Ustrój polityczny Federacji Rosyjskiej Dr hab. Walenty Baluk, prof. nadzw.

Zasady i wartości konstytucyjne -   zasada demokratycznego państwa prawa (art.1), -   zasada federalizmu i republikańskiej formy rządów (art.. 5), -   zasada suwerenności narodu oraz prymatu praw i wolności człowieka (art.. 3, 12), -   zasada demokracji pośredniej i bezpośredniej (referenda i wybory), -   zasada suwerenności Federacji nad jej całym terytorium i prymatu ustawodawstwa federalnego, -   zasada równości wobec prawa w tym równości form własności, -   zasada państwa opiekuńczego (art.. 7), -  zasada podziału władz na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą (art. 10), -   zasada samorządności lokalnej, -  zasada pluralizmu politycznego i ideologicznego, państwa świeckiego (art.. 13, 14), -   zasada prymatu konstytucji nad wszystkimi aktami prawnymi, -  zasada automatycznej inkorporacji prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego i - zasada szczególnego trybu zmiany Konstytucji.

Ustrój federalny Rosji Najważniejsze zasady federalizmu FR: - terytorium FR składa się z poszczególnych terytoriów podmiotów federacji; - podmioty federacji są reprezentowane w Radzie Federacji (izbie wyższej); - federalizm rosyjski ma podłoże konstytucyjne, dlatego kompetencje pomiędzy FR a jej podmiotami rozgraniczane są na gruncie prawa; - asymetryczność federacji polega na tym, iż jej podmioty mają różny status konstytucyjny. W Konstytucji FR można wyróżnić cztery główne zasady państwa federalnego: -  integralność terytorialną i nienaruszalność terytorium FR; -  równość wszystkich podmiotów FR; -  zbudowanie i rozwój FR na zasadach narodowo-terytorialnej i terytorialnej; - suwerennością państwową dysponuje FR a nie jej podmioty.

Konstytucyjny status podmiotów FR Podmiotem federacji jest podmiot ograniczony prawnie, posiadający cechy państwowości i wchodzący w skład Federacji Rosyjskiej.   Podmiot FR posiada następujące cechy: -   nie jest suwerenny; -     nie dysponuje prawem do secesji; -   mieszkańcy poszczególnych podmiotów mają równe i podobne prawa i obowiązki obywatela FR; -     równość wszystkich podmiotów FR w stosunku do władzy federalnej; akta normatywne podmiotów powinny być zgodne z ustawodawstwem federalnym. Typy podmiotów FR:    Republiki.    Kraj, obwód, miasto o znaczeniu federalnym. Okręgi i obwody autonomiczne. Konstytucja przewiduje możliwości zmiany składu FR w przypadku:   przyjęcia z zewnątrz;  zmian wewnętrznych (połączenia istniejących podmiotów; odłączenia się od istniejących podmiotów; przejścia z jednego typu podmiotowości w inny; zmiana statusu podmiotowości).

Restrukturyzacja składu podmiotów FR FR składała się z 89 podmiotów. Z czego 32 jednostki miały podłoże narodowo-terytorialne: 21 republik, 10 okręgów autonomicznych, 1 obwód autonomiczny a 57 jednostek charakter terytorialny: 6 krajów, 49 obwodów i 2 miasta o specjalnym statusie. Obecnie FR składa się z 83 podmiotów: narodowo-terytorialne (21 republiki, 1 obwód autonomiczny, 4 okręgi autonomiczne) terytorialne (9 krajów, 46 obwodów i 2 miasta o specjalnym statusie).

Struktura podmiotów FR

Zmiany w strukturze federacji W latach 90 – tych - Specjalny status Moskwy i Sankt-Petersburga - Podział Czeczeno-Inguszskiej Republiki na Czeczeńską i Inguszską - zmiana nazw obwodów: gorkowski - niżnionowogrodzki, kalininski – twerski, kujbyszewski – samarski W latach 2000 – nych (na podstawie referendów) - 7 XII 2003 – powołanie Kraju Permskiego (obwodu permski + komipermiacki OA) - 17 IV 2005 – przyłączenie do Kraju Krasnojarskiego tajmyrskiego i ewenkijskiego OA - 23 X 2005 – powołanie Kraju Kamczackiego (obwód kamczacki + koriakski OA) - 16 IV 2006 – przyłączenie do obwodu irkuckiego ust’-ordynskiego buriackiego OA - 11 III 2007 – powołanie Kraju Zabajkalskiego (obwód czityński + aginsko-buriackiego OA)

