Główny Inspektorat Pracy Kampania Mniej dźwigaj! Kampania kontrolno – informacyjna PIP: Przeciążenie układu mięśniowo-szkieletowego – zagrożenia jakie stwarzają ręczne prace transportowe Główny Inspektorat Pracy Warszawa, 29 sierpnia 2007 r.

Dlaczego dolegliwości mięśniowo – szkieletowe?

Rozmiar problemu Dolegliwości mięśniowo – szkieletowe są najbardziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą w Europie. 39% pracowników z nowych państw U.E. skarży się na bóle kręgosłupa, a 36% na bóle mięśniowe. W krajach dawnej 15 - tki proporcje te są o 14 – 15 pkt. procentowych niższe. The Fourth Working Conditions Survey, European Fundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005.

Podstawowe czynniki wpływające na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego Pozycja ciała Wywierana siła Czas utrzymywania

Dwa rodzaje obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego Obciążenie statyczne Obciążenie dynamiczne

Dwie drogi powstawania urazów Urazy kumulacyjne (powstające w wyniku wielokrotnego i/lub długotrwałego dźwigania nawet niewielkich ciężarów w ciągu zmian roboczych). Urazy ostre (powstające w wyniku przekroczenia normy podnoszenia ciężarów lub wypadku przy pracy).

Skutki zdrowotne Ręczne prace transportowe wymagają dużego wysiłku fizycznego i stwarzają poważne zagrożenie wypadkowe. W ich trakcie dochodzi bowiem do: Skręcenia stawów, Zerwania ścięgien, więzadeł, Złamania kości, Uszkodzenia nerwów, Zapalenia mięśni.

Skutki zdrowotne c.d. Najbardziej narażone na urazy są części ciała takie jak: odcinek lędźwiowy kręgosłupa, kręgosłup szyjny, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie. W przebiegu dolegliwości mięśniowo-szkieletowych dominuje ból i dyskomfort (cierpienie), czasem nawet bez innych objawów potwierdzających wystąpienie schorzenia.

Skutki dla pracowników Pogorszenie stanu zdrowia, Mniejsza wydajność i zagrożenie utratą pracy, Zagrożenie bytu materialnego pracownika i jego rodziny, Życie z ciągłym bólem - mniejsza radość życia, Niepełnosprawność - stygmatyzacja i poczucie, że jest się obciążeniem dla pracodawcy, rodziny, społeczeństwa, W ostateczności odtrącenie i pozostawienie samemu sobie.

Skutki dla pracodawcy Zmniejszenie wydajności pracy cierpiących pracowników, Częstsze nieobecności pracowników w pracy, Koszty zwolnień chorobowych, Kłopoty organizacyjne – brak wykwalifikowanego personelu, Koszty szkolenia nowych pracowników, Koszty wypadków przy pracy, Strata czasu - utrata zysków.

Skutki dla społeczeństwa Koszty dodatkowej opieki zdrowotnej nad cierpiącymi pracownikami, Koszty odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy, Koszty rent z tytułu niepełnosprawności i chorób zawodowych, Utrata zdolnych do pracy i wykwalifikowanych członków społeczeństwa - niewykorzystanie ich potencjału, wiedzy, umiejętności zawodowych – tzw.: przerwanie ciągłości społecznej, Koszty readaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Przeciwdziałanie chorobom układu mięśniowo-szkieletowego

jest trudny do utrzymania, Rodzaj obciążenia Ryzyko urazów rośnie, jeżeli przenoszony ciężar: jest za ciężki, jest za duży, jest trudny do utrzymania, jest nie wyważony, chwiejny lub niestabilny, jest trudny do objęcia, ogranicza pole widzenia pracownika – zwiększa możliwość obrażeń na skutek potknięcia, upadku lub kolizji. Powrót

Rodzaj wykonywanego zadania Ryzyko urazów rośnie, jeżeli podnoszenie ciężaru: jest zbyt męczące – wykonywane zbyt często lub zbyt długo, wymaga przyjmowania niewygodnej postawy (zginania lub skręcania tułowia, zginania nadgarstków, sięgania zbyt daleko lub zbyt wysoko) wymaga utrzymywania ramion ponad głową, wymaga powtarzania ciągle tych samych czynności związanych z przemieszczaniem ciężaru Powrót

