DEFICYT BUDŻETOWY Deficyt budżetowy i dług publiczny Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki.

Prezentacja na temat: "DEFICYT BUDŻETOWY Deficyt budżetowy i dług publiczny Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki."— Zapis prezentacji:

1 DEFICYT BUDŻETOWY Deficyt budżetowy i dług publiczny Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

2 Art. 113. u.f.p. 1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2. 2. Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym; 2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych; 3) pożyczek; 4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; 5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek; 6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych; 7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4; 8) innych operacji finansowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

3 Rodzaje deficytu Deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica między dochodami a wydatkami Deficyt cykliczny – odniesiony do danej fazy cyklu koniunkturalnego w gospodarce. Dochody budżetu wzrastają w ciągu boomu gospodarczego i spadają w przypadku recesji. Deficyt strukturalny – hipotetyczny deficyt, który by wystąpił, gdyby nie było zjawisk tworzących cykl koniunkturalny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

4 Sektor finansów publicznych Art. 9. u.f.p. Sektor finansów publicznych tworzą: 1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały; 2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 3) jednostki budżetowe; 4) samorządowe zakłady budżetowe; 5) agencje wykonawcze; 6) instytucje gospodarki budżetowej; 7) państwowe fundusze celowe; 8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego; 9) Narodowy Fundusz Zdrowia; 10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 11) uczelnie publiczne (…) Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

5 Art. 7. u. f. p. 1. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

6 Przyczyny powstawania deficytu budżetowego  Nadmierne wydatki - rozbudowana administracja, wydatki socjalne  Zbyt niskie podatki – obciążeniem dla polskiego budżetu było między innymi wprowadzenie ulgi rodzinnej (0.4% PKB rocznie), obniżenie składki na ubezpieczenie rentowe (1.4% PKB w 2008r.) oraz wprowadzenie dwóch stawek PIT 18 i 32 % zamiast trzech stawek 19, 30 i 40 %.  Istnienie silnych grup roszczeniowych - które wymuszają na państwie ciągłe zwiększanie wydatków socjalnych i minimalizowanie podatków.  Transformacja ustrojowa - przeobrażanie gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę wolnorynkową powoduje duże koszty.  Sztywny charakter polskich wydatków budżetowych - większość wydatków w polskim budżecie jest zapisanych w innych ustawach, co powoduje, że rząd ma małe pole manewru przygotowując ustawę budżetową. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

7 Deficyt sektora rządowego i samorządowego w Polsce w latach 2003-2009 Źródło : Eurostat 30 czerwca 2010r. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

8 Finansowanie deficytu Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym; 2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych; 3) pożyczek; 4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; 5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek; 6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych; 7) nadwyżki budżetu środków europejskich 8) innych operacji finansowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

9 Art. 220 K. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Ratio legis:  Ochrona niezależności banku centralnego  Przeciwdziałanie inflacji Art. 240 K. W okresie roku od dnia wejścia w życie Konstytucji ustawa budżetowa może przewidywać pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

10 Art. 220. K. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ratio legis:  Troska o utrzymanie deficytu budżetowego w wysokości przewidzianej przez rząd. Spór w doktrynie: Czy powyższy zakaz dotyczy tylko ustawy budżetowej, czy każdej ustawy powodującej zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów budżetowych? Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

11 Argumenty za odnoszeniem zakazu do - Każdej ustawy: Redakcja przepisu Zwrot „zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów (…) nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu” sugeruje, że chodzi o każde zwiększenie wydatków/zmniejszenie dochodów, bez względu na jej formę prawną. Tylko ustawy budżetowej: Usytuowanie art. 220 ust.1 w rozdziale konstytucji „Finanse publiczne” Odmienność tworzenia ustawy budżetowej Konstytucyjny podział kompetencji budżetowych między parlament i rząd Specyfika tworzenia ustaw powodujących skutki finansowe dla budżetu Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

12 Zakazy dotyczące deficytu w wybranych konstytucjach europejskich Źródło : „The budget deficit and the public debt in the selected european countries” – red. Eugeniusz Ruśkowski, Białystok 2003 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

