Skala i zakres wyzwań i możliwości dla samorządów województw – kontekst europejski Jacek Szlachta SGH w Warszawie Szczecin 7-8 października 2015r. 1

Spis treści 1. Zmiany PKB według parytetu siły nabywczej w relacji do UE 2. Wskaźnik samorządności 3. Ewolucja i budżet europejskiej polityki spójności 4. Znaczenie europejskiej polityki spójności dla inwestycji publicznych w Polsce 5. Jakość rządzenia na poziomie województw 2

3 PKB per capita UE27= (1) Województwo Mazowieckie Dolnośląskie Śląskie Wielkopolskie Pomorskie Łódzkie Zachodniopomorskie Lubuskie

4 PKB per capita UE27= (2) Województwo Małopolskie Kujawsko-pomorskie Opolskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Lubelskie Podkarpackie Polska

Wnioski ze zmian PKB Wszystkie województwa Polski poprawiają swoją pozycję w Unii Europejskiej W największym stopniu dotyczy to województw silnych związanych z dużymi ośrodkami metropolitalnymi W warunkach globalnego kryzysu gospodarczego nastąpiło przyspieszenie tempa konwergencji europejskiej polskich regionów Zróżnicowania regionalne w Polsce zwiększają się Czy jesteśmy już w pułapce średniego poziomu rozwoju? 5

Wskaźnik samorządności regionów zestawiony na poziomie państw UE (1) Uwzględnia następujące elementy Głębię instytucjonalną (stopień w jakim władze regionalne są autonomiczne, a nie powoływane przez rząd krajowy) Zakres polityki regionalnej - dziedziny polityki za które odpowiadają władze regionalne Autonomię budżetową – zakres w jakim organy regionalne mogą nakładać podatki na obywateli Autonomię w zakresie zaciągania pożyczek Reprezentację – zakres w jakim region ma niezależne uprawnienia ustawodawcze i wykonawcze Nie został uwzględniony m. in. poziom decentralizacji finansów publicznych, zakres decentralizacji wdrażania środków EFSI 6

Wskaźnik samorządności regionów zestawiony na poziomie państw UE (2) Powstał dzięki uwzględnieniu kilkunastu zmiennych zero- jedynkowych, dodano do siebie pozytywne oceny (6 Raport Kohezyjny UE) Polska ma wskaźnik samorządności na poziomie Rumunii, Czech, Słowacji, znacznie poniżej Węgier, które nie mają regionalnych programów operacyjnych, nie mają upodmiotowionych regionów, gdzie ponad 90% inwestycji publicznych pochodzi ze środków europejskiej polityki spójności Czy są to wiarygodne wyniki? Europejska percepcja pozycji Polski bardzo umiarkowana 7

8

9

Ewolucja i wydatki europejskiej polityki spójności Zmiana algorytmu podziału środków pomiędzy województwa na lata okazała się niekorzystna dla słabszych województw, których udział w alokacji zmniejszył się Konsekwencją przyjęcia jako podstawy interwencji strukturalnej UE Strategii Europa 2020 jest w skali całej organizacji przesunięcie środków z programów regionalnych do krajowych. Polska jest jednym z dwu poważnych beneficjentów, gdzie w latach udział alokacji w ramach RPO zwiększył się Absorpcja środków UE wielkim wyzwaniem, ze względu na ich dużą skalę oraz ukierunkowanie na konkurencyjność, a w mniejszym stopniu na spójność, co ogranicza możliwości eliminowania tradycyjnych słabości strukturalnych biedniejszych województw Konsekwencje zapisania w wieloletniej perspektywie budżetowej 960 mld euro jako zobowiązań i 908 mld euro jako płatności – rezerwa programowania będzie zagrożona 10

Przyszłość europejskiej polityki spójności po roku 2020 (prawdopodobne tendencje) Dalsze zmniejszenie udziału polityki spójności w budżecie UE (pilność innych wydatków, krytyka efektywności europejskiej polityki spójności) Jeszcze silniejsze ukierunkowanie wydatków na konkurencyjność, co sprzyja interwencji podejmowanej na poziomie krajowym Wskutek poprawy pozycji polskich regionów, nie tylko Mazowsze będzie w grupie regionów najsilniejszych, ale 3-4 kolejne województwa znajdą się w grupie regionów przejściowych (PKB według parytetu siły nabywczej 75-90% średniej UE 28). Zmniejszenie skali finansowania w Polsce 11

Wnioski odnośnie konsekwencji zmian w EPS dla samorządów województw Pozycja regionów Polski ze względu na skalę i zakres dostępu do środków EPS będzie bardzo zróżnicowana Pojawi się presja na przesunięcie środków do programów krajowych oraz szersze uwzględnienie innych rodzajów beneficjentów (duże miasta) Dalszemu ograniczeniu ulegnie segment spójnościowy w ramach europejskiej polityki spójności, co ograniczy możliwości realizacji inwestycji w najsłabszych regionach Wniosek: pilnie trzeba rozwinąć prace nad modelem polityki regionalnej w Polsce w warunkach erozji finansowania w ramach europejskiej polityki spójności 12

