Elżbieta Małkiewicz Uczeń trudny

Analiza przykładu Co mnie niepokoi w zachowaniu tego dziecka? Dawid, 13 lat, I klasa gimnazjum Odpowiedz na pytanie (kolejno dla każdej opisanej sytuacji): Co mnie niepokoi w zachowaniu tego dziecka?

Sytuacja 1 Dzieci zostają wpuszczone do klasy przez nauczyciela.   Jeden z chłopców zajmuje miejsce w ławce, gdzie zazwyczaj siedzi Dawid. Ten krzykiem domaga się ustąpienia swojego miejsca. Chłopiec odpowiada, że wcześniej umówili się z sąsiadem Dawida, że na tej lekcji będą siedzieli razem, bo maja wspólny referat. Dawid w odpowiedzi rzuca się na kolegę i wszczyna bójkę.

Sytuacja 1 Silna reakcja emocjonalna na zakwestionowanie jego praw   Silna reakcja emocjonalna na zakwestionowanie jego praw Nie słucha argumentów kolegów i nie bierze ich pod uwagę Dochodzenie swoich praw poprzez agresję Koledzy wcześniej nie uzgodnili z nim, że zajmą jego miejsce z ważnych powodów – a więc nie liczą się z nim.

Sytuacja 2 W czasie lekcji Dawid odwraca się do kolegi siedzącego w ławce zanim.   W tym czasie chłopiec siedzący w ławce przed nim zabiera Dawidowi długopis, który chowa do kieszeni. Kiedy Dawid zauważa brak długopisu bez namysłu uderza siedzącego z nim w jednej ławce chłopca pięścią w głowę, krzykiem domagając się zwrotu długopisu.

Sytuacja 2 Silna reakcja emocjonalna na zabranie jego własności Próba odzyskania własności poprzez agresję skierowaną do pierwszej osoby, która jest pod ręką Kolega sprowokował całą sytuację

Sytuacja 3 Dawid zostaje wezwany przez nauczyciela do tablicy. Mijając kolegów siedzących w kolejnych ławkach dzielących go od tablicy: szczypie chłopca siedzącego w ławce przed nim kopie kolejnego ucznia celowo nadeptuje na stopę uczennicy siedzącej w pierwszej ławce.

Sytuacja 3   Agresywne zachowania wobec kolegów bez powodu w sytuacji, kiedy nie mogą oddać Być może przyczyną agresji był fakt wezwania do tablicy. Agresja okazana wobec uczniów, bo wobec nauczyciela trudniej jest ją okazać.

Sytuacja 4 W czasie przerwy jeden z uczniów rzuca w Dawida kulką papieru. Dawid ze złością odwraca się w tę stronę obrzuca śmiejącą się grupę chłopców wulgarnymi wyzwiskami.

Sytuacja 4 Silna reakcja emocjonalna na zaczepkę kolegi. Silna reakcja emocjonalna na śmiech grupy Zaczepki i śmianie się kolegów traktuje jako osobiste poniżenie Wyzwiska wobec grupy jako sposób odegrania się za doznane poniżenie

Sytuacja 5 W czasie lekcji Dawid 5-ciokrotnie za zgodą nauczyciela opuszcza klasę w celu udania się do toalety. Po jego ostatnim wyjściu wraca z panią sprzątaczką, która skarży się nauczycielce, że złapała Dawida w toalecie nauczycielskiej, gdzie zajęty był: rozwijaniem papieru toaletowego, polewaniem go wodą i rzucaniem nim o ściany i sufit, umieszczaniem go na klamkach drzwi.  

Sytuacja 5 Zbyt częste opuszczanie klasy w celu udania się do toalety   Zbyt częste opuszczanie klasy w celu udania się do toalety Niszczenie przedmiotów służących nauczycielom  Nasilona złość i agresja wobec nauczycieli

Co mnie niepokoi w dziecku -podsumowanie:   Silna złość i agresja wobec kolegów i nauczycieli  Nieumiejętność kontroli złości  Brak innych niż agresja sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych i problemowych  Silne tendencje odwetowe wobec innych  Konflikt z grupą, kozioł ofiarny w grupie? Brak więzi z nauczycielami 

Cechy ucznia Zagrażający obraz świata Źle myśli o sobie?   Zagrażający obraz świata Źle myśli o sobie? Trudności z przyswojeniem sobie materiału szkolnego Może stać się sprawcą lub ofiarą przemocy Etykietka najgorszego ucznia

Mocne strony ucznia Chętnie wykonuje zadania indywidualne pod kontrolą nauczyciela

Formy pomocy  Praca nad poprawą stosunków z grupą – zajęcia integracyjne dla klasy Grupa socjoterapeutyczna: Uczenie kontroli złości Uczenie empatii Uczenie sposobów prawidłowej komunikacji i rozwiązywania sytuacji konfliktowych Praca nad mniej zagrażającym obrazem świata  

