Wpływ postaw rodzicielskich na style realizacji celów dr Magdalena Błażek prof.dr hab. Franciszek Makurat Uniwersytet Gdański Instytut Psychologii

Rodzina Rodzina odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu motywacyjnych i osobowościowych właściwości dziecka. Kształtuje się w niej obraz własnej osoby i samoocena jednostki w wyniku uogólniania doświadczeń uzyskiwanych w życiu rodzinnym. Jest również pierwszą grupą, której członkiem staje się człowiek, a w związku z tym wpływa na dziecko przez całe życie, a w szczególności w pierwszych jego latach. W wychowywaniu rodzinnym, zamierzonym i niezamierzonym, następuje również przekazywanie wartości i kształtowanie postaw dziecka wobec życia (Ziemska, 1977, Rostowska, 2001).

Postawa rodzicielska Inaczej styl rodzicielski to sposób, w jaki rodzice pełnią funkcje opiekuńczo- wychowawcze wobec dziecka. J. Rembowski definiuje postawę rodzicielską jako „całościową formę ustosunkowania się rodziców (osobno ojca, osobno matki) do dzieci, do zagadnień wychowawczych itp., ukształtowaną podczas pełnienia funkcji rodzicielskich” (Rembowski, 1972, s.55). Zdaniem Ziemskiej (1977) definicja postawy zawiera trzy komponenty: poznawczy, uczuciowo- motywacyjny i behawioralny. Za najważniejszy komponent uważa się nastawienie emocjonalne, które wyraża się swoistego rodzaju ekspresją. Wpływa ono najsilniej na całość stosunków rodzic- dziecko i kształtuje osobowość młodego człowieka

Typy postaw rodzicielskich wg M. Plopy Postawa akceptacji – odrzucenia Postawa nadmiernie wymagająca Autonomii Niekonsekwencji Nadmiernie ochraniającą

Postawa akceptacji-odrzucenia wyraża się w akceptowaniu dziecka takim, jakim jest i dlatego, że jest, a nie za to co robi tworzy się klimat swobodnej wymiany uczuć, co uczy dziecko ufności do ludzi i świata zachęca do nawiązywania otwartych i spontanicznych relacji oraz do komunikowania przez dziecko, w każdy dostępny dla niego sposób, swoich potrzeb

Odrzucenie dziecka brak odczuwania przyjemności, satysfakcji oraz ciepła w relacji relacje są chłodne i rodzic nie dostrzega potrzeb, problemów swego dziecka zaspokaja jedynie jego potrzeby materialne rodzic nie potrafi zrozumieć komunikatów, które płyną od dziecka preferuje dystans, unika bliskości, próby zbliżenia traktuje negatywnie

Postawa nadmiernie wymagająca rodzic uważa się za autorytet we wszystkich sprawach Traktuje dziecko bezwzględnie, trzymając się sztywno przyjętego przez siebie modelu wychowania nie rozumie potrzeb dziecka, szczególnie autonomii, samodzielności czy decydowania o sobie i swoich sprawach polecenia, nakazy oraz zakazy surowo egzekwuje dziecko w sposób perfekcyjny ma wykonywać swoje obowiązki (jego możliwości nie są brane pod uwagę). w razie niepowodzeń winą obarczane jest dziecko, które powinno mieć osiągnięcia zgodne z oczekiwaniami rodzica

Postawa Autonomii rodzic dostrzega potrzeby dziecka i wraz z jego rozwojem daje mu więcej autonomii- pozwala mu samodzielnie podejmować decyzje w wielu sytuacjach jego zachowanie jest elastyczne akceptuje posiadanie przez dziecko tajemnic i poszukiwanie „własnej drogi”, ponieważ rozumie potrzebę „prywatności” pokazuje mu jednocześnie alternatywne wybory, służy radą i pomocą- nie narzuca własnego zdania, potrafi przyjąć punkt widzenia dziecka jeśli nie akceptuje poglądów dziecka, podchodzi do nich z szacunkiem akceptuje potrzebę nawiązywania przez dziecko kontaktów towarzyskich i wyraża racjonalną tolerancję dla kontaktów z płcią przeciwną, gdy dziecko jest starsze

