Zbigniew Herbert i Mitologia Marta Sztark Oddział Informacji Naukowej Biblioteki Głównej US

Tezeuszem na Kretę... Fot. Marta Sztark

Ucieczka w mit : Ελληνικά Ta ucieczka jest raczej podróżą w mit. Realną podróżą za marzeniem z dziecinnych lat. Herbert podróżował służbowo, chociaż w tamtych czasach mogło to wyglądać na ucieczkę. W latach 60. o wizę w PRL-u było niełatwo, a komfort wojaży pozostawiał wiele do życzenia...

Smok i piastunka Herbert w dzieciństwie – podobnie jak Odyseusz – miał piastunkę. Jej bajkowe opowieści z mitologią niewiele miały wspólnego, ale kiedy w historię wplatała smoka – to już było coś: „Bardzo lubiłem smoki. Budziły we mnie uczucie czułości i braterstwa”. Być może, to smok skłonił Herberta do zgłębienia mitologii, jednak ta, jakiej uczono w szkole napawała go odrazą: „Była bowiem tryumfem antropomorficznej bestii”. Ucieka więc Herbert w mit tak często, jak może; na jawie i we śnie, całymi latami. Zna doskonale mitologię i historię, w twórczości nawiązuje do greki i jasno określa się wobec tradycji – należy do neoklasyków.

Trzy obszary wędrówek Herberta Śladami Etrusków. Śladami Greków. W Średniowiecze i wczesny Renesans (z chwilą, gdy Odrodzenie formułuje swoje hasła, Herbert ucieka – jest wrogiem nowoczesnego humanizmu.)‏

„Ludzi tam ćma i dziewięćdziesiąt miast [. ] „Ludzi tam ćma i dziewięćdziesiąt miast [...]. Największe wśród nich jest miasto Knossos, a królował w nim co dziewięć lat obierany król Minos, wielkiego Dzeusa powiernik”. (Homer)‏ Pałac króla Minosa w Knossos, a raczej to, co po nim zostało, robi wrażenie. Turyści z całego świata odwiedzają to miejsce, by poczuć atmosferę dawnej świetności. Świat greckich bohaterów, mity, przeszłość są żyjącym potrzebne. To nasz świat, tylko trochę dalej, a mity są żywo obecne. Fot. Marta Sztark

„Jest pośrodku ciemnego jak wino morza ziemia nijaka, Kreta, piękna i żyzna, wokół wodą oblana” (Homer)‏ Od słów Homera zaczął Herbert swój, opublikowany pośmiertnie, „Labirynt nad morzem”. Książka ta jest owocem podróży do Grecji. To przez nią, w 1976 r. jego nazwisko trafiło do księgi zapisów cenzury. W „Labiryncie...”doskonale widać proces eksploracji greckiego świata, który odbywa się dwojako: poprzez mit i historię lub opowiadając grecki krajobraz... „Jest to krajobraz wymykający się opisowi(...).Niepodobna znaleźć miejsca, które byłoby choćby w przybliżeniu sumą, syntezą doznań wzrokowych podróżnika(...)– to jest Grecja.” Warto wspomnieć o trzystu zachowanych, greckich szkicownikach Herberta. To najliczniejsza i najdokładniejsza grupa szkicowników.

„Dokąd płynie Dionizos przez morze czerwone jak wino?(...)” Niewiarygodne u Herberta są: Dar zachwytu i przeżywania (wszystko przelane na papier)‏ Dar znajdowania słów i właściwego opisu Podejście emocjonalne, a zarazem intelektualne do sztuki Podejście psychologiczne : ujęcie współczesnego tematu przez użycie klasycznego mitu

„To jest początek tragedii, zwanej oswojeniem” (Z „To jest początek tragedii, zwanej oswojeniem” (Z.Herbert „ Pies infernalny”)‏ Herbert czerpał z antyku inspiracje, często przenosząc problemy współczesności w świat antycznej Grecji. Rewokacja,reinterpretacja, prefiguracja, inkrustacja – to najczęstsze formy funkcjonowania motywów antycznych w literaturze. „Pies infernalny” , to krótka, wzruszająca opowieść o dwunastej, ostatniej i najtrudniejszej pracy Heraklesa : oswojeniu Cerbera. Trzygłowy potwór nabiera ludzkich cech, jest filozofem, w pełni akceptuje nowy stan rzeczy, przywiązuje się do swojego pana i uwielbia dzieci...

Łoże Prokrusta – reinterpretacja mitologiczna Damastes, okrutny olbrzym o przydomku Prokrustes, czyhał na podróżnych z maczugą w dłoni. Napotkanych, zmuszał do położenia się na jednym z dwóch łóżek. Wysokich kierował na krótkie, a gdy jakaś część ciała wystawała – obcinał ją; niskich zaś kładł na długim łożu i siłą rozciągał. Dzielny Tezeusz rozprawił się z nim w podobny sposób. Prokrust Herberta tłumaczy się w ten sposób:”W istocie byłem uczonym reformatorem społecznym moją prawdziwą pasją była antropometria./ wymyśliłem łoże na miarę doskonałego człowieka [...] pragnąłem znieść różnicę między tym co wysokie i niskie”.

Czy Prokrust Herberta jest satyrą na demagogiczne ideologie? Im więcej było zamęczonych przez Prokrusta, tym bardziej był on przekonany o wzniosłości swego celu – postęp wymaga ofiar. Damastes Herberta komentuje swój czyn:”Mam niepłonną nadzieję, że inni podejmą mój trud i dzieło tak śmiało zaczęte doprowadzą do końca”. („Damastes z przydomkiem Prokrustes mówi”)‏ Takich Prokrustów jest dzisiaj i było w historii dziejów wielu. Dzięki konwencji epigramu, Herbert mógł sobie pozwolić na gorzką ironię. Te i inne dzieła Herberta ożywiają naszą wyobraźnię. Jego mitologiczne bóstwa staja się środkiem wyrazu. Podróże, dzięki którym przywołuje mity, są pielgrzymkami do źródeł sztuki. Dzieki antycznej kulturze śródziemnomorskiej, kultura świata współczesnego nieustannie się tworzy.

DZIĘKUJEMY. ZAPRASZAMY NA KOLEJNE SPOTKANIE Z HERBERTEM JUŻ WKRÓTCE! C.D.N. DZIĘKUJEMY. ZAPRASZAMY NA KOLEJNE SPOTKANIE Z HERBERTEM JUŻ WKRÓTCE!