Globalizacja w przemyśle spożywczym dr Piotr Chechelski Konferencja naukowa „Globalizacja w rolnictwie” Warszawa 13 września 2007 roku

Zakres prezentacji Zasięg procesów globalizacji w polskim przemyśle spożywczym Udział KTN w produkcji polskiego przemysłu spożywczego Ocena wpływu KTN na rozwój przemysłu spożywczego

KORPORACJA TRANSNARODOWA (FIRMA GLOBALNA) Na potrzeby opracowania przyjęto, że za korporację transnarodową można uznać firmę, która: posiada kilkuprocentowy udział w światowym rynku lub sektorze produkcji, działalność prowadzi przynajmniej na dwóch kontynentach produkty wytwarzane przez nią, nie należą do grupy produktów niszowych, posiada cechy takie jak: efektywność, elastyczność, innowacyjność, wiedzę i sieciowość, istotnym kryterium jest też wielkość obrotu i kapitału reprezentowanego przez daną firmę. W praktyce jest to przedsiębiorstwo o obrotach przekraczających miliard USD rocznie.

Największe korporacje transnarodowe na świecie działające w przemyśle spożywczym według stanu na 31 maja 2004 roku Lp. Nazwa Firmy globalnej Pozycja na „Liście Global 1000” Wartość rynkowa w mld USD   Kraj, z którego Pochodzi większość kapitału sprzedaży 1. Coca-Cola 20 125,56 Unilever Hol./W. Brytania 106,24 2. Nestle 25 104,87 Altria USA 81,83 3. 27 98,20 Szwajcaria 70,14 4. PepsiCo 33 91,28 BAT Wielka Brytania 46,98 5. 54 65,30 Kraft Foods 31,01 6. 80 51,47 26,97 7. Diageo 119 40,65 21,04 8. 157 30,37 Imperial Tobacco Group 20,92 9. Danone Groupe 212 23,16 17,31 10. Cadbury Schweppes 293 17,60 Francja 16,04 11. Sara Lee 286 18,12 15,08 12. Heineken 321 16,32 11,81 13. Imperial Tobacco Group 326 16,23 Altadis Hiszpania 11,57 14. Wm. Wrigley Jr. 374 14,10 SAB Miller 11,37 15. Interbrew 403 13,20 Holandia 11,30 16. 448 12,07 Belgia 8,60 17. 615 8,93 Orkla Norwegia 6,76 18. Pernod Ricard 618 8,91 Coca-Cola HBC Grecja 4,96 19. 911 5,92 4,32 20. 986 5,42 3,07 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Lista Global 1000, Business Week 2004, nr 13/14, s. 59-71.  

Udział w wartości sprzedaży korporacji transnarodowych filii w Polsce w 2003 roku Lp. Nazwa firmy globalnej Wartość sprzedaży w mld USD Wartość sprzedaży polskiej filii w mln zł sprzedażya w mln USD   Udział w wartości sprzedaży w % 1. Unilever 106,24 2 242,6 590,2 0,56 2. Nestle 70,14 1 431,8 376,8 0,54 3. BAT 46,98 1 825,2 480,3 1,02 4. PepsiCo 26,97 533,3b 140,3 0,52 5. Diageo 17,31 300,9 79,2 0,46 6. Danone Groupe 16,04 1 255,9c 330,5 2,06 7. Altadis 11,57 1 307,4 344,1 2,97 8. SAB Miller 11,37 2 493,7 656,2 5,77 9. Heineken 11,30 3 204,6 843,3 7,46 10. Wm. Wrigley Jr. 3,07 808,2 212,7 6,93   a szacunkowe przeliczenie według wartości 1 USD = 3,8 zł (styczeń 2004 roku); b 2002 rok; c Danone Sp. z o. o. wraz z Bakoma (w której Danone jest większościowym udziałowcem). Źródło: Opracowanie własne na podstawie Lista 500, Rzeczpospolita z 15.04.2004, s. 28; Lista Global 1000, Business Week 2004, nr 13/14, s. 56.

42% w sprzedaży artykułów spożywczych Korporacje transnarodowe jako największe, najbardziej ekspansywne na świecie odgrywają kluczową rolę w procesie globalizacji sektora rolno-spożywczego. W Polsce w 2005 roku udział korporacji transnarodowych wynosił: 42% w sprzedaży artykułów spożywczych 38% w produkcji przemysłu spożywczego 15-17% w pozyskiwaniu produktów rolnych

