Opracowanie: mgr Monika Kramkowska, mgr Sylwia Pokorzyńska Dojrzałość szkolna – jak przygotować dziecko do podjęcia nauki szkolnej Opracowanie: mgr Monika Kramkowska, mgr Sylwia Pokorzyńska

Wstęp Od roku szkolnego 2009/2010, zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego, każde dziecko w roku poprzedzającym pójście do szkoły przechodzi diagnozę przedszkolną Celem diagnozy jest określenie gotowości dziecka do podjęcia nauki szkolnej

Cele diagnozy przedszkolnej: poznanie przez rodziców stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole, opracowanie przez nauczycieli indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, skierowanie do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w celu pogłębionej diagnozy specyficznych potrzeb edukacyjnych dziecka.

Dziecko w wieku przedszkolnym – rys rozwojowy: wiek przedszkolny = średnie dzieciństwo, intensywny rozwój fizyczny i motoryczny, zmiany w układzie nerwowym (rośnie liczba synaps, postępuje mielinizacja włókien nerwowych, tworzą się nowe połączenia nerwowe, wzrost koordynacji miedzy płatami czołowymi a innymi częściami mózgu), co powoduje, iż dziecko jest zdolne do kierowania swoją uwagą, planowania, rozumowania logicznego i matematycznego, sprawność motoryczna: dziecko swobodnie chodzi, biega, nabywa umiejętność skakania, rzucania i łapania piłki; jeżdżą na rowerze, łyżwach, pływają, niezwykła ruchliwość- „głód ruchu”, usprawnienie motoryki małej: samodzielne ubieranie się, jedzenie, załatwianie potrzeb fizjologicznych, sprawna orientacja w przestrzeni (ok. 4 r.ż) - góra, dół, obok,

prawidłowe odwzorowywanie kwadratu (ok. 5/6 lat) oraz trójkąta (ok. 6 r.ż.), śledzenie wzrokiem poruszającego się punktu, rozpoznawanie i odwzorowanie kilku kształtów geometrycznych i liter, identyfikowanie i słuchowe rozróżnianie dźwięków mowy oraz słów - podstawa czytania i pisania, wzrost pojemności pamięci, zdolność do koncentrowania się na zadaniu, rozwój umiejętności szeregowania i klasyfikowania, rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego, intensywny rozwój języka (mowy) - zasób słownictwa, budowanie neologizmów,

rozwój rozumienia emocji własnych i innych osób, umiejętność regulowania ekspresji własnych emocji, rozwój umiejętności zaradczych, które pozwalają dziecku manipulować zachowaniem innych ludzi poprzez wyrażanie własnych emocji. kontrola emocji , odczuwanie takich emocji jak wstyd, duma, wina, odczuwanie własnych porażek, przybieranie ról społecznych w zabawie.

Dojrzałością szkolną określa się poziom rozwoju dziecka niezbędny do podjęcia różnorodnych obowiązków, jakie niesie ze sobą życie szkolne. Jest to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, które czyni je wrażliwym na systematyczne nauczanie i wychowaniem w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Inaczej jest to jakby moment równowagi pomiędzy wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwojowymi dziecka.

Na pełną gotowość szkolną składają się: dojrzałość fizyczna; dojrzałość umysłowa; dojrzałość emocjonalno-społeczna; dojrzałość do czytania i pisania; dojrzałość do matematyki.

Dojrzałość fizyczna dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenia, zręczność, sprawność ruchów rąk, sprawność narządów zmysłu i narządów artykulacyjnych (prawidłowa wymowa wszystkich głosek), ogólna sprawność ruchowa i manualna, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, koordynacją i pamięcią wzrokowo – słuchowo – ruchową, umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych, wykonywanie ruchów ciągłych (przy wykonywaniu elementów graficznych), zdolność utrzymywania kierunku ruchu (rysowanie elementów wzdłuż linii poziomej), umiejętność przetwarzania statystycznego obrazu graficznego na obraz dźwiękowy (litery – głoski, wyrazy – słowa) oraz obu tych obrazów na obraz ruchu. Odpowiednia ilość snu sprawia, że uczeń mniej męczy się czynnościami związanymi z pisaniem, rysowaniem, czy wycinaniem.

Dojrzałość umysłowa O umysłowej gotowości do nauki świadczy poziom poznawczej aktywności dziecka, jego zainteresowanie dla wiedzy jako źródła informacji. dziecko chce się uczyć, interesuje się czytaniem i pisaniem oraz dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje - potrafi krótko opowiedzieć o swojej rodzinie, o psie lub kocie, o ulubionych zabawkach, obejrzanym filmie, posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków, ocen - dziecko wie jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka, czym się różni lato od zimy, chętnie opowiada, o tym, co widzi na obrazku itp., dziecko potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel - rozumie i spełnia jego polecenia, potrafi koncentrować swoją uwagę na zadaniach - obserwując dzieci podczas zabawy widzimy, że część potrafi się skupić na wykonywanych czynnościach np. na zabawie tematycznej i trudno je oderwać od zajęć. Inne porzucają zabawki bez wyraźnego powodu, nie potrafią niczym zająć się na dłużej. Dzieci dojrzałe doprowadzają zaczętą pracę do końca, ponieważ interesuje je wynik końcowy.

