Mezozoik i kenozoik w Polsce

Podział dziejów Ziemi

Jednostki tektoniczne mezozoiku Struktura mezozoiczna, wówczas dochodzi do powstania tzw. wału Kujawsko-Pomorskiego (będącego antykliną, zbudowaną na zewnątrz ze skał młodszych a wewnątrz starszych), tutaj wykształciły się pokłady soli kamiennej. Era mezozoiczna w Polsce to klimat gorący i suchy, częste regresje i transgresje morza, aby pod koniec ery doszło do najsilniejszych ruchów górotwórczych - początkowej fazy orogenezy alpejskiej wraz ze zjawiskami wulkanicznymi. Jako skamieniałości przewodnie tej ery uznaje się amonity i belemnity. Struktury mezozoiczne: - Wał Środkowopolski( wał pomorsko – kujawski) przechodzi wzdłuż linii Kołobrzeg – Bydgoszcz – Włocławek – Opoczno -Niecka Brzeżna -Niecka Szczecińska -Niecka Mogileńska -Niecka Łódzka -Niecka Nidziańska

Surowce mineralne mezozoiku - rudy żelaza - rudy cynku i ołowiu - wapienie - kreda - margiel

Zastosowanie surowców RUDY ŻELAZA: pierwiastek metaliczny, występujący w litosferze. Znajdują się zarówno w skałach magmowych i metamorficznych (magnetyt, hematyt), jak i osadowych (syderyt). Rudy żelaza występują w osadach jezior i bagien. Małe zapotrzebowanie doprowadziło, np. RFN, Wlk. Brytanię do zaniechania wydobycia. Polska nie należy do krajów zasobnych w żelazo. Pewne ilości są w okolicach: Częstochowy, Kłobucka i Suwałk, ale nie wydobywa się ze względu na niską zawartość żelaza w rudzie i szkodliwości dla środowiska. WAPIENIE: Ze względu na łatwość obróbki, polerowalność i ciekawy wygląd wapień jest stosowany powszechnie m.in. jako materiał budowlany i okładzinowy, mimo że ulega łatwo wietrzeniu fizycznemu. W naszym klimacie nadaje się głównie do okładzin wewnątrz budynków. Jest też dobrym materiałem rzeźbiarskim. Jest używany głównie w budownictwie , przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym, cukrowniczym, w hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła), w rolnictwie (jako nawóz) oraz w energetyce jako sorbent w procesie odsiarczania spalin.

MARGIEL – skała osadowa, zwykle szara; składa się z węglanów ( wapnia lub magnezu ) i minerałów ilastych, używany do wyrobu cementu, także jako nawozów sztucznych(sztuczny), ma słaby, nieprzyjemny zapach. Dobrze reaguje z kwasem solnym (HCl), pozostawiając błotnistą plamkę. W technologii ceramiki często marglem określane okruchy węglanów powyżej 0,5 mm występujące w surowcach ilastych. KREDA– skała osadowa, która powstała na dnie mórz i oceanów. Jest odmianą wapieni (wzór chemiczny CaCO3) dość czystych, nie zawierających wielu domieszek. Jej podstawowym składnikiem jest kalcyt. Zbudowana jest głównie z mikroskopowych skorupek kokolitów i otwornic oraz bardzo drobnoziarnistego mikrytu. Inne skemieniałości (np. igły gąbek, małże, belemnity) występują podrzędnie. Jest to skała miękka, niezbyt zwięzła, porowata, dzięki czemu ma mały ciężar właściwy i jest lekka. Dodaje się ją do białych farb, proszków i past do zębów. Ma zastosowanie w przemyśle ceramicznym, chemicznym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Odmiany szczególnie bogate w kokolity zmieszane z gipsem służą do pisania na tablicy. Duże złoża kredy występują w Polsce w okolicach Chełma, Zamościa i Siedlec.

