Rolnictwo ekologiczne „produkować żywność nie niszcząc ziemi, oraz żywić nie szkodząc konsumentom”

Systemy produkcji rolnej Konwencjonalny Integrowanej Produkcji Rolnej Ekologiczny

System rolnictwa konwencjonalny określa się jako sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizację zysku, który osiąga się dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt w systemie tym stosuje się technologie produkcji oparte na dużym zużyciu środków produkcji i bardzo małych nakładach robocizny

System Integrowanej Produkcji Jest to sposób gospodarowania, który umożliwia realizację celów ekonomicznych i ekologicznych poprzez świadome wykorzystanie nowoczesnych technik, systematyczne usprawnienie zarządzania oraz wdrażanie różnych form postępu biologicznego W rolnictwie integrowanym dozwolone jest stosowanie środków ochrony roślin, nawozów, na określonym poziomach aby nie dopuścić do przedostania się biopierwiastków poza ekosystemy.

Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo Ekologiczne - oznacza system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa rolnego , oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie. Podstawową zasadą jest zaniechanie stosowania w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej.

Rolnictwo ekologiczne- produkcja najbardziej przyjazna środowisku naturalnemu chroni krajobraz wiejski, różnorodność biologiczną, przeciwdziała erozji, chroni gleby, wodę i powietrze przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, nie stosuje inżynierii genetycznej, produkuje bezpieczną żywność zachowuje wysokie standardy dobrostanu zwierząt Rys. żródło ;http://eko.org.pl dostęp z dnia 5.01.2016r.

Historia rozwoju rolnictwa ekologicznego (RE) w Europie Koncepcja rozwoju RE powstała w I połowie XX w. 1972r – powstanie Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM) – inicjator powstania- prezydent francuskiego Stowarzyszenia Natur Et Progres a w skład federacji weszły również stowarzyszenia z innych państw tj. z Wielkiej Brytanii, Południowej Afryki – SOIL ASSOCIATON, Szwedzkie Towarzystwo Biodynamiczne i Rodale Press z USA IFOAM była inicjatorem powstania regulacji prawnych EWG – międzynarodowego aktu ustawodawczego- Rozporządzenia 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz znakowania jego produktów oraz Rozporządzenia 2078/92 – o metodach gospodarowania przyjaznych środowisku naturalnemu i rozwojowi obszarów wiejskich – wprowadzenie definicji PR, których jednym z działań było rolnictwo ekologiczne – wsparcie w ramach WPR- ok. 4% Rozporządzenie WE 1257/99 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z EFOiGR – akt znaczący dla wsparcia finansowego RE - zwiększenie budżetu UE do 15% - zwiększenie zainteresowania zmiany produkcji konwencjonalnej na ekologiczną

Historia rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce 1989 r. – rejestracja Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi „EKOLAND” w Przysieku koło Torunia, Stowarzyszenie postawiło sobie za cel zorganizowanie systemu rolnictwa ekologicznego w Polsce - opracowanie programu kryteria produkcji – inspekcja gospodarstw – atestacja produktów Program został oparty na standardach Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego  Po zarejestrowaniu Stowarzyszenie EKOLAND uzyskało członkostwo w IFOAM - rozpoczęło działalność, której celem było stworzenie rolnictwa ekologicznego w Polsce Organizowane były kursy i szkolenie dla rolników zainteresowanych ekologicznym sposobem gospodarowania 1997 r. – Utworzenie zespołu ds. RE przy Ministrze Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – zespół ten rozpoczął pracą nad ustawą o rolnictwie ekologicznym

Historia rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce 2001 r. – utworzenie podstaw prawnych do RE- Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001 r. (Dz. U. nr 38 poz. 452) – wprowadzenie dotacji finansowych dla gospodarstw realizujących program przestawiania na produkcję metodami ekologicznymi – opracowana na podstawie Rozporządzenia EWG 2092/91, 2004 r. – znowelizowana ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 (Dz. U. nr 93 poz. 898 z póź. zm.) 2009 r. – ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U nr 116 poz. 975 )

Przepisy krajowe RE w Polsce ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie jednostek organizacyjnych oceniających i potwierdzających zgodność środków do produkcji ekologicznej z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego oraz prowadzących wykaz tych środków (Dz. U Nr 54 poz. 326, ze zm.), ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie niektórych warunków produkcji ekologicznej (Dz.U. Nr. 56, poz. 326, ze zm.), ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego (Dz.U z 2015 r. poz.742), ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 17 sierpnia 2015 r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełnili wymagania dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym, oraz sposobu jego przekazywania (Dz. U. z 2015 r. poz. 1429), ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I RO ZWOJU WSI z dnia 28 kwietnia 2015 r. w sprawie danych dotyczących wyników przeprowadzonych analiz (Dz U z 2015 r. poz. 676) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I RO ZWOJU WSI z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie ogólnych odstępstw od warunków produkcji ekologicznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 799) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI1) z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie laboratoriów urzędowych i referencyjnych oraz zakresu analiz wykonywanych przez te laboratoria (Dz.U. z 2015 r. poz. 795)

Rozporządzenia UE, które obowiązują od 1 stycznia 2009 to: Rozporządzenie Rady WE nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U UE L 189 z dnia 20 lipca 2007 r. ze zm.) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (DzU UE L250 z dnia 18 września 2008 r. ze zmianami) Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich (Dz.U.z UE L 334, z 12.12.2008 r. ze zm.)