13 Konstytucja Rumunii Art. 137 § 5 „No budget expenditure shall be approved unless its financing source has been established” - Żaden wydatek budżetowy nie zostanie zatwierdzony jeżeli nie zostało wskazane źródło jego finansowania. Konstytucja Litwy Art. 131 „Upon considering the draft budget, the parlament may only increase expenditures upon specifying financial sources for said expenditures” - Podczas prac nad projektem budżetu w parlamencie, parlament może zwiększyć wydatki tylko wskazując sposób ich finansowania. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

14 Konstytucja Estonii Art. 116 „Proposed amendments to the draft of the budget, which require an increase of expenditures (…) must be accompanied by the necessary financial calculations which indicate the sources of income to cover the proposed expenditures.” - Poprawkom do budżetu zwiększającym wydatki muszą towarzyszyć obliczenia finansowe podające źródło finansowania proponowanych wydatków. Konstytucja Grecji „A bill involving expenditure or reduction in budgetary revenue shall not be introduced for discussion unless accompanied by a special report (…) countersigned by the competent Minister and the Minister of Finance” - Ustawa redukująca przychody budżetu lub zwiększająca wydatki będzie poddawana pod dyskusję tylko wtedy, jeśli towarzyszy jej specjalny raport podpisany przez odpowiedniego ministra i ministra finansów. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

15 Konstytucja Szwajcarii Art. 126 §1 „The Confederation shall keep its expenditure and receipts in balance in the long term” - Konfederacja będzie dążyła do równowagi wydatków i przychodów w długim okresie Konstytucja Ukrainy Art. 95 „The State aspires to a balanced budget of Ukraine” -Państwo dąży do zbalansowanego budżetu Ukrainy Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

16 Skutki ekonomiczne deficytu budżetowego Szkoły poglądów na temat skutków deficytu: 1. Szkoła neoklasyczna  Wzrost inflacji  Pogorszenie standardów życia społeczeństwa  Efekt „wypychania” wydatków prywatnych przez publiczne 2. Szkoła keynesowska  W okresie recesji należy zwiększyć wydatki budżetowe (pojawi się deficyt), co przełoży się na wzrost inwestycji i konsumpcji  Ale tylko przy założeniu, że budżet w długim okresie wróci do równowagi Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki c.d.n.

17 Skutki ekonomiczne deficytu budżetowego c.d. 3. Szkoła neorikardiańska o Hipoteza neutralności długu publicznego – sposób finansowania deficytu nie ma wpływu na jego skutki. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

18 Pojęcie długu Skarbu Państwa (art. 9 ust. 2 u.o.f.p.): Jest to nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Według ustawy: „ nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora"). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

19 Dług publiczny Jest to całość zobowiązań władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek. Najważniejszą przyczyną powstawania długu są deficyty budżetowe. Art. 72. u.f.p. 1. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: 1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; 3) przyjętych depozytów; 4) wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

20 Szczegółowe Kompetencje Ministra Finansów w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa: 1)zaciąganie zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym, 2)spłata w/w zaciągniętych zobowiązań, 3)przeprowadzanie innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem, w tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

21 Klasyfikacja (rodzaje) długu publicznego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

22 Z podmiotowego punktu widzenia wyróżnia się: a)dług globalny, dotyczący całego sektora finansów publicznych, a także b)dług Skarbu Państwa lub c)długi jednostek samorządu terytorialnego oraz d)innych jednostek sektora finansów publicznych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

23 Ze względu na źródło finansowania długu publicznego rozróżnia się: a)wewnętrzny (krajowy) i b)zagraniczny dług publiczny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

24 Przyjmując kryterium czasu, dług publiczny dzieli się na: a)dług krótkoterminowy (płynny) i b) długoterminowy (fundowany). Dług krótkoterminowy zaciąga się dla zrównoważenia budżetu, natomiast dług długoterminowy finansuje wydatki majątkowe. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

