Modele ustrojowe państw współczesnych

Ustrój polityczny Struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania.

Podział współczesnych ustrojów politycznych: Ustrój prezydencki Ustrój parlamentarno-gabinetowy Ustrój kanclerski Ustrój prezydencko-parlamentarny

System prezydencki (prezydencjalizm) rygorystycznym podziałem władzy ustawodawczej i wykonawczej połączenie funkcji prezydenta i szefa rządu prezydentowi przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym kadencja prezydenta jest określona w czasie ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum) prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny)

SYSTEM PREZYDENCKI System prezydencki narodził się w Stanach Zjednoczonych. Obecnie obowiązuje w wielu krajach afrykańskich i w Ameryce Łacińskiej. Forma państwa: Republika prezydencka. Na czele państwa stoi prezydent. Stany Zjednoczone są federacją – w jej skład wchodzi 50 stanów, które posiadają odrębne władze ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Ustrój polityczny: System prezydencki. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu, a władza wykonawcza do prezydenta. Kompetencje organów państwa określa Konstytucja uchwalona w 1787 r. wraz z poprawkami.

System prezydencki Kongres Senat Izba reprezentantów 100 senatorów Wybieranych na 6 – letnią kadencję Izba reprezentantów 435 kongresmenów wybieranych na 2 – letnią kadencję Pieczęć Kongresu USA Obie Izby Kongresu są jednakowo ważne, mają podobne uprawnienia ustawodawcze i kontrolne. Kongres uchwala ustawy, budżet państwa i podatki. Decyduje o wojnie i pokoju wyraża zgodę na ratyfikacje traktatów międzynarodowych. Wprowadza poprawki do Konstytucji. Sądzi wysokich urzędników za naruszenie ustaw lub konstytucji.

System prezydencki Prezydent jest wybierany na 4 - letnią kadencję, pełni funkcję głowy państwa, szefa rządu i naczelnego dowódcy sił zbrojnych, kieruje polityką zagraniczną państwa, mianuje ministrów, czyli sekretarzy stanu, którzy odpowiadają tylko przed nim, powołuje wysokich urzędników państwowych, może występować z orędziem do Kongresu o stanie państwa, zawierającym propozycję ustaw, ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw Kongresu. Jego weto może być odrzucone większością 2/3 głosów. Pieczę prezydentów USA Barack Obama – obecny prezydent USA

System prezydencki Sąd Najwyższy w jego skład wchodzi 9 sędziów, którzy pełnią swoją funkcję bezterminowo (nie można ich odwołać), to najwyższy organ sądowniczy, dokonuje wykładni konstytucji. Pieczęć Sądu Najwyższego Godło USA

SYSTEM PREZYDENCKI USA II RZECZPOSPOLITA Prezydent jest odpowiedzialny tylko przed Narodem i Konstytucją, nie ponosi natomiast odpowiedzialności politycznej. Według konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku Prezydent był "czynnikiem nadrzędnym w Państwie", który za swe akty urzędowe nie odpowiadał przed nikim. Kongres może zastosować tzw. impeachment - uchylenie władzy prezydenta w wypadku złamania przez niego prawa.  Prezydent Stanów Zjednoczonych dysponuje dużym zakresem władzy, jednak jest ona do pewnego stopnia "hamowana" przez amerykańską legislatywę. Prezydent powołuje przedstawicieli dyplomatycznych i najwyższych urzędników państwowych, jednak Senat zatwierdza kandydatury większością 2/3 głosów. Zakres władzy był ogromny: mianował Prezesa Rady Ministrów oraz (na jego wniosek)Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, zwoływał i rozwiązywał Sejm i Senat, powoływał sędziów Trybunału Stanu i 1/3 senatorów, zawierał i ratyfikował umowy międzynarodowe. Prezydent Stanów Zjednoczonych pełni funkcję zwierzchnika sił zbrojnych, ale Kongres - decyduje o wypowiedzeniu wojny, budżecie na nią przeznaczonym oraz o zawarciu pokoju. Był Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych - mianował i zwalniał Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, a także decydował o wojnie i pokoju. Prezydent ma prawo weta, które może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów obu izb Kongresu. Jego specyficznym uprawnieniem teoretycznie wzmacniającym pozycję jest weto kieszonkowe. Przysługiwało mu prawo łaski. Jego akty urzędowe które nie należały do prezydenckich prerogatyw wymagały kontrasygnaty Premiera i odpowiedniego Ministra. Kadencja Prezydenta miała trwać 7 lat. Wybierany był przez Zgromadzenie Elektorów - chyba, że przed końcem kadencji wskazał własnego kandydata na swojego następcę. W takiej sytuacji Prezydenta wybierał Naród spośród dwóch osób - jednej wskazanej przez Zgromadzenie Elektorów i jednej wskazanej przez ustępującego Prezydenta.