Do ekologicznej produkcji roślinnej stosuje się zasady: Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 Utrzymanie i poprawa życia w glebie i naturalnej żyzności gleby i różnorodności biologicznej, odżywianie roślin głównie poprzez ekosystem gleby, zapobieganie i zwalczanie erozji; Utrzymanie zdrowia roślin poprzez stosowanie środków zapobiegawczych tj. dobór odpowiedniego gatunku i odmian odpornych na szkodniki i choroby, odpowiedni płodozmian, metody mechaniczne i fizyczne oraz ochrona naturalnych wrogów szkodników Rys. Żródło :http://eko.org.pl dostęp z dnia 5.01.2016r.

Do ekologicznej produkcji zwierzęcej stosuje się zasady: Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 Praktykowanie produkcji zwierzęcej powiązanej z powierzchnią gruntów rolnych; Przestrzeganie wysokiego poziomu dobrostanu zwierząt z uwzględnieniem specyficznych potrzeb danych gatunków; Wytwarzanie produktów ekologicznych pochodzenia zwierzęcego od zwierząt chowanych w gospodarstwie ekologicznym przez całe życie od momentu urodzenia lub wylęgu; Dobór ras z uwzględnieniem zdolności zwierząt do przystosowania się do warunków lokalnych, ich żywności oraz odporności lub problemy zdrowotne; Żywienie zwierząt paszą ekologiczną złożoną ze składników rolniczych uzyskanych w produkcji ekologicznej oraz z naturalnych substancji nierolniczych załącznik IV „dodatki paszowe” Stosowanie praktyk hodowlanych, które wzmacniają układ odpornościowy przed chorobami- zapewnienie regularnego ruchu, dostęp do terenów otwartych na wolnym powietrzu i pastwisk;

Zasady ekologicznej produkcji roślinnej Odpowiedni płodozmian, który uwzględnia rośliny strukturotwórcze oraz zwiększające ilość materii organicznej w glebie, Okrycie powierzchni gleby jak najdłuższy okres w roku Stosowanie nawozów zielonych, nawozów naturalnych i organicznych oraz kompostów Stosowanie naturalnych nawozów mineralnych (naturalnie występujące mielone skały tj. drobno mielony fosfat, fosforan gipsowo-wapniowy, węglan wapnia, popiół drzewny oraz mączka z krwi, kopyt, rogowa, mączka kostna, rybna, z pierza) Stosowanie naturalnych środków ochrony roślin (mikroorganizmy i żywe organizmy dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym) Stosowanie materiału siewnego, sadzeniowego ekologicznego, Stosowanie odpowiednich odmian przeznaczonych do rolnictwa ekologicznego ►

Płodozmian w produkcji ekologicznej funkcje płodozmianu: dostarczenie azotu dla uprawianych roślin oraz funkcja fitosanitarna (ochrona przed szkodnikami i chorobami) najważniejszym płodozmianem w RE są różne modyfikacje płodozmianu norfolskiego Zboża ozime +międzyplon Okopowe zboża jare Motylkowate Prawidłowo ułożony płodozmian: występują naprzemiennie zbożowe i nie zbożowe, ozime i jare, o szybszym i wolniejszym wzroście, głębiej i płycej się korzeniące ogranicza występowanie chorób i szkodników, gdyż każda następna roślina ma inny zestaw swoich wrogów; Ogranicza występowanie chwastów – gleba jest pokryta cały czas roślinnością; Obornik i motylkowe zapewniają właściwe odżywianie roślin co wzmacnia ich odporność

W ekologicznej produkcji roślinnej stosuje się: Nawozy mineralne i środki poprawiające glebę mogą być stosowane tylko wówczas jeśli: zostały dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej – zał. I do Rozp. Komisji (WE) 889/2008 – tylko wtedy gdy praktyki uprawy (tj. zwiększające ilość materii organicznej, płodozmian) zawiodły Podmioty gospodarcze są zobowiązane przechowywać dokumentację potwierdzającą potrzebę użycia danego środka Nie stosuje się mineralnych nawozów azotowych

W ekologicznej produkcji roślinnej stosuje się: Zapobieganie szkodom wyrządzonym poprzez szkodniki i chwasty, które polega na ochronie ich naturalnych wrogów, doborze gatunków i odmian, stosowanie płodozmianu, odpowiednie techniki uprawy – Tylko wtedy gdy metody agrotechniczne zawiodą stosuje się Środki ochrony roślin dopuszczone w rolnictwie ekologicznym zał. II Rozp. Komisji (WE) 889/2008 – „pestycydy – środki ochrony roślin” Wykaz zawiera: substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego tj. lecytyna – środek grzybobójczy, wosk pszczeli, żelatyna – środek owadobójczy, olejki roślinne (miętowy, sosnowy, kminkowy )– środki owadobójcze, roztoczobójcze, grzybobójcze Mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby) Substancje używane w pułapkach i dozownikach (feromony) Inne substancje (tj. miedź, sól potasowa (szare mydło -środek owadobójczy), siarka- (środek owadobójczy, roztoczobójczy), Podmioty gospodarcze są zobowiązane przechowywać dokumentację potwierdzającą potrzebę użycia danego środka

Samodzielnie sporządzane środki ochrony przeciwko chorobom i szkodnikom Źródło: http://www.fresh-market.pl/files/570854499/cebula_cukrowa3.jpg http://oliwka24.pl/wp-content/uploads/2014/07/skrzyp-polny.jpg Źródło: http://dzialkowiec.pixelart.com.pl/warzywa/czosnek.jpg źródło; http://www.survival.strefa.pl/r2/pokrzywazw-plk.jpg

