Opracowali: Adam Nolte, Michał Pałyga, Roman Wolf, Bartłomiej Szajca Owady Opracowali: Adam Nolte, Michał Pałyga, Roman Wolf, Bartłomiej Szajca

Gromada owadów (Insecta) Najliczniejsza  a zarazem najbardziej zróżnicowana gromada typu stawonogi.  Owady to najliczniejsza grupa zwierząt , do tej pory odkryto ponad milion gatunków.  Poszczególne gatunki mogą mieć duży wpływ na życie i gospodarkę człowieka (szkodniki, przenoszenie chorób ale także zapylanie roślin, produkty wytwarzane przez owady) W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą: motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Działem zoologii zajmującym się owadami jest entomologia.

Entomologia Dział zoologii zajmujący się owadami. Dawniej używano także terminu owadoznawstwo. Entomologię można podzielić na: Entomologię ogólną, zajmującą się m.in. systematyką, anatomią, morfologią, fizjologią, ekologią, ewolucją owadów, Entomologię stosowaną, zajmującą się badaniem owadów wpływających na działalność ludzką (np. rolnictwo, przemysł drzewny, przechowalnictwo, medycyna), w tym tzw. szkodników

Motyle (Lepidoptera) Jest to rząd owadów, który występuje na wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy. Na świecie żyje około 150 tys. gatunków motyli, z czego w Polsce 3 tys. Motyle mają ciało zbudowane z trzech segmentów - głowa, tułów i odwłok. Ciało jest chronione przez chitynowy oskórek. Motyle przechodzą przeobrażenie zupełne. Długość ich życia, w zależności od gatunku, wynosi od kilku godzin do kilku miesięcy. Do rzędu motyli należą gatunki, które nie odpowiadają typowemu wyglądowi motyli np. przeziernikowate przypominają bardziej osy. Spotykane też formy bezskrzydłe.

Chrząszcze (Coleoptera) Chrząszcze (Coleoptera) to jeden z najliczniejszych rzędów owadów. Do chrząszczy zaliczanych jest ponad 400 tys. gatunków. Występują na całym świecie, z wyjątkiem wód słonych. Gatunki zaliczane do chrząszczy mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne i wszystkożerne. Chrząszcze to owady, które przechodzą przeobrażenie zupełne. Ich cechą charakterystyczną jest aparat gębowy typu gryzącego, który składa się z wargi górnej, dwóch żuwaczek, żuchwy i wargi dolnej. Narządem dotyku są głaszczki. Grube pokrywy, które są przekształconą pierwszą parą skrzydeł, nie biorą udziału w locie. Ze względu na stan wiedzy ciągle są problemy z określeniem systematyki chrząszczy.

Błonkówki, błonkoskrzydłe Rząd owadów z podgromady owadów uskrzydlonych. Błonkówki są rozpowszechnione na całym świecie. Osiągają długość od ok. 0,2 mm do 5 cm. Większość gatunków ma 2 pary, przeważnie przezroczystych, żyłkowanych, skrzydeł, których krawędzie łączą się ze sobą podczas lotu za pomocą szeregu drobnych haczyków. U niektórych skrzydła są zredukowane.

Muchówki (Diptera) Muchówki (Diptera), określane także jako dwuskrzydłe, to rząd owadów zamieszkujący całą kulę ziemską. Cechą charakterystyczną muchówek jest jedna para cienkich i przeźroczystych skrzydeł. Druga para, która uległa uwstecznieniu, występuje jako przezmianki. Występują gatunki pozbawione skrzydeł. Wszystkie muchówki przechodzą przeobrażenie zupełne, a larwy niektórych gatunków są pasożytami. Wiele gatunków muchówek przenosi groźne choroby, inne są szkodnikami upraw. Muchówki są owadami zapylającymi rośliny.

