Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. „Gdyby każdy miał to samo, nikt nikomu nie byłby potrzebny” ks. Jan Twardowski

Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Kim jest uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ? Do grupy takiej zaliczamy wszystkie dzieci, które wykazują specyficzne problemy w uczeniu się. Coraz częściej rodziców, pedagogów i nauczycieli niepokoją dzieci, które z opóźnieniem i trudem opanowują podstawowe umiejętności prawidłowego czytania i pisania, a co za tym idzie – uczenia się. Problem dotyka wszystkich rodzajów szkół i każdego etapu nauczania. To, że istnieje dużą rozbieżność w przyswajaniu wiedzy wśród dzieci rozpoczynających naukę, zależy między innymi od: ogólnego opóźnienia dojrzałości emocjonalnej dziecka do podjęcia nauki; zaniedbania środowiskowego; wad wzroku i słuchu, których dotąd nie wykryto; wad logopedycznych; błędów dydaktycznych kolejnych placówek oświatowych, dysleksji rozwojowej.

Klasyfikacja uczniów Wśród uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi dosyć dużą grupę stanowią uczniowie z dysleksją rozwojową. Drugą grupę uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych stanowią dzieci, u których braki wynikły z zaniedbania środowiskowego, błędów dydaktycznych lub wad wzroku i słuchu. Kolejną grupą są uczniowie wymagający tak zwanego kształcenia specjalnego, to jest dzieci z upośledzeniem umysłowym. Upośledzenie umysłowe może mieć różne stopnie nasilenia, a wyznaczenie granic między nimi nie jest sprawą łatwą. Jego stopień określany jest za pomocą ilorazu inteligencji. Światowa Organizacja Zdrowia wyróżnia cztery stopnie upośledzenia umysłowego: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki.

UCZEŃ DYSLEKTYCZY Jak postępować z dyslektykiem – praca z dzieckiem dyslektycznym. 1. Unikać głośnego odpytywania z czytania przy całej klasie. 2. Ograniczać czytanie obszernych lektur do rozdziałów istotnych 3. Kontrolować stopień zrozumienia samodzielnie przeczytanych przez ucznia poleceń, szczególnie podczas sprawdzianów. 4. Ze względu na wolne tempo czytania lub/i pisania zmniejszyć ilość zadań (poleceń) do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie lub wydłużyć czas pracy dziecka. 5. Ograniczać teksty do czytania i pisania na lekcji do niezbędnych notatek, których nie ma w podręczniku. 6. Pisemne sprawdziany powinny ograniczać się do sprawdzanych wiadomości, wskazane jest, zatem stosowanie testów wyboru, zdań niedokończonych, tekstów z lukami. 7. Wskazane jest preferowanie wypowiedzi ustnych. Sprawdzanie wiadomości powinno odbywać się często i dotyczyć krótszych partii materiału. Pytania kierowane do ucznia powinny być precyzyjne,

UCZEŃ DYSLEKTYCZY 8. W przedmiotach ścisłych podczas wykonywania ścisłych operacji wymagających wielokrotnych przekształceń, należy umożliwić dziecku ustne skomentowanie wykonywanych działań. 9. Unikać wyrywania do odpowiedzi. Jeśli to możliwe uprzedzić ucznia (na przerwie lub na początku lekcji), że będzie dzisiaj pytany.. 10. Dobrze jest posadzić dziecko blisko nauczyciela, dzięki temu zwiększy się jego koncentracja uwagi. 11. Złagodzić kryteria wymagań z języków obcych. Uczeń mający problemy z opanowaniem ojczystego języka prawie zawsze ma trudności z mówieniem, rozumieniem, czytaniem i pisaniem w języku obcym. 12. Podczas oceny prac pisemnych nie uwzględniać poprawności ortograficznej lub oceniać ją opisowo. Należałoby pozwolić uczniom na korzystanie ze słowników ortograficznych podczas pisania wypracowań, prac klasowych. 13. W przypadku ucznia z dysgrafią wskazane jest akceptowanie pisma drukowanego, pisma na maszynie, komputerze, zwłaszcza prac obszernych (wypracowań, referatów).