Ekologiczne metody zwalczania szkodników - zasady ogólne Biedronka i larwy Źródło: http://imageshack.com/f/142/biedronkivt7.jpg Drapieżny biegacz Źródło: http://digart.img.digart.pl/data/img/vol2/97/58/miniaturki400/2931371.jpg Larwa bzyga Źródło: http://swiatnaszkolorowy.blox.pl/resource/larwabzygazuszami0615a.jpg Bzyg Źródło: http://swiatnaszkolorowy.blox.pl/resource/larwabzygazuszami0615b.jpg Mszycarz Źródło: http://www.koppert.info.pl/images/aphidius%20colemani%20adult%201.jpg Złotooki jego drapieżna larwa Źródło: http://vitoos.blox.pl/resource/2014_05_23.jpg Pryszczarek Źródło: http://ipopom.inhort.pl/zdjecia/szkodniki/6d.m.jpg Skorek Źródło: http://ogrodnikleszek.pl/sites/default/files/skorek-pospolity.jpg

Alleopatia – wzajemne oddziaływanie roślin Uprawiając rośliny warto pamiętać, że niektóre gatunki wpływają na siebie nawzajem w korzystny sposób, inne natomiast oddziałują na siebie źle. Takie wzajemne oddziaływanie roślin na siebie zwane jest allelopatią źródło :http://www.wymarzonyogrod.pl dostęp z dnia 5.01.216 r.

Związki alleopatyczne - fitoncydy wytwarzane są na liściach, łodygach i korzeniach kwiatach i nasionach Mają właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze, hamują rozwój patogenów, Wabią pożyteczne owady i odstraszają szkodniki, Pozwalają przeciwdziałać chorobom roślin i występowaniu chwastów bez konieczności stosowania chemicznych ś.o.r (t. żyto, gorczyca- ogranicza chwasty, gryka – pędraki) Fot. Żródło :http://www.swiatkwiatow.pl/ dostęp z dnia 6.01.2016 r.

Organizmy pożyteczne w rolnictwie ekologicznym Zródła: fhttps://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Osowa_G%C3%B3ra_-_torfowisko_1.jpg http://uslugiekosystemow.pl/sites/default/files/styles/ikona/public/modules/dom.jpghttp://www.swiatkwiatow.pl/userfiles//image/budki_legowe_dla_ptakow3.jpg

Ekologiczna produkcja zwierzęca dotyczy chowu i hodowli następujących gatunków: bydło, włącznie z gatunkami babalus (bawoły i bizony) zwierzęta z rodziny koniowatych, trzoda chlewna, owce, kozy, drób, tj. kury nioski, brojlery, gęsi, kaczki, indyki i perlice pszczoły Dla innych gatunków zwierząt utrzymywanych ekologicznie nie możliwe jest wprowadzenie do obrotu z oznakowaniem „ekologicznym” Zgodnie z art. 5 pkt g Rozporządzenia 834/2007, które zawiera zapis o „praktykowaniu produkcji zwierzęcej powiązanej z powierzchnią gruntów rolnych” – niemożliwe jest prowadzenie produkcji zwierzęcej bez posiadania użytków rolnych

Produkcja zwierzęca – pochodzenie zwierząt ekologicznych Przy wyborze rasy należy kierować się zdolność zwierząt do przystosowania się do miejscowych warunków, ich żywotność, odporność na choroby. Pierwszeństwo – rodzime rasy należy unikać ras wykorzystywanych w intensywnej produkcji tj. zespół napięcia mięśniowego u świń, zespół PSE (mięso jasne, cieknące), nagła śmierć, spontaniczne poronienia oraz trudne porody wymagające cesarskiego cięcia W przypadku pszczół pierwszeństwo wyboru– rasy europejskie Apis mellifera i miejscowym ekotypom. W Polsce takimi ekotypami są linie: Astra, Augustowska, Kampinowska, Północna

Pochodzenie zwierząt – zasady produkcji „Zwierzęta utrzymywane ekologicznie są urodzone i chowane w gospodarstwie ekologicznym”- art. 14 ust 1 pkt (i) Rozporządzenia WE nr 834/2007 W ekologicznej produkcji zwierzęcej dopuszczone są odstępstwa : w celu utworzenia stada bez zgody WIHARS: bawoły, cielęta oraz źrebięta w wieku poniżej 6 miesięcy, jagnięta, koźlęta poniżej 60 dnia życia, prosięta poniżej 35 kg

W ekologicznej produkcji zwierzęcej dopuszczone są odstępstwa : W celu odnowienia stada bez zgody WIHARS: Można wprowadzić tylko samice nieródki i oczywiście samce. Ponadto liczba samic wprowadzonych do stada w ciągu roku ograniczeniom ilościowym i nie może być większa niż: 10% dorosłych zwierząt koniowatych lub bydła oraz 20% dorosłych świń, owiec i kóz Gospodarstwa posiadające mniej niż 10 sztuk koni lub bydła lub mniej niż 5 świń, owiec i kóz mogą wprowadzić do stada w ciągu roku tylko jedną samicę nieródkę.

