uzyskaniu zgody zarządcy lub właściciela nieruchomości, obiektu lub urządzenia. Plakaty i hasła wyborcze oraz urządzenia ogłoszeniowe pełnomocnicy wyborczy obowiązani są usunąć w terminie 30 dni po dniu wyborów. Wójt postanawia o usunięciu plakatów i haseł wyborczych oraz urządzeń ogłoszeniowych nieusuniętych przez obowiązanych do tego pełnomocników wyborczych w terminie, o którym mowa w § 6. Koszty usunięcia ponoszą obowiązani. Jeżeli materiały wyborcze zawierają nieprawdziwe informacje kandydat lub pełnomocnik może wystąpić do sądu okręgowego, w który w terminie 24 godzin w postępowaniu nieprocesowym może zakaz rozpowszechniania materiałów. Na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w ciągu 24 godzin zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpoznaje zażalenie w ciągu 24 godzin. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje kasacja i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu.

38 DOSTĘP DO PROGRAMÓW NADAWCÓW RADIOWYCH I TELEWIZYJNYCH
W czasie ciszy wyborczej, czyli na 24 godziny przed dniem głosowania, zabrania się podawania do publicznej wiadomości wyników przedwyborczych badań (sondaży) opinii publicznej dotyczących wyników wyborów. DOSTĘP DO PROGRAMÓW NADAWCÓW RADIOWYCH I TELEWIZYJNYCH W zdecydowanej większości państw demokratycznych dostęp do radia i telewizji dla celów kampanii wyborczej przysługuje partiom politycznym bądź komitetom wyborczym. W Polsce komitetom wyborczym, których kandydaci zostali zarejestrowani, przysługuje, w okresie od 15 dnia przed dniem wyborów do dnia zakończenia kampanii wyborczej, prawo do rozpowszechniania nieodpłatnie audycji wyborczych, w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych na koszt tych nadawców (art. 117 k.w.). We Francji wymóg ten dotyczy zgłoszenia co najmniej 75 kandydatów. INNE: Często spotkać można tez rozwiązanie opierające się na przydzieleniu bezpłatnego czasu antenowego jedynie partiom politycznym mającym reprezentację w parlamencie lub największym partiom politycznym.

39 Art. 117 § 6 k.w. zawiera upoważnienia dla Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji do określenia, w drodze rozporządzenia, m.in. czasu przeznaczonego na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych w każdym z programów ogólnokrajowych i programów regionalnych oraz ramowego podziału czasu rozpowszechniania tych audycji. Aktualnie w tym zakresie obowiązuje rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii I Telewizji z dnia 12 lipca 2011 r. w sprawie czasu oraz ramowego podziału czasu przeznaczonego na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych, trybu postępowania dotyczącego podziału czasu, zakresu rejestracji oraz sposobu przygotowania i emisji audycji wyborczych w programach publicznej radiofonii i telewizji. Kodeks wyborczy w art. 120 nałożył też na TVP S.A. obowiązek przeprowadzenia debat pomiędzy przedstawicielami tych komitetów wyborczych w wyborach do Sejmu lub w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, które zarejestrowały swoje listy kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, a w przypadku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej - pomiędzy kandydatami. Czas debat nie jest wliczany do czasu antenowego, o którym mowa w art. 117.

40 FINANSOWANIE WYBORÓW Wybory wymagają ogromnych środków finansowych, które nie tylko ułatwiają prowadzenie kampanii wyborczej, ale mogą wpływać na wynik wyborów. Koszty kampanii wyborczych sukcesywnie wzrastają, co wiąże się nie tylko ze wzrostem liczby elektoratu (upowszechnienia prawa wyborczego, dla kobiet, mniejszości etnicznych czy obniżenia czy obniżenia granicy wieku wyborców), ale przede wszystkim z faktu, że wzrosło zapotrzebowanie na bardziej efektywną kampanię wyborczą. Wymaga to korzystania z usług specjalistów z wielu dziedzin. Do najdroższych kampanii wyborczych należą oczywiście kampanie prezydenckie w Stanach Zjednoczonych. Tytułem porównania można wskazać, że w 2000 r. całkowite wydatki wyniosły 650 mln dol., w 2004 r. ponad 1 mld dol., a w 2008 r. około 2 mld dol. Relatywnie mniej kosztuje prowadzenie kampanii wyborczej w innych krajach. Na przykład w Polsce w wyborach prezydenckich w 2005 r. na kampanię Donalda Tuska wydano 6,1 mln złotych, a kampanię Lecha Kaczyńskiego - 5,7 mln złotych, w 2010 r. na kampanię Bronisława Komorowskiego wydano 15,4 mln zł., a na kampanię Jarosława Kaczyńskiego: 14,6 mln zł.

