WIELKANOC – TRADYCJE I ZWYCZAJE

Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim. Wielkanoc jest świętem ruchomym. Może wypadać pomiędzy 21 marca a 25 kwietnia.

Dość długo spierano się, kiedy Wielkanoc ma być obchodzona Dość długo spierano się, kiedy Wielkanoc ma być obchodzona. Dopiero podczas soboru nicejskiego w 325 r. ustalono, że obchodzić ją będziemy w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni Księżyca.

W roku 1583 po wprowadzeniu kalendarza gregoriańskiego pojawiły się rozbieżności pomiędzy datą Wielkanocy obchodzoną w Kościele prawosławnym, a datą w Kościele katolickim. W Kościele prawosławnym Wielkanoc (Pascha) obchodzona jest według dat kalendarza juliańskiego.

Święta Wielkanocne poprzedza Wielki Post. Trwa on 40 dni Święta Wielkanocne poprzedza Wielki Post. Trwa on 40 dni. Zaczyna się od Środy Popielcowej nazywanej również wstępną środą lub Popielcem. Kiedyś wierzono, że posypuje się głowy popiołem ze szczątków ludzkich znalezionych na cmentarzach. Obecnie popiół pochodzi z palm poświęconych w Niedzielę Palmową w roku ubiegłym. 

Od X wieku posypywanie popiołem stało się obrzędem dla wszystkich wiernych – symbolem pokuty, żalu za grzechy, gotowości do wielkiego postu – umartwień i rozważań.

Wielki Tydzień Wielki Tydzień to tydzień bezpośrednio poprzedzający Wielkanoc. To czas przygotowań do świąt. Czas porządków, przygotowywania potraw wielkanocnych, a przede wszystkim czas codziennych nabożeństw.

Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową. Zwana kiedyś kwietniową lub wierzbną symbolizuje uroczysty wjazd Jezusa Chrystusa do Jerozolimy.

Tradycyjne palmy wielkanocne są robione z gałązek wierzby, która w symbolice kościoła jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy.

Ostatnie trzy dni Wielkiego Postu - Wielki Czwartek (wieczór), Wielki Piątek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania (poranek) znane są jako Triduum Paschalne, kiedy to w kościele chrześcijańskim odbywają się najważniejsze uroczystości w ciągu całego roku.

Wielki Czwartek w Kościele katolickim jest obchodzony jako pamiątka ustanowienia przez Chrystusa sakramentów kapłaństwa  i Eucharystii podczas Ostatniej Wieczerzy.

Wielki Piątek jest drugim dniem Triduum Paschalnego – dramatycznym dniem sądu, męki i śmierci Chrystusa.

Wielka Sobota, to ostatni dzień Triduum Paschalnego, tuż przed Niedzielą Wielkanocną. W Kościele Katolickim dzień ten jest dniem wyciszenia i oczekiwania na przyjście Chrystusa. Przez cały dzień trwa adoracja Najświętszego Sakramentu w przygotowanej specjalnie na tę okazję kaplicy symbolizującej grób Chrystusa.

Wnętrze grobu Pańskiego – Ziemia Święta.

Tradycyjnie w Wielką Sobotę dokonywany jest obrzęd poświęcenia pokarmów spożywanych następnie podczas śniadania w Niedzielę Wielkanocną. Pokarmy przynoszone są najczęściej w wiklinowych koszykach nierzadko przyozdobionych wstążkami, kwiatami i białymi, koronkowymi serwetkami.

Wśród święconki nie może zabraknąć: chleba — na pamiątkę cudownego rozmnożenia chleba dokonanego przez Chrystusa na pustyni, jaj— symbolizujących nowe życie, mięsa — na pamiątkę baranka paschalnego spożywanego przez Chrystusa podczas uczty w wieczerniku w Wielki Czwartek,

baranka – symbolizującego zmartwychwstanie Chrystusa, soli – mającej chronić od zepsucia, chrzanu - oznaczającego siłę fizyczną, krzepę, domowych wypieków – symbolu umiejętności i doskonałości.

,,Wielkanocny, mały koszyczek, Pisanki, malowane jajeczka, Cukrowy baranek w nim stoi, Drożdżowa leży babeczka. Przystrojony zielonym  bluszczykiem, Serwetka kolorowa, Krochmalona, śliczna, bieluśka, Do święcenia właśnie gotowa”.

W Wielką Niedzielę o świcie dźwięk dzwonów obwieszcza, że rozpoczęły się obchody dnia, w których Chrystus zmartwychwstał.

Po porannej mszy katolicy zasiadają do uroczystego śniadania wielkanocnego. Składają sobie życzenia i dzielą się święconką. Na stole znajduje się wszystko, co zostało dzień wcześniej poświęcone w kościele, świąteczne ciasta i pierwsze wiosenne kwiaty.

Poniedziałek wielkanocny (zwany też Lanym Poniedziałkiem lub Śmigusem – dyngusem) – drugi dzień świąt Wielkanocy, który należy spędzać w gronie rodzinnym. W polskiej tradycji tego dnia polewa się dla żartów wodą inne osoby, nawet nieznajome.

