Teoria i jej wykładniki w JHP BN Maria Bereśniewicz

Znaczenia słownikowe leksemu 'teoria'

systematyzowania i racjonalizowania faktów, Teoria to system pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami, tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś wybraną fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę. W przypadku nauk przyrodniczych, inżynieryjnych i nauk humanistycznych teorie są tworzone w celu: systematyzowania i racjonalizowania faktów, wyjaśniania powodów ich występowania, przewidywania przyszłych zdarzeń, budowy nowych systemów/urządzeń/broni.

W dziedzinie nauk ścisłych i systemowych niektóre teorie zajmują się ogólnymi własnościami i zasadami tworzenia teorii "praktycznych", tzn. dotyczących świata fizycznego i działalności ludzkiej, oraz ich logiczną analizą. Takie teorie są metateoriami. Zbiór podstawowych pojęć i twierdzeń teorii danej nauki nazywa się jej paradygmatem. (...) Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria

teoria - 1. całościowa koncepcja zawierająca opis i wyjaśnienie określonych zjawisk i zagadnień; 2. dział nauki o literaturze, kulturze, sztuce itp. zajmujący się systematyzowaniem pojęć i twierdzeń leżących u podstaw tych dziedzin; 3. teza jeszcze nieudowodniona lub nieznajdująca potwierdzenia w praktyce. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów / pod red. Jerzego Bralczyka. - Warszawa, 2005.

Spośród poszczególnych teorii, w kompendiach ogólnych najczęściej definiowane są:

teoria estymacji - dział statystyki matematycznej (...), teoria ewolucji - teoria, wg której (...), teoria gier - dział matematyki (...), teoria informacji - dział matematyki (...), teoria koherencji - teoria filozoficzna (...), teoria liczb - dział matematyki (...), teoria mnogości - dział matematyki (...), teoria państwa i prawa - dyscyplina prawnicza (...) , teoria poznania - dział filozofii (...), teoria względności - dział fizyki (...);

Genus proximum definiowanych wyrażeń wskazuje najczęściej na: dział dziedziny nauki, dyscyplinę w dziedzinie, rzadziej na teorię jako koncepcję badawczą czy poznawczą.

„Teoria” jako jednostka leksykalna SJHP BN, w funkcji: - dopowiedzenia - tematu - określnika

W funkcji dopowiedzenia: przykład słownikowy Nowy Porządek Świata (teoria)

W funkcji tematu:

Teoria ciał i pierścieni Teoria czarnej skrzynki Teoria dystrybucji Teoria agencji Teoria atrybucji Teoria błędów Teoria chaosu Teoria ciał i pierścieni Teoria czarnej skrzynki Teoria dystrybucji Teoria ergodyczna Teoria estymacji

Teoria masowej obsługi Teoria ewidencji Teoria fal Elliotta Teoria gier Teoria grup Teoria homologii Teoria homotopii Teoria informacji Teoria masowej obsługi Teoria mnogości

Teoria opanowywania trwogi Teoria obliczalności Teoria opanowywania trwogi Teoria pola Teoria potencjału Teoria poznania Teoria systemów Teoria ugruntowana Teoria węzłów Teoria względności

Teoria aktów mowy ---> Akty mowy Odsyłacze całkowite: wybrane przykłady Teoria aktów mowy ---> Akty mowy Teoria bytu ---> Metafizyka, Ontologia Teoria grafów ---> Grafy Teoria algebr Liego ---> Algebry Liego Teoria hierarchii analitycznej ---> Analiza hierarchiczna procesów Teoria automatów komórkowych ---> Automaty komórkowe Teoria baz Gröbnera ---> Bazy Gröbnera Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.) Teoria operatorów ---> Rachunek operatorowy Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm

równokształtność wyrażeń, przejęcie znaczeń słownikowych; Tematy „Teoria ...” : (słowniki języka ogólnego a SJHP BN) równokształtność wyrażeń, przejęcie znaczeń słownikowych;

Jednocześnie, sądząc po konstrukcjach odsyłaczy całkowitych, ma miejsce tendencja wprowadzania „wymiaru teoretycznego” w zakres znaczeniowy niektórych tematów, jako tożsamego z tematem (?); dzieje się tak być może w myśl „ascetyzmu leksykalnego”, redukującego wyrażenia nadmiaru znaczeniowego (?); być może -w części przypadków- jest to redukcja wyrażeń tautologicznych (?). Teoria aktów mowy ---> Akty mowy Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.) Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm

W funkcji określnika Funkcja ta ujawnia znaczenia aktualne, realne, być może zaś znaczenia relatywne - nieokreślone znaczenie słownikowe (w ramach SJHP BN).

potencjalne znaczenia, które określnik (ten) przyjmuje: Czy 'teoria' to teoria? Potencjalne znaczenia i wskazania aspektów, które określnik nadaje tematom oraz potencjalne znaczenia, które określnik (ten) przyjmuje: pole semantyczne

Film polityczny - teoria - zagadnienia O filmach politycznych : między polityką, politycznością i ideologią / Kamil Minkner. - Warszawa, 2012. Film polityczny - teoria

Komunikacja społeczna - teoria Pragmatyka lingwistyczna Komponowanie sensu w procesie odbioru komunikatów / Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska. - Łódź, 2010. Gramatyka - teoria Komunikacja społeczna - teoria Pragmatyka lingwistyczna Semantyka lingwistyczna

- określnik jako przejaw luki w leksyce JHP BN i wyraz dystansu słowotwórczego

Materiały konferencyjne Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych? / red. Oktawian Nawrot, Sebastian Sykuna, Jerzy Zajadło. - Warszawa, 2012. Prawo - teoria Materiały konferencyjne

- publicystyczne, dygresyjne ujęcia tematu

Sztuka po końcu świata : rozmowy / Jerzy Nowosielski. - Kraków, 2012. Nowosielski, Jerzy (1923-2011) Malarze polscy - 20-21 w. Sztuka sakralna polska - historia - 20-21 w. Ikony - teoria

- ujęcie polityczno-historyczne

Polityka międzynarodowa - 20-21 w. Budowanie państwa : władza i ład międzynarodowy w XXI wieku / Francis Fukuyama. - Poznań, 2005. Państwo - teoria Polityka międzynarodowa - 20-21 w.

- narracja popularnonaukowa - eseistyka

Piękno wszechświata : superstruny, ukryte wymiary i poszukiwania teorii ostatecznej / Brian Greene. - Warszawa, 2001. Fizyka - teoria Kosmologia

Równania algebraiczne Symetria - fizyka Symetria - matematyka Dlaczego prawda jest piękna : o symetrii w matematyce i fizyce / Ian Stewart. - Warszawa, 2012. Fizyka - teoria Kosmologia - teoria Liczby Mechanika kwantowa Równania algebraiczne Symetria - fizyka Symetria - matematyka Teoria grup Wydawnictwa popularne

Granice rozumu / A. K. Dewdney ; przekł. Jerzy Lewiński Granice rozumu / A. K. Dewdney ; przekł. Jerzy Lewiński. -Warszawa : Amber, 2005. Fizyka - historia Fizyka - teoria Matematyka - historia Matematyka - teoria

- określnik jako rodzaj semantycznego „wypełniacza” hp i semantycznego „amortyzatora” relacji tematu rzeczowego do formalnego (650 a 655) w chwd

Mały leksykon politologiczny / pod red. Marka Chmaja i Wojciecha Sokoła. - Lublin, 1997. Polityka - teoria Encyklopedie

- filozofia

Filozofia - historia - Niemcy - 20 w. Komunikacja społeczna - teoria Racjonalność i komunikacja : filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa / Tomasz Maślanka. - Warszawa, cop. 2011. Habermas, Jürgen (1929- ) Filozofia - historia - Niemcy - 20 w. Komunikacja społeczna - teoria Racjonalność - teoria

- teorie

Wydawnictwa popularne 50 teorii fizyki, które powinieneś znać / Joanne Baker. - Warszawa, 2008. Fizyka - teoria Wydawnictwa popularne

- metody badawcze - metodologia

Pojęcia i metody matematyki. T. 1, cz. 1, Teorya działań / napisał S Pojęcia i metody matematyki. T. 1, cz. 1, Teorya działań / napisał S. Dickstein. - Warszawa, 1891. Matematyka - teoria

Jeżeli 'teoria' znaczy teorię, to czy... - znaczy omówienie teorii, czy teksty kwalifikujące się jako teoretyczne, - w związku z tym, jaka jest funkcja określnika chronologicznego oraz określnika historia: x* - teoria - historia - 20 w. x - teoria - 20 w. x - teoria X * każde x oznacza dziedzinę nauki, temat badawczy etc.