41 FINANSOWANIE WYBORÓW I KAMPANII WYBORCZEJ
Finansowanie kampanii wyborczej musi być JAWNE. Poszczególne ustawy wyborcze na świecie w różny sposób regulują dostęp i zakres korzystania ze wsparcia finansowego ze środków zewnętrznych. Generalnie kandydatom indywidualnym i partiom politycznym nie wolno korzystać z pomocy zagranicznej (wyjątek Wielka Brytania). Niekiedy możliwe jest wsparcie finansowe przez obywateli danego państwa zamieszkałych za granicą (np. w RFN). Zakaz finansowania komitetów wyborczych sporadycznie dotyczy przedsiębiorstw, związków zawodowych, gdyż są to podmioty, które w sposób wyraźny są związane z oczekiwaniami otrzymania konkretnych przywilejów gospodarczych lub politycznych (np. w USA). W Polsce występuje zakaz otrzymywania jakichkolwiek środków finansowych z budżetu państwa, państwowych jednostek organizacyjnych, budżetu samorządu terytorialnego.

42 Przepisy dotyczące finansowania wyborów i kampanii wyborczej umiejscowione są najczęściej w ustawach o partiach politycznych i w ustawach (ordynacjach) wyborczych. W Polsce finansowanie kampanii wyborczej uregulowane jest w rozdziale 15 działu I kodeksu wyborczego (art. 125–151) oraz w przepisach szczególnych kodeksu wyborczego. Źródła finansowania kandydatów i partii politycznych oraz ilość wydawanych pieniędzy w trakcie kampanii wyborczej reguluje prawo, zaś organizowaniem funduszy zajmują się komitety partyjne i komitety wyborcze. Wydatki związane z organizacją i przeprowadzeniem wyborów pokrywane są z budżetu państwa w części Rezerwy celowe zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie wyborczym.

43 W Polsce z budżetu państwa pokrywane są wydatki związane z:
Zadaniami PKW oraz PBW Zadaniami komisarzy wyborczych i komisji wyborczych niższego stopnia oraz zapewnieniem ich obsługi przez wyznaczone do tych celów organy i jednostki organizacyjne Zadaniami organów administracji rządowej oraz podległych im urzędów centralnych i jednostek organizacyjnych, a także innych organów państwowych Refundacją wydatków, poniesionych przez członków komisji wyborczych z tytułu wypadku przy wykonywaniu zadań tych komisji. Zasady planowania finansowego oraz realizacji wydatków, a także sprawozdawczości finansowej określają przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W budżecie państwa zapewnia się ponadto corocznie w części Rezerwy celowe środki na przeprowadzenie wyborów przedterminowych i uzupełniających. Dysponentem tych środków finansowych jest Szef Krajowego Biura Wyborczego.

44 Na świecie wyróżnia się dwa podstawowe źródła finansowania kampanii wyborczej:
środki własne: środki kandydata lub jego rodziny – np. John D. Rockefeller w 1984 wydał 10 mln dolarów na walkę o fotel senatorski w Zachodniej Wirginii, środki pozyskane ze składek członkowskich - stanowią niewielkie źródło finansowania kampanii wyborczej, nawet w przypadku partii masowych liczących setki tysięcy aktywnych członków (jedną z metod pozyskiwania środków jest rozprowadzanie cegiełek – np. w Polsce, podobny efekt przynosi urządzanie przyjęć, festynów, kiermaszy (np. we Włoszech, czy we Francji). środki przekazane prze organizacje związane z partiami politycznymi (mogą to być instytucje użyteczności publicznej, jak fundacje, np. niemiecka Fundacja Konrada Adenauera związana z CDU, związki zawodowe, np. Trade Unions w Wielkiej Brytanii finansująca działalność Labour Party).