Nauczyciel: Nawiązanie bliższej więzi z uczniem Pomoc w nauce   Nawiązanie bliższej więzi z uczniem Pomoc w nauce  Przeciwdziałanie etykietce najgorszego ucznia Szukanie mocnych stron i pomoc w rozwijaniu ich  Chwalenie za nawet drobne sukcesy  Brak pozwolenia klasie na robienie z chłopca kozła ofiarnego Współpraca z pedagogiem szkolnym Podjęcie próby nawiązania kontaktu z rodzicami

Uczeń trudny Nie spełnia wymagań i oczekiwań szkoły   Wymaga dodatkowej uwagi i dodatkowych oddziaływań wychowawczych Motywy i przyczyny jego postępowania są niezrozumiałe dla nauczyciela Wywołuje u nauczycieli uczucia takie jak złość, zniecierpliwienie, bezradność

Przykłady Uczeń z zaburzeniami zachowania Uczeń nieśmiały Uczeń z rodziny alkoholowej itp.

Uczeń jak plama atramentowa

Diagnoza etykietująca (oceniająca) Sposób interpretacji zachowania: dziecko jest nieznośne, złośliwe. Emocje nauczyciela: złość, niechęć, bezradność. Działania nauczyciela: kara, brak reakcji. Konsekwencje: walka między dzieckiem a nauczycielem.

Diagnoza etykietująca (oceniająca) Co zyskuje uczeń: potwierdzenie, że jest złym uczniem lub że nauczyciel jest zły. Co zyskuje nauczyciel: potwierdzenie, że jest złym nauczycielem lub że uczeń jest zły. Diagnoza nie wzbogaca warsztatu nauczyciela, utwierdza go w przyjętym sposobie postępowania, mimo że jest on nieskuteczny

Diagnoza rozumiejąca  Sposób interpretacji nauczyciela: szukanie odpowiedzi na pytanie „co oznacza dane zachowanie”. Emocje nauczyciela: spokój, ciekawość. Działania nauczyciela: postawa badacza (co mogę zrobić). Konsekwencje: otwiera drogę do współpracy.

Diagnoza rozumiejąca Co zyskuje uczeń: został zrozumiany, szkoła jest przyjazna. Co zyskuje uczeń: potwierdzenie, że jest dobrem uczniem. Co zyskuje nauczyciel: potwierdzenie, że jest dobrem nauczycielem. Napotkana trudność rozwija nauczyciela.

Aby coś widzieć, trzeba coś wiedzieć w trakcie patrzenia H-G. Gadamer

Hermeneutyka – rozumienie jako proces intelektualny Podmiot poznający jest w relacji z przedmiotem poznania i jest tego świadomy Rozumienie podlega rozwojowi Rozumienie nie ma końca Koło hermeneutyczne

Problemy ucznia z zaburzeniami zachowania Negatywny stosunek do reguł życia społecznego Podwójne Ja – tzw. fałszywe i prawdziwe Zagrażający obraz świata społecznego

Fałszywe Ja wykreowany przez dziecko obraz siebie, niezgodny ze stanem faktycznym, prezentowany innym ludziom jako prawdziwy, odpowiadający rzeczywistości i broniony, jeśli otoczenie go podważa Jestem wyjątkowy

Prawdziwe Ja dziecięce potrzeby, silne emocje – lęk, złość, radość, nadzieja na akceptację pozostaje ukryte, dochodzi do głosu w sposób niekontrolowany przez ucznia Jestem słaby i bezbronny, pełen złości

PROBLEMY SZKOLNE zachowania impulsywne, agresja, konflikty z rówieśnikami, nieprzestrzeganie dyscypliny szkolnej, słaba motywacja do nauki, niewykorzystanie potencjału Funkcje zachowań agresywnych

Mocne strony wysoka inteligencja, bardzo dobra orientacja w rzeczywistości fizycznej (logiczne myślenie), własne zainteresowania, zdolność do długotrwałej koncentracji uwagi na zadaniach własnych, ciekawość świata przedmiotów i przyrody, głęboko ukryta nadzieja na akceptację prawdziwego Ja.

Spostrzeganie świata społecznego zachwiane poczucie bezpieczeństwa w kontaktach z innymi, zależność od innych jako tych, którzy mogą potwierdzić fałszywe Ja, nadzieja na akceptację ze strony innych.

Spostrzeganie świata społecznego: obraz innych ludzi i ich stosunku do dziecka, empatia i rozumienie innych ludzi, przedmiotowe traktowanie innych i manipulacja, podporządkowanie regułom rządzącym światem społecznym

Obraz innych ludzi i ich stosunku do dziecka użycie innych do potwierdzenia fałszywego Ja lęk przed utratą miłości ważnych osób, a więc także i fałszywego Ja zależnego od ich akceptacji

podział ludzi na niezwykle wartościowych, idealnych oraz bezwartościowych lęk przed bliskością z drugim człowiekiem konflikt między lękiem przed bliskością a dążeniem do bliskiego kontaktu z drugim człowiekiem.