Budowa Ciała

Głowa owada – budowa

Oko złożone owada

Oko owada

Budowa oka złożonego owada

Czułki owada Ważnymi elementami znajdującymi się na głowie są czułki, których kształt jest ważną cechą systematyczną. Są organami czuciowo-węchowymi. Czułek składa się z trzonka, zwrotnika oraz biczyka. Niektóre biczyki zakończone są buławką . Biczyk z reguły jest wieloczłonowy, natomiast trzonek i nóżka jednoczłonowe. Samce mają czułki silniej wykształcone niż samice, podobnie jak owady nocne w stosunku do dziennych.

Budowa czułków Występują podstawowe dwa typy: Czułki członiaste Czułki wiciowe Czułki zaopatrzone są w receptory dotyku, węchu i smaku. Mogą mieć różną budowę w obrębie tego samego gatunku jak i w różnych fazach rozwojowych.

Czułki (antennae)

W zależności od budowy wyróżnia się m.in. czułki: blaszkowate, buławkowate, klamrowe (klamrowate), łuskowate, maczugowate, nitkowate, orzęsione, nagie, Piłkowane czułki u samic Białki Wierzbówki paciorkowate, perełkowate, pierzaste, piłkowane, proste, szczeciniaste, szczecinowate, ząbkowane, załamane. Podwójnie pierzaste czułki u samców Białki wierzbówki

Tułów owada Tułów składa się z trzech segmentów - podobnie jak w przypadku głowy zespolonych, z których każdy ma po jednej parze kończyn. Pierwszym segmentem jest przedtułów, następny to śródtułowie i zatułowie. Każdy segment tułowia składa się z następujących płytek: blaszki grzbietowej, brzusznej oraz dwóch bocznych. Poszczególne pierścienie tułowia są połączone ze sobą za pomocą błony stawowej. Umożliwia ona poruszanie się. Blaszka grzbietowa przedtułowia jest określana jako przedplecze, śródtułowia śródpleczem, a zatułowia zapleczem. W płytkach brzusznych wyróżniamy odpowiednio: przedpiersie, śródpiersie i zapiersie.

Budowa tułowia na przykładzie żagnicy sinej

Odnóża Kroczne Owady posiadają 3 pary odnóży krocznych, przyrośniętych do tułowia. U większości odnóża dzielą się rolą, wielkością oraz posiadają wiele modyfikacji. Części aparatu gębowego takie jak żuwaczki czy szczęki to przekształcone odnóża. Główne typy odnóży : - Kroczne np. Muchy - Grzebne np. Turkuć Podjadek - Pływne np. Pływak Żółtobrzeżek - Skoczne np. Pchły - Bieżne np. Karaczany - Chwytne np. Modliszki

Budowa Odnóża Po raz pierwszy natura obdarzyła zwierzęta odnóżami zginającymi się w stawach. Pazurki i przylgi ułatwiają przemieszczanie się w trudnym terenie oraz zwiększają przyczepność do powierzchni.

Krótki opis poszczególnych modyfikacji odnóży : - Kroczne : pomagają zwiększyć przyczepność do powierzchni - Grzebne : Pomagają kopać w glebie - Pływne : To przystosowanie pozwalające owadom pływać - Skoczne : dzięki nim np. konik polny może skakać - Bieżne : Służą do szybkiego poruszania się, biegania - Chwytne : Owadom mięsożernym służą do chwytania i przytrzymywania ofiary

Aparaty gębowe owadów Aparaty gębowe u owadów są przekształconymi odnóżami znajdującymi się na głowie.

A- aparat gryzący B- aparat gryząco- liżący C- aparat ssący D- aparat kłująco- ssący a- czułki b- oczy lr- warga górna md- żuwaczki mx- szczęki lb- warga dolna

Aparat gryzący Pierwotny typ aparatu gębowego u owadów, inne są jego modyfikacją. Spotykany jest u owadów drapieżnych i roślinożernych. Pozwala im na rozdrobnienie pokarmu. Większość larw owadów posiada ten typ aparatu zanim przekształci się w bardziej wyspecjalizowany.

Aparat gryząco- liżący Pozwalają na rozdrabnianie pokarmu, ale także posiadają języczek służący do wysysania pokarmu płynnego. Występuje u różnych gatunków pszczół i trzmieli.