25 Bilansowe ujęcie długu publicznego. Mając na uwadze fakt, że władze publiczne nie tylko zaciągają dług publiczny, lecz mogą także udzielać zwrotnej pomocy innym podmiotom, należy wyróżnić: a)dług publiczny brutto oraz b)dług publiczny netto. Ten ostatni to wielkość oznaczająca stan zobowiązań po odjęciu od nich należności z tytułu pomocy udzielonej innym podmiotom. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

26 Rozliczeniowe ujęcie długu publicznego prowadzi do wyróżnienia: a)długu nominalnego (wartość nominalna zobowiązań) i b)długu realnego (wartość nominalna zobowiązań skorygowana przez uwzględnienie inflacji). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

27 Dług publiczny może być: a)rzeczywisty (wymagalne zobowiązania bilansowe) lub b)potencjalny, czyli taki, który wiąże się z udzielonymi przez władze publiczne poręczeniami i gwarancjami. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

28 W literaturze przyjmuje się wiele podziałów długu publicznego: Kryterium czasu: Dług krótkoterminowy Dług długoterminowy Kryterium redystrybucji dochodów w wyniku obsługi długu: Dług publiczny krajowy Dług publiczny zagraniczny Kryterium szczebla władzy zaciągającej pożyczki: Dług Skarbu Państwa zaciągany przez rząd Dług lokalny zaciągany przez samorządy (Eurostat 2010r. – 7.8% PKB) Według kryterium treści ekonomicznej dzieli się go według:  Rodzajów zobowiązań (skarbowe papiery wartościowe, kredyty bankowe)  Wierzycieli (banki komercyjne, sektor pozabankowy, inwestorzy zagraniczni)  Terminów spłaty Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

29 Konstytucyjne ograniczenie długu publicznego Art. 216. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. - Konstytucja określa podstawową zasadę stanowiącą, że dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego. Kolejne progi ostrożnościowe zdefiniowane są w ustawie o finansach publicznych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

30 Art. 38. Minister Finansów ogłasza, w terminie do dnia 31 maja roku następnego, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”: 1) kwotę i relację do produktu krajowego brutto: a) państwowego długu publicznego, b) długu Skarbu Państwa, (…) – według stanu na koniec roku budżetowego. Według Ministerstwa Finansów relacja długu publicznego do PKB na 2011r. wyniosła 53,7 %, natomiast zapowiadany jest spadek do 47,4% w roku 2015r. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

31 Źródła : „Finanse publiczne – teoria i zastosowanie” W. Ziółkowska, Poznań 2005, Ministerstwo finansów (2010-2011) Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

32 Progi ostrożnościowo-sanacyjne zawarte w ustawie o finansach publicznych Jeżeli relacja długu do PKB wynosi od 50% do 55% (czyli aktualnie osiągnięty próg),  Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do jego dochodów nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

33 Jeżeli relacja długu do PKB wynosi od 55% do 60%, to Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:  nie przewiduje się deficytu budżetu państwa, lub przyjmuje się taki poziom wydatków i dochodów, że relacja długu publicznego do PKB będzie niższa niż w roku ubiegłym  nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej  waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu inflacji  wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa Dodatkowo: Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny, mający na celu obniżenie relacji długu do PKB Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług, Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

34 Jeżeli relacja długu do PKB wynosi przekroczy 60%, to:  Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji długu do PKB przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60%,  wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu,  poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji długu do PKB, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

35 Art. 74. u. f. p. 1. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto. Art. 75. u. f. p. 1. Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa (…) Minister ustala czteroletnią strategię zarządzania długiem tak, żeby:  zapewnić stabilność makroekonomiczną gospodarki,  zabezpieczyć potrzeby pożyczkowe budżetu państwa  i minimalizować koszty obsługi długu. Strategia zarządzania długiem jest zatwierdzana przez Radę Ministrów i przedkładana Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej. Rola Ministra finansów Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

36 Instrumenty zaciągania długu Skarbu Państwa: 1.emisja skarbowych papierów wartościowych, 2.zaciąganie pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym oraz 3.operacje związane z finansowymi instrumentami pochodnymi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

