Geografia AZJA

5 REGIONÓW AZJI Azja dzieli się na 5 wielkich regionów: 1) Azja Północna (Niz. Zachodniosyberyjska, Wyż. Środkowosyberyjska, Syberia Pn.-Wsch., ros. Daleki Wschód, obszary górskie Syberii Pd.); 2) Azja Środkowa (Niz. Turańska, Pogórze Kazaskie, Pamir, Tien-szan, kotliny Dżungarska i Kaszgarska, wyż. Tybetańska i Mongolska); 3) Azja Wschodnia (Chiny Pn.-Wsch., Chiny Wsch., Płw. Koreański, W. Japońskie, Riukiu); 4) Azja Południowa (Płw. Indyjski, Niz. Hindustańska, Himalaje, Płw. Indochiński, Archipelag Malajski z Filipinami); 5) Azja Zachodnia (Azja Mniejsza, Wyż. Armeńska, Kaukaz, Wyż. Irańska, Niz. Mezopotamska, Wyż. Syryjska, Płw. Arabski

CIEKAWOSTKI Największy półwysep –Arabski – 2 780 tys. km² Największa wyspa – Borneo – 746 tys. km Największe jezioro – Morze Kaspijskie – 374 tys. km² Najgłębsze jezioro / największa kryptodepresja – Jezioro Bajkał – 1 637 m p.p.m. Najdłuższa rzeka – Jangcy – 6 300 km Najwyższy szczyt – Mount Everest (Czomolungma) – 8 848 m n.p.m. Największa depresja – Morze Martwe – ~398–408 m p.p.m. Najwyższa wyżyna – Wyżyna Tybetańska – 5500 m n.p.m /2,5 mln. km² Największa delta rzeczna – Ganges z Brahmaputrą – 2/3 powierzchni Polski Najniższa temperatura – Ojmiakon – -77,8 st. C. Najwyższa temperatura – Półwysep Arabski – 52 st. C. w cieniu Największe opady – Czerapundzi – ~11 tys. mm / w 1861 r. – 22987 mm Najludniejsze państwo – Chiny – ~1,25 mld (2002 r.) Największe państwo – Rosja – ~17 075 253 km² Państwo o największej gęstości zaludnienia – Singapur – 6751 osób/km2 Państwo o najniższej gęstości zaludnienia – Mongolia- 1,89 osób/km² Region o największej gęstości zaludnienia – Azja Środkowa 246 osób/km2 Najludniejsze miasto – Tokio (aglomeracja) – 27,9 mln (2005 r.)  

CIEKAWE ZDJĘCIA Młodzież szkolna, Toksugung Palace, Seul Korea Południowa Nawet na innych Kontynentach Młodzież nosi mundurki

KLIMAT Ogromna powierzchnia Azji, równoleżnikowy układ gór, cyrkulacja monsunowa, wpływ zimnych (Oja Siwo) i ciepłych (Kuro Siwo) prądów mor. są przyczyną silnego zróżnicowania warunków klimatycznych. Azja leży we wszystkich pasach klim. półkuli pn. (równikowym na pd.-wsch., zwrotnikowym i podzwrotnikowym na pd., umiarkowanym oraz podbiegunowym na krańcach pn.). Klimat wysp pd.-wschodniej Azji i Płw. Malajskiego cechują średnie temp. roczne powyżej 20°C, duża wilgotność powietrza, opady roczne 1500-3500 mm, częste cyklony. Obszary pd. i pd.-wschodniej Azji mają klimat monsunowy z suchą zimą, opadami w półroczu letnim (ponad 1000 mm) i średnią temp. roczną do 20°C; w okresach zmiany monsunów (wiosna, jesień) występują tajfuny. W pd.-zachodniej Azji poza śródziemnomor. wybrzeżami Azji Mniejszej występuje klimat suchy, opady roczne poniżej 250 mm (w kotlinach poniżej 100 mm), lata upalne (średnia temp. w lipcu powyżej 30°C), zimy ciepłe, wietrzne, z burzami pyłowymi. Wielkie łańcuchy górskie i wyżyny mają klimat chłodny i suchy, na stokach wystawionych na napływ wilgotnych mas powietrza obfite opady; na płaskowyżu Śilong (Ćerapundźi) suma roczna opadów wynosi 11 000 mm (najwyższe na Ziemi). Rozległe obszary środkowej Azji cechuje klimat kontynent. z dużą amplitudą roczną temperatury (średnia temp. w styczniu poniżej -10°C, w lipcu powyżej 15°C) i opadami do 300 mm rocznie. Kontynentalizm najsilniej zaznacza się w pn.-wsch. Syberii, gdzie średnia temp. w styczniu wynosi poniżej -40°C; w Ojmiakonie zanotowano najniższą temp. na półkuli pn. (-78°C). W północnej Azji panuje klimat podbiegunowy, w okresie nocy polarnej średnia temp. poniżej -40°C, średnia temp. w lipcu nie przekracza 10°C, opady roczne 150-300 mm.