Współczesne doktryny polityczne / Roman Tokarczyk. Ideologia - historia - 20 w. Polityka - teoria - historia - 20 w. Podręczniki akademickie

Pedagogika -teoria - historia - 20 w. Współczesne teorie i nurty wychowania / Bogusław Śliwerski. - Kraków, 2010. Pedagogika -teoria - historia - 20 w. Wychowanie -teoria - historia - 20 w.

Marketing polityczny - Polska - od 2001 r. Zrozumieć politykę : główne problemy teorii polityki i współczesnej myśli politycznej / pod red. Romana Bäckera [et al.]. - Toruń, cop. 2012. Marketing polityczny - Polska - od 2001 r. Polityka - socjologia - 20-21 w. Polityka - teoria - 20 w.

Pisma filozoficzne / Albert Einstein. - Warszawa, 2001. Einstein, Albert (1879-1955) Filozofia - historia - Niemcy - 19-20 w. Fizycy - Niemcy - 9-20 w. Fizyka - teoria - 20 w. Nauka - filozofia

Maszyny elektryczne - teoria Wibroakustyka maszyn elektrycznych z magnesami trwałymi / Paweł Witczak. - Łódź, 2012. Drgania Maszyny elektryczne - teoria Wibroakustyka

Analysis of the electroproduction structure functions in the low Q²2 region combining the vector meson dominance and the parton model with possible scaling violation / Jan Kwieciński and Barbara Badełek. - [Warszawa] : Instytut Fizyki Doświadczalnej UW, [1987]. Cząstki elementarne Funkcje Reakcje jądrowe

Jaka 'teoria' w teorii : - fundamentalnie pojęte podstawy teoretyczne dziedziny wiedzy, definiujące obszar jej zainteresowań, ustaleń, działań badawczych, terminologię; paradygmat; - "nadbudowa" do dziedziny działań i artefaktów (literatura, sztuka, „technika”, konfrontacyjnie do „empirii” ekonomicznej, socjologicznej, psychologicznej itp.), - synonim wielu teorii, czyli koncepcji badawczych, funkcjonujących w danej dziedzinie: teoria drgań, teoria ewolucji, kwantowa teoria pola, teoria heliocentryczna

Pole elektromagnetyczne - teoria Nauki empiryczne – teoria Fizyka – teoria Liczby – teoria Funkcje – teoria Automaty – teoria Geometria – teoria Aproksymacja – teoria Pole elektromagnetyczne - teoria Nauki empiryczne – teoria Chemia – teoria Malarstwo (szt.plast.) - teoria Literatura – teoria Reżyseria – teoria Zarządzanie - teoria

Modele matematyczne – teoria Racjonalność – teoria Decyzje – teoria Fizyka jądrowa – teoria Kryzys – teoria Wzrost gospodarczy – teoria Plazma (fiz.) - teoria Funkcje – teoria Fizyka molekularna – teoria Algebra – teoria Ewolucja - teoria

Ważniejsze wnioski z powyższych zestawień tematów z określnikiem 'teoria': 1) anachroniczne postaci grupy leksemów JHP BN, 2) tautologiczność semantyki określnika wobec zdefiniowanego znaczenia tematu, 3) redundancja – nadmiar : znaczenia aktualne i słownikowe, języki naturalne a języki sztuczne.

Liczby – teoria ---> teoria liczb Ad 1. Liczby – teoria ---> teoria liczb Automaty – teoria ---> teoria automatów Organizacja – teoria ---> teoria organizacji Aproksymacja – teoria ---> teoria aproksymacji Cząstki elementarne - teoria ---> teoria cząstek elementarnych Wartość – teoria ---> Teoria wartości

Na marginesie, językowo-słownikowa niekonsekwencja: Decyzje – matematyka NU Teoria decyzji i jednocześnie: Decyzje - teoria

teoria ewolucji = Ewolucja Ad 2. Temat Ewolucja - pragmatyka opracowania wskazuje na synonimię teoria ewolucji = Ewolucja w indeksie haseł przedmiotowych: Ewolucja - teoria

Modele matematyczne – teoria Estetyka – teoria Ad 3. Funkcje – teoria Modele matematyczne – teoria Estetyka – teoria Fizyka molekularna – teoria Algebra – teoria Racjonalność – teoria Równania całkowe – teoria Równania różniczkowe – teoria Nauki empiryczne - teoria