Aparat ssący Służy do pobierania pokarmu płynnego. Jego głównym elementem jest trąbka ssąca, której długość dochodzi do15 cm. Występuje u motyli.

Aparat Liżący Służy do zlizywania pokarmu strawionego na zewnątrz, dodatkowo filtruje go. Występuje u much.

Aparat kłujący Pozwala na wysysanie płynu z tkanek żywiciela. Zależnie od sposobu odżywiania owada, może pobierać pokarm z tkanek zwierzęcych lub roślinnych.

Skrzydła

Schemat skrzydła u dwuskrzydłych Skrzydło owadów – baldaszkowate, dwuścienne uwypuklenie powłok ciała (fałdy skórne), wzmocnione żyłkami, pokryte czasami włoskami lub łuskami służące owadom jako narząd lotu. Zwłaszcza użyłkowanie skrzydeł lotnych jest bardzo charakterystyczną i ważną cechą wykorzystywaną w systematyce. U pierwotnych i większości obecnie istniejących gatunków występują dwie pary lotnych skrzydeł, na drugim i trzecim segmencie tułowia. Schemat skrzydła u dwuskrzydłych

U niektórych grup systematycznych pierwsza para skrzydeł może ulec sklerotyzacji i pełnić funkcje ochronne, a nie lotne (np. u chrząszczy lub pluskwiaków różnoskrzydłych). U pewnej części owadów przekształceniu uległa druga para skrzydeł. U muchówek uległa ona przekształceniu w przezmianki. Nieliczne gatunki są pierwotnie bezskrzydłe, a inne wtórnie utraciły zdolność lotu.

Przykładowe przemiany skrzydeł u owadów 1. Skrzydła ważek(Odonata)- charakteryzują się bardzo bogatym użyłkowaniem, są długie, jednakowej wielkości lub tylne nieco szersze. 2. U większości prostoskrzydłych (Orthoptera)-1 para skrzydeł wydłużona i schitynizowana, tylna para wachlarzowata błoniasta 3. Pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera)- skrzydła 1 pary są normalnie wykształcone, błoniaste, jednorodne, skrzydeł 2 pary zazwyczaj brak 4. Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera)- wiele jest bezskrzydłych, a inne posiadają skrzydła 1 pary wykształcone jako półpokrywy, a skrzydła 2 pary są błonaste, w spoczynku te skrzydła leżą płasko na odwłoku

5. U wojsiłków (Mecoptera)- skrzydła są siateczkowate, 2 para silnie zredukowana. 6.Chruściki (Trichoptera)- mają skrzydłą błoniaste pokryte włoskami lub łuskami. 7. Skrzydła motyli (Lepidoptera)- skrzydła duże, składane nad ciałem, pokryte dachówkowato ułożonymi łuskami, różnobarwne 8. Muchówki (Diptera)- 1 para skrzydeł błoniasta skąpo użyłkowana, 2 para tworzy przezmianki 9. Chrząszcze (Coleoptera)- przednie skrzydła tworzą pokrywy, 2 para jest błoniasta 10. Błonkówki (Hymenoptera)- skrzydła są błoniaste, przednie większe od tylnych

Ciekawe filmiki http://www.youtube.com/watch?v=kyLOI7HrDpk http://www.youtube.com/watch?v=VcaRSDvWh7Y http://www.youtube.com/watch?v=bNH8Rtlv3T0&feature=related

Źródła http://www.wikipedia.pl [dostęp 24.02.2012] http://www.swiatmakrodotcom.wordpress.com [dostęp 24.02.2012] Owady- budowa zewnętrzna http://www.forum.linum.pl [dostęp 24.02.2012] Stawonogi http://www.robale.pl/ [dostęp 24.02.2012] http://rosliny-i-zwierzeta.pl [dostęp 24.02.2012] www.wikibooks.org [dostęp 24.02.2012] Pszczelarstwo, Biologia Nr Slajdu- link do strony ze zdjęciem: 1, 8, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 31, 32, 33