Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, :)… 1

Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest zaliczenie ćwi- czeń. ŻEBY ZALICZYĆ ĆWICZENIA, musicie Państwo na ćwi- czeniach i podczas pisanego przez wszystkich studentów ra- zem sprawdzianu (tzw. KOLOKWIUM) zdobyć odpowied- nią liczbę PUNKTÓW. 2

3 Wystarczy zebrać 50 ze 100 możliwych do zdobycia punktów. 1. Do 50 punktów można zarobić, pisząc sprawdzian z wykładu i literatury, czyli tzw. KOLOKWIUM. 2. Następne 50 punktów czeka na Państwa na ćwiczeniach. Pro- wadzący rozdaje je np. za: a/ celne wypowiedzi, b/ udział w konkursach, c/ odpowiedzi na pytania w czasie zapowiedzianych z wyprzedzeniem krótkich kartkówek. Punkty przeliczane są na oceny zaliczeniowe wedle takiej oto tabeli:

4 PUNKTY OCENA 3 – 3+ 4 – 4+ Ponad 90 – 5

Żeby ZDAĆ EGZAMIN, trzeba poradzić sobie z innym sprawdzia- nem. 5 PUNKTY OCENA 3 – 3+ 4 – 4+ Ponad 90 – 5

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 6

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 7

8 - B. Czarny: Podstawy ekonomii, PWE Warszawa 2011, 694 strony

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 9

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 4. SERWISY INTERNETOWE: www. podstawyekonomii. pl / 10

UWAGA! Do kolokwium i do egzaminu obowiązuje znajomość CAŁE- GO podręcznika i – dodatkowo - INFORMACJI PRZEKA- ZANYCH LUB WSKAZANYCH NA WYKŁADZIE. 11

A zatem… Na 1. ćwiczenia trzeba się zapoznać Z 1. ROZDZIAŁEM części Makroekonomia PODRĘCZNIKA pt. Mierzymy do- chód narodowy. Inaczej nie zrozumiecie Państwo, o co chodzi na ćwi- czeniach, :). 12

13

14 MIERZYMY DOCHÓD NARODOWY

15 To, ze ekonomista interesuje się różnymi podmiotami (np. człowiekiem, przedsiębiorstwem, gałęzią przemysłu, całą gospodarką), skutkuje podziałem ekonomii na MIKRO- EKONOMIĘ i MAKROEKONOMIĘ.

16 MIKROEKONOMIA zajmuje się pojedynczymi podmio- tami (np. firmami). MAKROEKONOMIA bada zjawiska dotyczące całego społeczeństwa (np. przyczyny inflacji w gospodarce).

17 Studia MAKROEKONOMII zwykle rozpoczyna analiza spo- sobu mierzenia EFEKTÓW PRACY SPOŁECZEŃSTWA, a zarazem POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA (wszak poziom życia zależy od wielkości produkcji gospodarki…). Chodzi o sposób mierzenia tzw. PRODUKTU KRA- JOWEGO BRUTTO (PKB) i grupy spokrewnionych z PKB mierników pochodnych (np. PRODUKT NARODOWY BRUTTO, PNB, DOCHÓD NARODOWY). PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

18 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na zaspakajające ludzkie po- trzeby bezpośrednio nowe dobra FINALNE (na dobra go- towe), a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywane do ich produkcji.

19 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na zaspakajające ludzkie po- trzeby bezpośrednio nowe dobra FINALNE (na dobra go- towe), a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywane do produkcji dóbr finalnych. Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C (np. meble),

20 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na zaspokajające ludzkie po- trzeby bezpośrednio nowe dobra FINALNE (na dobra go- towe), a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywane do produkcji dóbr finalnych. Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C (np. meble), -wydatki firm na inwestycje, I (np. obrabiarki),

21 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na zaspokajające ludzkie po- trzeby bezpośrednio nowe dobra FINALNE (na dobra go- towe), a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywane do produkcji dóbr finalnych. Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C (np. meble), - wydatki firm na inwestycje, I (np. obrabiarki), -wydatki państwa na zakup dóbr, G (np. czołgi),

22 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na zaspokajające ludzkie po- trzeby bezpośrednio nowe dobra FINALNE (na dobra go- towe), a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywane do produkcji dóbr finalnych. Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C (np. meble), - wydatki firm na inwestycje, I (np. obrabiarki), - wydatki państwa na zakup dóbr, G (np. czołgi), - wydatki zagranicy na dobra wytworzone w naszym kra- ju, (eksport, X) (np. węgiel).