MOUNT EVEREST Mount Everest najwyższy szczyt Ziemi (8850 m n.p.m.) w Himalajach Wysokich (Centralnych), na granicy Nepalu i Tybetu. Odkryty, i po raz pierwszy zmierzony w 1852. Zbudowany z granitów, gnejsów oraz z wapieni i łupków. Tworzy potężny masyw podcięty z trzech stron lodowcami (najdłuższe Khumbu i Rongbuk - ok. 17 km). Przez miejscową ludność uważany za siedzibę bogów.

NAJDŁUŻSZA RZEKA AZJI Najdłuższą rzeką w Azji jest Jangcy (6380 km).           Rzeka Jangcy (Chang Jiang) ma ponad 6300 km długości i jest najdłuższą rzeką Chin, a trzecia pod względem długości na świecie. Swój początek ma w górach Tanggula Shan na południowym zachodzie prowincji Omghai a następnie płynie przez płaskowyż tybetański i kolejnych 7 chińskich prowincji. Uchodzi do Morza Wschodniochińskiego, niedaleko od Szanghaju. Między miastami Fengjie w prowincji Sichuan a Yichang w Hubei znajdują się wielkie Trzy Przełomy, które są jedną z najbardziej niezwykłych atrakcji w Chinach. Przełomy te będzie można odwiedzać do roku 2009, ponieważ do tego czasu zostanie ukończona gigantyczna budowa Tamy Trzech Przełomów. Pod wodą znajdą się nie tylko malownicze przełomy, ale całe ogromne połacie terenu leżące nad brzegami rzeki. Poziom rzeki podniesiony zostanie w okolica Wielkich Przełomów do wysokości ok. 145 m, a według szacunków półtora miliona ludzi zostanie przesiedlonych.            Rejsowi po rzece Jangcy od lat towarzyszyła niezwykle malownicza sceneria. W ostatnich czasach jednak staje się ona coraz mniej zachwycająca, gdyż wiele miast, miasteczek i osad ludzkich znajdujących się na nabrzeżu Jangcy stopniowo wyludnia się, a nadbrzeżne budowle popadają w ruinę. Sprawia to bardzo przygnębiające wrażenie. Miasta nad brzegiem Jangcy są przenoszone powyżej poziomu zalania po zamknięciu tamy i już dziś można oglądać nowe osiedla powyżej przygnębiających ruin. Budowa tamy na rzece Jangcy, a co za tym idzie również przeniesienie dużej liczby miast i wsi jest jednym z największych przedsięwzięć hydro-budowlanych na świecie. Uważa się, że nowo postawiona tama będzie skutecznie zapobiegać regularnie powtarzającym się na ogromną skalę powodziom. Obecnie bardzo intensywnie odbywa się turystyczna eksploatacja Trzech Przełomów - rocznie odwiedzane są one przez setki tysięcy turystów, zarówno chińskich jak i zagranicznych, chcących zobaczyć przełomy przed ich zalaniem za kilka lat.