Przy odnawianiu stada za zgodą WIHARS oraz po otrzymaniu pozytywnej opinii jednostki certyfikującej dopuszcza się : Zwiększenia samic nieródek i samców do 40% ale w przypadku gdy: znacznie zwiększa się gospodarstwo, zmienia się rasę, rozwija się nową specjalizację w chowie zwierząt gospodarskich, rasa zagrożona jest wyginięciem (dopuszcza się także wieloródki)

Wprowadzenie nie ekologicznego drobiu za zgodą WIHARS W przypadku zakładania, odnawiania lub odbudowy stada, gdy drób ekologiczny jest niedostępny można wprowadzić: nie ekologiczne pisklęta w wieku poniżej 3 dni, nie ekologiczne kury nioski w wieku poniżej 18 tygodni Przepis obowiązuje do dnia 31.12.2017r.

Pasze w ekologicznej produkcji zwierzęcej W RE od 1 stycznia 2012 r. obowiązuje w żywieniu zwierząt zakaz skarmiania pasz innych niż ekologiczne, chyba, że występują szczególne warunki (katastrofalne) pozwalające na zastosowanie odstępstwa tj.: warunki meteorologiczne, epidemie chorób zakaźnych, skażenie substancjami toksycznymi nałożenie ograniczeń np. poprzez weterynarię, PIORIN Należy wówczas uzyskać zgodę WIHARS na zastosowanie nie ekologicznych pasz Obowiązuje zakaz stosowania pasz zawierających GMO

Obecność zwierząt w gospodarstwie zamykają obieg materii wymusza włączenie do uprawy roślin pastewnych - bioróżnorodność zapewnia gospodarstwu własne nawozy organiczne Samowystarczalność paszowo- nawozową umożliwia obsada zwierząt 0,5-1,5 DJP/ha. Dopuszczalna obsada to 2 DJP/ha, co w skali roku daje rocznie 170 kg azotu zawartego w odchodach zwierząt http://www.agrobiotest.pl/ dostęp z dnia 5.01.2016r.

Szczegółowe warunki dotyczące pomieszczeń inwentarskich oraz praktyk dla ssaków W budynkach inwentarskich należy im  zapewnić dostateczną wielkość stanowiska, stały dostęp do wody i pasz, wystarczającą ilość światła i naturalną ściółkę W pomieszczeniach musi być dużo czystej i suchej powierzchni do leżenia o konstrukcji bez listew (co najmniej połowa powierzchni podłogi ma być lita) Regułą jest wychów pastwiskowy latem i dostęp do wybiegów zimą w przypadku ssaków, Maciory należy trzymać w grupach z wyjątkiem końcowego okresu ciąży i karmienia (konwencjonalne lochy i loszki można trzymać pojedynczo gdy jest ich mniej niż 10) Trzymanie cieląt w wieku powyżej tygodnia życia w indywidualnych bokach jest zabronione (konwencjonalne : w gosp. utrzymujących poniżej 6 sztuk dozwolone jest utrzymanie pojedyncze w kojcach oraz można trzymać pojedynczo do 8 tygodnia życia http://www.farmer.pl dostęp z dnia 5.01.2016r.

Szczegółowe warunki dotyczące pomieszczeń oraz praktyk dla drobiu zakaz trzymania drobiu w klatkach domowe ptactwo wodne musi mieć dostęp do sadzawki, jeziora, stawu kurnik- przynajmniej 1/3 podłogi musi być lita, pokryta ściółką. Konstrukcja umożliwiające dostęp do terenów na wolnym powietrzu. Otwarte zagrody dla drobiu muszą być pokryte roślinnością Żródło :http://jajkaekologiczne.pl dostęp z dnia 5.01.2016

Szczegółowe warunki dotyczące pomieszczeń oraz praktyk dla drobiu W żadnym kurniku nie może być więcej niż: 4 800 kurcząt, 3 000 niosek, 5 200 perliczek, 4 000 samic kaczki piżmowej lub kaczki pekińskiej lub 3200 samców kaczki piżmowej lub kaczki pekińskiej bądź innych kaczek, 2 500 kapłonów, gęsi lub indyków, Całkowita powierzchnia kurników nie może przekroczyć 1600 m2

W Polsce obowiązuje następujący system kontroli stosowany w rolnictwie ekologicznym: MRiRW – odpowiedzialny za upoważnienie jednostek certyfikujących oraz wydawanie i cofanie certyfikatów Jednostki certyfikujące upoważnione do kontroli gospodarstw i przetwórni ekologicznych, Inspekcja Jakości Artykułów Rolno – Spożywczych- odpowiedzialna za sprawowanie nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i produkcją ekologiczną. W ramach nadzoru IJARS współpracuje z: Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów – w zakresie wprowadzenia do obrotu detalicznego żywych lub nieprzetworzonych produktów rolnych oraz przetworzonych produktów rolnych przeznaczonych do spożycia, Inspekcją Weterynaryjną w zakresie pasz Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie wegetatywnego materiału rozmnożeniowego i nasion do celów uprawy Inspekcje przekazują WIHARS dane i informacje o wykrytych w trakcie kontroli naruszeniach przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego.