45 ŚRODKI ZEWNĘTRZNE: darowizny od osób prywatnych pozyskiwane podczas wizyt domowych, listownie bądź telefonicznie. Najbardziej efektywnym sposobem były do niedawna listy. W ten sposób w latach 80. XX w. komitet Partii Republikanów zebrał 5 mln dolarów. darowizny od prywatnych przedsiębiorstw, a szczególnie wielkich korporacji. Za pierwszy przykład finansowania kampanii wyborczej z tego źródła podaje się kampanię wyborczą w Stanach Zjednoczonych w 1896 r., kiedy to sztab wyborczy kandydata republikanów Wiliama McKinley`a zdołał gromadzić olbrzymią jak na tamte czasy sumę około 16,5 mln dolarów. kredyty bankowe dotacje z funduszy publicznych pokrywane z budżetu państwa fundusze wyrównywania szans

46 Najczęściej każda darowizna powyżej określonej kwoty musi być ujawniona publicznie poprzez podanie ofiarodawcy wysokości tej kwoty (np. w Kanadzie powyżej 100 dolarów). Dla osób prywatnych najczęściej ustala się górną granicę darowizny, przy zachowaniu anonimowości darczyńcy. Natomiast w przypadku przedsiębiorstw kwota darowizny do określonej wysokości bywa zwolniona z podatku (np. we Francji). Gospodarkę finansową komitetu wyborczego prowadzi pełnomocnik finansowy, który zobowiązany jest przedstawić sprawozdania finansowe (o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych komitetu, w tym o uzyskanych kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania).

47 Za gospodarkę finansową komitetu wyborczego odpowiedzialny jest i prowadzi ją PEŁNOMOCNIK FINANSOWY (w Polsce art. 126 k.w.). Zgodnie z art. 127 § 2 k.w. pełnomocnikiem nie może być: kandydat, pełnomocnik wyborczy, funkcjonariusz publiczny, o którym mowa w art. 115 § 13 k.k. Zabronione jest przekazywanie środków przez jeden komitet na rzecz innego komitetu. Środki finansowe komitetu są gromadzone wyłącznie na jednym rachunku bankowym (art. 134 § 1 k.w.). SUMA WPŁAT obywatela polskiego nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego miesięcznego wynagrodzenia, zaś kandydat 45-krotności. (przekroczenie limitów – przepadek na rzecz Skarbu Państwa). KOMITET MUSI PROWADZIĆ REJESTRY zaciąganych kredytów, pożyczek i wpłat o wartości przekraczającej kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.

48 Dp - wysokość przysługującej dotacji podmiotowej,
Partii politycznej, której komitet wyborczy uczestniczył w wyborach, partii politycznej wchodzącej w skład koalicji wyborczej, a także komitetowi wyborczemu wyborców uczestniczących w wyborach do Sejmu i do Senatu przysługuje prawo do dotacji z budżetu państwa za każdy uzyskany mandat posła i senatora. W Polsce wysokość dotacji podmiotowej oblicza się według wzoru: Dp=W/560 x M gdzie poszczególne symbole oznaczają: Dp - wysokość przysługującej dotacji podmiotowej, W - sumę wydatków na kampanię wyborczą komitetów wyborczych (do wysokości przysługujących komitetom wyborczym limitów wydatków przewidzianych w wyborach do Sejmu i do Senatu), które uzyskały co najmniej 1 mandat, M - liczbę mandatów posłów i senatorów uzyskanych przez dany komitet wyborczy.