37 Tytuły dłużne państwowego długu publicznego (Skarbu Państwa): 1.wyemitowane papiery wartościowe, opiewające na wierzytelności pieniężne, 2.zaciągnięte kredyty i pożyczki, 3.przyjęte depozyty, 4.wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych oraz zobowiązania wynikające z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz z innych tytułów. Dług ten może mieć charakter krajowy i zagraniczny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

38 Zasady i tryb emisji papierów wartościowych oraz zaciągania kredytów i pożyczek przez Skarb Państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

39 Definicja papieru wartościowego Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

40 Zasady postępowania ze skarbowymi papierami wartościowymi Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitu zadłużenia, określonego w ustawie budżetowej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

41 Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

42 Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia niepieniężne emituje Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

43 Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

44 Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu: –krótszym niż jeden rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe), –nie krótszym niż jeden rok (365 dni), do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

45 Skarbowe papiery wartościowe zbywane są na rynku pierwotnym odpłatnie. Realizacja emisji następuje z dniem rozliczenia pieniężnego zadeklarowanych do nabycia skarbowych papierów wartościowych oraz w kwocie wynikającej z rozliczenia. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

46 Skarbowe papiery wartościowe występują w trzech formach: –bonów skarbowych, –obligacji skarbowych, –skarbowych papierów oszczędnościowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

47 Bon skarbowy Jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nomi­nalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

48 Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Obligacja skarbowa sprzedawana jest na rynku pierwotnym: z dyskontem, według wartości nominalnej, powyżej wartości nominalnej i wykupywana po upływie określonego terminu, nie krótszego niż jeden rok (365 dni). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

49 Skarbowy papier oszczędnościowy - jest skarbowym papierem wartościowym, oferowanym do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko pomiędzy osobami fizycznymi, jeśli ogólne warunki emitowania tak stanowią. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

50 Skarb Państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie potrzeb budżetu państwa. W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty mogą być zaciągane wyłącznie przez Ministra Finansów. W przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu w drodze umowy międzynarodowej, w której wymagane jest, aby organem działającym w imieniu pożyczkobiorcy (kredytobiorcy) był rząd, Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do podpisania umowy i określa warunki jej wykonywania. Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów nie może przekroczyć limitu przyrostu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej. Na wniosek Rady Polityki Pieniężnej, Skarb Państwa może zaciągnąć średnioterminowe pożyczki i kredyty od Wspólnoty Europejskiej i jej państw członkowskich w celu wsparcia bilansu płatniczego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

51 Dług Skarbu Państwa jest przeznaczony na sfinansowanie deficytu budżetu państwa. Ustawa o finansach publicznych stanowi jednak, że deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi nie tylko ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym oraz z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, lecz także z innych źródeł, w tym z: pożyczek, wpływów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

52 Dług publiczny (pojęcie, przyczyny, rodzaje) Pojęcie długu publicznego wiąże się definicyjnie z: a)podmiotami zobowiązań, b)z przyczynami jego powstawania lub z c)formami, w jakich dług jest zaciągany. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

53 Ujęcie podmiotowe W ramach całego budżetu dług publiczny występuje zawsze w związku z podjęciem decyzji dokonania wydatków publicznych w rozmiarze przekraczającym możliwości sfinansowania ich dochodami publicznymi. W jednostkach sektora finansów publicznych, dług powstaje także na skutek zaciągania kredytów bankowych oraz decyzji inwestycyjnych bez pokrycia w planach finansowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

54 Pojęcie długu Skarbu Państwa (art. 9 ust. 2 u.o.f.p.): Jest to nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Według ustawy: „ nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora"). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

55 Dług publiczny (pojęcie, przyczyny, rodzaje) Pojęcie długu publicznego wiąże się definicyjnie z: a)podmiotami zobowiązań, b)z przyczynami jego powstawania lub z c)formami, w jakich dług jest zaciągany. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

56 Ujęcie podmiotowe W ramach całego budżetu dług publiczny występuje zawsze w związku z podjęciem decyzji dokonania wydatków publicznych w rozmiarze przekraczającym możliwości sfinansowania ich dochodami publicznymi. W jednostkach sektora finansów publicznych, dług powstaje także na skutek zaciągania kredytów bankowych oraz decyzji inwestycyjnych bez pokrycia w planach finansowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