Postawa niekonsekwentna postawę tę charakteryzuje zmienny stosunek do dziecka zależny od chwilowego nastroju, samopoczucia czy spraw osobistych rodzica postawa akceptująca przeplata się z nadmierną nerwowością, krzykliwością, nadmierna ingerencją, ograniczeniami i karaniem dziecko odbiera rodzica jako zmiennego, nerwowego, trudnego do zrozumienia może to spowodować bunt u dziecka, lekceważenie autorytetu rodzica czy nawet „zamknięcie się dziecka w sobie” wsparcia emocjonalnego, stałości dziecko szuka w innych relacjach społecznych

Postawa nadmiernie ochraniająca rodzic nie uświadamia sobie potrzeby autonomii u dziecka w miarę jego dorastania, dlatego nadmiernie otacza je opieką przejawy autonomii dziecka odbiera z lękiem nie wierzy, że może ono prawidłowo funkcjonować bez jego pomocy, wsparcia i bezpośredniej bliskości nie uświadamia sobie, że źródłem konfliktów i buntu jest przesadne zaangażowanie rodzica w sprawy dziecka

Kompetencje działaniowe- korelaty psychologiczne nadzieja to system względnie stabilnych przekonań o posiadaniu kompetencji umożliwiających odniesienie sukcesu, który wpływa na zachowanie, a nabywany jest w dzieciństwie (Snyder, 1990) Wieloletnie badania świadczą o tym, że siła nadziei wpływa na efektywność zachowań jednostki, na sposób pokonywania przeszkód, wytrwałość, poziom adaptacji do życia jak również na wiele parametrów funkcjonowania emocjonalnego i fizjologicznego (Łaguna, Trzebiński, Zięba, 2005)

Nadzieja jako podstawa działania Snyder (2000) definiuje nadzieję jako pozytywny stan motywacyjny, oparty na powiązanych ze sobą przekonaniach przekonanie o posiadaniu silnej woli, o umiejętności dążenia do celu spostrzeganie siebie jako osoby zaradnej, zdolnej, będącej w stanie skonstruować skuteczne sposoby osiągnięcia celu, przekonanie o własnej wiedzy i kompetencjach, przekonanie o umiejętności znajdowania rozwiązań

Kompetencje działaniowe- korelaty psychologiczne podstawą skutecznego działania jest poczucie własnej skuteczności rozumiane jako przekonanie jednostki, że może ona skutecznie wykonać wymagane działania, by osiągnąć założony wcześniej cel, który ustala warunki dla pozytywnego wartościowania własnej osoby „ Uczucia takie jak satysfakcja, duma bądź wstyd, poczucie winy to konsekwencja oceny własnych postępów w kierunku realizacji celów” ( Bandura, 1989) PWS wpływa również na podjęcie wszelkich działań i wytrwałość w ich realizacji (Mądrzycki, 2002). wiara we własną skuteczność będzie sprzyjała osiąganiu sukcesu, ponieważ wysoki poziom poczucia skuteczności redukuje lęk i pozwala jednostce działać efektywnie

nieprawidłowe postawy rodzicielskie (odrzucenie, nadopiekuńczość, liberalizm wychowawczy, nadmierne wymagania) lub nieobecność jednego z rodziców w procesie wychowawczym (szczególnie ojca) prowadzą do niskiej samooceny dziecka, słabej motywacji, niezdolności do odraczania gratyfikacji, czyli obniżają kompetencje wolicjonalne

Kompetencje działaniowe- korelaty psychologiczne badania Mądrzyckiego (1996) wykazują, że nawyki ukształtowane w dzieciństwie pod wpływem rodziców, w znacznym stopniu wpływają na styl życia jednostki ważnym jest badanie wpływu, jaki relacja z rodzicami wywiera na kształtowania się osobowości dziecka środowisko rodzinne kształtuje sposób widzenia świata, normy i wartości, jak również sposób tworzenia planów przez jednostkę.