49 AKT GŁOSOWANIA Głosowanie należy do najważniejszych faz procesu wyborczego. Przeprowadzenie głosowania i ustalenie wyników wyborów powierza się określonym podmiotom – KOMISJOM WYBORCZYM. Komisje wyborcze stanowią reprezentację wyborców, czyli mogą być przedstawicielstwem partii politycznych, organizacji społecznych oraz innych podmiotów reprezentujących grupy wyborców lub jednostki. Przed aktem głosowania komisje wykonują kilka czynności: 1. sprawdzenie, zamknięcie i opieczętowanie urny wyborczej 2. sprawdzenie kart do głosowania lub kopert z kartami do głosowania 3. sprawdzenie tożsamości osób przybyłych do lokalu wyborczego (dokument tożsamości, porównanie podpisów, stemplowanie tuszem) 4. sprawdzenie czy nazwiska figurują w spisie wyborców

50 AKT GŁOSOWANIA Współcześnie wyborcy otrzymują karty do głosowania od komisji wyborczej. W przeszłości karty do głosowania przygotowywały i dostarczały wyborcom zainteresowane partie polityczne. (np. w USA do końca XIX w.). Taka praktyka była przyczyną licznych nadużyć. Obok głosowania przy użyciu kart do głosowania spotykane jest także głosowanie przy pomocy maszyn do głosowania (voting machine), które pojawiły się w USA w 1892 r. oraz kart perforowanych i żetonów.

51 AKT GŁOSOWANIA TECHNIKI TRADYCYJNE: 1. technika skreśleń – na karcie do głosowania dokonuje się skreśleń nieakceptowanych kandydatów, a pozostawia się a niej tych, na których chcemy głosować, tzw. negatywna technika głosowania. 2. technika znaku „X” – na karcie do głosowania stawia się znak „X” przy danych personalnych lub partii politycznych, których popieramy. 3. technika podkreśleń – podkreślenie na karcie do głosowania nazwy komitetu wyborczego lub danych personalnych kandydata. 4. techniki mieszane - wyborca ma dwie możliwości: wpisuje numer listy popieranego kandydata w miejsce zaznaczone w postaci kratki lub koła lub wpisuje nazwisko kandydata i pozostawia koło (kratkę) pusta.

52 GŁOSOWANIE PRZEZ PEŁNOMOCNIKA – występuje we Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Belgii, Szwecji. W rozwiązaniach tych można wskazać na kilka różnic. We Francji w ten sposób mogą głosować osoby, których obowiązki zawodowe, stan zdrowia, uczestnictwo w zajęciach akademickich lub zawodach sportowych, wykonywanie obowiązków kapłańskich, leczenie czy też przebywanie poza granicami kraju utrudnia osobiste uczestnictwo w głosowaniu. W Belgii w ten sposób mogą głosować osoby chore, niepełnosprawne, wykonujące obowiązki służbowe, pozbawione wolności wyrokiem sądowym, uczestniczące w zajęciach akademickich, przebywające czasowo za granicą oraz wyborcy, którym przekonania religijne nie pozwalają na osobisty udział w wyborach. W Wielkiej Brytanii swój głos za pomocą pełnomocnika mogą oddać wyborcy, którzy z powodu pracy zawodowej swojej lub małżonka nie mogą osobiście stawić się w lokalu wyborczym oraz ci, którzy przebywają poza granicami kraju.

53 KTO MOŻE BYĆ PEŁNOMOCNIKIEM ?
AKT GŁOSOWANIA W Holandii prawo to przysługuje każdemu obywatelowi posiadającemu czynne prawo wyborcze. W Szwecji głosować przez pełnomocnika mogą osoby niepełnosprawne, starsze i te, którym choroba nie pozwala na osobiste stawienie w lokalu wyborczym. KTO MOŻE BYĆ PEŁNOMOCNIKIEM ? We Francji może to być osoba, która zapisana jest w tej samej gminie, co osoba udzielająca pełnomocnictwa. W Belgii początkowo mógł to być tylko krewny lub powinowaty do III stopnia, obecnie pełnomocnikiem może być dowolna osoba. W Szwecji pełnomocnikiem może być każda osoba wskazana przez wyborcę uprawnionego do głosowania. LICZBA UDZIELONYCH PEŁNOMOCNICTW – jedno pełnomocnictwo można przyjąć w Belgii, dwa pełnomocnictwa we Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii.