23 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z A ) (np. czerwone wino z Hiszpanii)… A Dla uproszczenia założymy, że importowane są tylko dobra konsumpcyjne.

24 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z). Wynik tych działań stanowi tzw. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, Y, Y 1 ) Y 1 = C + I + G + X - Z

25 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z). Wynik tych działań stanowi tzw. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, Y, Y 1 ) Y 1 = C + I + G + X - Z Y 1 = C + I + G + NX To jest EKSPORT NETTO, czyli SALDO BILANSU HANDLOWEGO.

26 A oto metoda DOCHODOWA (ang. income approach) po- miaru PKB. PKB JEST SUMĄ DOCHODÓW WŁAŚCICIELI CZYN- NIKÓW PRODUKCJI (PRACY, KAPITAŁU, ZIEMI) ( Y 2 ).

27 W danym okresie SUMA WARTOŚCI kupionych przez kon- sumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych DÓBR FI- NALNYCH RÓWNA SIĘ SUMIE DOCHODÓW WŁAŚCI- CIELI CZYNNIKÓW PRODUKCJI użytych w celu wypro- dukowania tych dóbr ( Y 1 =Y 2 ).

28 Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z A : 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urządzenia, budowle, budynki B ). 2. Płac pracowników. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH (wartość zużywanych dóbr poś- rednich „1. rzędu” bezpośrednio zużywanych do produkcji dóbr finalnych A Zakładam, że „ziemia” jest rodzajem kapitału. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa. DYGRESJA

29 Jednakże wartość dóbr pośrednich „1. rzędu” (WDP 1 ) też składa się z: 1. Zysku. 2. Płac. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH, czyli – tym razem wartości dóbr pośrednich „2. rzędu”, zużywa- nych do produkcji dóbr pośrednich „1. rzędu”. (WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich „2. rzędu”) I tak dalej…

30 gdzie: WDF - utarg producenta dowolnego dobra finalnego. Z – zysk. P – płace. WDP 1 - utarg producentów dóbr pośrednich „1. rzędu”. WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich „2. rzędu”. …….. – i tak dalej. W D F Z P WDP 1 Z P WDP

31 W D F Z P WDP 1 Z P WDP 2 Z P WDP O Z P Posuwając się „w głąb” procesu produkcji dobra finalnego, odkry- wamy w końcu, że producent dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich „ostatniego rzędu” w całości składa się z dochodów właścicieli czynników. * Wynika stąd, że: WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCICIE- LI dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli (w praktyce) np. BO- GACTW NATURALNYCH. KONIEC DYGRESJI

32 Jest jeszcze trzecia PRODUKCYJNA metoda (ang. production ap- proach) liczenia PKB. PKB jest sumą tzw. WARTOŚCI DODANEJ w gospodarce. WARTOŚĆ DODANA (ang. value addad) jest RÓŻNICĄ WAR- TOŚCI SPRZEDANYCH DÓBR I KOSZTU KUPIONYCH W CELU ICH WYPRODUKOWANIA DÓBR POŚREDNICH.

33 DYGRESJA Na rysunku tworzonej przez kolejnych producentów wartości doda- nej odpowiadają zsumowane zysk i płace powstające przy produk- cji, kolejno, dóbr finalnych, dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”, dóbr pośrednich „drugiego rzędu” itd. Ponieważ wartość dóbr poś- rednich „ostatniego rzędu”, WDP O, składa się wyłącznie z wartości dodanej, suma wartości dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej. WDF Z P WDP 1 Z P WDP 2 Z P WDP O Z P KONIEC DYGRESJI

34 A zatem PKB obliczony metodą wydatkową (Y 1 ) jest rów- ny PKB obliczonemu metodą dochodową (Y 2 ). Y 1 =Y 2 Ułatwia to sporządzenie RYSUNKOWEGO MODELU POWSTAWANIA I DZIELENIA PKB w gospodarce.

35 Chodzi o MODEL RUCHU OKRĘŻNE- GO WYDATKÓW I DOCHODÓW W GOSPODARCE.

36 Ruch okrężny wydatków… X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE PAŃSTWO G Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z OZNACZENIA: C – wydatki gospodarstw domowych na konsumpcyjne dobra final- ne; S – oszczędności gospodarstw domowych; Z – import (zgodnie z zalożeniem część konsumpcji gospodarstw do- mowych; X – eksport; I – inwestycje prywatnych przedsiębiorstw; G – wydatki państwa na zakup dóbr; Y 1 – suma wydatków na dobra finalne wchodzące w skład PKB.