Postawy a poczucie kontroli postawa rodzicielska autonomiczna i akceptująca będzie miała korzystny wpływ na kształtowanie się u dziecka wewnętrznego poczucia kontroli Natomiast postawa ochraniająca czy odrzucająca może mieć wpływ na kształtowanie się zewnętrznego umiejscawiania kontroli, gdzie życiem jednostki kierują czynniki zewnętrzne takie jak: los, szczęście i wiele innych niezależnych od jednostki czynników

Kompetencje działaniowe- korelaty psychologiczne liberalny styl wychowania sprawia, że dziecko jest pozbawione nakazów, zakazów i nie będzie umiało radzić sobie z przeszkodami w dorosłym życiu, nie będzie odporne na porażki odrzucająca postawa rodzicielska nie sprzyja nadziei dziecka na sukces styl treningowy kształtuje osobę zewnątrzsterowną i pozbawioną w znacznej mierze motywacji wewnętrznej. Levy (1971) w badaniach wykazał, że postawa nadmiernej opiekuńczości powoduje niedojrzałość społeczną, podatność na frustrację oraz małą zdolność do koncentrowania uwagi, a zatem postawa ta będzie zmniejszać siłę woli siły woli czy stopień przekonań o umiejętności znajdywania rozwiązań, co jest silnie powiązane z nadzieją na sukces

Postawy a kompetencje dziecka Dziecko, które jest otoczone właściwą opieką potrafi realnie ocenić swoje możliwości i warunki sytuacji. Jest samodzielne, ponieważ uczy się rozwiązywać problemy i zaspakajać potrzeby Można więc przypuszczać, że postawa akceptująca i postawa autonomii będzie sprzyjać odnoszeniu przez dziecko sukcesów

„Zadaniem matki jest odzwierciedlać dziecko i przez to pokazywać mu, że w ogóle istnieje, zaś o tym w jaki sposób owo istnienie ma się realizować będzie decydować przebieg i jakość relacji z ojcem. W oczach matki dziecko będzie widzieć siebie, zaś w oczach ojca zobaczy świat” (Stern, 1985).

Wyniki badań istnienie silnego, pozytywnego związku między postawą uczuciowej akceptacji dziecka i postawą autonomii a wysokim poziomem kompetencji osobistych, w tym umiejętności skutecznego realizowania celów Istnienie silnego, pozytywnego związku między postawami opartymi na autorytecie rodziców a umiejętnością realizowania celów

Wyniki badań Istnienie silnego pozytywnego związku między tymi postawami a poczuciem własnej skuteczności dziecka, wiarą w siebie, poziomem nadziei i wewnątrzsterownością Rodzice, którzy rozumieją swoje dziecko, szanują je jako osobę, a jednocześnie potrafią stawiać mu wymagania kształtują u niego wyższą samoocenę, która pozwala mu skutecznie działać

Wyniki badań Rodzice odrzucający, ograniczający swobodę dziecka w sposób nadmierny i przypadkowy, nadmiernie karający i wymagający lub nadmiernie liberalni kształtują u dziecka: niskie kompetencje osobiste, niskie poczucie własnej skuteczności, silną zależność od innych i/lub losu skutkującym małym wpływem na własne życie, słabą siłę woli i niski poziom nadziei

Wyniki badań Postawa autonomii i akceptacji sprzyjają swobodzie działania dziecka- styl efektywny Postawa nadmiernie ochraniająca generuje silny lęk dziecka – styl pseudoefektywy neurotyczny Postawa nadmiernych wymagań kształtuje styl pseudoefektywny psychopatyczny (tendencja do łamania norm)lub nieefektywny (brak wiary we własne siły) Postawa niekonsekwentna kształtuje bark umiejętności łączenia działań z ich skutkami- styl nieefektywny

Dziękujemy za uwagę