54 AKT GŁOSOWANIA Pełnomocnictwa udziela się przez wskazanymi urzędami czy też osobami. We Francji urzędnikami magistratu oraz osobami upoważnionymi do sporządzania pełnomocnictw w domach, osoby przebywające za granicą – w urzędach konsularnych lub przez upoważnione przez konsula osoby). W Wielkiej Brytanii wyborca przedstawia wniosek gminnym organom wyborczym. Wniosek ten winien zawierać określenie, czy pełnomocnictwo jest udzielane na konkretne wybory czy w ogóle oraz wskazanie powodu udzielenia pełnomocnictwa. Podobnie wygląda procedura udzielania pełnomocnictwa w Belgii. Osoba, która chciałaby głosować przez pełnomocnika, występuje z prośbą do mera gminy, w której zamieszkuje podając przyczynę, dlaczego nie może osobiście oddać głosu.

55 GŁOSOWANIE KORESPONDENCYJNE polega na tym, że wyborca – na wniosek – otrzymuje kartę do głosowania drogą korespondencyjną (np. pocztą, kurierem), a następnie wypełnia ją i przesyła (dostarcza ją) do lokalu wyborczego. Występuje m.in. w Holandii, Norwegii, Hiszpanii, Słowacji, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Niemczech, Szwajcarii, Szwecji. W Hiszpanii z możliwości tej korzystają osoby, które przewidują, że w dniu wyborów będą nieobecne lub ich kondycja fizyczna nie pozwala im na stawienie się w lokalu wyborczym. Na Słowacji prawdo to przysługuje wyborcom, którzy mają stałe miejsce zamieszkania na Słowacji, ale w dniu wyborów przebywają za granicą oraz obywatelom, którzy nie posiadają stałego miejsca zamieszkania na Słowacji. W Niemczech (najwcześniej – bo od 1957 r.) mogą głosować osoby, którym istotny powód uniemożliwił obecność w ich okręgu wyborczym w dniu głosowania, przeprowadziły się i nie zostały ujęte w spisie wyborców w nowym miejscu zamieszkania, lub którym przyczyny zawodowe, czy też osobiste uniemożliwiają przybycie do lokalu wyborczego. W Wielkiej Brytanii – każdy wyborca bez podania przyczyny.

56 GŁOSOWANIE KORESPONDENCYJNE ZGLOSZENIE: Na Słowacji dwie procedury (nie później niż 50 dni przed dniem wyborów składają wniosek o umożliwienie głosowania za pośrednictwem poczty w gminnym urzędzie swojego stałego pobytu, następnie urząd gminy, do 35 dni przed dniem głosowania, wysyła wyborcy materiały do głosowania, wyborcy nie mający stałego miejsca zamieszkania wysyłają wniosek do władz dzielnicy Bratyława-Petrzalka). W Wielkiej Brytanii wniosek o dopisanie do rejestru wyborców nieobecnych składa się 11 dni przed dniem głosowania. Takie pismo powinno zawierać adnotację, czy prośba dotyczy konkretnych wyborów, czasu określonego czy czasu nieokreślonego. Podobnie w Niemczech, z tą różnica, że zgłoszenia przyjmowane są na dwa dni przed głosowaniem.

57 AKT GŁOSOWANIA GŁOSOWANIE KORESPONDENCYJNE PAKIET DO GŁOSOWANIA: KARTY DO GŁOSOWANIA, KOPERTY, INSTRUKCJA (HISZPANIA) KARTY DO GŁOSOWANIA, KOPERTA NA KARTĘ DO GŁOSOWANIA, OŚWIADCZENIE BEZPIECZEŃSTWA, KOPERTA ZWROTNA NA KARTĘ DO GŁOSOWANIA (WIELKA BRYTANIA). Przesyłka powinna być dostarczona do lokalu wyborczego najpóźniej do godz. 18 w dniu wyborów (Niemcy).

58 AKT GŁOSOWANIA E-voting to „wykorzystanie środków elektronicznych w procesie oddawania i liczenia głosów wyborczych”. E-voting obejmuje wiele technik głosowania: • Głosowanie za pomocą maszyny elektronicznej w lokalu wyborczym  (tzw. głosomat) • Głosowanie za pomocą specjalnych kiosków internetowych umieszczonych w różnych miejscach publicznych • Głosowanie z użyciem osobistego komputera podłączonego do sieci internetowej • Głosowanie za pomocą telefonu komórkowego (z wykorzystaniem SMS) • Głosowanie za pomocą interaktywnej telewizji Takie głosowanie przez Internet musi gwarantować przede wszystkim tajność głosowania, bezpieczeństwo, sprawdzalność, dokładność, dostępność. W Europie działają także organizacje takie jak np. OASIS (Organizacja dla Postępu Standardów Informacyjnych) czy Techniczny Komitet ds. Wyborów i Usług Głosowania, których celem jest upowszechnienie e-votingu.