57 Przyczyny powstawania długu publicznego 1) uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, 2) okresy wzmożonych wydatków publicznych, 3) świadomie realizowana polityka utrzymywania deficytu publicznego jako narzędzia interwencjonizmu państwowego, bądź też polityka utrzymywania na tym samym poziomie dochodów publicznych i wydatków publicznych, nie znajdujących pokrycia w dochodach, 4) wejście władz publicznych w pułapkę zadłużenia. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

58 Zarządzanie długiem publicznym (organy, strategia, instrumenty) Kompetencja Ministra Finansów. Jest on zobowiązany do opracowania: a)strategii zarządzania długiem publicznym oraz b)trzyletniej strategii oddziaływania na dług sektora finansów publicznych. Są to dwa odrębne dokumenty, chociaż w praktyce niesłusznie traktuje się je łącznie. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

59 Strategia zarządzania długiem publicznym a)odnosi się do okresu rocznego, b)obejmuje w szczególności: 1)stabilność makroekonomiczną gospodarki i jej zdolność do rozwoju, 2)bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, 3)koszty obsługi długu Skarbu Państwa, 4)kształtowanie struktury zadłużenia, 5)wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy. Dokument ten podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, a następnie jest przez nią przedstawiany Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

60 Trzyletnia strategia oddziaływania na dług sektora finansów publicznych jest dokumentem, który: a)podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, ale b)nie musi być prezentowany Sejmowi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

61 Jawność długu publicznego. Na Ministrze Finansów spoczywa obowiązek ogłaszania w “Monitorze Polskim" danych o państwowym długu publicznym i długu Skarbu Państwa oraz o relacjach do PKB kwoty państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

62 Instrumenty realizacji zadań przysługujące Ministrowi Finansów w związku z zarządzaniem długiem publicznym to: 1) dokonywanie wszelkich czynności prawnych i faktycznych związanych z: a) pozyskiwaniem zwrotnych środków finansujących potrzeby pożyczkowe budżetu państwa, b) obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek, 2) zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa, a także zarządzanie aktywami finansowymi skarbu Państwa, w tym środkami publicznymi wyodrębnionymi w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

63 Zarządzanie wolnymi środkami obejmuje w szczególności ich lokowanie na rynku finansowym, natomiast zarządzanie aktywami finansowymi obejmuje w szczególności wykonywanie operacji i działań na rynkach finansowych, które wpływają na zmianę struktury zadłużenia Skarbu Państwa, w celu: a)zwiększenia bezpieczeństwa finansowego potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, b)obniżenia ryzyka i kosztów obsługi długu Skarbu Państwa, c)realizacji innych celów zarządzania długiem Skarbu Państwa, określonych w strategii. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

64 Ustawa wyposaża Ministra Finansów także w kompetencje kontrolne w zakresie stanu długu Skarbu Państwa w sektorze finansów publicznych, ponieważ poziom państwowego długu publicznego, powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu gwarancji i poręczeń, nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego PKB. Ustawa określa w tym celu tzw. procedury ostrożnościowe (art. 45) i sanacyjne (art. 46) i upoważnia Ministra Finansów do kontroli ich przestrzegania. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

65 Skarbowe papiery wartościowe Bony skarbowe to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Obligacje skarbowe to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie podmiotu emitującego do zapłaty ich posiadaczowi nominalnej wartości obligacji wraz z oprocentowaniem. Zasadnicza różnica między bonami skarbowymi a obligacjami polega na tym, że pierwsze są bardziej elastycznym, a te drugie bardziej trwałym instrumentem finansowania deficytu i obsługi długu publicznego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

66 Oprocentowanie obligacji 10-letnich denominowane w walutach narodowych 5,9 % 30,6 % Źródło: Raport Moody’s 3 grudnia 2011r. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

67 Struktura krajowego długu Skarbu Państwa według wierzycieli Źródło : „Finanse publiczne – teoria i zastosowanie” W. Ziółkowska, Poznań 2005, Raport roczny – dług publiczny 2003 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki