Ochrona przyrody w Polsce Prof. dr hab. Janina Zbierska 19-20.04.2013 Seminarium

Rys historyczny - początki _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ok. 967-1025 – król Bolesława Chrobrego wydał prawa chroniące bobry; XII wiek - Bolesław Kędzierzawy (Mazowiecki) ograniczył polowania na tury; 1347 r. - statut Kazimierza Wielkiego o karach za wyrąb cudzych drzew; 1423 r. - Król Władysław Jagiełło wydał prawa warckie ograniczające polowania na dzikie konie, tury, żubry i łosie oraz chroniące cisy i uprawy rolne; 24.10.2009 Seminarium

Rys historyczny – średniowiecze _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1529 r. - Król Zygmunt I Stary potwierdził i rozszerzył w statutach litewskich ochronę bobrów, wziął pod ochronę sokoły i łabędzie oraz zabronił prowadzenia polowań w Puszczy Białowieskiej; 1578 r. - Stefan Batory wydaje dekret zabraniający używania włoków, bosaków i sieci o zbyt małych oczkach do łowienia ryb; 24.10.2009 Seminarium

Rys historyczny – wiek XIX _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1826 r. – utworzono pierwszy rezerwat w Wierzchlesie w Borach Tucholskich dla ochrony cisów; 1868 r. - mocą ustawy samorządowej tzw. Sejmu Galicyjskiego objęto ochroną kozicę , zamieszkującą Tatry. 1873 r. - powstaje Towarzystwo Tatrzańskie (później PTT) - pierwsza organizacja turystyczna, skupiająca uczonych, osobistości świata nauki i polityki, prowadząca wiele akcji na rzecz ochrony przyrody; 24.10.2009 Seminarium

Rys historyczny – okres międzywojenny _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1919 r. - powstaje Tymczasowa Państwowa Komisja Ochrony Przyrody, 1919 r. - powołano rezerwat, który został przekształcony w Park Narodowy w Białowieży. 1926 r. w jej miejsce powołano Państwową Radę Ochrony Przyrody; 1928 r. - powstaje Liga Ochrony Przyrody; 1934 r. - Sejm uchwalił pierwszą ustawę o ochronie przyrody; 24.10.2009 Seminarium

Rys historyczny okres powojenny _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1949 r. – nowa ustawa o ochronie przyrody; 1965 r. - prof. Walery Goetel - proponuję nazwę SOZOLOGIA dla nauki o ochronie zasobów przyrody i środowiska; 1983 – inicjatywa utworzenia porozumienia regionalnego Zielone Płuca Polski 2009 r. – przygotowania do utworzenia pierwszego rezerwatu podwodnego Kępa Redłowska k. Gdyni; 24.10.2009 Seminarium

Struktura zarządzania ochroną przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ograny ustanawiające przepisy prawne i dokumenty dotyczące ochrony przyrody: Sejm i Senat RP, Rada Ministrów RP, Minister ds. Środowiska Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Wojewoda, Starosta, Rada gminy. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Organy wykonawcze ochrony przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Minister właściwy do spraw środowiska; Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska; Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska; Wojewoda; Starosta; Wójt, Burmistrz albo Prezydent Miasta. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Organy opiniodawczo-doradcze w zakresie ochrony przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Państwowa Rada Ochrony Przyrody – przy ministrze ds. środowiska; Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody – działająca przy wojewodzie; Rada Naukowa Parku Narodowego – działająca przy dyrektorze parku narodowego; Rada Parku Krajobrazowego lub Rada Zespołu Parków Krajobrazowych – działająca przy dyrektorze parku krajobrazowego lub zespołu parków. 24.10.2009 Seminarium

Podstawy prawne ochrony przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ustawy Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Dz.U. 2008 Nr 25, poz. 150 ze zm. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju. Dz.U. 2001 Nr 97, poz. 1051. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. 2004 Nr 92, poz. 880 ze zm. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, ze zm.); Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz. 811 ze zm.) 24.10.2009 Seminarium