Udział środków europejskiej polityki spójności w inwestycjach publicznych (szósty raport kohezyjny KE, 2014)

Udział środków europejskiej polityki spójności w inwestycjach publicznych Udział EFRR, EFS i Funduszu Spójności razem ze współfinansowaniem krajowym w inwestycjach publicznych średnia NUTS-2 (szacunki MIR)

Wnioski odnośnie finansowania inwestycji publicznych w Polsce Polska jest w korzystniejszej sytuacji ze względu na niższy niż w innych krajach kohezyjnych udział inwestycji finansowanych z udziałem środków publicznych Korzystnym zjawiskiem jest utrzymanie w Polsce znaczącej skali finansowania w ramach RPO, co stanowi podstawę polityki regionalnej prowadzonej na poziomie województw Niezbędne jest rozwinięcie intensywnych prac nad modelem polityki regionalnej w Polsce, w warunkach znaczących zmian w europejskiej polityce spójności 15

Badania jakości rządzenia w układach regionalnych w Unii Europejskiej Uwzględniają poziom regionalizacji NUTS 2, stąd faktycznie dotyczą praktycznie 22 krajów członkowskich (w 6 krajach występuje tylko jeden obszar typu NUTS 2) Prezentowane przez Komisję Europejską na podstawie badań Quality of the Government Institute z University of Gothenburg przeprowadzonych w roku 2009 i 2013 przy okazji prezentacji raportów kohezyjnych KE (piątego i szóstego) w roku 2010 i

Konstrukcja europejskiego wskaźnika jakości rządzenia (1) 1. Odniesieniem badania Banku Światowego przeprowadzone na poziomie państw członkowskich na podstawie których oceniono: a) skuteczność rządów b) rządy prawa 2. Badania służące określeniu pozycji poszczególnych regionów typu NUTS 2 bazowały na badaniach ankietowych: respondentów z 24 krajów i 212 regionów 17

Konstrukcja europejskiego wskaźnika jakości rządzenia (2) 3. Koncentracja na: A) usługach publicznych które są kontrolowane na poziomie regionalnym lub lokalnym: egzekwowanie prawa, szkolnictwo i opieka zdrowotna (jakość i bezstronność usług) B) postrzeganiu korupcji oraz osobistych doświadczeniach obywateli związanych z korupcją 4. Pozycja poszczególnych regionów określona została na podstawie badania odchylenia standardowego od wskaźnika przeciętnego dla danego kraju według Banku Światowego 18

Metodologia konstrukcji regionalnego wskaźnika QoG (1) Cztery elementy zostały uznane za kluczowe: korupcja, przestrzeganie prawa, efektywność biurokracji oraz siła instytucji demokratycznych i wybieralnych. Wywiady telefoniczne w których respondentom zadano 16 pytań, część oceniana była w skali 1-10, część w skali 1-4. Cztery części ankiety dotyczyły: przestrzegania prawa, efektywności rządzenia, siły instytucji demograficznych i wybieralnych, rozpowszechnienia korupcji. Dwa dodatkowe pytania dotyczyły: satysfakcji ze stanu gospodarki i satysfakcji z jakości rządu. Uwzględniono także cechy demograficzne ankietowanych 19

20

21

Wnioski ogólne Mamy Unię Europejską o bardzo różnej jakości rządzenia na poziomie regionalnym Wyróżniają się pozytywnie kraje skandynawskie, Irlandia, Niemcy Zachodnie, Holandia, Austria i Luksemburg (wszystkie regiony w najwyższej grupie) Zdecydowanie najgorzej wypadają: Bułgaria, Rumunia, Grecja, Południowe Włochy, Chorwacja Widoczna jest makroregionalizacja UE na: północ, zachód, południe i wschód 22

Wnioski dotyczące Polski Polska sklasyfikowana została w roku 2012 w rankingu Banku Światowego na 19 miejscu ze względu na skuteczność rządów oraz na 21 miejscu ze względu na rządy prawa (UE28) Znacząca poprawa sytuacji województw Polski w okresie W roku województw w przedziale najgorszym, a 10 w przedostatnim (w sumie 5 przedziałów), w roku w przedziale 4-tym i 11 w przedziale 5-tym (w sumie 8 przedziałów, czyli niemal przeciętnie na tle UE). W 2013 roku regiony Polski wyróżniają się na tle nowych krajów członkowskich Polska należy do państw o najniższych zróżnicowaniach międzyregionalnych obok: Danii, Holandii, Szwecji, Słowacji i Austrii 23

Dziękuję za uwagę 24