System parlamentarno-gabinetowy wynikający z trójpodziału władz układ stosunków między parlamentem a egzekutywą system ten zakłada wzajemne powiązanie i równoważenie ciał ustawodawczych i wykonawczych. dualizm egzekutywy, czyli podział władzy wykonawczej na dwa ośrodki o odmiennych kompetencjach: rząd i głowę państwa. Szef rządu i skład rządu jest wyłaniany spośród przedstawicieli partii mającej większość w parlamencie Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania) Egzekutywa ma prawo rozwiązywać parlament(przedłużająca się niemożność wyłonienia większości parlamentarnej, nieuchwalenie budżetu) Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem(ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.) głowa państwa nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

System parlamentarno - gabinetowy Forma państwa – dziedziczna monarchia parlamentarna. Obecnie królową jest Elżbieta II z dynastii Windsorów. Wielka Brytania jest państwem unitarnym, zdecentralizowanym z jednostkami autonomicznymi. Ustrój polityczny – system parlamentarno – gabinetowy. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu, w którego skład wchodzą Izba Gmin i Izba Lordów, a władza wykonawcza do gabinetu. Monarcha jest organem władzy zarówno wykonawczej, jak i ustawodawczej. W Wielkiej Brytanii odróżnia się pojęcia rządu i gabinetu. Flaga Wielkiej Brytanii W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania nie posiada pisanej konstytucji. Źródłami prawa konstytucyjnego są: prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód) prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach) konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach.

System parlamentarno - gabinetowy W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania nie posiada pisanej konstytucji. Źródłami prawa konstytucyjnego są: prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód) prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach) konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach. Najważniejsze konwenanse skład gabinetu określa premier, nie monarcha, urząd premiera obejmuje lider partii, która zwyciężyła w wyborach, odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub zwraca się do głowy państwa o rozwiązanie izby niższej parlamentu, głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Herb Wielkiej Brytanii

System parlamentarno - gabinetowy Zjednoczone Królestwo składa się z czterech części składowych. W skład Zjednoczonego Królestwa wchodzą:                   Jednostka Rodzaj Stolica Ludność Język urzędowy Język używany  Anglia królestwo Londyn 51 092 002 angielski angielski, kornijski  Szkocja Edynburg 5 144 200 angielski, szkocki  Walia księstwo Cardiff 3 004 600 angielski, walijski  Irlandia Północna prowincja Belfast 1 759 000 angielski, irlandzki

System parlamentarno - gabinetowy Monarcha teoretycznie uprawnienia monarchy są bardzo szerokie. W praktyce jednak decyzje podejmuje minister w imieniu monarchy lub monarcha na wniosek ministra, króla ograniczają również konwenanse, np. w sprawie mianowania premiera. Król panuje, ale nie rządzi, w praktyce król ma prawo do udzielania rad, zachęcania i ostrzegania. Królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II

System parlamentarno - gabinetowy Izba Lordów składa się z lordów duchownych (26 biskupów anglikańskich) oraz świeckich, mianowanych dożywotnio przez monarchę na wniosek premiera, albo dziedzicznych ma prawo weta zawieszającego w stosunku do uchwał Izby Gmin pełni funkcję sądu apelacyjnego. Izba Gmin składa się z 659 członków wybieranych na 5 lat uchwala ustawy i budżet kontroluje rząd, ma prawo uchwalić wotum nieufności wobec premiera, ministra lub całego rządu Izba Lordów, podobnie jak Izba Gmin spotyka się w Pałacu Westminsterskim. Jej obrady plenarne odbywają się w tzw. czerwonej sali (obrady Izby Gmin odbywają się w sali zielonej). Pałac Westminsterski

System parlamentarno - gabinetowy gabinet składa się z premiera i ministrów, określa główne kierunki polityki państwa, posiada inicjatywę ustawodawczą. PREMIER ma silną pozycję, sprawuje faktyczną władzę w państwie, odsadza najwyższe stanowiska w państwie, swobodnie dokonuje zmian w gabinecie, decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Premier Wielkiej Brytanii James Gordon Brown

SYSTEM KANCLERSKI Cechy różniące od systemu parlamentarno – gabinetowego: votum zaufania tylko na wniosek kanclerza, gdy 1)chce się upewnić co do większości, 2) chce doprowadzić do przedterminowych wyborów dysponując większością; nieuchwalenie votum nie zmusza kanclerza do dymisji; odp. polityczna rządu: tylko kanclerz odpowiada przed parlamentem, ministrowie - przed kanclerzem (kanclerz określa wytyczne polityki rządu – ale najczęściej w formie apeli; K. Adenauer przez 14 lat tylko raz skierował wytyczne), kanclerza i rząd można obalić tylko poprzez konstruktywne votum nieufności (w jednym głosowaniu odwołanie kanclerza i powołanie nowego), brak odpowiedzialności konstytucyjnej, tylko karna. System ten występuje w Niemczech (ale nie w Austrii, mimo że jest tam również kanclerz). W Niemczech parlament jest jednoizbowy (Bundestag). Istnieje też Rada Związkowa (Bundesrat), ale nie jest to odpowiednik Senatu, lecz przedstawicielstwo rządów krajowych (głównie urzędnicy średniego szczebla, charakter mniej polityczny a bardziej biurokratyczny), niepochodzące z wyborów. Członkowie delegacji do Bundesratu maja obowiązek głosowania jednolicie, wg instrukcji rządu krajowego. Bundesrat ma prawo veta absolutnego wobec ustaw (w praktyce może mu podlegać ponad 50% ustaw, z wyjątkiem budżetu) lub zawieszającego. Veto może być stosowane w zasadzie po wyczerpaniu procedury mediacyjnej.

