KONKURS KRAJOZNAWCZY DLA UCZNIÓW GDAŃSKICH SZKÓŁ PONADGIMNAZJLANYCH POD HONOROWYM PATRONATEM PREZYDENTA GDAŃSKA

„Magiczne zakątki szkolnej okolicy” Dom Uphagena Autorzy: Marcin Derwich Krzysztof Pacyga Pod przewodnictwem: mgr Bożeny Kochanowskiej

I Spis treści II Wstęp III Historia rodziny Uphagenów IV Dom Uhagena V Źródła

II Wstęp Jako magiczny zakątek szkolnej okolicy wybraliśmy Dom Uphagena, klejnot epoki rokoka. Na naszą decyzję wpłynął między innymi fakt, że jest to jedyna kamienica w naszym mieście, która po zniszczeniach wojennych została odtworzona wraz z wyposażeniem (wystrojem). Obecnie pełni funkcję Muzeum Wnętrz Mieszczańskich i zalicza się do jednego z oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Uważamy ponadto, że kamienica ta jest na tyle ciekawym miejscem w naszym mieście, że warto poświęcić jej trochę więcej uwagi.

III Historia rodziny Uphagenów Uphagenowie wywodzili się z Flandrii. Zaliczani oni byli do jednych z najbogatszych rodzin. W 1775 roku umarł Piotr Uphagen. W spadku pozostawił on znaczny majątek (każde z jego dzieci otrzymało ok. 600 000 talarów). Jan Uphagen, jego syn, urodził się w Gdańsku 9 lutego 1731 roku. Był ławnikiem i rajcą miejskim. Studiował prawo i historię przez trzy lata na Uniwersytecie w Getyngi. Opublikował on dwie prace historyczne. W roku 1775 zakupił kamienicę przy ulicy Długiej 12. Zlecił on w niedługim czasie przebudowę domu. Wystrój domu odzwierciedlił jego zainteresowania. Pracami pokierował Jan Dreyer. Kamienica została przebudowana stosownie do stylu, w jakim budowano w wieku XVIII. Pojawiły się niskie boazerie dekorowane płycinami, na których pojawiały się różne dekoracje malarskie (np. sceny mitologiczne). W amfiladzie saloników bocznego skrzydła pojawiły się akcenty przyrodnicze, a mianowicie obrazy ptaków, owadów i kwiatów. Jego pierwsza żona, Florentyna, zmarła. Poślubił on Abigail Borckmann. Pomagała ona Janowi w gromadzeniu dzieł sztuki.

III Historia rodziny Uphagenów Jan Uphagen zmarł w 1802 roku. Był on człowiekiem bezdzietnym. Przed śmiercią wyraził on jednak chęć, aby utworzono Fundację Rodzinną (Rafsherr Johann Uphagensche Familien Stiftung), która dopilnuje, żeby dom wraz z całym wyposażeniem nie uległy zmianie. Na mocy statutu tej fundacji, spadkobiercą Jana Uphagena został jego młodszy brat Karl Heinrich. W grudniu 1909 roku rodzina Uphagenów podpisała umowę z Magistratem Gdańska o wydzierżawieniu kamienicy na trzydzieści lat. Od roku 1911 kamienica przy ulicy Długiej 12 została udostępniona dla zwiedzających. W roku 1944, w związku z nasilającymi się działaniami wojennymi, zaczęto ewakuować liczne eksponaty. Niestety po zakończeniu wojny, część z nich nigdy już nie powróciła do Domu Uphagena. Od roku 1981 pieczę nad tą kamienicą sprawuje Muzeum Historii Miasta Gdańska. Po zakończeniu prac konserwatorskich, od 07 czerwca 1998 roku, Dom Uphagena został ponownie udostępniony dla turystów.

IV Dom Uphagena Dom Uphagena znajduje się przy jednej z najważniejszych gdańskich ulic, a mianowicie przy ul. Długiej. Ulica Długa wraz z Długim Targiem stanowią Trakt Królewski. Tą część Gdańska zamieszkiwali dawniej wyłącznie najbogatsi patrycjusze. Obecnie obszar pomiędzy Złotą Bramą a Zieloną Bramą, które ograniczają Trakt Królewski, jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc. Przy ulicy Długiej i Długim Targu, oprócz Domu Uphagena, odnaleźć można inne wspaniałe zabytki, między innymi: Ratusz Głównego Miasta, Dwór Artusa, Fontannę Neptuna, a także piękne kamienice, których elementami charakterystycznymi są: wąskie, zdobione herbami, fasady, zwieńczone szczytami bądź attykami.