Czynniki indywidualne Na ryzyko urazów wpływają także: brak doświadczenia pracowników przy ręcznych pracach transportowych (pracownicy nowozatrudnieni), złe nawyki lub brak wiedzy na temat wykonywanej pracy i związanych z nią zagrożeń (brak szkoleń bhp), możliwości fizyczne pracownika (niewielka masa ciała, niewielka siła mięśni i mniejsza wydolność organizmu - kobiety), przebyte w przeszłości choroby układu mięśniowo-szkieletowego, staż pracy w zawodzie (urazy kumulacyjne), wiek (naturalne starzenie się układów organizmu, w tym mięśniowo-szkieletowego), otyłość, palenie tytoniu. Powrót

Miejsce pracy Ryzyko urazu rośnie, jeżeli w miejscu pracy: brak jest dostatecznej przestrzeni na ręczne przemieszczanie ciężarów (► konieczność manewrowania ciężarem ► utrata stabilności ciężaru ► niebezpieczne, nagłe zmiany pozycji ciała podczas przenoszenia), droga transportowa jest nierówna, śliska, wysoka temperatura zwiększa potliwość dłoni utrudniając utrzymanie ciężaru, niska temperatura utrudnia krążenie krwi i usuwanie toksycznych produktów przemiany materii z mięśni (► szybsze zmęczenie), niedostateczne oświetlenie zmusza pracowników do przyjmowania skręconych lub pochylonych pozycji w celu dokładniejszej obserwacji wykonywanych czynności, duży hałas odwraca uwagę od wykonywanych czynności oraz powoduje napięcie psychiczne. Powrót

Czynniki fizyczne Ryzyko urazu zwiększają: używanie znacznej siły w czasie pracy powtarzalność ruchów niewygodne, statyczne pozycje ciała (praca na kolanach, w pochyleniu, długotrwałe utrzymywanie ciężaru w pozycji stojącej lub ponad głową) miejscowy ucisk ładunków, sprzętu lub narzędzi na ciało wibracje. Powrót

Kontekst polityki Unii Europejskiej Problemy Europy: Spadek liczby narodzin, Starzejące się społeczeństwa, Rozwój sektora usług i nowych technologii, Brak pracowników fizycznych. Dlatego, wg strategii lizbońskiej przyjętej przez U.E.: DMŚ - Najpowszechniejszy problem zdrowotny wynikający ze sposobu pracy został określony jako obszar priorytetowy w zakresie profilaktyki chorób zawodowych i BHP, Za priorytetowe obszary prewencji uznane zostały: ręczne przemieszczanie ciężarów oraz prace polegające na wykonywaniu czynności powtarzalnych.

Kontekst polityki Unii Europejskiej c.d. Aby to osiągnąć: Uzgodniono odpowiednie prawodawstwo, które zostało implementowane także do prawa polskiego, Partnerzy społeczni (europejscy przedstawiciele organizacji pracodawców, pracowników i świata nauki) w swoich stanowiskach dot. powyższej strategii potwierdzili uznanie DMŚ za sprawę priorytetową A wszystko po to, aby: Tworzyć zdrowe miejsca pracy w Europie i zapewnić pracownikom możliwość pracy do późnego wieku, a pracodawcom ciągłość zapotrzebowania na zdolny do pracy i wykwalifikowany personel.

Dyrektywa 90/269/EWG Pracodawca musi minimalizować konieczność operacji ręcznego przemieszczania ciężarów przez pracowników (art.4). Jeśli nie można uniknąć takich operacji, to uzgodniono, że: Praca pracowników musi zostać poddana ocenie (art. 5). Ryzyko urazów musi zostać zmniejszone. Miejsce pracy musi zostać odpowiednio wyposażone i przystosowane (art. 6). Pracownicy muszą być odpowiednio poinformowani i przeszkoleni oraz Poddawani regularnym badaniom medycznym.