Zakres działania FR obejmuje (art. 71): - proces ustawodawstwa federalnego oraz kontrola jego przestrzegania; - ustrój federalny i terytorium FR; - regulowanie i ochrona praw i wolności obywatelskich; - sprawy związane z system państwowych organów władzy federalnej (ust., wyk., sąd.); - federalna własność; - kształtowanie zasad polityki federalnej w dziedzinach rozwoju państwowego, ekonomicznego, kulturowego i in.; - stanowienie prawnych podstaw jednolitego rynku; - budżet federalny; - federalny system logistyczny; - polityka zagraniczna, handel zagraniczny i kwestie bezpieczeństwa i obronności; - jednolity system wymiaru sprawiedliwości; - federalne prawo kolizyjne; - federalna służba państwowa; - jednolity system miar i standardów; - odznaczenia państwowe.

Wspólny zakres FR i podmiotów: -   zapewnianie zgodności aktów normatywnych podmiotów z ustawodawstwem federalny; -   ochrona praw człowieka , w tym praw małych narodów; -   zapewnienie porządku publicznego; -   problemów własności; -   korzystania z zasobów surowcowych; -   oświata i kultura; -   ochrona zdrowia i polityka socjalna; -   sytuacje nadzwyczajne; -   określenie ogólnych zasad polityki podatkowej; - ustawodawstwo: administracyjne, pracy, w sprawach rodziny, rolnych, górnictwa i ochrony środowiska; -   sprawy kadrowe wymiaru sprawiedliwości; - określenie ogólnych zasad organów władzy państwowej i samorządu terytorialnego; - koordynowanie kontaktów podmiotów z zagranicą.

Typy aktów normatywnych wydawanych przez FR i podmioty: - FR (federalne ustawy konstytucyjne i ustawy federalne); - W zakresie wspólnych kompetencji: ustawy federalne oraz zgodne z nimi ustawy i in. akta normatywne podmiotów; - W ramach swoich kompetencji podmioty tworzą własne regulacje (ustawy i in. akta norm.)

Okręgi federalne Rosji

Kompetencje przedstawicieli prezydenta w Okręgach Federalnych (działają od 18 V 2000) - realizuję wewnętrzną i zagraniczną politykę prezydenta na terytorium OF realizuję politykę kadrową prezydenta w OF monitoruje i informuje prezydenta co do sytuacji politycznej, społecznej i ekonomicznej w OF koordynuje działalność federalnych organów władzy państwowej kontroluje przestrzeganie w OF ustawodawstwa federalnego i proponuje prezydentowi wstrzymanie wykonania nie zgodnych z prawe aktów norm. opracowuje programy rozwoju społeczno-ekonomicznego prowadzi mediacje w sytuacjach konfliktu między organami władzy państwowej a samorządowej konsultuje powołanie szefów FSB, MSW w terenie - wręcza odznaczenia w imieniu prezydenta (Większość mianowanych wywodziła się ze struktur siłowych)

Prezydent FR

Status prezydenta Głowa państwa Kadencja – 6 lat (od 2012 r., wcześniej 4 lata) Ograniczenia – 2 kadencje z rzędu Wybory – powszechne i bezpośrednie

Kompetencje Prezydenta FR -  określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa i reprezentuje go na zewnątrz (podpisuje umowy międzynarodowe, przyjmuje listy uwierzytelniające); -   powołuje za zgodą Dumy premiera oraz ma prawo do jego dymisji; - na wniosek premiera powołuje i odwołuje jego zastępców i ministrów federalnych; -   ma prawo przewodniczyć obradom rządu; -   przedstawia Dumie kandydata na stanowisko prezesa Banku Centralnego FR i składa wniosek o jego odwołanie; -  przedstawia Radzie Federacji kandydatów na stanowisko sędziów SK, SN i NSA i Prokuratora Generalnego (wnioskuje o odwołanie PG), powołuje sędziów in, sądów federalnych; -   tworzy Radę Bezpieczeństwa FR; -  jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, zatwierdza doktrynę wojskową i powołuje wyższe dowództwo sił zbrojnych, ogłasza stan wojny (informuje parlament) i stan wyjątkowy; -   tworzy własną administrację, powołuje i odwołuje swoich przedstawicieli; -- powołuje i odwołuje korpus dyplomatyczny FR (konsultacje z parlamentem)