RUDY CYNKU I OŁOWIU: Rudy występują w postaci pokładów i pseudopokładów o rozciągłości kilku kilometrów i grubości od kilku centymetrów do kilku metrów oraz w postaci soczewek i gniazd. Kruszec występuje też w szczelinach tektonicznych. Złoża te zawierają do kilku procent cynku i ołowiu. Najważniejsze pierwiastki towarzyszące to kadm, srebro, german,tal i ind.

Trzeciorzęd Trzeciorzęd, starszy okres kenozoiku, ok. 65 do 1,8 mln lat temu. Dzieli się na dwa podokresy: paleogen i neogen. W trzeciorzędzie ukształtował się niewiele odbiegający od współczesnego rozkład oceanów i kontynentów. Rozszerzyły się do obecnych rozmiarów Oceany Atlantycki i Indyjski, a także ostatecznie zamknięty został praocean Tetyda. Subkontynent indyjski (Dekan) zderzył się z Azją, Australia oderwała się od Antarktydy, a obie Ameryki połączyły się ze sobą Przesmykiem Panamskim. Na skutek silnych ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej zostały wypiętrzone liczne łańcuchy górskie (m.in.: Alpy, Karpaty, Himalaje, Kaukaz). Typowymi skałami trzeciorzędowymi są: flisz, osady molasowe, osady chemiczne (sól kamienna, sole potasowe, siarka, gipsy) oraz utwory lądowe (piaski, iły, węgiel brunatny). We florze trzeciorzędu nastąpił szybki rozwój roślin okrytozalążkowych. W faunie morskiej dominowały otwornice (numulity). Na lądzie nastąpiła ewolucja ptaków i ssaków, początkowo stekowców, a następnie łożyskowych (m.in. naczelnych).

Geneza Karpat 1.Powtanie trzonu krystalicznego Tatr w karbonie. Była to ogromna intruzja granitowa, w której powstał zalegający głęboko pod powierzchnią ziemi batolit. 2.W kredzie pod wpływem nacisków od południa ku północy, spowodowanych wsuwaniem się płyty afrykańskiej pod eurazjatycką, utwory osadowe zostały sfałdowane i przerzucone ponad trzonem krystalicznym w postaci płaszczowin.

3. Po wypiętrzeniu Tatr rozpoczął się okres intensywnego ich niszczenia. Doprowadził do zdarcia pokrywy wierzchniej skał osadowych i odsłonięcia z pod nich granitów trzonu krystalicznego. 4.Pierwsze ruchy fałdowe w pienińskim pasie skałkowym, najbardziej złożonej jednostce tektonicznej Karpat, nastąpił na przełomie kredy i trzeciorzędu, późniejsze trzeciorzędzie. W trakcie tych fałdowań występowała intensywna działalność wulkaniczna, która pozostawiła po sobie żyły andezytów i bazalty. Pasmo skałkowe to wąski pas ciągnący się przez cały łańcuch karpacki, silnie sfałdowany, pocięty licznymi uskokami. 5.Powstanie pod koniec jury na obszarze dzisiejszych Karpat zewnętrznych zapadliska tektonicznego, w którym gromadziły się osady fliszowe- piaskowce i łupki pochodzące z niszczonych przez erozje Tatr. Sedymentacja tych osadów trwała od kredy po miocen 6.Sfałdowanie i przesunięcie ku północy osadów fliszowych – powstanie w miocenie płaszczowin budujących Beskidy 7. Powstanie w miocenie zapadliska tektonicznego na oparzże dzisiejszych kotlin podkarpackich w postaci głębokiego rowu przedgórskiego. Zalew można w głównym miocenie, w którym, warunkach suchego i gorącego klimatu, wytrącały się sól kamienna, gipsy, anhydryty. W późniejszym okresie z biochemicznych przeobrażeń gipsów postała siarka.

