Anna Sta ń czyk KOMUNIKACJA NA PRZESTRZENI LAT

WSTĘP Powstanie cywilizacji nie byłoby mo ż liwe bez opanowania technik komunikacji. Bez umiej ę tno ś ci porozumiewania si ę, człowiek nie tylko nie byłby w stanie zainicjowa ć post ę pu technicznego i rozwoju cywilizacji, ale nawet nie mógłby tworzy ć jakichkolwiek społeczno ś ci. Ale czym jest komunikacja? Komunikacja mo ż e oznacza ć celow ą wymian ę pogl ą dów w dialogu, ale te ż przypadkowy sygnał. W 1970 Frank Dance podał 126 stosowanych definicji 1 i od tego czasu ich liczba stale ro ś nie. 1 Wraz z upływem czasu liczba mo ż liwych sposobów komunikacji wzrasta, a coraz bardziej skomplikowane i łatwiej dost ę pne informacje mo ż na przesyła ć szybciej na wi ę ksze odległo ś ci. Dzi ś u ż ywamy technik komunikacji, o których nie ś nili nasi przodkowie. Mo ż na z du ż ym prawdopodobie ń stwem zało ż y ć, ż e nasze dzieci poznaj ą technologie dzi ś opisywane tylko w literaturze science- fiction. Nowe, lepsze narz ę dzia komunikacji nap ę dzaj ą spiral ę zmian w dzisiejszym społecze ń stwie 2. Nie zawsze jednak tak było: najstarsze wynalazki dzieliły od siebie ogromne przedziały czasowe. To przyspieszaj ą ce tempo zmian doskonale wida ć, je ś li spojrzymy na poszczególne “kamienie milowe” w komunikacji i odst ę py czasowe jakie dziel ą ich powstanie. 2

MOWA Ewolucja mózgu odró ż niła człowieka od zwierz ą t, gdy doprowadziła do powstania rewolucyjnego sposobu komunikacji - mowy. Zakłada si ę, ż e du ż e znaczenie miał tutaj gen FOXP2 3, który 200 tys. lat temu dał człowiekowi wiele zdolno ś ci j ę zykowych. 3 Mowa nie jest jednak doskonała. Wypowiedziane słowo czy zdanie docierało tylko do osób znajduj ą cych si ę w pobli ż u mówi ą cego. Komunikacja przy pomocy głosu, b ą d ź sygnałów migowych, na odległo ś ci wi ę ksze ni ż kilometr była praktycznie niemo ż liwa. Pami ęć ludzka wraz z upływem czasu cz ę sto ulegała zniekształceniu, istnieje tak ż e ograniczenie ilo ś ci informacji mo ż liwych do zapami ę tania przez jednostk ę. Wraz z przedwczesn ą ś mierci ą ‘osób pami ę taj ą cych’ – szamanów, m ę drców – którzy nie zd ąż yli przekaza ć swojej wiedzy uczniom - prymitywna społeczno ść mogła bezpowrotnie straci ć wiedz ę wielu pokole ń.

PIERWSZE SYMBOLE Niedoskonało ś ci mowy prowadziły do prób stworzenia lepszego sposobu przekazywania i przechowywania informacji. Rozwijane techniki nale ż y podzieli ć na dwa rodzaje – te przeznaczone do komunikacji na dalsze odległo ś ci (omówione w dalszych rozdziałach) i te przeznaczone do komunikacji w czasie, czyli nadania wiedzy ludzkiej trwało ś ci. Wszystkie te techniki opierały si ę na wspólnym elemencie – symbolach. Najstarsze znane nam symbole przeznaczone do komunikacji na przestrzeni czasu to malowidła jaskiniowe. Tak jak dla małych dzieci zanim nie naucz ą si ę bardziej skomplikowanych sposobów komunikacji, tak i dla prehistorycznego człowieka obrazki i malowidła były najłatwiejsz ą do opanowania technik ą. Ludzie Cro-Magnon stworzyli pierwszy kalendarz ksi ęż ycowy 30,000 p.n.e.