59 AKT GŁOSOWANIA E-voting przyjął się w takich państwach jak USA, Holandia, Estonia, Belgia czy Szwajcaria. Po raz pierwszy e-voting został wykorzystany w 2000 roku podczas wyborów w USA (Arizona) – obywatele głosowali za pomocą strony internetowej a każdy oddany w ten sposób głos był zaszyfrowany i zaopatrzony w cyfrowy podpis. Przykładowo także w Belgii - w czerwcu 2004 r. około 44% wyborców oddało swoje głosy za pośrednictwem systemu elektronicznego, w specjalnie przygotowanych do tego lokalach wyborczych wyposażonych w czytniki elektronicznych kart oraz ekran dotykowy. W Brazylii - w 2002r. podczas wyborów prezydenckich Brazylijczycy głosowali za pomocą głosomatów, a w Estonii - w 2005 r. w wyborach lokalnych mieszkańcy głosowali z możliwością wykorzystania Internetu.

60 Zgłaszanie kandydatów
WYBORY PARLAMENTARNE Zgłaszanie kandydatów Zgodnie z art. 100 ust. 1 Konstytucji, „Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy”. Zgodnie z art. 204 § 1 kodeksu wyborczego kandydatów na posłów i na podstawie art. 258 kodeksu wyborczego na senatorów mogą zgłaszać trzy kategorie podmiotów: 1) komitetowi wyborczemu partii politycznej; 2) koalicyjnemu komitetowi wyborczemu; 3) Komitetowi wyborczemu wyborców. Zawiadomienie PKW o utworzeniu komitetu może być dokonane do 50 dnia przed dniem wyborów. Każdy komitet wyborczy może zgłosić w danym okręgu jedną listę kandydatów, a partie polityczne tworzące koalicyjne komitety wyborcze nie mogą zgłaszać list samodzielnie.

61 WYBORY PARLAMENTARNE Art. 205 kodeksu wyborczego - Jeżeli zawiadomienie wykazuje wady, Państwowa Komisja Wyborcza, w terminie 3 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, wzywa pełnomocnika wyborczego do ich usunięcia w terminie 5 dni. W wypadku nieusunięcia wad w terminie Państwowa Komisja Wyborcza odmawia przyjęcia zawiadomienia. Postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej o odmowie przyjęcia zawiadomienia, wraz z uzasadnieniem, doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi wyborczemu. Pełnomocnikowi wyborczemu służy prawo wniesienia skargi do Sądu Najwyższego na postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej o odmowie przyjęcia zawiadomienia. Skargę wnosi się w terminie 2 dni od dnia doręczenia pełnomocnikowi wyborczemu postanowienia o odmowie przyjęcia zawiadomienia. Sąd Najwyższy rozpatruje skargę w składzie 3 sędziów, w postępowaniu nieprocesowym, i wydaje orzeczenie w sprawie skargi w terminie 3 dni. Od orzeczenia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. Jeżeli Sąd Najwyższy uzna skargę pełnomocnika wyborczego za zasadną, Państwowa Komisja Wyborcza niezwłocznie wydaje postanowienie o przyjęciu zawiadomienia.

62 WYBORY PARLAMENTARNE Każda lista kandydatów na posłów musi być poparta 5000 podpisów wyborców, którzy stale zamieszkują w danym okręgu wyborczym. Natomiast lista kandydatów na senatorów musi być poparta co najmniej 2000 podpisów (uwaga wcześniej 3000). Wyborcy nie są ograniczeni w liczbie list kandydatów, którym mogą udzielić poparcia. Termin na zgłoszenie list kandydatów do okręgowych komisji wyborczych jest ograniczony i może nastąpić najpóźniej do godz. 24 w 40 dniu przed dniem wyborów. Lista nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu i większa niż jej dwukrotność. Liczba kandydatów kobiet nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na liście. Odpowiednio liczba kandydatów – mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby kandydatów znajdujących się na liście. Najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów PKW w oparciu o protokoły z rejestracji list kandydatów przeprowadza losowanie w celu przyznania numeru danej liście.

