OCENA EFEKTÓW ZAZIELENIENIA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ prof. dr hab. Edward Majewski dr Adam Wąs Mgr Stefania Czekaj Program Wieloletni IERiGŻ-PIB 2011-2014 „Konkurencyjność polskiej gospodarki żywnościowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej” Warszawa, 13 maja 2013

SCENARIUSZE WPR WG PROPOZYCJI KOMISJI EUROPEJSKIEJ scenariusz dostosowania (adjustment scenario) - kontynuacja obecnej WPR; scenariusz reorientacji (refocus scenario) - ograniczenie zakresu wsparcia finansowego i interwencji rynkowej scenariusz integracji (integration scenario) - podniesienie poziomu trwałości (sustainability) rolnictwa, koncepcja zazielenienia (greening), zmniejszenie znaczenia Filaru II

„GREENING” Obowiązki dla gospodarstw? utrzymanie dotychczasowej powierzchni trwałych użytków zielonych w gospodarstwie ; minimum 3 uprawy w zmianowaniu → udział w strukturze zasiewów pojedynczej rośliny max. 70%, min. 5%; przeznaczenie 7% (5%?) gruntów ornych na powierzchnię ekologicznej kompensacji (Ecological Focus Area)

„GREENING” gospodarstwa < 3 ha (15 ha?) GO zwolnione; obowiązek realizacji tylko działań dotyczących konkretnego gospodarstwa; gospodarstwa ekologiczne i na obszarach Natura 2000 automatycznie uprawnione do płatności „zielonej”.

EFEKTY ZAZIELENIENIA WG MODELU FARM-OPTY (wyniki na 2014 rok wg oryginalnej propozycji KE)

WPŁYW ZAZIELENIENIA NA POZIOM DOCHODU ROLNICZEGO W ZBIOROWOŚCI GOSPODARSTW Z PRÓBY FADN (2/4) Typy gospodarstw Kontynuacja_2014   GREEN_2014 GREEN -30%_ 2014 Wartość zł Kontynu-acja = 100 Różnica p.p. Według typów produkcyjnych  OGÓŁEM 91383 100 -3,8 -9,0 Zbożowe 168 817 -6,5 -12,2 Roślinne 97 162 -6,9 -10,3 Bydlęce 59 794 -3,7 Trzodowe 186 962 -1,6 -3,9 Mieszane 63 308 -3,1 -9,5

WPŁYW ZAZIELENIENIA NA POZIOM DOCHODU ROLNICZEGO W ZBIOROWOŚCI GOSPODARSTW Z PRÓBY FADN (2/4) Typy gospodarstw Kontynuacja_2014   GREEN_2014 GREEN -30%_ 2014 Wartość zł Kontynu-acja = 100 Różnica p.p. Według wielkości ekonomicznej  Małe 22 660 100 -4,2 -12,4 Średnie 67 983 -10,9 Duże 258 307 -3,6 -7,4 Według jakości gleb  Dobre 168 185 -8,9 -10,5 137 015 -3,5 -7,9 Słabe 53 467 -3,2 -11,1

Zbożowe, duże, dobre gleby Monokultura WPŁYW ZAZIELENIENIA NA POZIOM DOCHODU ROLNICZEGO W ZBIOROWOŚCI GOSPODARSTW Z PRÓBY FADN (3/4) Typy gospodarstw Kontynuacja_2014   GREEN_2014 GREEN -30%_ 2014 Wartość zł Kontynu-acja = 100 Różnica p.p. Według stopnia dostosowania  D+E (11%) 59 980 100 -0,7 -0,1 D (79%) 96 038 -3,7 -9,4 50/50 (4%) 112 614 -5,1 -8,2 Główna (4%) 91 661 -4,5 -9,5 MONO (2%) 115 830 -13,7 -8,7 Zbożowe, duże, dobre gleby Monokultura 165 493 -23,3 -11,3

ZMIANY W STRUKTURZE ZASIEWÓW W ROZWIĄZANIACH MODELOWYCH (średnio) Uprawy Kontynuacja_2014   GREEN_2014 Powierzchnia [ha] % Różnica p.p. Pszenica 6,34 21,5 -1,2 Pozostałe zboża 14,18 48,2 -3,6 Zboża razem 20,52 69,7 -4,9 Strączkowe 0,39 1,3 -0,1 Rzepak 3,37 11,4 -0,7 Inne uprawy 4,87 16,6 EFA 0,27 0,9 +6,4