Empatia i rozumienie innych ludzi Prawa rządzące światem społecznym są niejasne i mało czytelne   słabo lub wcale nie rozumieją uczuć innych ludzi.

Przedmiotowe traktowanie innych i manipulacja wiele form manipulowania ludźmi   słabe poczucie wpływu na innych przy równoczesnym wywieraniu na nich presji

Podporządkowanie regułom rządzącym światem społecznym podporządkowanie się pod kontrolą, pod groźbą kary i odrzucenia społecznego gdy brak kary, reguły są łamane dziecko silnie przeżywa fakt podporządkowania

Negatywna uwaga dążą do bycia w centrum każdej sytuacji i do koncentrowania na sobie uwagi dorosłych stopniowo uczą się całego repertuaru negatywnych zachowań, których funkcją jest uzyskanie tych korzyści

odpowiedzialność za sytuacje konfliktowe jest zawsze przypisywana innym odrzucane przez rówieśników grają rolę kozła ofiarnego, prowokującej ofiary lub są samotnikami bezskutecznie zabiegającymi o uwagę innych dzieci

Pozycja w grupie nie zawsze jest niska prawie zawsze znajdują się koledzy, którzy je wybierają dzieje się tak często dzięki manipulowaniu innymi, ekspresji fałszywego Ja (przedstawianie siebie jako silnego, wyjątkowego), egzekwowanie swoich praw przy użyciu siły, atrakcyjność fizyczną, dawanie innym prezentów.

Przyczyny zaburzeń w zachowaniu   Cechy emocjonalności dziecka Nadpobudliwość psychoruchowa Brak akceptacji dziecka jako osoby Komunikat: „bądź inny niż jesteś, a będę cię kochał”

Przyczyny zaburzeń w zachowaniu Brak granic   Trudności w przestrzeganiu granic Brak więzi emocjonalnych z osobami bliskimi

Drogi pomocy Akceptowane społecznie formy rozładowania napięcia   Akceptowane społecznie formy rozładowania napięcia Ukierunkowanie aktywności Ograniczenie oglądania TV i gier komputerowych Przewidywanie skutków własnego działania

Stawianie w sytuacji wyboru   Akceptacja dziecka jako osoby, brak akceptacji zachowań Pochwały Wskazywanie na uczucia Reguły zachowania

Równoległe do agresji sposoby osiągania celu Trudność dziecka jako wspólny problem do rozwiązania   Dajmy sobie i dziecku czas Reguły życia klasy

Jak radzić sobie z agresją w szkole Uczyć empatii i kontroli złości   Stworzyć jasny szkolny kodeks norm i kar Dać każdemu uczniowi szansę na sukces Stworzyć pozytywny system motywacji do nauki Zapewnić współpracę nauczycieli i rodziców

Rady dla nauczyciela Szanuj godność uczniów Bądź sprawiedliwy   Bądź sprawiedliwy Staraj się widzieć coś pozytywnego w swoich najtrudniejszych uczniach Bądź otwarty na sprawy uczniów Miej dystans Ustal granice relacji

FORMY PRACY praca wychowawcza indywidualna praca terapeutyczno-edukacyjna   grupa socjoterapeutyczna poradnictwo dla rodziców psychologiczna edukacja nauczycieli

Formy pomocy psych.-ped. Projekt rozporządzenia MEN Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolach, szkołach i placówkach jest realizowana przez, odpowiednio, nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, tworzących zespół, zwany dalej „Zespołem”. Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki wyznacza osobę koordynującą pracę Zespołu. Zespół organizuje swoje posiedzenia w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku.

Do zadań nauczycieli, wychowawców grupy wychowawczej i specjalistów, należy: rozpoznawanie możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, w tym: a) rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń szkolnych, b) rozpoznawanie ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się c) rozpoznawanie i rozwijanie predyspozycji i uzdolnień

określanie form i sposobów udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, odpowiednio do dokonanego rozpoznania; dokonywanie okresowej oceny efektywności pomocy udzielanej uczniom;

opracowywanie i wdrażanie indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych dla uczniów niepełnosprawnych, z tym, że w przypadku: a) uczniów niedostosowanych społecznie program ponadto zawiera działania o charakterze resocjalizacyjnym, b) uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym program ponadto zawiera działania o charakterze socjoterapeutycznym; opracowanie i wdrażanie planów działań wspierających dla uczniów, posiadających opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej,

podejmowanie działań wychowawczych i opiekuńczych, w tym rozwiązywanie problemów wychowawczych; organizowanie, koordynowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli; podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i nauczycieli; wspieranie rodziców w innych działaniach wyrównujących szanse edukacyjne uczniów; współpraca z instytucjami wspierającymi planowanie i realizację zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Literatura Małkiewicz E. (2000). Dziecko o narcystycznej linii rozwoju: spostrzeganie świata społecznego, formy pomocy psychologicznej. Pod red. R.Derbisa.,,Jakość rozwoju a jakość życia,, Częstochowa. Wydawnictwo WSP s.233-244.