Kompetencje Prezydenta FR (cd.) -  zarządza wybory do Dumy i ją rozwiązuje, w określonym trybie; - przedkłada projekty ustaw, wydaje dekrety i rozporządzenia, zarządza referendum; -  podpisuje lub wetuje uchwalone ustawy; -  zawiesza akta normatywne rządu i podmiotów FR sprzeczne z ustawodawstwem FR; -    zwraca się do parlamentu z dorocznymi orędziami; -   korzysta z procedury rozjemczej w sporach pomiędzy organami władzy federacji i jej podmiotów; - sprawy obywatelstwa, odznaczenia państwowe i stosuje prawo łaski.

Struktura organizacyjna urzędu prezydenta Składa się z kilku jednostek organizacyjnych a mianowicie : Rada Bezpieczeństwa FR, wspólne komisje, Rada Prezydencka, doradcy Prezydent, przedstawiciele i pełnomocnicy urzędu Prezydenta, szef administracji, szefowie specjalnych służb, komisje, komitety i rady urzędu Prezydenta.

Procedura złożenia z urzędu prezydenta Z inicjatywy 1/3 posłów Dumy powołuje się komisję do zbadania zarzutów o zdradę stanu lub popełnienia ciężkiego przestępstwa. Uchwała o wysunięciu oskarżeń podejmowana jest większością 2/3 składu Dumy potwierdzona przez Sąd Najwyższy (prawdziwość zarzutów) i Sąd Konstytucyjny (zgodność z procedurą). Ostateczną decyzję w ciągu 3 miesięcy większością 2/3 podejmuje Rada Federacji.

Parlament - Zgromadzenie Federalne

Zgromadzenie Federalne Stały organ składający się z dwóch izb: Rady Federacji (wyższej) i Dumy Państwowej (niższej). Rada Federacji (RF) składa się z przedstawicieli podmiotów FR (po jednym z ramienia organów przedstawicielskich i wykonawczych, 2 od każdego podmiotu). Duma składa się z 450 deputowanych i wybierana jest na 5 lat (wcześniej na 4 lata). Izby Zgromadzenia Federalnego obradują oddzielnie, mają własny regulamin i władze, tworzą komitety i komisje. Powołują Izbę Obrachunkową.

Kompetencje Rady Federacji:   -    aprobata zmiany granic wewnętrznych między podmiotami; - zatwierdzanie dekretów prezydenckich o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego; -   decyduje w sprawie użycia sił zbrojnych poza granicami FR; -   zarządza wybory prezydenckie; -   składa z urzędu prezydenta; -   powołuje sędziów SK, SN i NSA; -   powołuje i odwołuje Prokuratora Generalnego; - powołuje i odwołuje zastępcę przewodniczącego Izby Obrachunkowej i połowę jej składu.

Rada Federacji (cd.) Na czele Rady Federacji stoi przewodniczący i dwóch zastępców wybieranych przez Izbę. Rada ma dwa rodzaje ciał roboczych: komisje i komitety. Komisje są dwie: mandatowa i regulaminowa. Komitety: - ustawodawstwa konstytucyjnego i wymiaru sprawiedliwości; - bezpieczeństwa i obrony; - budżetu, polityki podatkowej, regulacji finansowych, walutowych i celnych, działalności bankowej; - polityki gospodarczej; - polityki społecznej; - WNP; - spraw międzynarodowych; - polityki rolnej; - nauki, kultury, wychowania, zdrowia i ekologii; - spraw federalnych i polityki regionalnej; -spraw Północy i małych narodów.

Duma Państwowa Kompetencje: - wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta premiera; - udziela wotum zaufania rządowi; - powołuje i odwołuje prezesa BC FR, Rzecznika Praw Człowieka, Izby Obrachunkowej i połowę jej składu; - uruchamia procedurę złożenia z urzędu prezydenta; - ogłasza amnestie. Duma tworzy dwie komisje: mandatową i etyki, a także następujące komitety: - ustawodawstwa i reformy sądownictwa; - pracy i polityki społecznej; - weteranów; - ochrony zdrowia; - oświaty i nauki; - kobiet, rodziny i młodzieży; - budżetu, podatków, banków i finansów; - polityki gospodarczej; - własności, prywatyzacji i działalności gospodarczej; - spraw rolnych; -przemysłu, budownictwa, transportu i energetyki; - surowców naturalnych i ochrony środowiska; - ekologii; - obrony; - bezpieczeństwa; - spraw międzynarodowych; - WNP i więzi z rodakami; narodowości; - spraw federalnych i polityki regionalnej; - samorządu lokalnego; - stowarzyszeń społecznych i organizacji religijnych; - regulaminu i organizacji Dumy; - polityki informacyjnej i łączności; - geopolityki; - konwersji i technologii naukowych; - kultury; - turystyki i sportu; - Północy i Dalekiego Wschodu.

