Etapy procesu badawczego

Schemat procesu badawczego określany jest mianem algorytmu Schemat procesu badawczego określany jest mianem algorytmu. Każde badani empiryczne musi uwzględniać wszystkie główne etapy algorytmu. Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest sformułowanie problemu – pytania lub zbioru pytań. Można mówić o następujących przesłankach problemu badawczego: - poznawczo-naukowych – motywy oparte o ciekawość, która jest kierowana na sytuację problemową o charakterze wewnątrznaukowym; - praktyczno-społeczną – potrzeba zrozumienia świata, po to aby go zmienić zgodnie z ludzkimi potrzebami. Ten typ działań wywiera konsekwencje socjotechniczne (skuteczne przekształcanie rzeczywistości) lub ideologiczno- propagandowe (mogą dotyczyć wyników fałszywych).

Co to jest problem badawczy? Trzy cele badań: Eksploracja (zaspokojenie ciekawości; zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań; wypracowanie metod do dalszych badań), Opis (trafniejszy i rzetelniejszy – bowiem naukowy – niż zwykły), Wyjaśnianie (badania tego typu dostarczają odpowiedzi na pytanie „dlaczego?”)

Wielkie pytania nauki Co się dzieje? Jak (gdzie, kiedy) to się dzieje? Dlaczego dzieje się tak a nie inaczej? Jakie ma to konsekwencje? Pierwsze wpisuje się w eksplorację, drugie w opis, trzecie oraz czwarte w wyjaśnianie. JEST TO PODZIAŁ WYŁĄCZNIE UMOWNY – większość badań zawiera elementy wszystkich trzech celów badań naukowych.

I. Wstępne sformułowanie problemu Najczęściej problem jest zdefiniowany pytaniem. Aby pytanie spełniało kryteria definiowania problemu naukowego: - musi dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy - powinno być wyrażone w języku naukowym - powinno być tak sformułowane, aby było wiadomo, jakie czynności należy podjąć aby sensownie poszukiwać odpowiedzi Charakter i zakres problematyki badawczej wyznaczają: - obiektywna rzeczywistość - dotychczasowa wiedza o tej rzeczywistości - metody badań rzeczywistości Przystępując do badań należy określić: 1. forma pytań (czy?, jak?, dlaczego?) 2. w jakim celu podejmuje się badania 3. czy w rozwiązaniu problemu należy odwołać się do nowych faktów, czy wystarczy opracowana już literatura 4. czy wystarczy aparat pojęciowy danej dyscypliny, czy należy odwołać się do pojęć innych nauk, bądź tworzyć nowe pojęcia

Kiedy temat jest wybrany Wstępne sformułowanie tematu wymaga, aby badacz określił także doniosłość poznawczą i praktyczną realizowanych przez siebie badań. Nauka nie jest „sztuką dla sztuki” – eksploracja, opis i wyjaśnianie rzeczywistości społecznej winno nieść ze sobą pewien ładunek praktyczności.

II. Eksplikacja (szczegółowa analiza) problematyki badawczej 1. Wyjaśnienie oraz uszczegółowienie problematyki badawczej: Chodzi o: - wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających wyłącznie terminy proste, zrozumiałe, jednoznaczne - uznanie powiązań tematu będącego przedmiotem wyjaśniania z tematami pokrewnymi i nadrzędnymi W trakcie wyjaśniania i uszczegóławiania pojęć pojawia się często konieczność: - przeformułowania tematu (gdy mamy pojęcia zbyt ogólne) - zawężenia tematu (gdy pojęcia szczegółowe nie pokrywają się całkowicie z pojęciami wyjaśnianymi) Konieczna jest również selekcja pytań i problemów naukowych, pod katem trzech kryteriów; - teoretyczne – wybiera się pytania najistotniejsze, centralne, umożliwiające formułowanie precyzyjnych i najmocniejszych hipotez - metodologicznie – wybiera się pytania, na które można udzielić odpowiedzi w oparciu o wyniki badań Techniczno-organizacyjne (chodzi o „kasę”).

Jaka jest praktyka? Warto znać literaturę przedmiotu – co i jak inni napisali na temat, którego chcemy się podjąć. Wyróżnia się oczywiście dwie procedury – od empirii do teorii oraz od teorii do empirii, ale w praktyce sprowadza się to do dążenia do weryfikacji modelu teoretycznego w rzeczywistości. Należy więc problem badawczy w pierwszej kolejności rozpoznać w literaturze! Ogromne znaczenie ma decyzja co do wyboru paradygmatu teoretycznego – bowiem to właśnie podstawy teoretyczne narzucają propozycje odpowiedzi na stawiane pytania.

Praktyka – c.d. W praktyce zawężenie tematu (problemu badawczego) odbywa się na zasadzie postawienia możliwie dużej liczby pytań problemowych, których struktura wynika z przyjętych założeń teoretycznych, jednocześnie narzucając pewien sposób opracowania problemu, sposób poznania i wyjaśniania (model heurystyczny). Skoro mowa o strukturze pytań problemowych, to winny one być uporządkowane od najbardziej ogólnych do szczegółowych, z uwzględnieniem bloków poświęconych poszczególnym elementom problemu badawczego (to ułatwia także konstruowanie narzędzia). Uwaga techniczna – podmiotem w pytaniach problemowych jest zawsze badana populacja (podmiot zbiorowy).