Producent rolny zamierzający wejść w produkcję ekologiczną w Polsce powinien: dokonać wyboru jednostki certyfikującej zgłosić podjęcie działalności ekologicznej do jednostki certyfikującej na formularzu opracowanym przez Główny Inspektorat Jakości Artykułów Rolno –Spożywczych Źródło: http://static.prsa.pl/images/487da2b2-f196-4f44-a74b-550869ad84c8.jpg

Jednostki certyfikujące w Polsce - zadania Jednostki certyfikujące upoważnione są do: ►przeprowadzania kontroli w gospodarstwie ekologicznym, ►wydawania i cofania certyfikatów, Kontrole jednostka przeprowadza za pomocą wykwalifikowanej kadry (od 2011 r. - inspektor rolnictwa ekologicznego) ● Warunkiem rozpoczęcia przez jednostkę działalności jest posiadanie upoważnienia MRiRW do kontroli i wydawania i cofania certyfikatów ● Upoważnienie MRiRW otrzymuje jednostka, która posiada akredytację Polskiego Centrum Aktywacji, ● Upoważnienie jest wydawane przez MRiRW bezterminowo

Odstępstwa od produkcji ekologicznej W przypadku braku w wykazie dostępnego ekologicznego materiału siewnego, nasion lub wegetatywnego materiału nasadzeniowego, materiału którym zainteresowany jest rolnik prowadzący produkcję ekologiczną, może on wystąpić z wnioskiem do wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa o pozwolenie na zastosowanie materiału niewyprodukowanego metodami ekologicznymi (konwencjonalnego)  w przypadku innych odstępstw w produkcji ekologicznej (tj. trzymanie bydła na uwięzi w małych gospodarstwach, odnowienie stada w związku z czynnikami katastrofalnymi, wprowadzenie większej ilości samic, , wprowadzenie nie ekologicznego drobiu, mocowanie taśmy do ogonów owiec, piłowanie zębów, kształtowanie dziobów, usuwanie rogów, pasze nie ekologiczne) rolnik może wystąpić z wnioskiem o wydanie zgody na zastosowanie odstępstawa do WIHARS

Wykaz jednostek certyfikujących w Polsce Numer identyfikacyjny Nadany w upoważnieniu jednostce certyfikującej Nazwa upoważnionej jednostki certyfikującej Zakres upoważnienia do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekologicznym PL- EKO-01 EKOGWARANCJA PTRE Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, pszczelarstwo, produkty akwakultury i wodorosty morskie, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży, wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-02 PNG Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, pszczelarstwo, produkty akwakultury i wodorosty morskie, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-03 COBICO Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, pszczelarstwo, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich

Wykaz jednostek certyfikujących w Polsce - cd Numer identyfikacyjny Nadany w upoważnieniu jednostce certyfikującej Nazwa upoważnionej jednostki certyfikującej Zakres upoważnienia do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekologicznym PL- EKO-04 BIOEKSPERT Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-05 BIOCERT MAŁOPOLSKA Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, pszczelarstwo, produkty akwakultury i wodorosty morskie, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-06 Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A.

Wykaz jednostek certyfikujących w Polsce - cd Numer identyfikacyjny Nadany w upoważnieniu jednostce certyfikującej Nazwa upoważnionej jednostki certyfikującej Zakres upoważnienia do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekologicznym PL- EKO-07 AGRO BIO TEST Sp. Z o o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, pszczelarstwo, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-08 TUV Rheinland Polska Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, pszczelarstwo, produkty akwakultury i wodorosty morskie, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich PL-EKO-09 Centrum Jakości Agro Eko Sp. Z o o. PL-EKO-10 SGS Polska Sp. Z o.o. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt, zbiór ze stanu naturalnego, przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz i drożdży wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, z wyłączeniem wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego importowanych z państw trzecich

Dane statystyczne dotyczące rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2004-2014 – źródło Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014 - IJHARS

Dane statystyczne dotyczące rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2004-2014 – źródło Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014 - IJHARS

Powierzchnia ekologiczna użytków rolnych w latach 2004-2014 źródło Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014 – IJHARS W 2013r. powierzchnia użytków rolnych, na których prowadzono produkcję ekologiczną stanowiła 4,6% wszystkich użytków rolnych w Polsce W 2013 r. łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych stanowiła 669 969,4 ha , w roku 2014 zmniejszyła się o 1,8% w stosunku do roku 2013 i wynosiła 657 902,1 ha

Podział gospodarstw wg rodzaju produkcji w Polsce w 2013 r. i 2014 r. Struktura ekologicznych gospodarstw rolnych w Polsce w 2013 r. i 2014r. Podział gospodarstw wg rodzaju produkcji w Polsce w 2013 r. i 2014 r. Kategoria uprawy Udział powierzchni użytków rolnych dla danej kategorii uprawy [%] 2013 Udział powierzchni użytków rolnych dla danej kategorii uprawy [%] 2014 Rośliny na paszę 35,8 Łąki i pastwiska 30,2 31,5 zboża 18,4 16,9 Uprawy sadownicze i jagodowe 9,5 8,9 warzywa 3,7 4,1 Rośliny strączkowe na suche nasiona 0,9 1,1 Rośliny przemysłowe 0,7 Pozostałe uprawy 0,4 ziemniaki 0,6 Gospodarstw ekologiczne Liczba w 2013 r Odsetek [%] 2013 Liczba w 2014 r. Odsetek [%] 2014 r. Prowadzące wyłącznie produkcję roślinną 14 854 55,8 20 033 80,7 Prowadzące produkcję roślinną i zwierzęcą 11 744 44,2 4 795 19,3 Prowadzące jednocześnie produkcję ekologiczną i konwencjonalną 8713 32,8 9 782 39,4