Zlodowacenia zlodowacenie południowopolskie (Sanu), jako najstarsze o największym zasięgu występowania, miąższość osadów polodowcowych około 50 metrów, miejscami tylko głębiej zlodowacenie środkowopolskie (Odry), miąższość osadów polodowcowych między 50-150 metrów zlodowacenie północnopolskie (Wisły) , jako najmłodsze zwane również bałtyckim, miąższość osadów polodowcowych największa, na znacznym obszarze 200 metrów, a na Pojezierzu Suwalskim przekracza 200 metrów

Surowce mineralne kenozoiku Węgiel brunatny Zagłębie Konińskie (Konin, Koło, Turek) Zagłębie Turoszowskie (Turów, Bogatynia) Zagłębie Bełchatowskie (Bełchatów, Szczerców) Sieniawa Lubuska Ropa naftowa i gaz ziemny w karpackim zagłębiu roponośnym (Jasło, Krosno, Gorlice, złoża są na wyczerpaniu) Kotlinie Sandomierskiej na Pogórzu Beskidzkim Sól kamienna Wieliczka, Bochnia siarka w okolicach Tarnobrzega (Piaseczno, Machów, Jeziórko oraz Osiek), w rejonie Staszowa (Grzybów gips Niecki Nidziańskiej (Gacki, Wiślica, Pińczów),

To było na maturze Zadanie 31. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez Tatry. Korzystając z rysunku, uszereguj podane niżej wydarzenia geologiczne od najstarszego do najmłodszego: 1. Fałdowanie osadów w wyniku nacisku płyt litosfery. 2. Niszczenie osadów płaszczowinowych i trzonu granitowego przez czynniki zewnętrzne. 3. Odrywanie płaszczowin od podłoża i przesuwanie w kierunku północnym. 4. Intruzja magmowa. 5. Gromadzenie osadów w zbiorniku morskim.

Zadanie 28. (2 pkt) Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych Polski. a) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego z podanych surowców nazwę jednostki tektonicznej, na obszarze której dany surowiec jest eksploatowany. Nazwy jednostek dobierz z podanych. niecka brzeżna, zapadlisko przedkarpackie, monoklina przedsudecka, zapadlisko śląsko-krakowskie b) Podaj numery, którymi jednostki te oznaczono na mapie. Surowiec mineralny Nazwa jednostki tektonicznej Numer jednostki na mapie Rudy miedzi Siarka

Zadanie 18. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono końcowy etap powstawania gór fałdowo-zrębowych. Uszereguj w kolejności od najstarszego do najmłodszego wydarzenia, które doprowadziły do powstawania gór fałdowo-zrębowych, wpisując we właściwe miejsca odpowiadające tym wydarzeniom litery. A. Erozyjne ścięcie i powstanie powierzchni zrównania. B. Fałdowanie skał osadowych. C. Powstanie skał osadowych. D. Powstanie współczesnej rzeźby na skutek erozyjnych procesów zewnętrznych. E. Przesunięcie skał wzdłuż linii uskoków.

Głębokość zalegania stropu ..................................... Zadanie 11. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój przez platformę wschodnioeuropejską. Na podstawie: W. Mizerski, Geologia dynamiczna dla geografów, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1999 Przeanalizuj budowę geologiczną obszaru w odwiercie Żebrak oraz wykonaj poniższe polecenia. a) Podaj głębokości zalegania stropu i spągu warstwy skał z okresu sylurskiego nawierconej w miejscowości Żebrak oraz miąższość tej warstwy w tym odwiercie. Wybierz wartości z podanych (950, 1250, 2200, 3000) i wpisz właściwe miana. Głębokość zalegania stropu ..................................... Głębokość zalegania spągu ..................................... Miąższość .....................................

b) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy jest fałszywe. Uskok między odwiertami Żebrak i Łuków powstał później niż skały karbońskie. ....... Na obszarze pomiędzy odwiertami w Łukowie i Kaplonosach występują skały pochodzące z ordowiku. ....... Miąższość skał jurajskich maleje w kierunku południowo-wschodnim. ....... Fałdowanie skał na obszarze przedstawionym na rysunku miało miejsce w kambrze. .......