UCZEŃ ZANIEDBANY Dla takich dzieci przewidziane są zespoły dydaktyczno – wyrównawcze. Mają one pomóc w osiągnięciu wymaganych umiejętności dla określonych zajęć edukacyjnych, a wynikających z podstawy programowej. Zajęcia takie prowadzi nauczyciel danego przedmiotu, a liczba uczestników nie może przekraczać ośmiu. W takim wypadku nauczyciel sam ustala zakres działań, mając rozeznanie w potrzebach edukacyjnych swoich uczniów. Najlepsze rezultaty daje wspólne ustalanie i realizowanie rewalidacji przez nauczyciela i rodziców. Uzależnione są one od typu wady, jakie dziecko posiada oraz stopnia zaległości. Dziecko bierze udział w zajęciach zespołu do momentu wyrównania opóźnień. Istotną też sprawą jest stworzenie dziecku takich warunków, aby w jego psychice tkwiło poczucie prawidłowo wypełnianego obowiązku szkolnego oraz rozwijanie takich zainteresowań i uzdolnień, które pozwoliłyby mu w przyszłości na wykonanie pracy stosownej do rodzaju schorzenia.

UCZEŃ UPOŚLEDZONY Pracując z dzieckiem upośledzonym w szkole normalnej należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach: poznaj dziecko i jego środowisko; często kontaktuj się z jego rodzicami; bądź uważny, zwracaj uwagę na rodzaje zachowań i ich przyczyny; każdego ucznia traktuj indywidualnie – nie spiesz się; przekazuj wiadomości przystępnym językiem; stopniuj trudności; często chwal, ale licz się ze słowami; nie rób za niego tego, co może zrobić sam; systematycznie sprawdzaj opanowane umiejętności; dobieraj umiejętnie metody pracy.

1. SALA LEKCYJNA Sala lekcyjna powinna zostać wyposażona w dodatkowe, stałe pomoce dydaktyczne, które ułatwią uczniowi trudną naukę czytania. Oddzielna tablica, na której będą na stałe: - nakrywki do modeli wyrazów; - obrazki z podpisami; - sylaby do układania wyrazów; - wyrazy do czytania. Alfabet ruchomy dostępny dla dzieci. Zestawy obrazków. Obrazki z modelami wyrazów do kolorowania sylab i głosek. Suwaki sylabowe do tworzenia i czytania wyrazów. Etykiety nazw naklejone na przedmioty i meble znajdujące się w sali lekcyjnej. Alfabet nad tablicą z wyróżnionymi samogłoskami. Malowanki i zestawy szlaczków. Kącik prac graficznych.

2. PRZYKŁADY ĆWICZEŃ Codzienne głoskowanie i sylabowanie jako stały element lekcji. Stała zasada podziału wyrazów np. wyklaskiwanie – podział na sylaby, liczenie na palcach – podział na głoski. Częste stosowanie „zaszyfrowanych” wiadomości: - mówienie sylabami, głoskami - rozsypanki literowe, zamiana 1 – 2 liter w wyrazach, opuszczanie i dopisywanie liter w wyrazach, przestawianie - opuszczanie i dodawanie sylab, rozsypanki sylabowe i wyrazowe - zamiana kolejności wyrazów w zdaniach, dodawanie wyrazów nie pasujących do zdania, rozsypanki zdaniowe - częste stosowanie rebusów i krzyżówek - systematyczne przypominanie samogłosek i zaznaczanie ich kolorem czerwonym w wyrazach - stosowanie gier i zabaw zachęcających do głoskowania np. „Koło fortuny” Włączenie ćwiczeń rozwijających aparat mowy: - ćwiczenia warg i języka : wysuwanie i chowanie, naśladowanie jedzenia, mlaskanie i kląskanie językiem itp. - wypowiadanie dźwięków naśladowczych: szum, syk, warkot, głosy zwierząt itp. - dbanie o prawidłową wymowę głosek