IV Dom Uphagena SYPIALNIE I SALON II PIĘTRA SĄ W TRAKCIE PRAC REWALORYZACYJNYCH I WYKORZYSTYWANE SĄ JAKO SALE WYSTAW CZASOWYCH

Sień i Kantor Sień Domu Uphagena położona jest na parterze. Pełniła funkcje komunikacyjne i reprezentacyjne. W roku 1775 Jan Uphagen zlecił przebudowę domu, skutkiem której w sieni powstało oddzielne pomieszczenie pełniące funkcje kantora oraz mały salonik powyżej, zwany Herbaciarnią. Umieszczono tam kaflowy kominek, na którym znajdował się mosiężny samowar. Ściany zaś tego małego pomieszczenia były pokryte kaflami o motywach chińskich. Wchodzących do domu, witał obraz „Zuzanna w kąpieli”. Podłoga, podczas tej przebudowy, pokryta została płytami kamiennymi, w oknach pojawiły się ozdobne kraty okienne oraz wykonano sztukaterie (dekoracje arch.: rzeźby, ornamenty, wykonane z stiuku, typowe dla wystroju wnętrz XVII-XIX w.). W sieni znajdują się typowe, drewniane schody, które prowadzą na wyższe piętra. Posiadają one malowaną balustradę, która charakteryzuje się tym, że po jednej stronie jest ażurowa, po drugiej zaś przyjmuje formę boazerii. Z Sienią graniczy Kantor, a więc biuro pana domu.

Sień i Kantor Schody w sieni Kantor

Salon Salon znajduje się na pierwszym piętrze. Z jego okien można obserwować ulicę Długą. Pełnił on funkcje reprezentacyjne. Od sieni pierwszego piętra oddzielają go bogato zdobione drzwi dwuskrzydłowe. Wystrój Salonu łączy ze sobą dwa style: rokoko i klasycyzm. Do połączenia ich przyczynił się dość długi okres powstawania tego pokoju (jego budowa z wyposażaniem zakończyła się w roku 1786). Ściany pokryte są jedwabną tkaniną adamaszkową koloru czerwonego. Dół ścian stanowi biała boazeria dekorowana malowidłami przedstawiającymi ruiny i budowle antyczne. Uwagę zwracają symetryczne nisze narożne. W jednej z nich znajduje się wysoki, biały piec kaflowy z licznymi złotymi akcentami, w drugiej zaś– drewniany zegar. W Salonie znalazło się wiele arcydzieł sztuki, do których zaliczyć można między innymi piękne obrazy. Ponadto, właśnie w tym pomieszczeniu, Jan Uphagen umieścił srebrną tabakierkę, która była prezentem od króla Stanisława Augusta.

Salon Salon Salonowy piec kaflowy Salonowy zegar

Duża Jadalnia Duża Jadalnia znajduje się, podobnie jak Salon, na pierwszym piętrze. Od Salonu oddziela ja sień pierwszego piętra. Do Dużej Jadalni wchodzi się przez dwuskrzydłowe drzwi. W odróżnieniu od Salonu, z Dużej Jadalni można przejść do innych pomieszczeń, gdyż jest ona połączona z Pokojem Owadów. Ściany pokryte są adamaszkową tkaniną barwy żółtej. Doły ścian stanowi biała boazeria ozdobiona malowidłami o tematyce mitologicznej. Sufit został zrekonstruowany, po II wojnie światowej, na wzór klasycystycznej rozety, która pojawiła się w materiałach archiwalnych dotyczących tego wnętrza. W Dużej Jadalni znajdują się m.in. zabytkowy kredens oraz drewniane krzesła, które pochodzą z II połowy XVIII wieku.

Duża jadalnia

Palarnia - Pokój Owadów Pokój Owadów zwany jest też Palarnią. Należy on do saloników bocznego skrzydła. Jest to małe pomieszczenie, którego funkcja nie została do dnia dzisiejszego określona. Można przypuszczać, że pokój ten służył do wypoczynku. Na ścianach znajduje się tkanina żakardowa, natomiast boazeria zdobiona jest obrazami przedstawiającymi owady (stąd też wzięła się nazwa pomieszczenia „Pokój Owadów”). Do roku 1944 w Palarni znajdował się piec z XVIII wieku, który podczas ewakuacji został wywieziony z Domu Uphagena i już nigdy nie powrócił na swoje miejsce. Sufit jest ozdobiony rokokową sztukaterią. W pokoju tym znajdują się ponadto: kanapa, dwa krzesła oraz stolik do gier.

