OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU W POLSCE

OCHRONA PRZYRODY Ochrona przyrody jest to wszelka działalność zmierzająca do zachowania twórczych, naukowych i estetycznych wartości przyrody. Celem ochrony przyrody jest: utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony, ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień, utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także zasobów, tworów i składników przyrody, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

FORMY OCHRONY PRZYRODY Liczba obiektów Powierzchnia [w ha] Parki narodowe 23 314 570 Rezerwaty przyrody 1 469 164 463 Parki krajobrazowe 121 2 607 728 Obszary chronionego krajobrazu 386 7 078 116 Pomniki przyrody 36 318 - Użytki ekologiczne 6 952 51 653 Stanowiska dokumentacyjne 157 893 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 324 94 926 Obszary NATURA 2000 983 9 362 665 Gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin

Ochrona przyrody w Polsce Parki narodowe Parki krajobrazowe Otuliny parków i obszary chronionego krajobrazu Faunistyczne Rez. Przyrody pow. 200ha Rez. Przyrody –florystyczne i leśne Rez. Przyrody nieożywionej i krajobrazowe światowe rezerwaty biosfery UNESCO lasy

Parki narodowe Park narodowy to najwyższa prawna forma ochrony przyrody obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. W celu ochrony przyrody parku przed szkodliwym wpływem z zewnątrz, wokół parku tworzy się barierę ochronną, zwaną otuliną parku. W Polsce istnieją 23 parki narodowe, które łącznie obejmują powierzchnię 314 551 ha, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju. W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka. Wiele z nich posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.

Rozmieszczenie Parków Narodowych 1. Babiogórski 2. Białowieski 3. Biebrzański 4. Bieszczadzki 5. Borów Tucholskich 6. Drawieński 7. Gorczański 8. Gór Stołowych 9. Kampinoski 10. Karkonosko 11. Magurski 12. Narwiański 13. Ojcowski 14. Pieniński 15. Poleski 16. Roztoczański 17. Słowiński 18. Świętokrzyski 19. Tatrzański 20. Ujście Warty 21. Wielkopolski 22. Wigierski 23. Woliński 17 17 22 23 23 22 3 6 6 12 5 5 2 20 9 21 18 10 13 15 8 1 16 11 7 4 14 19

Parki krajobrazowe Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Obecnie na terenie naszego kraju znajduje się 121 parków krajobrazowych. Parki krajobrazowe tak jak parki narodowe posiadają otulinę. Kaszubski Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Dolina Baryczy

Obszary chronionego krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu - obszary takie zajmują różnej wielkości tereny, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Obszary chronionego krajobrazu są bardzo słabą formą ochrony przyrody, o niewielkich rygorach ochronności. W Polsce istnieje 386 obszarów chronionego krajobrazu. Obszar Kleckie – część Pojezierza Drawskiego

Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody - obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Biorąc pod uwagę przedmiot ochrony lub charakter środowiska przyrodniczego podlegającego ochronie, wyróżnia się 9 typów rezerwatów przyrody: florystyczne, faunistyczne, krajobrazowe, leśne, wodne, torfowiskowe, stepowe, słonoroślowe, przyrody nieożywionej. Rezerwaty dzielimy na ścisłe (gdzie wykluczona jest ingerencja człowieka) i częściowe (dopuszcza się tu niektóre prace, np. zabiegi ochronne)

Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości, np. okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Pomniki są najstarszą formą ochrony przyrody w Polsce.  Najstarszym polskim drzewem jest 1 260-letni  cis z Henrykowa Lubańskiego 70 % drzew-pomników przyrody stanowią dęby (głównie szypułkowe) i lipy, z drzew iglastych najczęściej pomnikami są cisy

Stanowiska dokumentacyjne Stanowiska dokumentacyjne - cenne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, skamieniałości, tworów mineralnych, jaskinie, schroniska podskalne oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiska dokumentacyjne często mogą być miejscami zupełnie nie niewyróżniającymi się na powierzchni ziemi lecz muszą być oznakowane tablicami. Sankcjom prawnym podlega tam jakiekolwiek niszczenie lub przekształcanie chronionego obiektu. Nie można też w żaden sposób ingerować w glebę, wydobywać minerałów, torfu ani skamieniałości. Ochroną na stanowiskach dokumentacyjnych objęta jest cała fauna i flora.

Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Użytek ekologiczny „Pustynia Błędowska” położony w Małopolsce. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie pozostałości po największym w Polsce obszarze śródlądowych piasków wydmowych

Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe często obejmują zabytkowe (choć niekoniecznie) budowle, np. pałacyki, dworki, kościoły wraz z towarzyszącą im przyrodą, np. zespoły pałacowo-parkowe. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Gościnna Dolina” w Bielsku-Białej o pow. ponad 38 ha utworzono na obszarze doliny, przez którą przepływają potoki wypływające spod góry Dębowiec. Występują tam zbiorowiska roślinne, takie jak grąd subkontynentalny, wilgotne łąki ostrożeniowe oraz pastwiska.

Ochrona gatunkowa Ochrona gatunkowa jest w Polsce jedną z form ochrony przyrody. Ma ona na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, grzybów i zwierząt oraz ich siedlisk, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Chroniony gatunek Ilość gatunków objętych ochroną zwierzęta 360 rośliny Ok. 500 Grzyby i porosty 125 Ochrona ta dotyczy gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych. W Polsce przepisy ochronne dotyczące niektórych gatunków zwierząt, m.in. bobra i tura wprowadzono już w średniowieczu (XI i XII w.) W stosunku do gatunków objętych ochroną gatunkową obowiązują określone zakazy (zabijania, zbierania, przetrzymywania, niszczenia ich siedlisk, handlowania, wywożenia za granicę, płoszenia itp.).

Obszary Natura 2000 Obszary Natura 2000 – program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia (obszary specjalnej ochrony ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (obszary specjalnej ochrony siedlisk). Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Dotychczas Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków, oraz 845 specjalne obszary siedlisk. Zajmują one łącznie ok. 20% powierzchni Polski, ponieważ część z obszarów „ptasich” i „siedliskowych” pokrywa się ze sobą. Przykłady: Beskid Śląski, Dolina Baryczy, Ujście Warty, Dolina Biebrzy, Bieszczady, Puszcza Kampinoska, Karkonosze, Masyw Ślęży

Obszary specjalnej ochrony ptaków Obszary specjalnej ochrony siedlisk Obszary Natura 2000 Obszary specjalnej ochrony ptaków Obszary specjalnej ochrony siedlisk

Opracowanie: Marcelin Makowski na podstawie prezentacji Justyny Drop umieszczonej na platformie edukacyjnej portalu www.szkolnictwo.pl