Europejskie podejście do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym w miejscu pracy Zgodnie z nim należy: [1] Unikać planowania i zlecania prac mogących powodować schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego, [2] Eliminować ryzyko powstawania urazów u źródła (np.: automatyzacja procesu produkcji, ergonomiczne stanowiska pracy), [3] Przystosowywać pracę i stanowiska pracy do pracowników, a nie odwrotnie (np.: czas pracy, wysokość stołów i blatów roboczych) [4] Przystosowywać zakłady i procesy pracy do zachodzących w świecie zmian technicznych i technologicznych (zakup nowych maszyn, nowych technologii).

Europejskie podejście c.d. Zgodnie z nim należy: [5] W pierwszej kolejności wprowadzać środki ochrony zbiorowej, a dopiero potem środki ochrony indywidualnej pracowników, [6] Oceniać ryzyko w sytuacjach, w których nie udało się usunąć ręcznych prac transportowych, [7] Odpowiednio instruować pracowników o pozostałych zagrożeniach i sposobach zapobiegania im, [8] Zatrzymywać pracowników w pracy (zapewniać im rehabilitację oraz ponownie włączać do aktywności zawodowej po jej zakończeniu).

Co będą sprawdzać inspektorzy pracy W części kontrolnej kampanii inspektorzy pracy będą sprawdzać, czy w zakładzie: Ręczne prace transportowe zostały wyeliminowane tam gdzie to było możliwe (automatyzacja, wyposażenie pracowników w sprzęt pomocniczy: wózki, transportery, podnośniki), Przeprowadzona została ocena ryzyka zawodowego uwzględniająca ręczne prace transportowe, Pracownicy zostali poinformowani o wynikach tej oceny i ryzyku resztkowym,

Co będą sprawdzać inspektorzy pracy c.d. W części kontrolnej kampanii inspektorzy pracy będą sprawdzać, czy w zakładzie: Pracownikom wydaje się potrzebną odzież roboczą oraz środki ochrony indywidualnej, Pracownicy poddawani są szkoleniom bhp, Pracownicy przechodzą odpowiednie badania lekarskie. Będą zbierać informacje i fotografie o dobrych praktykach (konkurs i promocja polskich zakładów na forum europejskim).

Czynniki ryzyka w sektorze opieki zdrowotnej Cechy związane z przemieszczaniem ładunku Cechy związane ze sposobem transportowania pacjenta niestabilność ładunku, nerwowość pacjenta, nieproporcjonalna waga w stosunku do objętości, brak współpracy ze strony pacjenta, nierówne rozmieszczenie masy, trudności w oszacowaniu wagi pacjenta, trudności w chwytaniu (brak uchwytów), ograniczone miejsce uchwytu dla dłoni. ostra, śliska lub brudna powierzchnia ładunku.

Zarządzanie ryzykiem w sektorze opieki zdrowotnej CO? JAK? 1. ETAP Wyszukiwanie sytuacji ryzyka i ich analiza Czy pracownicy są narażeni na: bolesne pozycje ciała? przemieszczanie ciężarów? przemieszczanie pacjentów? obserwacja miejsc pracy zbieranie informacji od pracowników, od zarządu, od zespołu ds. BHP działającego na terenie danej instytucji analiza wypadków związanych z pracą 2. ETAP Poszukiwanie rozwiązań Na podstawie wyników uzyskanych w pierwszym etapie, należy wybrać odpowiednie środki zapobiegawcze w celu poprawy sytuacji. jakie środki zapobiegawcze już zostały wdrożone? wybór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zgodnie z u hierarchią: - usunąć zagrożenia, - zastąpić sytuacje niebezpieczne mniej niebezpiecznymi, - zwalczać zagrożenia u ich źródła. 3. ETAP Wdrażanie Zastosowanie rozwiązania w praktyce i monitorowanie sytuacji na potrzeby dalszego rozwoju. wdrożyć środki i zorganizować dalsze kroki (informacje, instrukcje, szkolenia), sprawdzić, czy rozwiązanie jest stosowane, ocenić wdrożone środki (czy ich wdrożenie dało oczekiwane wyniki, czy pojawiły się nowe zagrożenia), jeśli sytuacja robocza zmieniła się, przeprowadzić nową analizę ryzyka (wrócić do etapu 1).