Nazwa korporacji transnarodowych oraz kraj pochodzeniaa Korporacje transnarodowe działające w polskim przemyśle spożywczym w 2006roku Działy produkcji Nazwa korporacji transnarodowych oraz kraj pochodzeniaa Produkcja mięsna i podrobów Smithfield Foods (USA), Danish Crown (Dania), L.D.C. (Francja) Przetwórstwo ryb Orkla Foods (Norwegia) Przetwórstwo mleka ( z lodami) Danone (Francja), Nestlé (Szwajcaria), Hochland (Niemcy), Dr Oetker (Niemcy) Produkcja zbożowo-młynarska i makaronowa Nestlé (Szwajcaria), Dr Oetker (Niemcy) Produkcja tłuszczów roślinnych Bunge Investment (USA), A.D.M. (USA), Unilever (Holandia/Wielka Brytania) Przetwórstwo owoców i warzyw Orkla Foods S.A. (Norwegia), H.J. Heinz Company (USA), Pernod Ricard (Francja), PepsiCo (USA), Bonduelle (Franca), Coca Cola (USA), Novartis (Szwajcaria), Royal Numico (Holandia) Produkcja pasz Cargill (USA), Provimi Holding B.V. (Holandia), Mars Inc. (USA), Nestlé SA (Szwajcaria), Smithfield Foods (USA) Produkcja cukru British Sugar Overseas Ltd. (Wielka Brytania), Sudzucker AG (Niemcy), Nordzucker AG(Niemcy) Produkcja słodyczy PepsiCo (USA), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Kraft Foods (USA), Cadbury Schwepps (Wielka Brytania), Mars In. (USA), Danone (Francja), Ferrero Group (Włochy), Wm Wrigley (USA), Lindt & Sprüngli (Szwajcaria), Storek (Niemcy) Produkcja koncentratów, dodatków, kawy i pozostałej żywności Tchibo (Niemcy), H.J. Heinz Company (USA), Unilever (Holandia/Wielka Brytania), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Kraft Foods (USA). Sara Lee Douve Egberts (USA), Orkla Foods (Norwegia), Elite (Izrael), Dr Oetker (Niemcy), Royal Numico (Holandia), Tata Group (Indie) Produkcja piwa Heineken International B.V. (Holandia), SAB Miller (Wielka Brytania), Carlsberg AS(Dania) Produkcja napojów bezalkoholowych Coca Cola (USA), Pepsi Co (USA), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Gerveis Danone (Francja), Cadbury Schweppes (Wielka Brytania) Produkcja wyrobów tytoniowych Altria-Philip Morris (USA), British American Tabacco (Wielka Brytania), Altadis (Hiszpania), Imperial Tabacco Group (Wielka Brytania), Scandinavian Tabacco (Dania), Gallaher Group (Wielka Brytania) Produkcja i dystrybucja wyrobów spirytusowych Diageo (Wielka Brytania), Philip Beverage Company (USA), Pernod Ricard (Francja), Vin&Spiryt AB (Szwecja), Brown-Forman (USA) a w statystyce PAIZ jako inwestorzy w Polsce często występują spółki córki KTN, dlatego może być podany inny kraj pochodzenia spółki, tak jak w przypadku firmy Coca-Cola, gdzie podano kraj pochodzenia kapitału Grecję, a wiadomo, że jest to firma pochodząca z USA czy BAT z filią w Niemczech, podczas gdy siedzibę ma w Wielkiej Brytanii. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji prasowych i dostępnej literatury.