Zarys teorii równań całkowych i równań różniczkowych cząstkowych / Janina Wolska-Bochenek. - Warszawa, 1981. Równania całkowe - teoria Równania różniczkowe - teoria Podręczniki akademickie

Parabolic equations in divergence form : theory of global solutions /Tomasz Dłotko. - Katowice, 1987. - (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach). Równania całkowe Równania różniczkowe

Voprosy literatury i èstetiki : issledovaniâ / M. M. Bahtin. - Moskva, 1975. Estetyka - teoria Powieść - teoria

Problemy literatury i estetyki / Michaił Bachtin. - Warszawa, 1982 Estetyka Powieść - teoria

O przedmiocie i metodzie estetyki / Stefan Morawski. - Warszawa, 1973. Estetyka

Czy powyższe przykłady, związane z tematem Estetyka, są ilustracją niekonsekwencji, jak poniżej ?

Pole elektromagnetyczne Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Zygmunt Piątek, Paweł Jabłoński. Pole elektromagnetyczne - teoria Podręczniki akademickie Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Paweł Szulkin, Seweryn Pogorzelski. Pole elektromagnetyczne

–> tzw. denotaty pośrednie: - czy wskazują, że o różnicach między tematami decyduje nie tylko wykładnik kategorii tematu (w standardzie MARC21 x00, x10, x11, x30 etc), ale istotnym komponentem znaczenia jest kwalifikacja pojęcia/terminu w systemach wiedzy (dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne a pragmatyczne, empiryczne), - przykład ten zwraca uwagę na dystynkcję, która różni tematy – jest nią nie kategoria bazodanowa, nadana wyrażeniu, ale odniesienie do rzeczywistości pozasłownikowej, –> tzw. denotaty pośrednie:

– dziedziny empiryczne, indukcyjne (1), Nauka – dziedziny empiryczne, indukcyjne (1), - dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne (2), Dziedziny działalności i technologiczne artefakty (3)

Malarstwo (szt.plast.) - teoria Medycyna – teoria Literatura – teoria Sztuka – teoria Reportaż – teoria Powieść – teoria Aktorstwo – teoria Teatr – historia Malarstwo (szt.plast.) - teoria (1)

- określnik teoria a funkcja dystynktywnego określnika historia: w poniższych przykładach, które dotyczą dziedzin wiedzy spekulatywnej, wydaje się, iż teoria znaczy tyle, co historia (ew. omówienie);

Ponadto, gdyby strukturę hasła przedmiotowego przetransponować na strukturę tematyczno-rematyczną, i wg tej struktury ustalać sens oraz funkcję wyrażeń, to czy dla dziedzin i zagadnień abstrakcyjnych, spekulatywnych, systemowych, będących meta wobec rzeczywistości i tzw. universum, określnik teoria, w kontekście tematu, wnosi novum ?

Modele matematyczne – teoria Estetyka – teoria Funkcje – teoria Modele matematyczne – teoria Estetyka – teoria Fizyka molekularna – teoria Algebra – teoria Racjonalność – teoria Równania całkowe – teoria Równania różniczkowe – teoria Instrumenty pochodne kredytowe - teoria (2)

Atom Funkcje Modele matematyczne Estetyka Fizyka molekularna Algebra Racjonalność Równania całkowe Równania różniczkowe Nauki empiryczne Czas Plazma (fiz.) Cząstki elementarne

Układy elektryczne – teoria Elektrotechnika – teoria Materiałoznawstwo – teoria Maszyny elektryczne – teoria Prądnice – teoria Transformatory – teoria Rolnictwo - teoria Komasacja gruntów - teoria (3)

określnik teoria powinien być zamieniony na teorie Dla części tematów, wskazujących na spekulatywne i empiryczno-badawcze dziedziny nauki, określnik teoria powinien być zamieniony na teorie

Matematyka – teoria Matematyka - teorie

Semantyka tematów pozbawionych określnika teoria: [dziedzina, przedmiot badawczy] – teoria a [dziedzina, przedmiot badawczy] = jej paradygmat i założenia badawcze

Fizyka Biologia Chemia Socjologia Kosmologia Nauki polityczne Nauki empiryczne Nauki społeczne Pedagogika Szkolnictwo Sądownictwo

= Maria Bereśniewicz 10 maja 2012