Struktura wielkości powierzchni ekologicznych użytków rolnych w gospodarstwach ekologicznych w latach 2013-2014 Wielkość gospodarstwa 2013 2014 Liczba Udział [%] Do 5 ha 5 003 18,8 3 624 14,5 5-10 ha 6 311 23,7 5 785 23,3 10-20 ha 6 996 26,3 7 006 28,2 20-50 ha 4 739 17,9 5 028 20,3 50-100 ha 2 370 8,9 2 228 9,0 Powyżej 100 ha 1 179 4,4 1 158 4,7 Razem 26 598 100 24 829

Rolnictwo ekologiczne w UE w 2013 r Rolnictwo ekologiczne w UE w 2013 r. brak danych Portugalia i Luksemburg- źródło Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014 - IJHARS Państwo członkowskie Liczba gospodarstw ekologicznych Liczba przetwórni ekologicznych Powierzchnia ekologicznych użytków rolnych [w tys. ha] Belgia 1 487 787 62,5 Bułgaria 3 854 92 56,3 Republika Czech 3 910 471 474,2 Dania 2 589 760 169,3 Niemcy 23 271 9 146 (2) 1 008,9 Estonia 1 553 84 151,2 Irlandia 1 351 193 53,8 Grecja 21 986 1 555 383,6 Hiszpania 30 502 (2) 2 842 1 610,1 (1) Francja 25 467 9 397 (1) 1 060,8 (3) Chorwacja 1 608 189 40,7 Włochy 45 965 (1) 6 393 (3) 1317,2 (2) Cypr 746 66 4,3 Łotwa 3 473 98 185,8 Litwa 2 570 108 165,9 Węgry 1 673 371 131,0 Malta 8 5 Holandia 1 650 1 088 48,9 Austria 21 810 Brak danych 526,7 Polska 26 598 (3) 407 669,9 Rumunia 14 869 104 301,1 Słowenia 3 049 38,7 Słowacja 351 94 157,8 Finlandia 4 284 558 204,8 Szwecja 5 584 762 501 Wielka Brytania 3 904 2 079 558,7 Razem 254 tys. 9,9 mln ha

Rolnictwo ekologiczne jest finansowane: W Polsce rolnictwo ekologiczne po raz pierwszy uzyskało wsparcie finansowe z budżetu państwa w 1998 roku, kiedy to wprowadzono dotacje do kosztów kontroli gospodarstw ekologicznych Obecnie wsparcie finansowe dla rolnictwa ekologicznego w Polsce pochodzi z budżetu krajowego i budżetu Unii Europejskiej

Dotacje RE z budżetu krajowego Wsparcie od 2004 w zakresie badań dotyczących rolnictwa ekologicznego. Badania są prowadzone przez państwowe instytuty badawcze, wyższe uczelnie rolnicze oraz placówki Polskiej Akademii Nauk. W latach 2004-2013 zostało finansowanych rocznie od 12 do 32 tematów badawczych, doradztwo rolnicze - w zakresie doradztwa działa Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu - koordynuje doradztwo w zakresie rolnictwa ekologicznego, przekazuje wiedzy o produkcji żywności metodami ekologicznymi pracownikom ośrodków doradztwa rolniczego i rolnikom oraz prowadzi gospodarstwa produkcyjno-doświadczalnego w zakresie produkcji metodami ekologicznymi działania informacyjne i promocyjne prowadzone przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Działania te są prowadzone przy współpracy z organizacjami działającymi w zakresie rolnictwa ekologicznego. Organizowane są m.in. wystąpienia na krajowych i międzynarodowych targach, przeprowadzane są działania promujące produkty ekologiczne na rynkach zagranicznych, a także finansowane są działania wpływające na podniesienie wiedzy o produkcji ekologicznej – broszury ulotki

Wsparcie rolnictwa ekologicznego na lata 2014-2020 utrzymane wsparcie na rzez badań dotyczących RE, działania informacyjne i promocyjne działanie „Rolnictwo ekologiczne” PROW 2014-2020, uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności” Fot. zbiory własne

Działanie „Rolnictwo ekologiczne” PROW 2014-2020 Podstawa prawna Rozporządzenie MRIRW z dnia 13 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” objętego PROW na lata 2014-2020 /Dz. U. poz. 370 i 983/, jest w dużej części kontynuacją dotychczasowego Pakietu 2. Rolnictwo ekologiczne w ramach programu rolnośrodowiskowego PROW 2007-2013, Celem działania jest wspieranie dobrowolnych zobowiązań rolników, którzy podejmują się utrzymać lub przejść na praktyki i metody rolnictwa ekologicznego określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. beneficjentem działania mogą być rolnicy oraz grupy rolników, którzy dobrowolnie podejmują się przejście na praktyki i metody rolnictwa ekologicznego określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 i spełniają definicję rolnika aktywnego zawodowo

Pakiety RE w okresie konwersji Wariant Płatność zł/ha Pakiet 1. Uprawy rolnicze w okresie konwersji; 960 Pakiet 2. Uprawy warzywne w okresie konwersji; 1557 Pakiet 3. Uprawy zielarskie w okresie konwersji; 1325 Pakiet 4. Uprawy sadownicze w okresie konwersji: Wariant 4.1.1. Podstawowe uprawy sadownicze (agrest, czereśnia, jabłoń) Wariant 4.1.2. Uprawy jagodowe (MALINA, POZIOMKA, TRUSKAWKA) Wariant 4.2. Ekstensywne uprawy sadownicze (aronia, dereń, pigwa, róża dzika) 1882 790 Pakiet 5. Uprawy paszowe na gruntach ornych w okresie konwersji; 787 Pakiet 6. Trwałe użytki zielone w okresie konwersji; 428