EFEKTY ZAZIELENIENIA W LITERATURZE

Koszty zazielenienia w 2020 roku – 33€/ha A. Matthews/DG AGRI Impact Assessment (2011) Koszty zazielenienia w 2020 roku – 33€/ha Wzrost cen – pszenica, buraki cukrowe – 3%, jęczmień – 12% Spadek dochodu rolniczego – 2% Komisja Europejska (2011) - … ma zapewnić korzyści środowiskowe poprzez zatrzymanie węgla w glebie, ochronę gatunkową na trwałych użytkach, ochronę wód oraz ochronę poprzez powierzchnię ekologicznej kompensacji, poprawę zdolności regeneracyjnych ekosystemów poprzez dywersyfikację upraw. H. Westhoek i in. (2012) - minimalny efekt środowiskowy – pełne dostosowanie do wymogów zazielenienia dotyczy jedynie 2% powierzchni UR w Unii Europejskiej Friends of the Earth (2011) - Dywersyfikacja upraw nie zapewnia takich efektów, jak zmianowanie.

EFEKTY ZAZIELENIENIA WG MODELU CAPRI

ZMIANA POWIERZCHNI EFA (W P.P. GO) Źródło: Wąs A., Zawalińska K., Britz W., Impact of ‘greening’ the Common Agricultural Policy on agriculture in selected Baltic States, ….

ZMIANA DOCHODÓW I DOTACJI (2020) Źródło: Wąs A., Zawalińska K., Britz W., Impact of ‘greening’ the Common Agricultural Policy on agriculture in selected Baltic States, ….

KONSEKWENCJE ZAZIELENIENIA WPR DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Wymóg dywersyfikacji upraw – mało dotkliwy, za wyjątkiem gospodarstw z silnie uproszczoną strukturą produkcji; Wyłączenie gruntów na powierzchnię ekologicznej kompensacji - główny czynnik spadku dochodu rolniczego Produkcja rolnicza – kilkuprocentowa redukcja (2014), w długim okresie prawdopodobny wzrost intensywności produkcji Dochody rolnicze – przeciętnie o około 3% niższe (2014), możliwy wzrost cen [złagodzenie wymogów zazielenienia znacząco zredukuje negatywne skutki produkcyjne i ekonomiczne, za wyjątkiem niektórych typów gospodarstw]

CZY ZAZIELENIENIE JEST POTRZEBNE? Koncepcja zazielenienia → kontrowersyjna nie dość silnie akcentuje cele środowiskowe; nakłada zbyt restrykcyjne ograniczenia ingerujące w organizację gospodarstw rolniczych; brak argumentów na długookresowe korzyści środowiskowe; wyłączenie z produkcji gleb dobrej jakości, jednocześnie wprowadzanie intensywnych upraw na gorsze stanowiska na glebach średniej i niskiej jakości. mało uzasadnione restrykcje w szczególnych przypadkach (np. bogata infrastruktura przyrodnicza, grupowe rotacje upraw); czy nie wystarczyłoby „cross compliance” i wykorzystanie II Filaru (np. promocja pasów buforowych, pasów zadrzewień na terenach zagrożonych erozją wietrzną, itp.)

POLITYCZNE I EKONOMICZNE EFEKTY ZAZIELENIENIA Legitymizacja płatności – być może wystarczająca Konkurencyjność rolnictwa UE – osłabiona Wyniki ekonomiczne – przeciętnie mało istotne różnice Wzrost kosztów (w tym: transakcyjne) – ponosi konsument i podatnik

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!

PRODUKCJA NAJWAŻNIEJSZYCH PŁODÓW ROLNYCH - PRZECIĘTNIE NA GOSPODARSTWO BASELINE_2014 GREEN_2014 GREEN_ZB_2014 Produkcja w tonach Produkcja w tonach Baseline =100 Baseline =100 Pszenica 34,01 32,01 94 33,12 97 Jęczmień 13,22 12,08 91 9,15 69 Pszenżyto 16,80 15,76 14,83 88 Żyto 7,20 6,71 93 4,74 66 Owies i inne 13,43 12,32 92 10,29 77 Kukurydza 7,41 6,82 6,77 Strączkowe 0,92 0,85 3,80 415 Rzepak 10,97 10,27 11,78 107 Źródło: Czekaj S., Majewski E., Wąs A. [in:] Dopłaty bezpośrednie i dotacje budżetowe a finanse oraz funkcjonowanie gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych, red. Jacek Kulawik, IERiGŻ, Warszawa 2012.