37 Ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z OZNACZENIA: C – wydatki gospodarstw domowych na konsumpcyjne dobra final- ne; S – oszczędności gospodarstw domowych; Z – import (zgodnie z zalożeniem część konsumpcji gospodarstw do- mowych; X – eksport; I – inwestycje prywatnych przedsiębiorstw; T d – podatki bezpośrednie; G – wydatki państwa na zakup dóbr; B – zasiłki wypłacane przez państwo; (NT = T d – B) – podatki netto; Y 1 – suma wydatków na dobra finalne wchodzące w skład PKB; Y 2 – równa Y 1 suma dochodów właścicieli czynników; Y d – dochód do dyspozycji gospodarstw domowych.

ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce. 38

39 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

40 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

41 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

42 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

43 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodów osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

44 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

45 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

46 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

47 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

48 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Niepodzielone zyski spółek akcyjnych. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

49 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Niepodzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Y d, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

50 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Niepodzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Y d, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

51 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Niepodzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. Wydatki państwa, G. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

52 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Niepodzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. Wydatki państwa, G. (vii) Pieniądze wydane przez firmę przewozową na nową ciężarów- kę. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

53 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Nie podzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. Wydatki państwa, G. (vii) Pieniądze wydane przez firmę przewozową na nową ciężarów- kę. Inwestycje, I. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

PRZYPŁYWY (ang. injections) I ODPŁYWY (ang. leaka- ges) DO I Z RUCHU OKRĘŻNEGO (ang. circular flow) 54

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘŻNEGO 55

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘŻNEGO (1) Y 1 = C+I+G+X-Z 56

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 57

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 - NT 58

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. 59

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z=I+G+X (5) 60

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z =I+G+X ODPŁYWY (ang. leakages) – dochody gospodarstw domo- wych niewydane na konsumpcję dóbr wyprodukowanych w kraju. 61

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z= I+G+X PRZYPŁYWY (ang. injections) - dochody przedsiębiorstw niebędące wydatkami (krajowych) gospodarstw domo- wych. 62

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z=I+G+X NT+S+Z=I+G+X S-I = (G-NT) + (X-Z) Z równania opisującego równość prezypływów i odpływów wynika wiele ważnych wniosków dotyczących STRUKTURY przepły- wów pieniężnych w gospodarce. Na przykład… 63

NT+S+Z=I+G+X S-I = (G-NT) + (X-Z) W danym okresie sektor prywatny w gospodarce może oszczędzać więcej niż inwestuje (S-I>0), pod warunkiem, że nadwyżkę tę sfinan- suje państwo (G-NT>0) i (lub) zagranica (X-Z>0). 64

65 MIERNIKI POCHODNE W STOSUNKU DO PKB PKB jest sumą wartości dóbr finalnych powstałych w pewnym okresie (np. roku) NA TERYTORIUM KRAJU...

66 MIERNIKI POCHODNE W STOSUNKU DO PKB PKB jest sumą wartości dóbr finalnych powstałych w pewnym okresie (np. roku) NA TERYTORIUM KRAJU... To nie to samo, co suma wartości dóbr finalnych powsta- łych dzięki wykorzystaniu NARODOWYCH (należących do oby- wateli kraju) czynników produkcji. WSZAK ZDARZA SIĘ, ŻE NA NASZYM TERYTO- RIUM PRACUJĄ OBCE CZYNNIKI, A NASZE CZYNNIKI PRA- CUJĄ ZA GRANICĄ (do tej pory nie uwzględnialiśmy takiej moż- liwości)!