LUDNOŚĆ Azję zamieszkuje blisko 4,1 mld ludzi (dane z 2006 roku), co stanowi około 62% ludności świata. Obszar cechuje się wysokim średnim wskaźnikiem przyrostu naturalnego (17‰), przy czym najwyższe wartości osiąga on w Syrii (37,1‰), Iraku (36,8‰) i Jemenie (36,7‰), najniższy – w Japonii (3,2‰). Średnia gęstość zaludnienia 93 osoby/km². Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Obszary Niziny Hindustańskiej, Jawy i Niziny Południowochińskiej stanowią najgęściej zaludnione obszary świata (powyżej 600 osób/km²). Inne tereny, m.in. wysokie góry, pustynie Azji Środkowej, daleka Północ, są praktycznie niezaludnione. Największymi miastami Azji są: Bombaj (Mumbaj) (13,0 mln), Karaczi (12,0 mln), Delhi (11,0 mln), Seul (11,0 mln), Szanghaj (10,0 mln), Stambuł (9,5 mln), Dżakarta (9,2 mln), Tokio (8,5 mln), Pekin (7,5 mln), Teheran (7,3 mln), i Bangkok (7,0 mln). Największe zespoły miejskie tworzą: Bombaj (Mumbaj) (20,0 mln), Nowe Delhi (20,0 mln), Seul (16,5 mln), Kalkuta (15,6 mln), Pekin (15,0 mln), Osaka (13,5 mln), Szanghaj (13 mln), Tokio (13 mln).  

LODOWCE Współczesne zlodowacenie Azji zajmuje największe przestrzenie na wyspach arktycznych, w daleko na północ wysuniętych górach Syberii: Byrranga (Tajmyr), Czerskiego, Wierchojańskich (Jakucja), Koriackich (Kamczatka) oraz w wysoko wzniesionych pasmach Azji Centralnej (Karakorum, Himalaje, Hindukusz, Pamir, Tien-szan, Kunlun, Ałtaj) i Zachodniej (Kaukaz). Linia wiecznego śniegu, przebiegająca na wyspach arktycznych na poziomie morza, najwyżej wznosi się w Azji Środkowej, w wysokich pasmach górskich, położonych w skrajnie suchym, kontynentalnym klimacie zwrotnikowym. W Tybecie, w Transhimalajach dochodzi do 6100 m n.p.m. Największe lodowce znajdują się w: Karakorum (Sjaczen – 1189 km², Baltoro – 755 km², Hispar – 622 km²), Pamirze (Fedczenki – 995 km²) i Tien-szanie (Inylczek Południowy – 500 km²).

JEZIORA Największe jeziora występują w północnej, środkowej i zachodniej części Azji, są to – oprócz Morza Kaspijskiego – silnie wysychające obecnie Jezioro Aralskie (ok. 33,6 tys. km²), najgłębszy na świecie Bajkał (powierzchnia 31,5 tys. km²) i częściowo słone jezioro Bałchasz (17–22 tys. km²). Syberia, szczególnie zachodnia, jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych.

RZEKI AZJI Najdłuższymi rzekami Azji są: Jangcy (6380 km), Huang He (4670 km), Amur (4510 km), Mekong (4500 km), Lena (4400 km), Jenisej (4130 km), Ob (4070 km), Indus (3180 km) i Syr-daria (3078 km). Najdłuższą rzeką Azji, stanowiącą dopływ innej rzeki, jest wpadający do Obu Irtysz (4248 km). Największe dorzecza posiadają rzeki syberyjskie: Ob (2975 km²), Jenisej (2580 km²), Lena (2490 km²) i Amur (1855 km). Najwięcej wody do Oceanu Spokojnego odprowadza Jangcy (35 tys. m³/s), największą ilość zawiesiny (2,18 mld t rocznie) niosą Ganges z Brahmaputrą, tworzące u wspólnego ujścia potężną deltę. W środkowej i zachodniej Azji wiele rzek ma charakter okresowy lub epizodyczny. Liczne rzeki, powstające w górach, mają w górnym biegu charakter stały, ale kończą swój bieg w niewielkich bezodpływowych jeziorach (np. Tarym o długości 2030 km) lub wręcz w piaskach pustyń.

