Kolej zmienia Górny Śląsk Zmiany społeczne wywołane przez kolej żelazną w XIX w. Marcin Jarząbek
Koleje na Górnym Śląsku ( ) Kolej Górnośląska (OSE) Kolej Nysko-Brzeska Kolej Wilhelma (WB) Kolej Opolsko-Tarnogórska (OTE) Kolej Prawego Brzegu Odry (ROUE) + Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Cywilizacja przemysłowa i cywilizacja pieniądza Tu jest kamień mędrców znaleziony; panujący porządek, wiadomości i praca – to jest prawa kompozycja, która żelazo w złoto przemienić zdoła. Tu Górny Śląsk z Anglią w współzawodnictwo wstępuje, to jest olbrzymi warsztat szyn żelaznych kolei, owych pośredników kultury, które ludzi i idee zmieszane w kościołach sześciościannych przerzucają, na żadne granice nie zważając. [Józef Lompa, 1855 r.]
Rozwój sieci kolejowej
Koenigshutte (Chorzów), 1828
Zabrze, 1855
Kreuzburg (Kluczbork), 1869
Owoce cywilizacji przemysłowej - modernizacja Kultura biurokratyczna i prawna kolei Kultura techniczna Ubezpieczenia społeczne Kolej jest współ-sprawcą zmian
Nowi ludzie nowej cywilizacji Już ja to przewiduję, mój Panie; wnet będzie Po kopalniach i hutach, polach, słowem wszdzie Nowy sposób roboty; a porządek stary Ustąpi nowym siłom i machinom pary Nie myślę ja, iżby te nowych machin siły, Mądrych ludzi wymysły, naszym w czymś szkodziły. [...] Ale z nimi nastaną majstry, urzędniki, Dyrektory, ferwaltry, metry, kulturniki, Ludzie nie naszej wiary, a ich złe przykłady Pozostawią śród naszych wsi nieszczęsne ślady! Jak gruntowna nauka rozumy rozwija, Tak powierzchność zatruwa serca i zabija! N. Bonczyk, Stary kościół miechowski, ks. VIII,
Przyspieszenie 1. Wymiany towarów 2. Obiegu informacji 3. Biegu życia Wszelka czynność, niemal amerykańskie ubieganie się za pracą, zyskiem i oszczędzaniem czasu – czas jest moneta – codziennie nowo powstające urządzenia, dążność do popraw, udoskonaleń itd. – to wszystko można widzieć na Górnym Śląsku. [Józef Lompa, 1855] W pewien piękny gorący dzień jesienią tak gwałtownie jechałem pociągiem z krańca Niemiec, jakby chodziło o to, aby pod groźbą kary śmierci położyć kres podróży, która była wszak moim jedynym celem. (…) Na dworcach panuje taki pośpiech, że z tego pośpiechu niczego potrzebnego nie można się dowiedzieć. [Joseph von Eichendorff, ok. 1855]
Rozwój przestrzenny/urbanizacja Nie przewiduje się rozszerzania miasta w kierunku projektowanego miejsca pochówku; jest ono odgrodzone od miasta torami Kolei Górnośląskiej, prowadzącymi do Mysłowic. Istnieją większe szanse na powiększenie miasta ku północy i północnemu wschodowi, ponieważ tam znajdują się kościoły parafii katolickich i ewangelickich oraz huty i kopalnie. [Katowice, 1868] Okazało się, że pierwsza część tego przewidywania [że miasto nie będzie się rozwijać za torami] była myląca. [Jakub Cohn, Katowice, 1900]
Rozwój przestrzenny/urbanizacja - Stymulanta - Destymulanta Kolej jako: - MAGNES - OŚ/KRĘGOSŁUP - INSTYTUCJA SYMBIOTYCZNA/ŻYWICIEL
Podsumowanie 1. Jedna z faz modernizacji na Górnym Śląsku 2. Górny Śląsk w globalnej sieci cywilizacji przemysłowej 3. Kolej katalizatorem przemian 4. Zmiana i... świadomość zmiany (wola rozwoju)