Pakiety RE po okresie konwersji Wariant Płatność zł/ha Pakiet 7. Uprawy rolnicze w okresie konwersji; 792 Pakiet 8. Uprawy warzywne w okresie konwersji; 1310 Pakiet 9. Uprawy zielarskie w okresie konwersji; 1325 tjw Pakiet 10. Uprawy sadownicze w okresie konwersji: Wariant 10.1.1. Podstawowe uprawy sadownicze (agrest, czereśnia, jabłoń) Wariant 10.1.2. Uprawy jagodowe (MALINA, POZIOMKA, TRUSKAWKA) Wariant 10.2. Ekstensywne uprawy sadownicze (aronia, dereń, pigwa, róża dzika) 1501 660 Pakiet 11. Uprawy paszowe na gruntach ornych w okresie konwersji; 559 Pakiet 12. Trwałe użytki zielone w okresie konwersji; 428 tjw

Rolnik realizujący zobowiązanie ekologiczne w ramach PROW 2014-2020 posiada plan działalności ekologicznej; nie może przekształcać występujących w gospodarstwie TUZ; zachowuje elementy krajobrazu rolniczego nieużytkowanego rolniczo tworzące ostoje dzikiej przyrody (określone w planie); prowadzi rejestr działań agrotechnicznych oraz wypasów zwierząt,

Płatność ekologiczna w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” jest przyznawana jeżeli rolnik lub zarządca: ►ma nadany numer identyfikacyjny w trybie przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, ► łączna powierzchnia posiadanych przez niego użytków rolnych w rozumieniu art. 2 ust. 1 akapit drugi lit. f rozporządzenia nr 1305/2013, wynosi 1 ha*; ► realizuje 5-letnie zobowiązanie ekologiczne, o którym mowa w art. 29 ust. 2 rozporządzenia nr 1305/2013, obejmujące wymogi wykraczające ponad podstawowe wymagania, w ramach określonego pakietu albo jego wariantu, zwane dalej „zobowiązaniem ekologicznym”; ► spełnia warunki przyznania płatności ekologicznej w ramach określonych pakietów lub ich wariantów określone w rozporządzeniu, ►prowadzi produkcję rolną zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym, przepisami rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007, oraz przepisami wydanymi w trybie przepisów tego rozporządzenia, co jest potwierdzone informacjami zawartymi w wykazie przekazywanym do Prezesa ARiMR z jednostki certyfikującej rolnictwo ekologiczne (zgodnie z ustawą z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym), ► w ramach wszystkich pakietów (z wyjątkiem pakietu 6 i 12 Trwałe użytki zielone), jeżeli rolnik wytworzył produkty rolnictwa ekologicznego, w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym *Jeżeli rolnik nie spełnia warunku łącznej powierzchni posiadanych przez niego użytków rolnych (1 ha), płatność ekologiczna może mu zostać przyznana, jeżeli spełnia ten warunek łącznie z co najmniej jednym innym rolnikiem ubiegającym się o przyznanie płatności ekologicznej

Warunki uzyskania płatności ekologicznej w ramach pakiet uprawy paszowe na gruntach ornych – obowiązek posiadania zwierząt (gatunków: bydło domowe, daniele, gęsi, indyki, jelenie, kaczki, konie, kozy, króliki, kury, owce, perlice, świnie): utrzymywanych zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym, których liczba, w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe (DJP), wynosi co najmniej 0,3 DJP na hektar gruntów ornych i trwałych użytków zielonych zadeklarowanych we wniosku o przyznanie płatności ekologicznej i objętych obszarem zatwierdzonym w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 23 lit b rozporządzenia nr 640/2014, odpowiednio w ramach pakietu uprawy paszowe w okresie konwersji lub po tym okresie oraz TUZ w okresie konwersji lub po tym okresie których liczba, w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe (DJP), wynosi co najmniej 0,3 DJP na hektar wszystkich gruntów ornych i trwałych użytków zielonych zadeklarowanych we wniosku o przyznanie płatności ekologicznej i objętych obszarem zatwierdzonym z wyłączeniem gruntów użytkowanych pod uprawy warzywne i sadownicze w ramach pakietów Trwałe użytki zielone, jeżeli rolnik lub małżonek rolnika jest posiadaczem zwierząt gatunków: bydło domowe, daniele, gęsi, jelenie, konie, kozy, króliki, owce, których liczba, w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe (DJP), wynosi co najmniej 0,3 DJP na hektar wszystkich trwałych użytków zielonych zadeklarowanych we wniosku o przyznanie płatności ekologicznej objętych obszarem zatwierdzonym Fot. zbiory własne

Warunki przyznania płatności ekologicznej Obowiązek corocznego wykonywania zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych w szczególności usuwanie odrostów i samosiewów w uprawach sadowniczych, Obowiązek utrzymania minimalnej obsady dla poszczególnych gatunków drzew i krzewów z tolerancją do 10%, obowiązek zachowania minimalna obsada drzew wg załącznika nr 7 do rozporządzenia ekologicznego. Załącznik określa minimalną obsadę drzew krzewów i niektórych upraw jagodowych w ramach pakietu 4 i pakietu 10, z tym że w przypadku sadów mających co najmniej 12 lat- min. obsada drzew wynosi 125 szt/ha i co najmniej 90% tych drzew jest uprawianych nie krócej niż 12 lat Obowiązek utrzymania gatunków drzew lub krzewów owocujących przez okres 2 lat po zakończeniu zobowiązania.