System kanclerski Forma państwa – Republika federalna. Głową państwa jest prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Horst Kóhler. Państwo jest federacją składającą się z 16 landów, które mają własne parlamenty, rządy i sądy. Ustrój polityczny – system kanclerski. Uprawnieni a organów państwowych określa konstytucja z 1949 r. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu Związkowego i Rady Związkowej, a władza wykonawcza do rządu z kanclerzem na czele oraz do prezydenta. Obecnie kanclerzem jest Angela Merkel. Flaga Niemiec Prezydent Niemiec Horst Kóhler Kanclerz Niemiec Angela Merkel

Struktura naczelnych władz Republiki Federalnej Niemiec System kanclerski Struktura naczelnych władz Republiki Federalnej Niemiec

System semiprezydencki (inaczej system półprezydencki lub parlamentarno-prezydencki)  władza wykonawcza jest dualistyczna (prezydent i rząd), prezydent jest powoływany w wyborach powszechnych, prezydent ma występować jako arbiter polityczny w państwie; funkcja nierealizowalna, gdyż sam jest de facto szefem władzy wykonawczej, prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie kontrasygnata (podpis) premiera lub ministra posiada prerogatywy (możliwość wydawania własnych aktów wyłączonych spod kontrasygnaty rządu), prezydent ma szerokie kompetencje (Francja – stan wyjątkowy, bron nuklearna, możliwość rozwiązania parlamentu – we Francji po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących izb oraz nie prędzej niż rok po wyborach)), ale we Francji brak prawa veta wobec ustaw (za to prawo wniesienia o ponowne rozpatrzenie projektu), w Rosji – veto zawieszające; rząd powołuje prezydent; nie ma obowiązku uzyskania votum zaufania; możliwość zawieszania aktów rządu (Francja – tylko odmowa podpisania, wtedy rząd może zwrócić się do parlamentu o regulacje ustawową; Rosja – ze względu na niezgodnośc z konstytucją), możliwość bezpośredniego odwołania się do narodu poprzez referendum, drugim organem władzy wykonawczej jest rząd, który sprawuje bieżącą administrację krajem, niepołączalność członkostwa z mandatem poselskim; odpowiedzialność polityczna rządu jednocześnie przed parlamentem i prezydentem, rząd jest powoływany przez prezydenta, ale może otrzymać votum nieufności parlamentu; może to grozić zablokowaniem się obu władz, ale tak się nie dzieje; od 1997 r. pojawiło się zjawisko cohabitation – współpracy prawicowego prezydenta z lewicowym rządem. To współdziałanie przeciwstawnych sił we Francji się udaje, gdyż Francuzi za wartość nadrzędną uznają republikańską i demokratyczną formę państwa, opartą na pluralizmie, prezydent przewodniczy rządowi, ale możliwe tez posiedzenie tzw. rady gabinetowej – rząd bez udziału prezydenta.

System półprezydencki Forma państwa – Republika prezydencko – parlamentarna. Na czele państwa stoi prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Nicolas Sarkozy. Ustrój polityczny – system półprezydencki. Kompetencje organów państwa określa konstytucja z 1958 r. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu, a władza wykonawcza do rządu i prezydenta. Flaga Francji Prezydent Francji Nicolas Sarkozy

System półprezydencki Władza ustawodawcza we Francji: Dwuizbowy parlament, składający się z: - Zgromadzenia Narodowego złożonego z 577 deputowanych wybieranych w wyborach bezpośrednich na 5 lat wg systemu większościowego, - Senatu składającego się z 321 senatorów, wybieranych w głosowaniu pośrednim na 9 letnią kadencję, (1/3 składu jest odnawiana co 3 lata). Władza wykonawcza we Francji: Rząd powoływany jest przez prezydenta. Na czele rządu stoi premier. Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na kadencję siedmioletnią (od 2002 roku kadencja trwa 5 lat). Prezydent ma szerokie uprawnienia zarówno w zakresie władzy wykonawczej jak i ustawodawczej.

System półprezydencki Struktura naczelnych władz Republiki Francuskiej

DZIĘKUJE ZA UWAGĘ!