Zadanie 7. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny przez Łysogóry i obszar położony na północ od tego pasma. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe. Łysica jest wyrzeźbiona z kambryjskich piaskowców kwarcytowych. ............... Skały budujące Łysicę są młodsze od skał budujących Górę Miejską. ............... Obszar zaznaczony na przekroju numerem 1 ma budowę antyklinalną. ............... Dolina Pokrzywianki powstała w łupkach ilastych – skałach mniej odpornych na erozję niż piaskowce kwarcytowe. ...............

Wykorzystując rysunek przedstawiający rozmieszczenie wybranych form polodowcowych, rozwiąż zadanie19.

Zadanie 19. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego Noteć koło Bydgoszczy zmienia kierunek płynięcia z południkowego na równoleżnikowy. ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... Zadanie 13. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono układy warstw skalnych charakterystyczne dla obszarów o zaburzonej budowie tektonicznej. Podaj numery rysunków przedstawiających układy warstw skalnych, w których nastąpiło: – pochylenie i sfałdowanie warstw pod wpływem bocznego nacisku o kierunku poziomym ......... – przerwanie ciągłości warstw i pionowe przemieszczenie obszaru położonego między uskokami ......... – powstanie części wypukłych nazywanych antyklinami i części wklęsłych, czyli synklin. .........

Bibliografia http://geografia.na6.pl/budowa-geologiczna-polski http://www.cke.edu.pl/index.php?option=content&task=view&id=79&Itemid=86 http://www.szkolnictwo.pl/test,4,5275,10,Geologiczne_dzieje_Polski-Wielkie_jednostki_geologiczno-tektoniczne_w_Polsce http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Mezozoik http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/11159-charakterystyka_ery_mezozoicznej.html http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/11092-przemiany_%C5%9Brodowiska_w_erze_kenozoicznej.html http://www.geologia.republika.pl/wyk6.htm http://www.esciagi.info/surowce-hutnicze-rudy-Zelaza-miedzi-cyny-wydobycie-i-zastosowanie,1173 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wapie%C5%84#Zastosowanie_wapieni_w_budownictwie http://www.redcrystal.pl/wyprawa-bawaria-2012-czesc.html http://www.google.pl/imgres?q=kreda+ska%C5%82a&hl=pl&rlz=1T4GGLR_enPL319PL326&biw=1591&bih=993&tbm=isch&tbnid=KuvrTI WogR3EEM:&imgrefurl=http://www.redbor.pl/skaly/0_skaly_osadowe.htm&docid=6wSlC1BKomq9LM&imgurl=http://www.redbor.pl/skaly/ kreda_098.jpg&w=309&h=300&ei=JUkmUc_PM_GQ4gSI54GoDQ&zoom=1&iact=hc&vpx=127&vpy=113&dur=1109&hovh=221&hovw=2 28&tx=82&ty=126&sig=116259584071176660641&page=1&tbnh=142&tbnw=145&start=0&ndsp=51&ved=1t:429,i:81 http://www.google.pl/imgres?q=o%C5%82%C3%B3w&hl=pl&sa=X&qscrl=1&rlz=1T4GGLR_enPL319PL326&biw=1591&bih=993&tbm=is ch&tbnid=5dnueFSUgWbfUM:&imgrefurl=http://www.redbor.pl/mineraly/0_pierwiastki.htm&docid=ubbllibdLsZVOM&imgurl=http://www.re dbor.pl/mineraly/olow_0449a.jpg&w=274&h=300&ei=b0smUc88hfThBPzvgZAB&zoom=1&iact=hc&vpx=2&vpy=260&dur=500&hovh=235 &hovw=215&tx=80&ty=114&sig=116259584071176660641&page=1&tbnh=141&tbnw=139&start=0&ndsp=49&ved=1t:429,i:105 http://portalwiedzy.onet.pl/30085,,,,trzeciorzed,haslo.html Nowy Atlas przyroda-,,Świat wokół nas”, wyd. NOWA ERA Gimnazjalny Atlas Geograficzny, wyd. PPWK Opracowała Aleksandra Kaczmarska kl. II ,,a”