67 Saldo dochodów z tytułu wynagrodzenia naszych i obcych czynników produkcji SALDO* PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/

68 Saldo dochodów z tytułu wynagrodzenia naszych i obcych czynników produkcji PRODUKT NARDOWY BRUTTO /PNB/ SALDO* PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/

Ogółem 741,7967,71 393,81 601,31 659,1 PKB 744,4984,91 445,11 656,31 719,1 Dochód z zagranicy (saldo) a -2,7-17,3-51,3-55,0-60,0 DOCHÓD NARODOWY BRUTTO w Polsce ( ; mld zł, ceny bieżące) a Stanowi saldo wynagrodzeń, dochodów z inwestycji bezpośrednich i portfe- lowych oraz pozostałych dochodów i odsetek. Źródło: Dane GUS. 69

70 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa PRODUKT NARDOWY BRUTTO /PNB/ SALDO* AMORTYZA- CJA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/ PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH RYNKOWYCH/

71 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa Inna nazwa: dochód narodo- wy (ang. national income) PRODUKT NARDOWY BRUTTO /PNB/ SALDO* AMORTYZA- CJA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/ PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH RYNKOWYCH/ PODATKI POŚREDNIE PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH CZYNNIKÓW/

72 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa PRODUKT NARDOWY BRUTTO /PNB/ SALDO* AMORTYZA- CJA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/ PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH RYNKOWYCH/ PODATKI POŚREDNIE PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH CZYNNIKÓW/ DOCHODY CZYNNIKÓW PRODUKCJI WYNAGRO- DZENIE PRACY ZYSK OD KAPITAŁU WYNAGRO- DZENIE ZIEMI

73 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa PRODUKT NARDOWY BRUTTO /PNB/ SALDO* AMORTYZA- CJA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO /PKB/ PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH RYNKOWYCH/ PODATKI POŚREDNIE PRODUKT NARODOWY NETTO /PNN/ /W CENACH CZYNNIKÓW/ DOCHODY CZYNNIKÓW PRODUKCJI WYNAGRO- DZENIE PRACY ZYSK OD KAPITAŁU WYNAGRO- DZENIE ZIEMI UWAGA! Wcześniej Y 1 =Y 2, bo zakładaliśmy, że „saldo*”=0, amortyzacja=0 i podatki pośrednie=0.

74 WADY PKB i mierników pochodnych jako miar efektów pracy i poziomu życia (dobrobytu) (ang. welfare) społe- czeństwa gospodarującego.

75 I. PKB globalny nie informuje zadowalająco o poziomie życia mieszkańców kraju. Alternatywą jest PKB per capita.

KrajePKBLudnośćPKB per capita Indie Polska Nowa Zelandia ,3 38,5 4, PKB, ludność i PKB per capita w Indiach, Nowej Zelandii i Polsce w 2014 r. (PKB w mld USD, ceny bieżące, ludność w mln osób, PKB per capita w USD) Źródło: Dane GUS. 76 PKB globalny a PKB per capita

77 II. Zmiany PKB nominalnego nie informują zadowalająco o zmianach wielkości produkcji i poziomu życia. Alternatywą jest PKB realny.

78 PKB nominalny a PKB realny PKB 25.

79 PKB nominalny a PKB realny PKB 25.

80 DEFLATOR jako miara zmiany cen dóbr wliczanych do PKB między okresem bazowym a okresem docelowym DEFLATOR = (Y N / Y R )100

81 DEFLATOR jako miara zmiany cen dóbr wliczanych do PKB między okresem bazowym a okresem docelowym DEFLATOR = (Y N / Y R )100 PKB 25. DEFLATOR = (63 / 31)100

82 DEFLATOR jako miara zmiany cen dóbr wliczanych do PKB między okresem bazowym a okresem docelowym DEFLATOR = (Y N / Y R )100 Zauważ! Jeśli ( Y N / Y R )>1, to spowodowane jest to WY- ŁĄCZNIE wzrostem cen między okresem, z którego brano użyte do obliczeń Y R ceny stałe, a okresem, z któ- rego pochodzi Y N … DEFLATOR = (63 / 31 )100

83 DEFLATOR = (Y N /Y R )100, więc w naszym przykładzie DEFLATOR = (63/31)100= 203,2 Oznacza to, że ceny wszystkich dóbr wliczanych do PKB wzrosły przeciętnie o 103,2% (w okresie między momen- tem, z którego pochodzą ceny stałe użyte do obliczenia Y R, a okresem, z którego pochodzi Y N ). 25. PKB 25.

84 III. Ceny w różnych krajach silnie różnią się od siebie (np. cena strzyżenia męskiego w Zürichu i w Kutnie; cena pokoju ho- telowego w Katmandu i w Warszawie), co sprawia, że: WARTOŚĆ PKB NIE INFORMUJE ZADOWALAJĄCO O ILOŚCI DÓBR SKŁADAJĄCEJ SIĘ NA TEN PKB (A WIĘC TAKŻE O POZIOMIE ZYCIA).