3. ĆWICZENIA NAUKI CZYTANIA W czasie nauki czytania na terenie klasy należy zwrócić uwagę na pewne reguły, które ułatwią uczniowi tę czynność. Skrócić tekst, uprościć wyrazy i zdania: - tekst napisać sylabami cały lub wybrane wyrazy - zwiększyć czcionkę - zaznaczyć fragmenty tekstu do analizy na lekcji - ilustrować tekst w celu lepszego zrozumienia Często stosować do czytania wiersze, ponieważ rymy ułatwiają czytanie. Wykorzystywać do czytania dodatkowe zestawy wyrazów i teksty. Zaznaczać w tekście wyrazy do czytania w domu przez dziecko i rodzica. Zadawać do czytania odpowiednio przygotowane fragmenty tekstu. Stosować „okienka do czytania”, które pozwalają na czytanie sylabami. Nauczyciel czytający tekst głośno powinien stać blisko dziecka, aby skupić na sobie całą uwagę. Po czytaniu cichym w klasie nauczyciel powinien przeczytać tekst głośno, ponieważ uczeń czytający wolno na pewno nie zdążył się z nim zapoznać.

4. ĆWICZENIA PISANIA Z PAMIĘCI Ćwiczenia w pisaniu z pamięci: Przeprowadzać tylko podczas indywidualnej pracy z dzieckiem. Stosować teksty łatwiejsze, proste wyrazy i zdania. Wyrazy pisać sylabami. W zdaniu zapisywać wyrazy różnymi kolorami. Liczyć litery i sylaby w wyrazie, wyrazy w zdaniu. Zwracać uwagę dziecka na trudności ortograficzne ukryte w w wyrazach. Eksponować kolejne wyrazy lub fragmenty zdania.

5. PISANIE ZE SŁUCHU Przeprowadzać dopiero w klasie III. Stosować teksty proste, krótkie wyrazy bez zbieżności spółgłosek dostosowane do możliwości ucznia. Wcześniej omówić tekst: liczenie sylab, wyrazów, zdań; podkreślanie trudnych wyrazów i ich przepisywanie; uzupełnianie tekstu wyrazami; wcześniejsze przepisywanie wybranych wyrazów, zdań całego tekstu. Dyktować wyrazy sylabami. Przed zapisaniem wyrazu dziecko głośno wymawia kolejne sylaby lub głoski.

NAUCZYCIEL Nauczyciele nie mogą od poradni oczekiwać, że w opiniach określone zostanie, do jakiego poziomu należy obniżyć wymagania w stosunku do tych dzieci. To nauczyciele są specjalistami w zakresie nauczania poszczególnych przedmiotów. Wymagania, co do formy mogą obejmować m. in.: - przerabianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności, - pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie, - podawanie poleceń w prostszej formie, unikanie trudnych czy bardzo abstrakcyjnych pojęć, - częste odwoływanie się do konkretu, przykładu, - unikanie pytań problemowych, przekrojowych, - wolniejsze tempo pracy, - szerokie stosowanie zasady poglądowości, - w miarę możliwości odrębne instruowanie dzieci, - zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonać.

OCENIANIE Jak oceniać dzieci w zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi: Jeśli dostosujemy wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia pod względem formy (tam, gdzie to wystarcza) lub formy i treści (tam, gdzie to konieczne), to oceniać należy ucznia wg kryteriów ogólnodostępnych, uwzględniając także jego wkład pracy. W stosunku do dzieci o obniżonych możliwościach intelektualnych zalecenie o dostosowaniu wymagań daje nauczycielowi jeszcze jedną możliwość. Jeśli na koniec semestru grozi uczniowi ocena niedostateczna, zalecenie o obniżeniu wymagań pozwala na postawienie oceny dopuszczającej. Zalecenia tego jednak nie należy traktować jako równorzędnego z nakazem promowania. O tym decyduje bowiem rada pedagogiczna uwzględniając różne kryteria składające się na tę decyzję. Polem pracy nauczyciela jest dbałość o rozwój sfery emocjonalnej takiego ucznia. Dydaktyka jest, bowiem bardzo ważna, ale jeszcze ważniejsze jest przygotowanie ucznia do radzenia sobie w życiu, a do tego potrzebuje ono wrażliwości, fantazji, ufności we własne siły niezależnie od tego, kim będzie.

Podsumowanie Niezależnie od tego, jakie trudności wykazuje uczeń, powinniśmy go poznać, traktować indywidualnie i dać mu możliwość osiągnięcia sukcesu. Znacznie łatwiej go osiągnąć w atmosferze życzliwości, kiedy dziecko lubi szkołę, czuje się w niej bezpieczne i docenione.