Czytelnia - Pokój Kwiatów Pokój Kwiatów zwany jest też Czytelnią. Pomieszczenie to znajduje się w amfiladzie saloników skrzydła bocznego pomiędzy Pokojem Owadów a Pokojem Muzycznym. Jak wskazuje nazwa, pełnił on funkcje czytelni. Zarówno na tkaninie pokrywającej ścianę, jak i na boazerii, znajdują się realistyczne obrazy kwiatów. W pokoju tym stoją także dwa krzesła oraz swego rodzaju kanapa.

Czytelnia - Pokój Kwiatów

Pokój Muzyczny - Pokój Ptaków Pokój Ptaków zwany też Pokojem Muzycznym sąsiaduje z Pokojem Kwiatów i Małą Jadalnią. Ściany są barwy białej z rokokowymi sztukateriami, przedstawiającymi różne instrumenty. Na suficie można zauważyć rozetę prezentującą króla Dawida grającego na harfie. Na boazerii występują obrazy ptaków. W pokoju znajdują się dwa instrumenty z XVIII wieku: fortepian (wykonany przez Johanna Jackoba Könnicke) oraz harfa. Właśnie w tym miejscu Abigail Uphagen zasiadała, grała na szpinecie (szpinet- instrument muzyczny, chordofon klawiszowy szarpany, odmiana klawesynu; popularny XVI-XVIII w.) i szukała natchnienia, patrząc na alegoryczne figury. Podczas spotkań z gośćmi, panie przychodziły do tego pokoju i śpiewały, bądź też rozmawiały o modzie.

Pokój Muzyczny - Pokój Ptaków

Mała Jadalnia Mała Jadalnia jest pomieszczeniem sąsiadującym z Pokojem Muzycznym. Ściany pokrywa wielobarwna tkanina. Oryginalne boazerie, pochodzące z XVIII wieku, znajdują się na ścianie wschodniej i południowej. Sztukaterie na suficie są zrekonstruowane na podstawie archiwalnych zdjęć. W Małej Jadalni znajdują się ponadto: kredens, krzesła, stół typu gate-leg table z około połowy XVIII wieku, niewielki składany stolik (pochodzący z tego samego okresu), a także stojący zegar z końca XVIII wieku i kaflowy piec. Z Małej Jadalni można dojść do Kuchni. Pomieszczenia te łączy ze sobą boczna klatka schodowa.

Mała Jadalnia

Kuchnia Kuchnia znajduje się na parterze. Jest ona zrekonstruowana. Znajdują się w niej m.in.: okap oraz garnki, czajniki, talerze, moździerze, dzbany. Przedmioty te są wykonane z miedzi, cyny i mosiądzu. Większość z nich należy do Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz Muzeum Miedzi w Legnicy.

Kuchnia Kuchnia Waga kuchenna

V Źródła 1. Andrzej Januszajtis i Zbigniew Jujka „Z uśmiechem przez Gdańsk” Wydawnictwo Morskie- Gdynia, 1968 2. Edgar Milewski „Opowieści gdańskich uliczek” Wydawnictwo Morskie- Gdańsk, 1972 3. Lech Krzyżanowski „Gdańsk” Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1977 4. Kazimierz Małkowski i Stanisław Podgórczyk „Przewodnik po Trójmieście” Wydawnictwo Morskie- Gdańsk, 1974 5. Album „Gdańsk” Wydawnictwo: BOSZ Polska, 2001 6. Stanisław Klimek „Gdańsk- Architektura i historia” Wydawnictwo VIA, 1999 7. Gabriela Danielewicz „Portrety dawnych Gdańszczan” Wydawnictwo: „Stella Maris” Gdańsk 1997 8. „Rodzina pomorska” pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego, Nadbałtyckie Centrum Kultury Instytut Kaszubski, Gdańsk 1999 9. Teksty źródłowe znajdujące się w Domu Uphagena przy konkretnych ekspozycjach. 10. Jerzy Samp „Bedeker Gdański”, Wydawnictwo: Oskar, 2004 11. Cegiełka na rzecz rewaloryzacji wnętrz Domu Uphagena, Wydawnictwo: „Zawrat”, na zlecenie Towarzystwa „Dom Uphagena” 12. Ewa Barylewska- Szymańska, Wojciech Szymański „Dom Uphagena w Gdańsku”, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Wydawnictwo: Stella Maris, Gdańsk 2000