  Udział korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży poszczególnych sektorów przemysłu spożywczego w Polsce w 2003 i 2005 roku Wyszczególnienie Nazwy największych firm globalnych w poszczególnych działach Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi całego działu w mld zła Przychody korporacji transnarodowych w danym dziale w mld zł Udział korporacji transnarodowych w przychodach działu w % 2003 2005 Przemysły spożywcze o bardzo wysokim stopniu globalizacji Przemysł tytoniowy Philips Morris; B.A.T.; Altadis; Imperial Tabacco Group; Scandinavian Tabacco; Gallaher 11,60 14,01 11,01 13,62 94,9 97,2 Przemysł piwowarski Heineken International Company; SAB Miller; Carlsberg Breweries 8,78 9,18 7,27 7,67 82,8 83,5 Przemysł olejarski Bunge Investment; A.D.M.; Unilever 2,19 2,57 1,21 2,22 55,4 86,4 b Przemysł cukierniczy Kraft Foods; PepsiCo; Danone, Nestlé; Ferrero; Mars Inc.; Cadbury Schweppes; Lindt & Sprüngli.;Storck 5,25 7,57 3,85 5,47 73,3 72,3 Produkcja koncentratów spożywczych Nestlé; Unilever; Elite; H.J. Heinz Cargill Inc.; Tchibo; Kraft Foods; Saralee Doueve Egberts; Orkla Foods; Dr Oetker, Tata Group 5,89 6,21 3,93 4,23 66,8 68,1 Przemysł cukrowniczy Nordzucker; Sodzucker; British Sugar Overseas Ltd. 4,35 5,39 1,93 2,54 44,5 47,1 Przemysł spirytusowy Pernod Ricard; Philip Beverage Company; Vin&Spiryt AB; CDEC 6,13 6,44 1,11 3,00 18,1 46,6 Produkcja napojów bezalkoholowych Coca-Cola; PepsiCo; Nestlé; Danone; Cadbury Schweppes 3,42 3,72 1,34 1,72 32,3 46,1 Przemysł paszowy Cargill Inc.; Nestlé; Provimi Holding B.V.; Mars Inc.; Smithfield Foods 7,72 8,80 2,45 2,82 31,8 32,1 Przemysł owocowo -warzywny Bonduelle, Pernod Ricard; Royla Numino; H.J Heinz; Coca-Cola, PepsiCo, Nestlé; Orkla Foods; Novartis 10,32 11,48 0,86 1,96 8,3 19,5 Przemysł mleczarski Danone; Hochland; Nestlé, Unilever, Dr Oetker 14,53 18,9 1,74 2,73 12,0 14,4 Przemysł mięsny Smithfield Foods (Animex); Danish Crown (Sokołów); LDC (Drosed); 24,57 32,36 4,45 15,7 13,8 Przemysł młynarski i makaronowy Nestlé (Toruń), dr Oetker 4,20 3,99 0,48 0,53 11,4 13,5 Przemysł rybny Orkla Foods 2,25 0,16 0,18 7,0 5,6 Przemysł piekarski   2,61 3,36 - Przemysł winiarski 1,56 1,02 Razem Przemysł spożywczy 115,37 138,34 41,19 53,14 35,65 38,41 a firmy powyżej 9 osób b 2006 roku Źródło: Obliczenia szacunkowe na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Rzeczpospolita „Lista 500” za lata 2003-2005 oraz Rzeczpospolita „Lista 2000” za lata 2003-2005 oraz innych informacji agencyjnych i prasowych oraz MEMBR i AC Nielsen. Uwaga: Udział w danym rynku przemysłu spożywczego w Polsce nie zawsze odpowiada udziałami w produkcji działów tego przemysłu.

Zmiany w produkcji przemysłu spożywczego w procentach (produkcji żywności, napojów i wyrobów tytoniowych) * wstępny szacunek według danych przedsiębiorstw o załodze powyżej 49 osób

Handel zagraniczny produktami przemysłu spożywczego Wyszczególnienie 2000-2002 2003 2004 2005 2006 Eksport produktów przemysłu spożywczego – w mld zł 10,4 14,4 19,3 23,3 27,2 – w mln euro 2 710 3 270 4 250 5 780 6 980 – w procentach sprzedaży sektora 10,7 13,7 16,5 18,0 20,7 – w procentach eksportu rolno-spożywczego 83,3 81,4 81,3 81,9 83,8 Import produktów przemysłu spożywczego (w mln euro) 2 335 2 340 2 870 3 650 4 170 Saldo obrotów (w mln euro) 375 930 1 380 2 130 2 810

Koncentratów spożywczych 6,07 17,76 1,64 Olejarska 4,68 11,50 1,23 Rentowność i płynność finansowa głównych branż przemysłu spożywczego w 2006 roku według udziałów korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży Branże Rentowność ROE Płynność finansowa Tytoniowa -2,52 -7,06 0,91 Piwowarska 14,87 34,73 0,70 Cukiernicza 5,78 14,23 1,61 Koncentratów spożywczych 6,07 17,76 1,64 Olejarska 4,68 11,50 1,23 Spirytusowa 4,60 9,99 1,47 Napojów bezalkoholowych 6,77 18,25 1,09 Cukrownicza 8,02 11,90 1,69 Paszowa 3,67 12,50 1,75 Owocowo-warzywna 3,66 10,04 1,42 Młynarska 4,14 12,80 1,15 Mięsna 2,17 13,13 1,10 Mleczarska 1,57 7,58 1,36 Rybna 2,50 12,22 1,24 Drobiarska 0,79 6,17 1,04 Ziemniaczana 1,96 4,00 2,84 Piekarska 5,08 13,78 1,17 Winiarska 1,54 3,46 1,33