SYGNAŁY DZWIĘKOWE Kultury ż yj ą ce na obszarach obfituj ą cych w du ż e drzewa stosowały wydr ąż one pnie drzew, niekiedy przykryte skór ą, czyli b ę bny – ten wynalazek powstał niezale ż nie od siebie w wielu kulturach afryka ń skich i ameryka ń skich. Najbardziej znanym dzi ś przykładem takiej komunikacji s ą tam-tamy, czyli ‘mówi ą ce b ę bny’ pochodz ą ce z kultur zachodniej Afryki, dzi ś dalej wykorzystywane (cho ć przede wszystkim jako element muzyki juju).28 Podobnie jak przy sygnałach optycznych, tak ż e przy sygnałach d ź wi ę kowych stosowano ’stacje przeka ź nikowe’. Rogi, b ę bny i inne sposoby przekazywania d ź wi ę ku były tak ż e cz ę sto u ż ywane do komunikacji na polach bitew. Na niewielkie odległo ś ci w budowlach d ź wi ę ki były te ż przesyłane w systemach rur – najstarszy znany taki system to wynalazek Chi ń czyka Kung-Foo-Whing z 968 roku n.e.

PISMO Symbole były prekursorem kolejnego wielkiego wynalazku – pisma. Zamkni ę ty zbiór symboli, wyra ż aj ą cych d ź wi ę ki fonetyczne b ą d ź poj ę cia, umo ż liwił przechowywanie skomplikowanych, długich wiadomo ś ci i stanowił ‘graficzny zapis mowy’. Nieco kontrowersyjne jest ustalenie dokładnej daty powstania pisma. Pierwsze piktogramy i ideogramy pojawiły si ę wkrótce po pierwszych petroglifach, bo juz w okolicach 9000 p.n.e., ale pismo powstało nie wcze ś niej ni ż w okolicach 5000 p.n.e. Poniewa ż staroeuropejske znaki Vin č ów s ą do tej pory nieodczytane i uwa ż ane przez wielu archeologów za motywy zdobnicze, za najstarsze znane nam pismo uwa ż a si ę sumeryjskie piktogramy z 3400 p.n.e. Mniej wi ę cej wy tym samym czasie wynalezione zostały te ż hieroglify i symbole proto-elamickie

KURIERZY I POCZTA W poł ą czeniu z technologi ą wytwarzania coraz to praktyczniejszych materiałów pi ś mienniczych – od tabliczek glinianych, poprzez papirusowe zwoje po papier, pismo umo ż liwiło tak ż e przysyłanie wiadomo ś ci na dalsze odległo ś ci. Specjali ś ci od szybkiego i pewnego dostarczania fizycznych wiadomo ś ci – kurierzy – z pewno ś ci ą pojawili si ę wkrótce po wynalezieniu pisma. Najstarsze informacje o istniej ą cym systemie kurierskim pochodz ą z Egiptu 2400 p.n.e. Rozwój tego sposobu przesyłania wiadomo ś ci dał pocz ą tek systemowi pocztowemu. Palma pierwsze ń stwa nale ż y si ę Asyrii (lata p.n.e), aczkolwiek pewne – stosunkowo nieliczne – przesłanki wskazuj ą na istnienie systemu pocztowego nawet w 1700 p.n.e, w czasach Hammurabiego. Asyryjski system pocztowy powstał jako dodatek do systemu zbieraj ą cego informacj ę – szpiegowskiego i podatkowego.

TELEGRAF Wynalazek elektryczno ś ci oznaczał nowa er ę w technikach komunikacji, tworz ą c mo ż liwo ść prawie natychmiastowej (praktycznie z pr ę dko ś ci ą ś wiatła) komunikacji na dłu ż sze odległo ś ci. Pierwszy z elektrycznych wynalazków komunikacyjnych, telegraf, został zastosowany w 1838 r. w Anglii przez Sir Charlesa Wheatstone’a. W porównaniu z pó ź niejszymi urz ą dzeniami miał nisk ą przepustowo ść danych (to wła ś nie w celu jej przy ś pieszenia powstał kod Morse’a) i mo ż na go nazwa ć ‘nowym tam-tamem’, ale w swoim czasie był wspaniałym urz ą dzeniem, jednym z tych które zmieniaj ą ś wiat.