W 2015 roku stosowana będzie następująca degresywność: 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha; 75% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha; 60% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 100 ha. W ramach działania Rolnictwo ekologiczne płatności podlegają degresywności w zależności od powierzchni deklarowanej do płatności

Wymóg wspólny dla wszystkich pakietów co najmniej 30% plonu jest przeznaczone do przetwórstwa lub przekazania do innych gospodarstw lub sprzedaży – w przypadku pakietów 1–4 lub 7–10, plon jest przeznaczony do skarmiania zwierząt lub przekazania do innych gospodarstw lub sprzedaży – w przypadku pakietów: 5, 6, 11 i 12, z wyłączeniem przypadku, gdy rośliny motylkowate drobnonasienne, trawy lub ich mieszanki uprawiane w plonie głównym w ramach pakietu 5 lub 11 zostaną wykorzystane w danym roku jako nawóz zielony na określonych gruntach, płatność ekologiczna do tych gruntów jest przyznawana w danym roku bez spełnienia warunku (posiadania zwierząt), chyba że w poprzednich latach realizacji zobowiązania ekologicznego płatność ekologiczna do tych gruntów została już raz przyznana bez spełnienia tego warunku. co jest potwierdzone dokumentami stanowiącymi dokumentację księgową, o której mowa w art. 66 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r.

Działanie Rolnictwo ekologiczne – sankcje, zmniejszenia i zwroty otrzymanych płatności W przypadku stwierdzenia uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów w ramach pakietów lub ich wariantów, płatność ekologiczna przysługuje w wysokości zmniejszonej o kwotę stanowiącą iloczyn: współczynnika dotkliwości danego uchybienia i współczynnika trwałości danego uchybienia – określonych w załączniku nr 10 do rozporządzenia oraz ►kwoty stanowiącej iloczyn: wysokości płatności, jaka przysługiwałaby w ramach danego pakietu lub wariantu, gdyby rolnik przestrzegał tych wymogów, oraz procentowego stosunku powierzchni obszaru, na którym stwierdzono to uchybienie, do powierzchni obszaru, na którym powinny być przestrzegane te wymogi w ramach pakietu

Uchybienia rolnika lub zarządcy Sankcje przekształcenie lub zaoranie występujących w gospodarstwie rolnym trwałego użytku zielonego i z określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo płatność ekologiczna przysługuje w wysokości zmniejszonej o 20% (wszystkie pakiety) brak rejestru działalności ekologicznej płatność zmniejszona 30%, w odniesieniu do powierzchni gruntów, dla których ten rejestr nie jest prowadzony prowadzony przez rolnika rejestr działalności ekologicznej jest niekompletny zmniejszenie płatności o 5%, w odniesieniu do powierzchni gruntów, dla których ten rejestr jest niekompletny. rolnik nie posiada planu działalności ekologicznej płatność ekologiczna przysługuje temu rolnikowi w wysokości zmniejszonej o 30% w przypadku braku uzupełnienia lub poprawienia planu lub niezłożenie oświadczenia

Uchybienia rolnika lub zarządcy Sankcje W przypadku stwierdzenia uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów w ramach poszczególnych pakietów lub ich wariantów, płatność ekologiczna w części dotyczącej danego pakietu lub jego wariantu przysługuje w wysokości zmniejszonej Iloczyn współczynnika dotkliwości danego uchybienia i współczynnika trwałości danego uchybienia – określonych w załączniku nr 10 do rozporządzenia oraz iloczyn: wysokości płatności, jaka przysługiwałaby w ramach danego pakietu lub wariantu, gdyby rolnik przestrzegał tych wymogów oraz procentowego stosunku powierzchni obszaru, na którym stwierdzono to uchybienie, do powierzchni obszaru, na którym powinny być przestrzegane te wymogi w ramach danego pakietu.

Podsumowanie Obecna sytuacja na rynku żywności ekologicznej w Europie – popyt przewyższa podaż – co zapowiada rozwój tego kierunku rolnictwa, W Polsce RE –największy % stanowią TUZ i uprawy paszowe – uprawy nie mają znaczenia gospodarczego dla rozwoju przetwórstwa Duże zainteresowanie rolników produkcją metodami ekologicznymi jest związane z możliwością zwiększenia dochodu gospodarstw rolnych (wyższe dopłaty do rolnictwa ekologicznego niż w przypadku rolnictwa konwencjonalnego) Płatności do RE od roku 2013 uzależnione jest od posiadania zwierząt w gospodarstwie, PROW 2014-2020 – wsparcie RE nakierowane jest na rozwój produkcji zwierzęcej,

Źródła M. Golinowska „Rozwój rolnictwa ekologicznego” 2013 r J. Błażej „Kompedium rolnictwa ekologicznego” 2011 r J. Bobik, S. Kaniszewski, I.Bobik „Ekologiczna produkcja warzywnicza” 2013 Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014 – IJHARS, opracowanie Biuro Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych, 2015 T. Motyka „ Rolnictwo ekologiczne programu rolnośrodowiskowego 2007-2013” 2009 M.Tomalak, D. Sosnowska „ Organizmy pożyteczne w rolnictwie” 2008 Rozporządzenie Rady WE nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U UE L 189 z dnia 20 lipca 2007 r. ze zm.) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (DzU UE L250 z dnia 18 września 2008 r. ze zmianami)