85 Dla ułatwienia porównań międzynarodowych statystycy pub- likują informacje o PKB w różnych krajach, przeliczając ich waluty np. na dolary nie według oficjalnego kursu walutowe- go, lecz według kursu odzwierciedlającego różnice poziomu cen w tych krajach, czyli odzwierciedlającego tzw. PARYTET SIŁY NABYWCZEJ (ang. purchasing power parity – PPP).

86 Dla ułatwienia porównań międzynarodowych statystycy pub- likują informacje o PKB w różnych krajach, przeliczając ich waluty np. na dolary nie według oficjalnego kursu walutowe- go, lecz według kursu odzwierciedlającego różnice poziomu cen w tych krajach, czyli odzwierciedlającego tzw. PARYTET SIŁY NABYWCZEJ (ang. purchasing power parity – PPP). Kurs PPP powoduje, że za daną kwotę pieniądza z jednego kraju można kupić taki sam koszyk dóbr w kraju i za granicą.

87 PKB per capita w Nowej Zelandii, Polsce i Indiach; kurs oficjalny (2014 r.) i kurs PPP (2014 r.), dolary międzynarodowe* *Dolary międzynarodowe są umowną walutą stosowną przez Bank Światowy do po- równań międzynarodowych. Źródło: Dane GUS. Nowa Zelandia PolskaIndie Kurs oficjalny Kurs PPP Okazuje się wtedy, że w rzeczywistości BIEDNI NIE SĄ AŻ TAK BIEDNI, A BOGACI AŻ TAK BOGACI!

88 PKB per capita (PPP, dolary międzynarodowe) w różnych krajach, 2014 rok Australia – Białoruś – Brazylia – Chiny – Czechy – Grecja – Indie – 5833 Japonia – Niemcy – Norwegia – POLSKA – Portugalia – Rosja – Słowacja – Szwecja – Ukraina – USA – Źródło: Dane GUS.

89 PKB (CZĘSTO!) nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” i w gospodarstwach domowych. IV. Inne wady PKB i mierników pochodnych

90 V. PKB nie uwzględnia wielu innych zjawisk, od których za- leży poziom życia społeczeństwa. Na przykład: a) bezpieczeństwa.

91 b) złych i dobrych ubocznych skutków czyjegoś gospoda- rowania dla osób postronnych (ang. externalities) (np. za- nieczyszczenie środowiska).

92 c) ilości czasu wolnego.

93 d) struktury dochodów („sprawiedliwości”).

94 ZADANIE Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu A. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady A/ Na przykład, z badań dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej z SGH w Warszawie wynika, że w Polsce wartość pracy domowej wy- nosiła w 2004 r. około 30% PNB. Udział pracy domowej kobiet w tej wartości wyniósł 66%, a udział mężczyzn 34% (zob. Katarzyna Growiec, Praca domowa czyli bez kasy na drugim etacie, w: „Gaze- ta.pl” z 24 lutego 2009 r.).

95 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady. Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziećmi, - opieka nad osobami chorymi, - OPIEKA NAD OSOBAMI STARYMI. (Pomyśl o kwalifikacjach potrzebnych do wykonywania tych prac…).

96 Ekonomisci uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opieka nad dziećmi, opieka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)?

97 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu).

98 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu). (ii) Natura kobiety jest taka, że zwykle lubi ona wykonywać te prace, a wynagrodzeniem jest dla niej zadowolenie męż- czyzny.

99 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY- ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy- nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także EMERYTUR z tytułu pracy w gospodarstwie domowym.

100 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY- ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy- nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także emerytur z ty- tułu pracy w gospodarstwie domowym. (ii) To nieprawda, że „z natury rzeczy” kobiety lubią te pra- ce. W dodatku praca domowa jest w powszechnej opinii mniej „prestiżowa” od pracy zarobkowej wykonywanej poza domem.

101 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji…

102 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pieniędzy).

103 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. SKOMENTUJ TĘ OPI- NIĘ.

104 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. SKOMENTUJ TĘ OPI- NIĘ. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie:

105 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. SKOMENTUJ TĘ OPI- NIĘ. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą.

106 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. SKOMENTUJ TĘ OPI- NIĘ. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny.

107 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. SKOMENTUJ TĘ OPI- NIĘ. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny. Harding, S. (1995) Can Feminist Thought Make Economics More Objective? „Feminist Economics”, Vol. 1, No 1.

108 Do zobaczenia na ćwiczeniach, !