TELEFON Telefon jest starszy od telegrafu tylko o dekad ę – Antonio Meucci skonstruował pierwszy telefon w W latach 70. XIX wieku wynalazek ten spopularyzował Amerykanin Aleksander Bell, popularnie lecz bł ę dnie uznawany za wynalazc ę tego urz ą dzenia. Meucii wytoczył proces o plagiat, przerwany jednak przez jego ś mier ć w 1896 roku. Faktycznie Bell dokonał pewnych ulepsze ń w projektach Meucciego, Edisona i Gray’a, jednak jego najwi ę kszy nie pozostawiaj ą cy ż adnych w ą tpliwo ś ci wkład w rozwój komunikacji to stworzenie pierwszego komercyjnego systemu telefonu – prawdziwsze jest wi ę c stwierdzenie, ż e Bell wynalazł nie telefon, ale firm ę telekomunikacyjn ą.

RADIO Ojcem teorii, które doprowadziły do stworzenia radia był fizyk James Maxwell, którego praca dotycz ą ca fal elektromagnetycznych została opublikowana w 1873 roku. Eksperymenty Heinricha Hertza z lat przetarły drog ę wynalazcom radia. Wynalazcom – gdy ż, cho ć pierwszy patent otrzymał w Wielkiej Brytanii w 1896 Guglielmo Marconi, pretendentem do tego miana był te ż Mikołaj Tesla, który otrzymał patent w USA w 1897, jednak stracił go w 1907 na rzecz Marconiego. Patent ten został mu przywrócony po jego ś mierci w 1943 roku

TELEWIZJA Pierwsze eksperymenty z przesyłaniem obrazów na odległo ść s ą niewiele pó ź niejsze od wynalazku radia – ju ż w 1884 Paul Gottlieb Nipkow opatentował pierwszy system elektromechanicznego przesyłania obrazu. Pierwsza transmisja telewizji publicznej odbyła si ę w Nowym Jorku w 1927 roku. Pierwsza transmisja rozrywkowa ma miejsce w Wielkiej Brytanii w 1930 roku. Pierwsza transmisja mi ę dzykontynentalna na ż ywo to USA, 1957 rok. W tym tak ż e dziesi ę cioleciu telewizja zacz ę ła przekształca ć si ę z czarno-białej w kolorow ą. W 1980, w niespełna wiek po patencie Nipkowa, 98% rodzin w USA dysponowało odbiornikiem telewizyjnym.

KOMPUTER Ju ż pod koniec XIX wieku słowo to odnosiło si ę do mechanicznych urz ą dze ń ułatwiaj ą cych obliczenia (po raz pierwszy okre ś lenie to znajdujemy w Oxford Dictionary w 1897 roku). Pierwsze komputery miały jednak istotne ograniczenie, gdy ż dana maszyna mogła wykonywa ć tylko te konkretne i nieliczne operacje, do jakich została zaprojektowana od podstaw. Znacz ą ca rewolucja w ś wiecie komputerów nast ą piła w 1941 roku, gdy Konrad Zuse zbudował Z3, pierwszy komputer ‘kompletny’ w interpretacji Teorematu Turinga, czyli taki, który mo ż e wykonywa ć ka ż de zaprogramowane mu zadanie.

INTERNET Internet w poł ą czeniu z funkcjonalno ś ci ą komputera to kolejna rewolucja w technikach komunikacji. W poł ą czeniu z Internetem i peryferiami komputerowymi, takimi jak drukarka, skaner, słuchawki i mikrofon, a tak ż e z rozwijanymi technologiami, takimi jak elektroniczny papier, komputer wkrótce mo ż e poł ą czy ć w sobie wszystkie zalety poprzednich sposobów komunikacji. Ju ż dzi ś komputer internetowy przej ą ł wi ę kszo ść usług udost ę pnianych w poprzednich dekadach przez fax i videotext, praktycznie całkowicie wchłaniaj ą c dawne sieci, takie jak BBS.

Dziękuje za uwagę. Ź RÓDŁA: histmag.org/Komunikacja-od-mowy-do-Internetu