Psychologiczne aspekty przesłuchania Agnieszka Goźlińska agnieszka.gozlinska@uj.edu.pl

„Przesłuchanie to czynność procesowa o charakterze dowodowym, polegająca na czynnym odbiorze zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych lub oskarżonych i ustnych opinii biegłych. Celem przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, zdarzeniach, które mogą być przydatne dla uzyskania prawdy obiektywnej w konkretnej sprawie.”

Proces formowania zeznań spostrzeganie zapamiętywanie przechowywanie w pamięci odtwarzanie

Spostrzeganie Dwa poziomy odbierania doznań zmysłowych: wrażenia- najprostsza informacja o działającym aktualnie bodźcu; spostrzeżenia- wyższy proces psychiczny, całościowe odzwierciedlenie zorganizowanego zespołu cech przedmiotów i zjawisk działających na zmysły;

Problemy związane z narządami zmysłowymi mające wpływ na zeznania: wzrok: krótkowzroczność, problem adaptacji, złudzenia optyczne, ocena szybkości, barwy i zjawisko Purkiniego; słuch: problem odległości, lokalizacji kierunku głosu, identyfikacji głosu; dotyk, węch, smak; * nasze postrzeganie w dużej mierze zależy od indywidualnych predyspozycji!

Elementami procesu spostrzegania jest również: uwaga- skierowanie czynności poznawczych ku przedmiotowi będącemu źródłem bodźców, działających na receptory, pochodzących ze środowiska zewnętrznego lub z własnego organizmu; może być mimowolna lub dowolna; myślenie- krytyczne lub nie, odporne na sugestie, szybkie, powolne;

Pamięć i przechowywanie w pamięci zapamiętywanie- mniej lub bardziej świadome utrwalenie osiągniętego w danej chwili poznania rzeczywistości i związanego z tym poznaniem przeżycia; wyróżniamy pamięć ultrakrótką, krótkotrwałą i długotrwałą; przechowywanie w pamięci- trwa od zapamiętania do momentu odtwarzania; to właśnie z tym etapem związane jest zapominanie (teoria: zanikania śladów, interferencji, usuwania, utraty dostępu)

Odtwarzanie przypominanie (spontaniczne lub zamierzone); rozpoznawanie- identyfikacja bodźca uprzednio występującego z obecnie prezentowanym;

Czynniki wpływające na proces formowania zeznań czynniki subiektywne: wiek, stan trzeźwości, motywacja, zainteresowania, stereotypy; czynniki obiektywne: warunki obserwacji, czas obserwacji, okres upływu czasu od zdarzenia do odtwarzania, reminiscencja;

Przyczyny błędów w zeznaniach dysfunkcje, choroby, upośledzenie; podatność na sugestie wiek niekorzystne czynniki obiektywne wpływające na proces formowania zeznań obawa, pobudki uczuciowe niezrozumienie konformizm wyobrażenia i uprzedzenia silne emocje, które utrudniły zapamiętanie warunki przesłuchania (złe przygotowanie, fetysz wersji, protokołu)

Przesłuchanie małoletniego Fazy rozwoju dziecka: 3- 6 lat- dziecko ma już zespół podstawowych pojęć, postrzega całościowo, schematycznie, okres bujnej wyobraźni, mogą też kłamać; należy ujmować sens, nie literalne brzmienie ich wypowiedzi; 7- 12 – rozwój świadomej obserwacji, orientacja w czasie, rozumowanie dedukcyjne, indukcyjne, abstrakcyjne, słowno- logiczne; możliwe wyolbrzymianie sytuacji; dzieci starsze: rozwijający się krytycyzm, okres emocjonalnej „huśtawki”, ale 15- latek nie różni się już w stopniu podatności na sugestie od osoby dorosłej;

Przesłuchanie osoby starszej od ok. 60- 65 lat problemy ze słuchem, obniżona zdolność abstrahowania, obniżony krytycyzm, konfabulowanie; problem z spontaniczną wypowiedzią (tracenie wątku) znaczna podatność na sugestie

Podczas przesłuchania dziecka i osoby starszej należy zachować cierpliwość i dostosować przesłuchanie do indywidualnych predyspozycji przesłuchiwanego oraz zapewnić udział biegłego. Nie są to jednak świadkowie gorsi lub mniej wiarygodni!

Problem fałszywego przyznania dobrowolne wymuszone internalizowane

Ocena wiarygodności zeznań 1. Kryteria wiarygodności, które wynikają z przebiegu zeznania: stałość zeznania rodzaj i sposób powstawania uzupełnień 2. Kryteria wiarygodności, które wynikają z treści zeznania: stopień szczegółowości treści typowe dla przestępstwa 3. Kryteria wiarygodności, które wynikają ze sposobu zeznawania: uczuciowe uczestnictwo nieudolność niesterowane zachowanie 4. Motywacje przesłuchiwanego.

Locard: „najlepszym odbiorcą zeznań byłby niemy lub wręcz gramofon”?

Bibliografia A. Gaberle, Źródła dowodowe [w:] Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010 E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka- czyli rzecz o metodach śledczych, Warszawa 2008, s. 85- 159 M. Kulicki, V. Kwiatkowska- Darul, L. Stępka, Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo- sądowej, Toruń 2005, s. 88- 281 D. Wilk (red.), Przesłuchanie [w:] Kryminalistyka. Przewodnik, Toruń 2013 M. Zielona- Jenek, Przesłuchanie małoletnich świadków, Warszawa 2012

W razie pytań proszę o kontakt mailowy- w miarę możliwości postaram się rozwiać Wasze wątpliwości 

Dziękuję za uwagę!