Podstawy prawne ochrony przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Rozporządzenia Ministra Środowiska Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz.U. 2004 Nr 168, poz. 1764. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną. Dz.U. 2004 Nr 168, poz. 1765. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Dz.U. 2004 Nr 220, poz. 2237. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dz.U. 2004 Nr 229, poz. 2313. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Rozporządzenia Ministra Środowiska c.d. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Dz.U. 2005 Nr 94, poz. 795. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody. Dz.U. 2005 Nr 60, poz. 533. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000. Dz.U. 2005 Nr 61, poz. 549. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody. Dz.U. 2005 Nr 94, poz. 794. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Cel ochrony przyrody (Ustawa o ochronie przyrody, art. 2) _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. 24.10.2009 Seminarium

Formy ochrony przyrody _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) użytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Polsce obecnie mamy 23 parki narodowe _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Najbogatszym regionem w Polsce pod względem liczby parków narodowych jest Małopolska, gdzie skupiło się 6 takich obiektów: Babiogórski PN, Tatrzański PN, Gorczański PN, Pieniński PN, Ojcowski PN i fragment Magurskiego PN 24.10.2009 Seminarium

Powierzchnia obszarów chronionych wg GUS (2008) _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Liczba pomników przyrody wg GUS (2008) _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Powierzchnia rezerwatów przyrody wg GUS (2008) 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Leśny Wodny Stepowy Słonoroślowy (halofilny) Faunistyczny Florystyczny Torfowiskowy Przyrody nieożywionej Krajobrazowy 24.10.2009 Seminarium

Wprowadzanie lokalnych form obszarów chronionych _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Rezerwaty biosfery w Polsce _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Rezerwat Biosfery "Babia Góra" (1977) - Babiogórski PN; Białowieski Rezerwat Biosfery (1977) - Białowieski PN; Rezerwat Biosfery "Jezioro Łuknajno" (1977); Słowiński Rezerwat Biosfery (1977) – Słowiński PN; Międzynarodowy rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” (1992, polsko-słowacko-ukraiński) – Bieszczadzki PN (Pl), Ciśniańsko- Wetliński PK (Pl); PK Doliny Sanu Pl), Nadsański Regionalny PK (U) Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki) - Tatrzański PN (Pl), Tatransky narodni park (S); Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992, polsko-czeski) - Karkonoski PN Pl), Krkonossky narodni park (KRNAP) (Cz); Rezerwat Biosfery "Puszcza Kampinoska" (2000) - Kampinoski PN; Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie" (2002) - Poleski PN z otuliną. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Tereny podmokłe Konwencji Ramsarskiej _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno (1977) - 710 ha Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp (1984) - 999 ha Rezerwat przyrody Jezioro Karaś (1984) - 815 ha Rezerwat przyrody Jezioro Świdwie Lake (1984) - 382 ha Park Narodowy Ujście Warty (Słońsk Lake (1984)- 4235 ha Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy (1995) - 5324 ha Słowiński Park narodowy (1995) - 18 619 ha 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Tereny podmokłe Konwencji Ramsarskiej c.d. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Biebrzański Narodowy (1995) – 59 223 ha Narwiański Park Narodowy (2002) – 7350 ha Poleski Park Narodowy (2002) – 9762 ha Wigierski Park Narodowy (2002) – 15 085 ha Rezerwat przyrody Jezioro Drużno (2002) - 3068 ha Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym (2002) – 40 ha 24.10.2009 Seminarium

Światowe Dziedzictwo Kulturowe i Naturalne UNESCO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Stare Miasto w Krakowie, Kopalnia soli w Wieliczce, Auschwitz-Birkenau, Białowieża, Stare Miasto w Warszawie, Stare Miasto w Zamościu, średniowieczny Toruń, zamek krzyżacki w Malborku, Kalwaria Zebrzydowska, Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, drewniane kościoły gotyckie Małopolski, Park Mużakowski - jedyny na świecie dwupaństwowy, park krajobrazowy, znakomite dzieło sztuki ogrodowej (Pl - N). Hala Ludowa we Wrocławiu. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (WSOCh) _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ parki narodowe parki krajobrazowe Zespół Jurajskich Parków krajobrazowych obszary chronionego krajobrazu 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych w województwie świętokrzyskim _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