WYNIKI Analiza działalności korporacji transnarodowych skłania do zróżnicowanej oceny ich wpływu na polski przemysł spożywczy. Najsilniejszy pozytywny wpływ działalności KTN dotyczył przede wszystkim procesu transformacji, tworzeniu konkurencyjnego rynku i umiędzynarodowienia działalności gospodarczej. Jednak po około piętnastu latach okazało się, że zaangażowanie w przemiany sprzyjało głównie interesom samych korporacji, które stały się najsilniejszymi firmami na polskim rynku artykułów żywnościowych. Przeprowadzona w IERiGŻ-PIB analiza ekonomiczno-finansowa wpływu korporacji transnarodowych na rozwój i sytuacją ekonomiczną przemysłu spożywczego i jego działów w Polsce wykazała, że: działy przemysłu spożywczego, w których przeważały filie korporacji transnarodowych miały lepsze wyniki ekonomiczne od innych działów tego przemysłu, firmy globalne osiągały lepsze wyniki ekonomiczno-finansowe od średnich wyników działów przemysłu, w którym działały, firmy globalne osiągały lepsze wyniki od największych firm z kapitałem krajowym w tych samych działach. Wpływ korporacji transnarodowych był i jest bardzo istotny dla wyników działania innych firm w tym przemyśle (szeroko rozumiane naśladownictwo).

Perspektywy dla przedsiębiorstw przemysłu spożywczego z polskim kapitałem Dla polskich przedsiębiorców w przemyśle spożywczym, (w kilkunastoletniej perspektywie czasu) pozostają następujące drogi do utrzymaniu się na rynku: podjęcie współpracy z globalnymi firmami handlowymi w ramach produkcji „pod własnymi markami”; podjęcie współpracy (kooperacji) z globalnymi firmami produkującymi co w przypadku firm przemysłu spożywczego wydaje się bardzo trudne z uwagi na wielkość, poziom techniczny i organizacyjny firm krajowych; podjęcie produkcji towarów w niszowych segmentach rynku m.in. produktów ekologicznych, regionalnych; podjęcie próby rywalizacji na rynku międzynarodowym a później globalnym. Zdarzenia te mogą zostać opóźnione lub przyspieszone za sprawą: polityki ochronnej w stosunku do małych i średnich firm prowadzonej przez rząd Polski, Unię Europejską i inne organizacje międzynarodowe;   szybkości koncentracji przedsiębiorstw z polskim kapitałem; okresowemu wzrostowi rentowności branży; ruchów antyglobalnych na świecie, kryzysów gospodarczych, wojen itp., popytu na wyroby danej branży (np. wzrost eksportu, spożycia). Aktualnie polskim firmom najbardziej przeszkadza w rozwoju brak kapitału oraz wiedzy.

KONKLUZJE Polska jest krajem, w którym istnieją tylko podmioty globalizowane, nie mamy własnych podmiotów globalizujących. Procesy transformacji gospodarczej, w tym także procesy globalizacji spowodowały zmiany w łańcuchu żywnościowym w Polsce. W ciągu niespełna 20 lat zmieniała się ranga ogniw w łańcuchu żywnościowym przechodząc od rolnictwa poprzez przemysł i aktualnie do handlu. Spośród bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych w przemyśle spożywczym aż 73% przypadło na korporacje transnarodowe. Najszybszy wzrost udziału KTN miał miejsce w działach przemysłu spożywczego o wysokiej rentowności i możliwościach rozwoju. Poziom globalizacji w poszczególnych działach przemysłu spożywczego jest bardzo różny od praktycznie w 100% zglobalizowanego przemysłu tytoniowego do przemysłu piekarniczego bez KTN.

W Polsce w przemyśle spożywczym działają prawie wszystkie największe korporacje transnarodowe istniejące w tym sektorze na świecie. Udział KTN w przemyśle spożywczym w Polsce, dynamicznie wzrasta, w 2006 roku osiągnęły one ponad 38% udziału produkcji sprzedanej. Po wstąpieniu Polski do struktur UE proces globalizacji w przemyśle spożywczym uległ spowolnieniu co było wynikiem wyraźnego ożywienia gospodarczego w tym przemyśle (wzrost produkcji eksportu i popytu krajowego). KTN są zdecydowanie bardziej efektywne od przedsiębiorstw z polskim kapitałem.

W działach o wysokim stopniu globalizacji nastąpił szybki wzrost koncentracji produkcji, w przeciwieństwie do pozostałych działów. Działy przemysłu spożywczego, w których dominują KTN stały się bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym. Integracja z UE korzystnie wpływa na ograniczenie praktyk monopolistycznych korporacji transnarodowych np. transferu zysków, tworzenia karteli itp. poprzez działania kontrolne jej organów i nakładane sankcje. W działach o wysokim stopniu zglobalizowania istnieje groźba hiperkonkurencji dla podmiotów z kapitałem krajowym zarówno ze strony korporacji transnarodowych jak i globalnych sieci handlowych. Wpływ KTN był bardzo istotny zarówno na wyniki ekonomiczno – finansowe poszczególnych działów przemysłu spożywczego, jak i działania innych firm w tym przemyśle (naśladownictwo).

Dziękuję za uwagę.