Pomiar efektów uczenia się dr Julita Wojciechowska Zakład Psychologii Socjalizacji i Wspomagania Rozwoju Instytut Psychologii Współpraca: Martyna Kuźnicka, Marta Plucińska

Co powinno być przedmiotem oceniania? Zastanówmy się: Co powinno być przedmiotem oceniania? Jakie kryteria przyjmować podczas oceniania? Czy ocenianie wpływa na motywację? Na ile oceny mogą być obiektywne? Czy „testy” to najlepszy obiektywny sposób pomiaru?

Jakie funkcje pełni ocena? Informacyjna (informują nauczycieli, uczniów rodziców etc. o postępach ucznia). Selekcyjna (np. przy przyjęciu do szkoły). Motywacyjna (wzmacnianie lub obniżanie tendencji do nauki). LEPIEJ ZAWYŻYĆ OCENĘ UCZNIOWI NIŻ JĄ ZANIŻYĆ LUB POSTAWIĆ NISKĄ OCENĘ DLA ZASADY!

O czym ma informować ocena? Ocenianie związane jest z określeniem tego, co jest dobrym, pożądanym efektem uczenia się, a co złym. Nauczyciel powinien uświadomić sobie, czego nauczać i na jakim poziomie. Powinno się formułować sądy czy i jak uczący się podchodzi do zadań. Ważne, aby stwierdzić czy osiągnięcia są satysfakcjonujące.

Rodzaje oceniania Rodzaj oceniania Czas Cechy przykłady Ocenianie formatywne W trakcie procesu uczenia się Informujące o postępach, charakter ciągły, diagnostyczne, usprawniające Odpytywanie na lekcji, sprawdziany cząstkowe, kartkówki Ocenianie podsumowujące Po zakończeniu uczenia się (danego działu, szkoły etc.) Końcowe, zamknięte, opisowe Przedmiotowe sprawdziany końcowe, sprawdziany na koniec szkoły

Koncepcje uczenia się Koncepcja ilościowa - postrzega treści programowe w kat. podstawowych umiejętności i faktów do nauczenia - uczenie to proces wchłaniania, asymilacji - nauczanie ma charakter zamknięty - polega w większości na podawaniu materiału Koncepcja jakościowa - kładzie nacisk na umiejętności myślenia wyższego rzędu oraz budowę zaawansowanej wiedzy - uczenie to proces rozumienia i interpretacji - nauczanie polega na odrywaniu, doświadczaniu czy rozwiązywaniu problemów W większości krajów władze przyjmują ilościową koncepcję ucznia się.

Nauczać do testów czy tak, aby uczniowie się rozwijali? „Koncentracja na przygotowaniu się do sprawdzianów rozpoznawczo-reproduktywnych powoduje przyjmowanie powierzchniowych, płytkich strategii przetwarzania. Aby dobrze i dokładnie zapamiętać, najlepiej jest wielokrotnie powtarzać, aż do uzyskania doskonałego zapamiętania. Próby przekształcania materiału, rozumienia go, czynienia wiedzy swoją nie dają pozytywnych efektów na takich sprawdzianach, a nawet przeszkodzić w wysokich osiągnięciach, gdy oczekuje się gotowych, jednoznacznych odpowiedzi, nie zaś własnych przemyśleń.” rozdział 4, s. 295

Inne niekorzystne konsekwencje przekazywania gotowej wiedzy Syndrom kruchej wiedzy: Luki w wiedzy podstawowej (uczniowie powinni znać treści, a ich nie znają). Martwa wiedza (wiedza, której uczniowie nie potrafią zastosować poza szkołą). Naiwne koncepcje na temat zjawisk w świecie fizycznym (błędne rozumienie). Wiedza rytualna (używana tylko w sytuacjach szkolnych). Inne: Lęk przed sprawdzianami „Zakuwanie” Niepodejmowanie wysiłku, próba zaliczenia bez nauki Porażki z powodu za dużej ilości materiału do opanowania.

Taksonomia Blooma, co powinno być przedmiotem pomiaru? Wiedza: reprodukcja prawidłowych odpowiedzi. Rozumienie: odpowiadanie własnymi słowami. Zastosowanie: w praktyce. Analiza: izolowanie podstawowych składników wiedzy. Synteza: łączenie składników -> nowa wiedza. Ocena: zastosowanie zasad wyższego rzędu do sprawdzenia nowej wiedzy.

Co zatem można oceniać? Obecny stan wiedzy i umiejętności (wówczas niektórzy uzyskują stale niskie wyniki, inni stale wysokie). Postępy w uczeniu się (co wymaga śledzenia osiągnięć, motywuje ucznia do dalszej pracy). Ocena stanu pracy (wysiłki wkładane w uczenie się).

Problemy związane z pomiarem efektów nauczania Jawność: uregulowania prawne nie zezwalają na powszechne ujawnianie ocen, ALE: każdy uczeń powinien mieć dostęp do wiedzy o uzyskanych rezultatach (nie tylko ocena ilościowa, ale i jakościowa – duża wartość informacyjna i motywacyjna) System sprawdzianów zewnętrznych: dwa niekorzystne zjawiska – nauczanie „pod sprawdziany” oraz wydłużony czas między sprawdzianem a uzyskaniem informacji o efektach (brak funkcji motywacyjnej). Obiektywność oceny: ocena może być obarczona istotnymi błędami wynikającymi z preferencji nauczyciela.