System ochrony przyrody w województwie podkarpackim _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________   Parki Narodowe Parki Krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

EECONET - European Ecological Network _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Europejska Sieć Ekologiczna - koncepcja powstała w Holandii w latach 90-tych, na wniosek Rady Europy rozszerzona na kraje Europy Wschodniej; Tworzą ją: obszary węzłowe (biocentra i strefy buforowe) a/ o znaczeniu międzynarodowym, b/ o znaczeniu krajowym, korytarze ekologiczne obszary wymagające unaturalnienia. (Liro A. 1995, Fundacja IUCN Poland, Warszawa) 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Podstawy prawne Dyrektywa 79/409/EEC w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia) Dyrektywa 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa) 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Regiony i typy obszarów NATURA 2000 _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 8 regionów biogeograficznych; 2 typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) na podstawie Dyrektyw Ptasiej, specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, Dla obszarów tworzy się: - standardowe formularze danych, - mapę obszaru w skali 1:100 000. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

76 typów siedlisk, w tym 14 priorytetowych ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 76 typów siedlisk, w tym 14 priorytetowych 44 gatunki roślin, w tym 10 priorytetowych 89 gatunków zwierząt, w tym 12 priorytetowych 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Oficjalnie w Polsce zatwierdzone są: _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 33 obszary w regionie alpejskim, 331 w regionie kontynentalnym, łącznie 364 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty, zajmują 2 891 231,53 ha, tj. 8,37% powierzchni kraju traktowaną łącznie z morską strefą ekonomiczną (2 527 671,93 ha na lądzie, tj. 8,10% powierzchni lądowej kraju). 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Obszary NATURA 2000 w Polsce _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym Potencjalne obszary Natura 2000 - AB Obszary wymagające korekty granic 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Zielone Płuca Polski 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

obejmują powierzchnię 60 751 km2, co stanowi 19,4 % powierzchni Polski Zielone Płuca Polski obejmują powierzchnię 60 751 km2, co stanowi 19,4 % powierzchni Polski _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Na mocy porozumienia Polski, Ukrainy i Słowacji zawartego 27.IX.1991 r. w Ustrzykach Dolnych w rejonie Karpat Wschodnich utworzono Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" obejmujący : po stronie polskiej obszar o pow. 108 724 ha (Bieszczadzki PN oraz Ciśniańsko-Wetliński PK i PK Doliny Sanu) po stronie słowackiej obszar o pow. 41 000 ha (Park Narodowy Połoniny), po stronie ukraińskiej obszar o pow. 5 857 ha (Użański PN d. rezerwat "Stużyca„ i Nadsański Regionalny PK) Rezerwat akceptowany przez UNESCO w 1992 r. spełnia wymogi światowego rezerwatu biosfery, jest pierwszym w Europie i drugim na świecie kompleksem przyrody chronionej tego typu. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Dolina Dolnej Odry _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ W 1992 r. została podpisana wspólna deklaracja o utworzeniu transgranicznego obszaru chronionego „Dolina Dolnej Odry”: po stronie polskiej Park Narodowy Ujście Warty z rezerwatem Słońsk (będący jednocześnie obszarem wodno-błotnym Ramsar), Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, nieodległy Rezerwat Jezioro Świdwie, znajdujący się również na liście obszarów Ramsar. Po stronie niemieckiej jest to Nationalpark Unteres Odertal (Park Narodowy Dolina Dolnej Odry) oraz położony w jego granicach Obszar Ramsar „Unteres Odertal (Polder Schwedt)”. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Trójstronny Transgraniczny Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tworzą go: Poleski Park Narodowy (Polska) Szacki Park Narodowy (Ukraina) Park Nabużańskie Polesie (Białoruś) Część polska rezerwatu 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ

Dziękuję za uwagę. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Dziękuję za uwagę. 24.10.2009 Seminarium WMiIŚ