63 WYBORY PARLAMENTARNE OKRĘGI WYBORCZE:
W wyborach do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze (art. 201 § 1 Kodeksu wyborczego). W okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów (art. 201 § 2 Kodeksu wyborczego). W praktyce od 7 (Częstochowa) do 20 (Warszawa I). W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się jednomandatowe okręgi wyborcze (art. 260 § 1 Kodeksu wyborczego). KLAUZULE ZAPOROWE: W Polsce wprowadzony w 1993 r. w wyborach do Sejmu. Na świecie wahają się od 0,67 % Holandia do 20% Czechy). W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (art. 196 § 1 Kodeksu wyborczego). Listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (art. 196 § 2 Kodeksu wyborczego).

64 Obsadzenie wygaśniętego mandatu – SEJM
W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach uzyskach kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do zajęcia mandatu. Przy równej liczbie głosów decyduje kolejność umieszczenia kandydata na liście okręgowej. Oczywiście kandydat, składając stosowne oświadczenie Marszałkowi Sejmu, może zrzec się pierwszeństwa na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. O obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek izby – postanowienie o obsadzeniu podlega ogłoszeniu w Monitorze Polskim. Może się zdarzyć, że obsadzenie mandatu będzie niemożliwe z obiektywnych przyczyn, np. braku kandydatów w rezultacie np. utraty przez nich wybieralności. W takiej sytuacji przewodniczący stwierdza, iż do końca kadencji mandat pozostaje nieobsadzony. Obsadzenie wygaśniętego mandatu - SENAT W przypadku wygaśnięcia mandatu senatora po ogłoszeniu postanowienia Marszałka Senatu w wygaśnięciu mandatu w „Monitorze Polskim” i doręczeniu go Prezydentowi oraz PKW zasadą jest zarządzenie przez Prezydenta wyborów uzupełniających w okręgu w którym mandat wygasł. Głosowanie przeprowadzane jest tylko na terytorium kraju zarządza się je i przeprowadza w terminie 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora. Wyborów nie przeprowadza się w okresie 6 miesięcy przed dniem następnych wyborów do Sejmu.

65 Weryfikacja ważności wyborów
WYBORY PARLAMENTARNE Weryfikacja ważności wyborów Współcześnie spotykamy cztery podstawowe modele: 1. MODEL PARLAMENTARNY - weryfikacji dokonuje sam nowo wybrany parlament lub jedna z jego izb (np. Belgia, Francja do 1958 r., Stany Zjednoczone, Włochy), niekiedy specjalna komisja parlamentarna (np. w Norwegii). 2. MODEL SĄDOWY - weryfikacji dokonuje sąd konstytucyjny (np. Austria, Francja, Słowacja), sąd najwyższy (np. Polska, Fidżi, Malta), sąd powszechny bądź specjalnie do tego celu powołanym trybunałom wyborczym (np. Brazylia, Chile, Kostaryka). 3. MODEL KOMISJI WYBORCZYCH - weryfikacji dokonuje krajowa lub okręgowa komisja wyborcza, a w niektórych krajach tzw. komisarz wyborczy (returning officer). 4. MODEL MIESZANY - weryfikację wyborów przeprowadza w nim na najczęściej parlament oraz organ sądowy – sąd najwyższy (np. w Polsce pod rządami konstytucji marcowej) albo sąd konstytucyjny (np. Niemcy) bądź komisja wyborcza oraz sąd konstytucyjny (np. Chorwacja)

66 Weryfikacja ważności wyborów
WYBORY PARLAMENTARNE Weryfikacja ważności wyborów W polskim prawie parlamentarnym występuje model sądowej weryfikacji ważności wyborów. Zgodnie z art. 101 ust. 1 Konstytucji, „Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy”. „Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie” (art. 101 ust. 2 Konstytucji). Kodeks przewiduje dwie przesłanki wniesienia protestu wyborczego, przeciwko: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub 2) naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.