Udział dopłat bezpośrednich w dochodzie STRUKTURA UPRAW I ZMIANY W DOCHODZIE ROLNICZYM W POPULACJI GOSPODARSTW REPREZENTOWANYCH PRZEZ ANALIZOWANE GOSPODARSTWA Z PRÓBY FADN BASELINE_2014 GREEN_2014 GREEN_ZB_2014 GREEN_(-30%) [ha/gosp] udział [%] Pszenica 2.41 17.4% 2.29 16.5% 2.34 16.9% Pozostałe zboża 7.85 56.7% 7.24 52.3% 6.04 43.7% Zboża razem 10.25 74.1% 9.53 68.8% 8.38 60.6% Strączkowe 0.20 1.5% 0.19 1.4% 0.83 6.0% Rzepak 0.77 5.5% 1.12 8.1% Inne uprawy 2.39 17.3% 2.33 16.8% EFA 0.17 1.2% 1.03 7.5% 1.10 7.9% [zł/gosp] Udział dopłat bezpośrednich w dochodzie 14,739 36.4% 37.7% 37.6% 10,602 29.1% Dochód rolniczy 40,485 100% 39,078 96,5% 39,216 96,9% 36,389 89,9% Źródło: Czekaj S., Majewski E., Wąs A. [in:] Dopłaty bezpośrednie i dotacje budżetowe a finanse oraz funkcjonowanie gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych, red. Jacek Kulawik, IERiGŻ, Warszawa 2012.

PRODUKCJA PODSTAWOWYCH PŁODÓW ROLNYCH W TONACH NA GOSPODARSTWO W KRAJU BASELINE 2014 GREEN_2014 (Baseline =100) GREEN_ZB_2014 (Baseline =100) Pszenica 11,81 11,18 95% 11,49 97% Jęczmień 5,86 5,35 91% 3,96 68% Pszenżyto 8,42 7,87 93% 7,07 84% Żyto 3,78 3,52 2,49 66% Owies i inne 8,96 8,21 92% 7,33 82% Kukurydza 1,61 1,49 Strączkowe 0,44 0,42 1,85 417% Rzepak 2,62 2,43 3,40 130% Źródło: Czekaj S., Majewski E., Wąs A. [in:] Dopłaty bezpośrednie i dotacje budżetowe a finanse oraz funkcjonowanie gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych, red. Jacek Kulawik, IERiGŻ, Warszawa 2012.

ZMIANY STRUKTURY ZASIEWÓW (W P.P. GO)   Dania Finlandia Szwecja Estonia Litwa Łotwa Polska Zboża -0.79 -0.33 0.62 -4.45 -3.7 -0.26 -1.85 Pszenica -0.66 -0.19 0.2 -1.21 -1.12 -0.49 -0.5 Żyto i mieszanki 0.24 0.07 -1.91 -0.91 0.1 -0.38 Jęczmień -0.63 -0.42 0.12 -1.06 -1.08 0.05 Owies 0.19 0.06 0.14 -0.29 0.04 -0.32 Kukurydza na ziarno  - 0.01 -0.02 -0.06 Pozostałe zboża 0.09 -0.01 -0.28 0.03 Rośliny oleiste 0.08 -0.03 Strączkowe 0.02 -0.35 Ziemniaki Buraki cukrowe Rośliny paszowe -0.75 -0.78 -2.04 0.3 0.45 1.13 0.84 EFA 1.18 1.23 1.39 5.04 5 0.35 1.94 Źródło: Wąs A., Zawalińska K., Britz W., Impact of ‘greening’ the Common Agricultural Policy on agriculture in selected Baltic States, ….

ZMIANY W POGŁOWIU ZWIERZĄT I POWIERZCHNI ROŚLIN PASZOWYCH   Dania Finlandia Szwecja Estonia Litwa Łotwa Polska Zboża [% powierzchni] -1.16 -1.02 1.32 -6.32 -8.86 -1.42 -3.21 Paszowe [% powierzchni] -1.87 -3.09 -4.04 0.8 -0.18 0.51 2.09 Krowy mleczne [% pogłowia] -0.085 -0.075 -0.41 -0.36 -0.31 -0.13 -0.135 Bydło mięsne [% pogłowia] -0.76 -0.97 -0.79 -3.71 -0.96 -0.98 0.16 Tuczniki [% pogłowia] 0.23 0.22 -2.37 -0.21 -0.59 -0.42 Trzoda hodowlana [% pogłowia] 0.41 -0.16 -2.25 -0.3 -1.14 Poultry fattening [% of heads] 0.02 -0.01 0.05 -1.17 -1.22 -0.23 Źródło: Wąs A., Zawalińska K., Britz W., Impact of ‘greening’ the Common Agricultural Policy on agriculture in selected Baltic States, ….

PODSUMOWANIE W pierwszym roku wdrożenia zreformowanej WPR nastąpiłoby zmniejszenie dochodów rolniczych o około 3 – 4 punkty procentowe w stosunku do scenariusza bez zmian polityki rolnej (Baseline). Skutek przede wszystkim wyłączenia części gruntów ornych na potrzeby stworzenia powierzchni ekologicznej kompensacji oraz zmian w strukturze zasiewów, niezbędnych dla spełnienia warunku dywersyfikacji upraw.