II. Eksplikacja (szczegółowa analiza) problematyki badawczej 2. Wybór i uzasadnienie hipotez badawczych Hipoteza to propozycja twierdzenia naukowego. Jest więc odpowiedzią na pytania badawcze zawarte w problematyce badawczej. Nie jest ważne skąd bierze się hipoteza ale jak ją zweryfikować (ocenić jej prawdziwość lub fałszywość). Hipotezy powinny spełniać wymogi: - odnosić się jednoznacznie do problematyki badań - posiadać uzasadnienie (odwołanie do wiedzy teoretycznej lub empirycznej z danej problematyki) - podawać warunki sprawdzalności - być weryfikowalna!

III. Operacjonalizacja problematyki badawczej Polega na wyrażaniu pojęć i terminów w kategoriach operacyjnych, tzn. mających sens empiryczny lub zawierających czynności, które należy wykonać aby poznać opisywane zjawisko. Przełożenie języka pojęć (j. teoretycznego) na język zmiennych (j. empiryczny) Operacjonalizacja często wiąże się z koniecznością zawężenia pojęć. Operacjonalizacja to: 1. dobór zmiennych i wskaźników 2. wybór zbiorowości, w których będą realizowane badania 3. wybór metod i technik badawczych Należy tu uwzględnić: -czy problematyka może być poznana przy pomocy materiałów źródłowych - czy nie istnieją przeszkody zastosowania jakiejś techniki - czy możliwe jest zastosowanie bardziej złożonych, dających bogatszy materiał, technik - czy badania będą prowadzone 1 raz, czy będzie jedna metoda czy kilka 4. Wybór bazy źródłowej Czy odwołać się do informacji istniejących, tj. źródeł zastanych 5. Wybór zasad i technik analizy badań

Co to jest zmienna i wskaźnik? Zmienną może być każda cecha, która może przyjąć co najmniej dwie wartości; wyróżnia się zmienne niezalene i zależne Wskaźnikiem nazwać można takie obserwowalne zjawiska, których wystąpienie, zgodnie z przyjętymi definicjami operacyjnymi i określonymi zasadami pomiaru, w sposób jednoznaczny świadczy, że dana zmienna przyjmuje określoną wartość.

Wskaźniki Najczęściej za wskaźniki przyjmuje się: 1. zachowania ludzkie – rozumiane przez pryzmat współczynnika humanistycznego, czyli interesuje badacza przebieg zachowań fizykalnych ale również ich znaczenie 2. wypowiedzi należy pamiętać, że pomiędzy tym co się dowiedzieliśmy, a tym jak było naprawdę mogą istnieć duże rozbieżności, które wynikają z: fizycznych zniekształceń przekazu rozbieżności znaczeniowych między badanym i badaczem nieszczerość sytuacja rozmowy 3. pozatreściowe elementy rozmowy, np. akcent, słownictwo 4. zachowania o wyraźnie społecznie i kulturowo określonej funkcji komunikacyjnej – różne gesty, postawy, zachowania 5. przedmioty materialne

Po co jest operacjonalizacja? BEZ OPERACJONALIZACJI NIE MA MOWY O NAUKOWYM BADANIU. BEZ OPERACJONALIZACJI WNIOSKI I UOGÓLNIENIA SĄ NIEUZASADNIONE I NIEDOZWOLONE. BEZ OPERACJONALIZACJI CZĘŚĆ TEORETYCZNA NIE JEST POWIĄZANA Z PROCEDURAMI BADAWCZYMI.

Po co jest operacjonalizacja? Eksplikacja problematyki badawczej to „uściślenie i udoskonalenie abstrakcyjnych pojęć”, wręcz skonstruowanie modelu heurystycznego. Operacjonalizacja to opracowanie „konkretnych procedur badawczych (operacji), które pozwolą na dokonanie empirycznych obserwacji” i weryfikację opracowanego modelu heurystycznego. Zatem, operacjonalizacja to nic innego, jak przygotowanie się do przeprowadzenia pomiaru. Pomiar to procedura przyporządkowania, zgodnie z określonymi zasadami, wartości liczbowych (cyfr lub innych symboli) właściwościom empirycznym (zmiennym, cechom).

kilka uwag o pomiarze KAŻDY POMIAR NACECHOWANY JEST BŁĘDEM!!! Wyróżnia się cztery poziomy pomiaru: Nominalny Porządkowy Interwałowy Ilorazowy Poziomy te charakteryzują się inkluzywnością i różnym stopniem złożoności uzyskanych wyników.

Rzetelność i trafność pomiaru W każdym pomiarze powinna być zachowana równowaga pomiędzy rzetelnością i trafnością. Rzetelność to nic innego jak zgodność. Pomiar za każdym razem powinien dawać względnie te same wyniki (pomiar jednego zjawiska). Trafność z kolei odnosi się do zakresu adekwatnego odzwierciedlenia problemu.