Prawo inicjatywy ustawodawczej: Proces legislacyjny - ustawy federalne przedkłada się Dumie; - skąd uchwalone większością od ogólnej liczby w ciągu 5 dni trafiają do RF; - ustawa uważa się za przyjętą kiedy głosuje za tym większość od ogólnej liczby deputowanych izby wyższej lub kiedy w ciągu 14 dni nie zostanie ona rozpatrzona; - w przypadku odrzucenia przez RF może być tworzona wspólna komisja obu izb lub Duma obala weto RF większością 2/3; - następnie w ciągu 5 dni przekazuje się prezydentowi; - w ciągu 14 dni podpisuje lub odrzuca; weto prezydenta pokonuje się większością 2/3 zarówno w Dumie jak w RF. Prawo inicjatywy ustawodawczej:   Prezydentowi; Radzie Federacji, Dumie; Rządowi FR; organom przedstawicielskim podmiotów FR; SK; SN i NSA.

Proces legislacyjny (cd.) Obligatoryjnemu uchwaleniu przez RF podlegają ustawy federalne w sprawach: -         budżetowych; -         fiskalnych; -         finansowych; -         ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych; -         granic, wojny i pokoju.   Tryb uchwalania federalnych ustaw konstytucyjnych. 2/3 głosów Dumy i ¾ głosów RF. Prezydent w ciągu 14 dni podpisuje.

Tryb rozwiązania Dumy przez prezydenta: 1) po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę zaproponowanego przez prezydenta kandydata na premiera. Prezydent powołuje premiera i rozwiązuje Dumę. 2) po wyrażeniu przez Dumę rządowi wotum nieufności, z którym prezydent zgadza się lub nie. Gdy Duma w ciągu trzech miesięcy ponownie przegłosuje wotum nieufności wobec rządu. Wtedy prezydent dymisjonuje rząd lub rozwiązuje Dumę. 3) w przypadku, gdy rząd występuje o wotum zaufania i nie uzyskuje go prezydent podejmuje podobną procedurę w ciągu 7 dni. Duma nie może być rozwiązana na podstawie art. 117 w ciągu roku od wyborów, w momencie wysunięcia oskarżenia przeciwko prezydentowi, pod czas obowiązywania stanu wojny i wyjątkowego oraz w ciągu pół roku przed upływem kadencji prezydenckiej.

Rząd Federacji Rosyjskiej

Tryb powołania Rządu FR Władzą wykonawczą jest Rząd FR. Premiera powołuje prezydent za zgodą Dumy. - wniosek prezydent przedkłada w 2 tygodnie od chwili objęcia urzędu; -  w przypadku dymisji rządu – 2 tygodnie; -  od dnia odrzucenia kandydatury 1 tydzień; Duma rozpatruje wniosek w ciągu 1 tygodnia. Premier w ciągu 1 tygodnia przedkłada skład Gabinetu Ministrów. Tryb działania rządu określa federalna ustawa konstytucyjna. Duma zatwierdza kandydaturę premiera większością bezwzględną

Kompetencje Rządu: 1)  opracowanie i realizacja uchwalonego przez Dumę budżetu; 2) realizacja w FR jednolitej polityki finansowej, kredytowej i pieniężnej; 3) realizacja w FR jednolitej polityki socjalnej, edukacyjnej, ochrony zdrowia, kultury i ekologii; 4) zarządza własnością federalną; 5) realizuje politykę zagraniczną, obronną i bezpieczeństwa; 6) ochrona praw i wolności obywateli, zapewnienie porządku publicznego i zwalczanie przestępczości.