Czy oceny są obiektywne? Zjawisko upodobnienia (efekt halo): oceny cząstkowe upodobniane są do oceny ogólnej danej osoby (uczeń uważany za zdolnego otrzyma wyższą ocenę za takie samo wykonanie zadania niż uczeń uważany za słabszego). Efekt kontrastu: w przypadku sprawdzania większej ilości prac po sobie, pierwsza dobra ocena powoduje obniżenie kolejnych i odwrotnie. Efekt kolejności: pierwsze prace oceniane są łagodniej, a kolejne coraz bardziej surowo.

Rodzaje sprawdzianów Wymagające dokładnej, dosłownej odpowiedzi, zgodnej z podanymi na zajęciach/w podręczniku informacjami. Wymagające wykazania się umiejętnością zastosowania przyswojonej wcześniej wiedzy. Rolą nauczyciela jest jasne ukazanie uczniom, w jaki sposób przygotowywać się do obu rodzajów sprawdzianów.

Nowe sposoby pomiaru efektów nauczania Portfolio (teczki uczniów): gromadzą je i prowadzą sami uczniowie mogą na bieżąco śledzić własne postępy, prezentować swoje dokonania innym (np. kolegom, rodzicom) wzrasta motywacja do uczenia się Zintegrowany system oceniania (Birenbaum i in., 2006)

Zintegrowany system oceniania Cechy: podwójny cel: ocenianie dla uczenia się i uczenia się kontrola jakości promuje głębokie podejście do uczenia się i rozumienie bierze pod uwagę indywidualne czynniki (zdolności, wykorzystywanie zasobów, podejście do uczenia się, koncepcje uczenia się) Zasady rozwoju: uczący się partycypują w procesie oceniania ocenianie ma charakter kontekstowy i reaktywny przedmiot oceny: co umiem i potrafię wykonać, a także procesy i produkty uczenia się przejrzyste kryteria oceny informacja zwrotna na temat rezultatów oceniania ukazanie uczniom i nauczycielom, jak ma rozwijać się ich uczenie się Zasady konstrukcji: podejście wielowymiarowe przechowywanie danych na temat osiągnięć, postępów poszczególnych uczniów system kontroli jakości zależność od kontekstu, giętkość wspomaganie rozwoju umiejętności samooceny

Nad czym pracujemy ucząc…. Metapoznanie czyli uczenie się uczenia Metapamięć Uczenie pamiętania Kontrola metapoznawcza uczenie pilnowania uczenia się Strategie metapoznawcze uczenie różnych sposobów uczenia się Planowania Monitorowania regulowania Oceniania efektów własnego uczenia sie Organizowania uczenia sie Giętkość strategiczna Uczenie myślenia o sposobie uczenia

Strategie pozapoznawcze: motywacja i osobowość Motywacja poznawcza Motywacja lękowa Dążenie do sukcesu Unikanie porażki

Jak motywować aby uczeń uczył się samodzielnie?

Motywacja = uświadomienie Motywacja zewnętrzna Motywacja wewnętrzna (poznawcza)

Samoregulacja motywacji Procesy „w uczniu” Narzędzia ważne dla ucznia Uświadomienie - werbalizacja mówienie o uczeniu się, celach, przeszkodach Afirmacja, samoafirmacje (słyszenie i myślenie o sobie dobrze) Stabilizacja siły motywacji (dopasowanie do ważności zadania) motywacja dezorganizująca:za silna motywacja demobilizująca: za słaba stawianie celów krótko i długoterminowych formułowanie celów ogólnych i konkretnych

Poczucie skuteczności jako warunek samoregulacji (i motywacji) A. Bandura - wyłonił dwa typy nastawienia wobec własnego działania: na „mistrzostwo”: na „wyniki”: cele ponad możliwości, intensyfikacja wysiłków, potwierdzenie skuteczności strategii zdolność jako cecha stabilna, brak trudnych celów, brak efektów i sukcesów to wyuczona bezradność

Strategia samoutrudniania uczenia się Kiedy uczeń ….. nieadekwatnie wyznacza czas nie przewiduje celowych działań, by się nauczyć omija działania strategiczne (najważniejsze) jest przekonany o wrodzonych zdolnościach do uczenia się w pewnych obszarach Efekt: Utrudnianie sobie konfrontacji ze swoim stanem wiedzy =unikanie zadań i wyzwań

Prowokowanie wytrwałości – uczeń jako osoba to nie tylko pochłaniacz wiedzy Efekty pomocne w uczeniu się rozumienie emocji i wykorzystywanie wiedzy o nich w wytrwałości spostrzeganie własnych emocji myślenie wsparte o emocje świadoma regulacja emocji w celu wsparcia myślenia i optymalnego poziomu emocjonalnego w danym zadaniu

Obszary ważne we wspomaganiu: elementy procesu uczenia Przygotowanie ucznia Atmosfera Planowanie Diagnozowanie potrzeb Wyznaczanie celów Tworzenie planu Metody i techniki Ewaluacja i ocena

Etapy rozwoju samoregulacji w uczeniu się (wg Growa) rozwoju samodzielności Typ ucznia Rola nauczyciela Działania nauczyciela 1 zależny instruktor Kontrola, ćwiczenie 2 zainteresowany konsultant Motywowanie, dawanie wskazówek 3 zaangażowany facylitator Wspieranie, podtrzymywanie motywacji 4 samodzielny lider, partner Wyznaczanie kierunków, dyskutowanie celów uczenia się

Co jest ważne : styl nauczania nauczyciela (np. wg Vermunta) Styl ukierunkowany na zastosowanie Styl nieukierunkowany Styl ukierunkowany na reprodukcję Styl ukierunkowany na znaczenie

Ewolucja roli nauczyciela instruktor konsultant facylitator mentor lider