67 WYBORY PARLAMENTARNE Protesty wyborcze Prawo wniesienia protestu przysługuje: a) z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przez właściwy organ wyborczy przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów może wnieść wyborca – każdy wyborca, b) przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego – wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego. Protest wyborczy powinien być wniesiony na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w Dzienniku Ustaw. Nie jest dopuszczalne przywrócenie uchybionego terminu. Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym wydając opinię w sprawie protestu w formie postanowienia.

68 WYBORY PARLAMENTARNE Stwierdzenie ważności wyborów Na podstawie sprawozdania z wyborów sporządzonego przez PKW oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozstrzyga w formie uchwały o ważności wyborów oraz o ważności wyborów posła (senatora) przeciwko, któremu wniesiono protest. Rozstrzygnięcie podejmowane jest na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego PKW nie później niż w 90 dniu po dniu wyborów. Jeśli Sąd Najwyższy podejmie uchwałę o nieważności wyborów lub nieważności wyboru posła (senatora), stwierdza wygaśnięcie mandatów w zakresie unieważnienia oraz postanawia o przeprowadzeniu ponownych wyborów.

69 NA DEFORMACJĘ WYNIKÓW WYBORÓW WPŁYWAJĄ:
Deformacje wyników wyborów Nie ma idealnego systemu wyborczego, który umożliwiłby podział mandatów ściśle proporcjonalnie do liczby otrzymanych głosów (wybory proporcjonalne) lub w pełni odzwierciedliłby preferencje wyborcze (wybory większościowe). WSZYSTKIE SYSTEMY WYBORCZE SĄ NIEDOSKONAŁE CO PRZEKŁADA SIĘ NA DEFORMACJĘ WYNIKÓW WYBORÓW. NA DEFORMACJĘ WYNIKÓW WYBORÓW WPŁYWAJĄ: przyjęcie określonej metody rozdziału mandatów wprowadzenie progów wyborczych dokonywanie podziału mandatów w skali kraju, a nie w skali okręgu wyborczego

70 Deformacje wyników wyborów
Stosując określony system podziału mandatów, można zmienić wynik wyborów, a co za tym idzie, można matematycznie manipulować wolą wyborców. Może to zobrazować poniższy przykład. Załóżmy, że 6 mandatowym okręgu wyborczym na cztery partie oddano głosów (partia A – , partia B – , partia C – , partia D – A B C D Liczba głosów 42 000 31 000 15 000 12 000 Metoda d`Hondt`a 3 2 1 Metoda Sainte-League`a (zmod.) Metoda Hare`a Metoda Hagenbacha-Bischoffa Metoda Imperiali Metoda Hare`a-Niemeyera

71 Przyjęte w Polsce progi wyborcze w wyborach do Sejmu (5% - dla komitetów wyborczych i 8 % dla koalicji komitetów wyborczych) w porównaniu z innymi krajami europejskimi wydają się wysokie. Należy jednak pamiętać, że zastosowanie takich progów wpłynęło na racjonalizację zachowań wyborców, a w dłuższej perspektywie na zracjonalizowanie systemu partyjnego. Odsetek „zmarnowanych” głosów oddanych na ugrupowania, które nie przekroczyły progów wyborczych w Polsce, w 1993 – 34,35%, w 1997 – 12,4%, w – 9,36%, w 2005 – 10,93%, w 2010 – jedynie 4,12%. Państwo Próg Austria 4% w skali ogólnofederalnej Bułgaria 4% w skali ogólnokrajowej Chorwacja 5% w skali ogólnokrajowej Czechy 5% w skali ogólnokrajowej dla partii, 7% dla koalicji złożonej z dwóch ruchów, 9% - dla trzech, 11% - dla czterech i więcej Dania 2% w skali ogólnokrajowej Grecja 3% w skali ogólnokrajowej Izrael RFN Szwecja 4% w skali ogólnokrajowej, chyba że partia zdobędzie 12% w okręgu Turcja 10% w skali ogólnokrajowej Istnieją również kraje - takie jak Portugalia, RPA, Finlandii, Holandii, Macedonia, gdzie nie ma progów wyborczych.