Podział resortów W ramach rządu federacji podstawową strukturą są ministerstwa federalne, które dzielą się na cztery rodzaje: - polityczno-administracyjne: obrony, finansów, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, polityki regionalnej i narodowościowej; spraw zagranicznych, obrony cywilnej; -  zarządzania gospodarką narodową: mienia państwowego, paliw i energetyki, gospodarki, przemysłu i handlu, rolnictwa i gospodarki żywnościowej, zasobów naturalnych, energii atomowej, polityki gruntowej, budownictwa oraz gospodarki mieszkaniowej i komunalnej; -  oświatowo-socjalne: nauki i technologii, szkolnictwa ogólnego i zawodowego, kultury, zdrowia, pracy i spraw socjalnych; - usługowo-łącznościowe: transportu.

Inne organa władzy wykonawczej 1. komitety państwowe: antymonopolowy, kinematografii; rozwoju obszarów północnych, rezerw państwowych, ochrony środowiska, poligrafii, rozwoju i wspierania drobnej przedsiębiorczości, łączności i informatyzacji, statystyki, celny oraz kultury fizycznej i turystyki; 2.    komisje federalne: rynku papierów wartościowych oraz energetyczna; 3. służby: podatkowa, wywiadu, bezpieczeństwa, lotnicza, archiwalna, drogowa, migracyjna, kontroli walutowej i eksportowej, wojsk kolejowych, leśnictwa, polityki podatkowej, ochrony, upadłości i sanacji finansów, graniczna (weszła w skład FSB od 2003 r.) regulacji naturalnych monopoli w dziedzinie łączności, regulacji naturalnych monopoli w dziedzinie transportu, telewizji i radiofonii; 4. agencje: patentów i znaków towarowych, kosmiczna, łączności i informacji rządowej; 5. organy nadzoru: górniczy i przemysłowe, bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego; inne organy: Gabinet Prezydenta FR, Urząd Programów Specjalnych, Komosja Techniczna, Komitet Problematyki Konwencyjnej w Zakresie Broni Chemicznej i Biologicznej.

System sądownictwa i ochrony prawnej w FR

Sąd Konstytucyjny -   składa się z 19 sędziów wybieranych na czas nieokreślony - wniosek składają: prezydent, Rada Federacji, Duma (lub 1/5 deputowanych dowolnej izby), rząd, SN i NSA, organy władzy ustawodawczej i wykonawczej podmiotów FR. SK rozstrzyga zgodność z Konstytucją: -  aktów normatywnych organów federalnych; -   aktów normatywnych podmiotów FR; -   umów międzynarodowych; -  umów pomiędzy członkami federacji oraz pomiędzy FR a jej podmiotami. SK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy wyższych organów władzy państwowej na poziomie federalnym i jej podmiotów. SK dokonuje wykładni Konstytucji i na podstawie skarg bada czy nie doszło do naruszenia konstytucyjnych praw i wolności.

Sąd Najwyższy SN jest najwyższym organem sądowym powołanym do rozpatrywania spraw cywilnych, karnych i administracyjnych. Sąd najwyższy działa w składzie: 1) Kolegium sądowego ds. cywilnych; 2) Kolegium sądowego ds. karnych: 3) Kolegium sądowe wojskowe; 4) Plenum Sądu Najwyższego FR. Wszystkie sądy ze względu na kompetencje dzielą się na: -         sądy pierwszej instancji, do których należą organy sądowe wszystkich stopni, wyposażone w kompetencje rozpoznawania spraw i orzekania; sądy drugiej instancji, właściwe do rozpoznawania spraw o charakterze odwoławczym; należą tu wszystkie sądy, poza sądami rejonowymi, występujące jako sądy pierwszej instancji.

Sąd Arbitrażowy i Prokuratura Sąd Arbitrażowy jest najwyższym organem sądowym powołanym do rozstrzygania sporów gospodarczych.   Prokuratura Prokuratora Generalnego powołuje Rada Federacji na wniosek Prezydenta. Działalność prokuratury przejawia się w dziedzinie zwierzchniego nadzoru nad ścisłym i jednolitym przestrzeganiem prawa w czterech zasadniczych kierunkach: -  nadzór ogólny nad realizacją ustaw; -  nadzór realizacji ustaw przez organy ścigania i organy śledcze; -  nadzór nad przestrzeganiem praworządności przez sądy przy rozpatrywaniu spraw cywilnych, karnych i administracyjnych; - nadzór nad przestrzeganiem praworządności w miejscach pozbawienia wolności.