Rodzaje działań zapobiegawczych w sektorze opieki zdrowotnej Typ działania CO? JAK? Wyeliminowanie ryzyka Uniknięcie przemieszczania ręcznego Całkowita mechanizacja lub automatyzacja (pionizator, meble na kółkach, łóżka na kółkach itp.) Zmniejszenie ryzyka Urządzenia mechaniczne Użycie podnośników, systemów podtrzymywania ciała, schodołazów, urządzeń do transportu krzeseł Zmiana wysokości Łóżka, wanny o regulowanej wysokości itp. Sprzęt do transportu pacjentów Prześcieradła przesuwane, deski transportowe, tarcze obrotowe, pasy transportowe, wózki do transportu, itp. Usprawnienie przechowywania ładunków Przechowywanie ładunków ciężkich/często używanych na wysokości pasa Zwiększenie dostępności Przestrzeń do pracy Środki organizacyjne Planowanie pracy, przemienność czynności, usprawniony rozdział zadań, zwiększenie liczby personelu

Przykłady dobrych praktyk w sektorze opieki zdrowotnej Bezpieczne obracanie pacjenta w łóżku Bezpieczne przemieszczanie pacjenta na krzesło Rolki do transportu łóżko-łóżko Pionizator mechaniczny Łóżko o regulowanej wysokości Dostosowanie wysokości stanowisk pracy do wykonywanych czynności

Przykłady dobrych praktyk w sektorze opieki zdrowotnej cd. Propozycja rozmieszczania ładunków Ładunki rzadko używane Źródło: HSE W zależności od warunków, od częstości przemieszczania oraz od danej osoby, konieczne może być zmniejszenie przedstawionych tu ciężarów. Więcej informacji o tym modelu zamieszczono na stronach: www.handlingloads.eu Ładunki często używane Ciężkie ładunki Ładunki rzadko używane Zasady magazynowania ładunków Urządzenie do transportu krzeseł Schodołaz

Materiały informacyjne dla sektora opieki zdrowotnej Więcej na: www.pip.gov.pl

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Ręczne prace transportowe zostały wyeliminowane tam gdzie to było możliwe (zastosowano dźwigi, taśmociągi, podnośniki, wózki transportowe, platformy, uchwyty), Inspektor bhp przeprowadził ocenę ryzyka zawodowego uwzględniającą pozostałe ręczne prace transportowe, Pracownicy zostali poinformowani o ryzyku resztkowym, Pracownicy poddawani są wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim uwzględniającym stan narządu ruchu, Szkolenia bhp pracowników obejmują swoim zakresem przepisy i zasady dot. prawidłowego podnoszenia i przenoszenia ciężarów, Instrukcje dot. sposobu wykonywania ręcznych prac transportowych są dostępne dla pracowników,

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Osoby odpowiedzialne za nadzór nad pracownikami zlecają im prace zgodne z normami podnoszenia i przenoszenia ciężarów, a pracownicy korzystają z przysługujących im przerw w pracy i prawa do odpoczynku dobowego, Zużyte lub niesprawne urządzenia transportowe są wymieniane na nowe (z odpowiednim wyprzedzeniem sporządza się plany zakupów), Prowadzi się monitoring stanu zdrowia pracowników, a pracownicy cierpiący na dolegliwości mięśniowo-szkieletowe wynikające ze sposobu wykonywania pracy lub wypadku mają zapewnioną opiekę lekarską oraz mogą pracować na innym stanowisku lub przy innej pracy w Twojej firmie.

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: W celu uniknięcia wypadków i urazów mięśniowo-szkieletowych współpracuje się z dostawcami i wykonawcami (wymaga się od nich stosowania takich samych standardów bhp). Skieruj pracowników nadzoru, przedstawicieli pracowników liniowych, inspektorów bhp, członków zakładowej organizacji związkowej na szkolenie w Okręgowym Inspektoracie Pracy. Jeśli potrzebujesz porady lub konsultacji, zwróć się do zakładowego inspektora bhp, przedstawiciela firmy tej samej branży, lekarza medycyny pracy lub najbliższego Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP.