Uwagi końcowe Badacz/ka w toku operacjonalizacji musi być zatem świadomy/a: Błędu cechującego jego/jej pomiar, Poziomów, na jakich decyduje się dokonać pomiaru (ich zalet i ograniczeń), Problemu równowagi pomiędzy rzetelnością i trafnością pomiaru, Abstrakcyjności pojęć teoretycznych i swoistej umowności odzwierciedlających je zmiennych.

IV. Przygotowanie narzędzi badawczych Narzędzie ma służyć do realizacji określonego celu, więc musimy znać cel! Do narzędzi zaliczamy; - kwestionariusze (wywiadu, ankiety, obserwacji) - schematy i klucze kategoryzacyjne (w analizie treści, dokumentów) - instrukcje i schematy umożliwiające gromadzenie informacji - testy - urządzenia techniczne Narzędzia: - umożliwiają zebranie potrzebnych informacji - jest najbardziej szczegółowym przełożeniem problematyki badanej na język pytań i problemów Podstawowym i jedynym kryterium wyznaczającym ilość pytań kwestionariusza i ich zakresu jest problematyka badawcza. Należy przy każdym pytaniu zastanowić się: - dlaczego, po co zadaje się takie pytanie - dlaczego jest ono tak sformułowane - czego pytanie dotyczy - jaką odpowiedź można przypuszczalnie uzyskać - dlaczego pytanie zostało umieszczone w tym miejscu kwestionariusza - jak dokonać analizy odpowiedzi

V. Pilotaż badań Pełni 3 funkcje: 1. sprawdzenia problemu badawczego, a zwłaszcza eksplikacji i operacjonalizacji problemu (daje nam pewność, czy problem w ogóle istnieje) 2. Sprawdzenie technik i narzędzi badawczych (eliminuje pytanie bez odpowiedzi, sprawdza poprawność pytań, zamyka niektóre pytania otwarte, ocenia wiarygodność odpowiedzi, ocenia zrozumiałość pytań, określa czas trwania realizacji badania) 3. Sprawdza techniczno-operacyjne założenia badań. Pilotaż powinien być przeprowadzony w tej samej zbiorowości , w której będą badania zasadnicze – wśród ok. 5% wylosowanej próby.

VI. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniu) O wielkości i liczebności próby decyduje: - wielkość badanej zbiorowości - stopień jednorodności tej zbiorowości - oczekiwana dokładność wyników - dopuszczalny stopień błędu - ilość i charakter zmiennych występujących w badaniu - stosowana metoda i technika badań Dobór próby może być dokonany dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu badań. Uwagi: - dobór próby powinien być dokonywany ze względu na przyjęte zmienne niezależne zawarte w hipotezach - w przypadku niektórych badań nie musimy rozważać problemu reprezentatywności (np. studium przypadku, metody badań jakościowych) - dobór próby jest konsekwencja przyjętego typu badań

VII. Realizacja badania empirycznego: To etap gromadzenia danych empirycznych, często pobyt w terenie Przeszkodami i opóźnieniami realizacji mogą być: - nieodpowiedni okres (urlop, natężenie prac) - zła organizacja badań, głównie dotyczy to badań grupowych - jakieś fakty, których nie można było przewidzieć.

VIII. weryfikacja zebranego materiału empirycznego Weryfikacja wstępna polega na: - poznaniu stopnia realizacji próby -poznaniu kierunków zniekształceń - eliminacja materiałów niepełnych i nieprawidłowych -ustalenie problemów, które wystąpiły, nieprawidłowości, luk - ocena stopnia istotności materiału Weryfikacja pogłębiona – ocena stopnia wiarygodności materiału empirycznego i oszacowanie charakteru zniekształceń, ich wielkości i kierunku

IX. Wstępne grupowanie materiału surowego Polega na łączeniu jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy oraz na przypisywaniu tym klasom nazw bądź symboli cyfrowych

X. Analiza materiału empirycznego To etap konfrontacji materiału z hipotezami i pytaniami szczegółowymi. Analiza może mieć charakter jakościowy lub ilościowy(jakościowy opisy, typologie; ilościowy analiza jednozmiennowa, dwyzmiennowa, wielozmiennowa, czynnikowa, indeksowanie, regresja, itd.)

XI. Testowanie hipotez i uogólnienie wyników badań Polega na weryfikacji hipotez, wnioskowaniu siły i kierunku zależności między analizowanymi cechami

XII. Pisanie końcowego raportu z badań Charakter raportu zależy od jego celu. Może to być surowy tekst podający jedynie wyniki badań lub tekst bardzo rozbudowany z analizą i wnioskowaniem. Trzeba zawrzeć odpowiedzi: - które pytania uzyskały odpowiedzi - które trzeba przeformułować - które hipotezy sprawdzono - jaki jest poziom argumentów obalających i potwierdzających hipotezy - jakie nowe ważne fakty poznano - jakie pojawiły się nowe pytania i wątpliwości.