Wielkanocne zwyczaje ludowe Palemki na szczęście Palemki – rózgi wierzbowe, gałązki bukszpanu, malin, porzeczek – ozdabiano kwiatkami, mchem, ziołami, kolorowymi piórkami. Po poświęceniu palemki biło się nią lekko domowników, by zapewnić im szczęście na cały rok. Połknięcie jednej poświęconej bazi wróżyło zdrowie i bogactwo. Zatknięte za obraz lub włożone do wazonów palemki chroniły mieszkanie przed nieszczęściem i złośliwością sąsiadów.

Świąteczne porządki Przed Wielkanocą robimy wielkie świąteczne porządki nie tylko po to, by mieszkanie lśniło czystością. Porządki mają także symboliczne znaczenie – wymiatamy z mieszkania zimę, a wraz z nią wszelkie zło i choroby.

Topienie Judasza W Wielką Środę młodzież, zwłaszcza chłopcy, topili Judasza. Ze słomy i starych ubrań robiono wielka kukłę, którą następnie wleczono na łańcuchach po całej okolicy. Przy drodze ustawiali się gapie, którzy okładali kukłę kijami. Na koniec wrzucano „zdrajcę” do stawu lub bagienka. Wymierzanej w ten sposób sprawiedliwości stawało się zadość.

Pogrzeb żuru Ostatnie dwa dni postu były wielkim przygotowaniem do święta. W te dni robiono „pogrzeb żuru” – potrawy spożywanej przez cały post. Kiedy więc zbliżał się czas radości i zabawy, sagany żuru wylewano na ziemię.

Wieszanie śledzia W równie widowiskowy sposób rozstawano się też ze śledziem – kolejnym symbolem wielkiego postu. Z wielką radością i satysfakcją „wieszano” go, czyli przybijano rybę do drzewa. W ten sposób karano śledzia za to, że przez sześć niedziel „wyganiał” z jadłospisu mięso.

Święconka Wielka Sobota była dniem radosnego oczekiwania Święconka Wielka Sobota była dniem radosnego oczekiwania. Koniecznie należało tego dnia poświęcić wielki kosz z jedzeniem. Święconkę jadło się następnego dnia, po rezurekcji. Tego dnia święcono też wodę.

W Wielką Niedzielę poranny huk petard i dźwięk dzwonów miał obudzić śpiących w Tatrach rycerzy, poruszyć zatwardziałe serca skąpców i złośliwych sąsiadów. Po rezurekcji zasiadano do świątecznego śniadania. Najpierw dzielono się jajkiem. Na stole nie mogło zabraknąć baby wielkanocnej i dziada, – czyli mazurka.

Lany poniedziałek Lany poniedziałek, śmigus-dyngus, święto lejka – to zabawa, którą wszyscy doskonałe znamy. Oblewać można było wszystkich i wszędzie. Zmoczone tego dnia panny miały większe szanse na zamążpójście. A jeśli któraś się obraziła – to nieprędko znalazła męża.

,,Zwyczaj zachodni” - Szukanie zajączka Wyrazem wielkanocnej radości rodziny może być po zakończeniu śniadania, wspólna zabawa – zwana szukaniem zajączka, czyli małej niespodzianki dla każdego.

Walatka (zwana też na wybitki) to zabawa wielkanocna Walatka (zwana też na wybitki) to zabawa wielkanocna. Dwie osoby stukają się jajkami trzymanymi w dłoni – wygrywa ten, którego jajko nie pękło. Zamiast uderzania jajkami o siebie można je toczyć po stole.

Nieodłącznym elementem świąt wielkanocnych jest pisanka Nieodłącznym elementem świąt wielkanocnych jest pisanka. Do dziś cieszy się wielką popularnością wśród dzieci. Pisanka jest to najczęściej kurze jajko, które zrobione jest rożnymi technikami. W zależności od niej jaja mają rożne nazwy np.: kraszanka – jajko ugotowane w barwniku naturalnym.

Kolor kraszonek (pisanek) robionych na Śląsku ma swoje istotne znaczenie:  czerwony- miłość, zielony- nadzieja, żółty- dla chłopaka którego się nie chce, czarny- dla ważnych ludzi - księdza, sołtysa.

Przysłowia związane z Wielkanocą Suchy post - dobry rok. W Wielki Piątek, gdy deszcz hojnie doliny zleje, że dużo mleka będzie, są pewne nadzieje. W dnie krzyżowe męka Boża, wstrzymaj się od siewu zboża. Gdy mokro w Wielką Niedzielę, rok się sucho ściele.

Tradycyjne potrawy wielkanocne Żurek z białą kiełbasą Babka świąteczna Mazurek Pasztet z zająca Święconka

Życzenia świąteczne ,,Niech Wam jajeczko dobrze smakuje, bogaty zajączek uśmiechem czaruje, mały kurczaczek spełni marzenia, wiary, radości, miłości, spełnienia”.

Dziękuję za uwagę!

MAGDALENA KONIECZNA KLASA IVA