Rady dla pracowników - wprowadzenie Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych wcześniej upewnij się, że: Wiesz, dokąd chcesz przenieś dany przedmiot. Miejsce pracy jest wolne od przeszkód. Drzwi są otwarte, a na drodze transportu nie ma niczego, co mogłoby spowodować wypadek. Przedmiot można chwycić w sposób pewny i wygodny. Jeżeli przedmiot jest transportowany przez więcej osób, wszystkie wiedzą co będą robić, zanim rozpoczną pracę.

Rady dla pracowników – pchanie i ciągnięcie Podczas pchania lub ciągnięcia: Wykorzystuj wagę swojego ciała. Jeśli pchasz – pochyl się do przodu, (sprawdź, czy przyczepność do podłoża jest wystarczająca), Jeśli ciągniesz – odchylaj się do tyłu (uwaga na przyczepność), Unikaj przekrzywiania, skręcania i wyginania pleców, Zanim rozpoczniesz sprawdź, czy droga transportowa jest twarda, równa i bez zanieczyszczeń, Urządzenie transportowe jest sprawne, ma uchwyt dla rąk i obracające się kółka.

Rady dla pracowników – poszukiwanie rozwiązań Jeśli doświadczasz dolegliwości mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą: Porozmawiaj ze swoim przełożonym. Porozmawiaj z zakładowym inspektorem bhp lub członkiem związku zawodowego. Zasięgnij porady lekarza. Zgłoś sytuację inspektorowi pracy Państwowej Inspekcji Pracy.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy DMŚ można skutecznie zapobiegać poprzez przestrzeganie istniejących przepisów prawa ►Prewencja Dlatego dbaj, aby w Twoim zakładzie: Przestrzegało się przepisów dot. norm podnoszenia i przenoszenia ciężarów, zwłaszcza w odniesieniu do kobiet Programy wstępnych i okresowych szkoleń bhp obejmowały przepisy dot. ręcznych prac transportowych oraz zasady zapobiegania DMŚ.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Ocena ryzyka zawodowego DMS była przeprowadzona kompleksowo i poza obciążeniem uwzględniała także wibracje, niskie temperatury, organizację pracy, doświadczenie zawodowe i stan zdrowia pracowników. Pracownicy byli poinformowani o ryzyku zawodowym. Pracownicy mieli świadomość korzyści płynących ze stosowania przepisów i dobrych praktyk (► ochrona własnego zdrowia, ► utrzymanie pracy, ► zapewnienie rodzinie środków na utrzymanie, ► zachowanie sprawności do późnego wieku, ► możliwość cieszenia się życiem pozazawodowym, ► jednym słowem: zawodowy profesjonalizm).

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy W ramach prewencji zaproponuj: Wyeliminowanie lub ograniczanie pracy w niewygodnych pozycjach. Wyeliminowanie lub ograniczanie używania dużej siły. Wyeliminowanie lub ograniczanie wykonywania powtarzalnych czynności. Zastosowanie narzędzi elektrycznych i sprzętu pomocniczego (patrz: dobre praktyki). Zastosowanie ergonomicznych narzędzi i uchwytów. Stosowanie przerw w pracy, zapewnienie pracownikom miejsc do odpoczynku, przekazywanie zadań między pracownikami, zlecanie pracownikom także innych prac niż ręczne prace transportowe.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy W ramach prewencji zaproponuj: Konsultacje z pracownikami w zakresie doświadczania przez nich DMŚ i potrzebnych zmian. Rozszerzenie zakresu profilaktycznej opieki lekarskiej. Udzielanie pracownikom urlopów zdrowotnych. Uczestnictwo lekarza medycyny pracy i/lub rehabilitanta w zakładowych szkoleniach bhp. Dofinansowanie pracownikom aktywności sportowej. Wykorzystanie potencjału, wiedzy i doświadczenia pracowników po urazach na innym stanowisku w waszej firmie.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Jeśli potrzebujesz wsparcia, informacji lub porady prawnej, technicznej lub organizacyjnej zgłoś się do: Stowarzyszenia zawodowego. Innej firmy tej samej branży. Organizacji związkowej. Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Najbliższego Okręgowego Inspektoratu Pracy.

Więcej informacji na stronach: Dziękuję za uwagę Więcej informacji na stronach: www.pip.gov.pl www.mniejdzwigaj.pl www.handlingloads.eu