NAJWIĘKSZA CZĘŚĆ ŚWIATA   AZJA największa część świata, tworzy z Europą kontynent Eurazji; od Ameryki Pn. oddzielona Cieśn. Beringa, od Afryki — Kanałem Sueskim i M. Czerwonym, od Europy — cieśn. Bosfor i Dardanele; umowna granica lądowa z Europą wzdłuż Uralu i brzegu M. Kaspijskiego; 44,4 mln km2 (z M. Kaspijskim) — ok. 30% pow. lądowej Ziemi; rozciągłość południkowa 8400 km, równoleżnikowa 8590 km; dł. linii brzegowej 62 tys. km; liczne półwyspy (Arabski, Indyjski, Indochiński, Azja Mn.) i wyspy (archip.: Malajski, Filipiński, Japoński). Około 75% pow. A. stanowią góry i wyżyny; w środkowej. części najwyższe na Ziemi góry: Himalaje, z najwyższym szczytem Mount Everestem (8848 m) i Karakorum; wysoko położone wyżyny (Tybetańska, Mongolska) oraz zapadliskowe kotliny (Kaszgarska, Dżungarska) i najgłębsza na Ziemi depresja — M. Martwe (405 m p.p.m.); rozległe niziny na południowo-zachodniej. (Zachodniosyberyjska, Turańska) i w strefie przybrzeżnej (Chińska, Mandżurska, Hindustańska); klimaty od okołobiegunowych na pn. po równikowe na pd., z odmianami monsunowymi na wsch. i pd.; gł. rz.: Jangcy, Huang He i Ob z Irtyszem, jez.: M. Kaspijskie, Aralskie i Bajkał; obszary bezodpływowe zajmują ok. 37% pow.; na pn. tundra i lasy iglaste tajgi, w środkowej. Południowo-zachodniej. części stepy, przechodzące w półpustynie i pustynie na południowozachodnim. lasy monsunowe i równikowe. A. zamieszkuje 3,7 mld (2001) ludności — 60% mieszk. Ziemi, w większości w południowozachodnim. A.; wysoki przyrost naturalny, zwł. w krajach. A. (ok. 30‰ rocznie); w miastach 35% ludności; wielkie aglomeracje miejskie (powyżej 10 mln mieszk.): Seul, Chongqing, Szanghaj, Bombaj, Tokio, Dżakarta, Kalkuta i Pekin; dominuje ludność odmiany żółtej, na pd. i zach. — białej; wielkie cywilizacje (chiń., ind., arab.) i religie (buddyzm, hinduizm, islam).

KRAJE AZJI

AZJA I AZJA MNIEJSZA Azja Azja, największa część świata, tworzy z Europą kontynent Eurazji; od Ameryki Pn. oddzielona Cieśn. Beringa, od Afryki — Kanałem Sueskim i M. Czerwonym, od Europy — cieśn. Bosfor i Dardanele; umowna granica lądowa z Europą wzdłuż Uralu i brzegu M. Kaspijskiego; 44,4 mln km2 (z M. Kaspijskim) — ok. 30% pow. lądowej Ziemi; rozciągłość południkowa 8400 km, równoleżnikowa 8590 Azja Mniejsza Azja Mniejsza, półwysep w Azji, w Turcji, między M. Czarnym, M. Egejskim i M. Śródziemnym; oddzielony od Europy cieśn. Bosfor i Dardanele oraz morzem Marmara; ok. 500 tys. km2; wyżynno-górzysta: Wyż. Anatolijska obrzeżona G. Pontyjskimi i górami Taurus; klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżu śródziemnomorskim, w głębi kontynent.; suche stepy, na wybrzeżach makia, w górach lasy.