Dojrzałość emocjonalno - społeczna dziecko jest w znacznym stopniu samodzielne, łatwo i chętnie nawiązuje kontakty zarówno z nauczycielami jak i rówieśnikami, posiada umiejętność współdziałania i współpracy w grupie, potrafi podporządkować się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, jest obowiązkowe, wytrwale i wrażliwe na opinię nauczyciela, cieszy się z osiągnięć całej grupy, jest odpowiedzialne za podjęte zadania (np. rolę dyżurnego), rozpoczętą pracę stara się doprowadzić do końca pomimo zmęczenia. O dojrzałości emocjonalnej mówimy wówczas, gdy dziecko cechuje pewna równowaga psychiczna umożliwiająca dziecku opanowanie reakcji emocjonalnych: płacz, wypowiadanie się w niewłaściwych momentach, zachowania agresywne, lęk. Osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej pozwala mu przeżywać pozytywne emocje solidarności, życzliwości i przyjaźni oraz reagować w sposób adekwatny do sytuacji.

Dojrzałość do czytania i pisania dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej, niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania, rozumie znaczenie wyrazów jako graficznycznych odpowiedników słów, wykazuje orientację w przestrzeni, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji, wymiarów odwzorowanych form graficznych, dziecko posiada pamięć ruchową czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Zdolność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.

W przedszkolu dziecko rozpoczyna elementarną naukę czytania - pojmuje istotę czytania, uczy się rozumienia symboliki liter i pisma, dokonuje analizy i syntezy wyrazowej. Przed rozpoczęciem właściwej nauki czytania dzieci przechodzą w przedszkolu przez cały system gier i zabaw dydaktycznych, rozwijających procesy poznawcze i percepcyjno-motoryczne leżące u podstaw czytania i pisania. Program przedszkola nie przewiduje nauki pisania, ale przywiązuje dużą wagę do ćwiczeń doskonalących sprawność manualną i grafomotoryczną.

Dojrzałość do matematyki dziecko rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu, potrafi sklasyfikować przedmioty wg przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru, umie dodawać i odejmować na konkretach w zakresie 10.

Na dojrzałość szkolną mają wpływ: Czynniki indywidualne – są to przekazane drogą genetyczną lub wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, podłoża wyższych czynności psychicznych. Należą tu również potrzeby, skłonności i dążenia dziecka. Czynniki środowiskowe – chodzi tutaj głównie o wpływy rodziny i przedszkola. Warunki materialne - poziom dochodów, sytuacja mieszkaniowa, wyposażenie gospodarstwa domowego wpływa na poziom zaspokojenia potrzeb dziecka (racjonalnie odżywiane, odzież, warunki do nauki, odpoczynku i zabawy), Warunki kulturalne - poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziny, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego. Rodzice wykształceni wykazują na ogół duże zainteresowanie problemami szkolnymi swoich dzieci, mają większe wymagania i aspiracje w stosunku do ich przyszłości oraz w większym stopniu pobudzają je do osiągnięć. Warunki społeczno – psychologiczne to: struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu.

Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka. Rodzina stanowi teren doświadczeń dziecka. W niej dziecko uczy się myśleć i mówić, odnosić się do innych, opanowywać swoje reakcje, wyrażać uczucia. Od atmosfery, jaka panuje w rodzinie, od uznawanych przez  jej członków wartości zależy w dużej mierze przebieg wczesnego uspołecznienia dziecka. troska o dziecko w trakcie ciąży - higiena psychiczna matki (unikanie stresów i konfliktów oraz innych niekorzystnych dla płodu przeżyć), odżywianie w ciąży, powstrzymywanie się od używek (alkoholu, papierosów, narkotyków i in.), zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka - miłości, bezpieczeństwa, higieny psychicznej  i fizycznej  oraz właściwego i urozmaiconego odżywiania. zorganizowania środowiska wyzwalającego, a przynajmniej  niehamującego aktywności życiowej dziecka. Dzieci są doskonałymi obserwatorami życia oraz ludzi i niezwykle łatwo dostrzegają niekonsekwencje w -zachowaniu swoich rodziców. Jak wiadomo, małe dziecko uczy się przez przykład, wzory osobowe rodziców i najbliższego środowiska wychowawczego.

Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka – c.d. należy stwarzać takie warunki, w których dziecko mogłoby poznawać swoje mocne i słabe strony czyli przejawiać uznanie za zachowanie i czyny pożądane oraz dezaprobatę w przypadku zachowań nagannych. Należy dostrzegać i chwalić osiągnięcia dziecka (nawet te niewiele znaczące) - ma to ogromne znaczenie  w kształtowaniu pozytywnej samooceny. należy dziecku dużo czytać, rozmawiać z nim na temat różnych wydarzeń, opowiadać swoje przeżycia i doświadczenia życiowe - pobudza to wyobraźnię dziecka  i wyzwala w nim nową motywację do działania. opieka bywa niekiedy przez rodziców utożsamiana z wychowaniem. Zapewniając dziecku warunki materialne, czują się zwolnieni z obowiązku poświęcenia czasu i zaspokajania potrzeby bezpośredniego kontaktu, miłości wyrażanej przez gesty, przytulania, bliskość fizyczną. Taka postawa może powodować zahamowania w rozwoju emocjonalnym dzieci, przejawiające się w postaci nastawień antagonistycznych wobec otoczenia, braku koncentracji i wytrwałości w postaci agresji.

Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka – c.d. dziecko wychowywane przez rodziców przyjmujących postawę chroniącą, stykając się z grupą rówieśniczą, nie będzie potrafiło nawiązać prawidłowych kontaktów., częstym sposobem motywowania do prawidłowego funkcjonowania w szkole jest gratyfikacja finansowa. Dając pieniądze próbuje wyegzekwować coś, co powinno być normalnym codziennym obowiązkiem dziecka, nadmierna koncentracja uwagi na dziecku, zbyt duże wymagania, ciągłe korygowanie i krytyka wywołują niepewność, lękliwość, brak wiary we własne siły, jeżeli dziecko było wdrażane do wykonywania pewnej liczby zajęć obowiązkowych, podporządkowania się określonym regułom łatwiej przystosuje się do obowiązków szkolnych. Natomiast dziecko, w stosunku do którego nie stawiano żadnych wymagań, wyręczano je we wszystkich czynnościach domu z trudem będzie podporządkowywało się wymaganiom szkolnym.

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi: powiedzieć jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców, narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie, obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało, ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny, dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta, łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor, wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach, rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi – c.d. liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest, dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10, ma dobrą koncentrację uwagi, jest zainteresowane pracą i jej efektami, jest odporne na niepowodzenia, jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku, prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran – tran, góra – kura, bada – pada, podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby, opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową, rozwiązać proste zagadki,

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi – c.d. uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki, wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych, wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost, doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej, zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej, działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom, wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki ma dobre tempo pracy, siedmiolatek potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

Jak pomagać by ułatwić dzieciom naukę czytania? zwracać uwagę na właściwą wymowę, bawić się w tworzenie rymów: kukułka- jaskółka, liczyć sylaby w słowach, początkowo w krótkich później w długich; ma-ma (●●) , ka-lo-ry-fe-ry (● ● ● ● ●) – rysować tyle kropek, ile jest sylab, tworzyć wyrazy zawierające głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu, np. a – akwarium, lato, litera, itp. bawić się w analogiczny sposób sylabami, np. ło, łokieć, łopata, wesoło, krzesło, czoło, określać położenie głoski w wyrazie, np. jaki dźwięk słyszymy po, a jaki przed l w wyrazie mleko, tworzyć nowe wyrazy przez dodanie głoski lub sylaby:, np.: to: tor, kto, tło; ma: ga-ma, Ma-ciek, pu-ma itp.,

Jak pomagać by ułatwić dzieciom naukę czytania? – c.d. bawić się w „łańcuch wyrazów” – podajemy dziecku wyraz, z którego ono wyodrębnia ostatnią głoskę i szuka wyrazu na tę głoskę, np.: kogut – traktor – radio- orzeł, wyszukiwać poznane litery w tekstach drukowanych, np. w gazetach, utrwalać litery poprzez dodawanie do samogłoski spółgłoski, np. do a dostawiamy spółgłoski; ma, pa, ta, ka, da itp. Dziecko czyta sylabami, jeżeli nie umie pomagamy mu, nie czekamy, aż będzie głoskować, powtarzać ciągi słowne: logiczne (rzeczy należących do 1 kategorii) np. krzesło, stół, szafka – dziecko kilka razy powtarza, następnie próbuje wspak; nielogicznych np. broda, okno, zarost, słuchać audycje radiowe (1920 w programie I radia) lub bajki z płyt CD, czytać dzieciom bajki.

Jak pomagać by ułatwić dzieciom naukę pisania? odwzorowywać szlaczki i wzorki, kreślić kształty graficzne w powietrzu, Kalkować, pisać po śladzie, pisać szlaczki literopodobne, jeżeli dziecko chce pisać pokazywać kształty liter wg wzorów przedszkolnych, zachowując kierunek pisania danej literki, nie pozwalać drukować, malować (również palcami), wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać, rysować, kolorować, rysować jednocześnie ręką lewą i prawą, nawlekać koraliki, modelować z gliny, plasteliny, lub pomoc w kuchni przy wyrabianiu ciasta.

Czego należy dziecko nauczyć przed pójściem do szkoły? W ostatnim roku, przed rozpoczęciem nauki szkolnej oddziaływania wychowawcze należy koncentrować na różnych dziedzinach, w zależności od potrzeb dziecka: wyrabiania samodzielności –kształtowanie umiejętności związanych z samoobsługą (ubieranie się, mycie, czesanie, dbałość o estetyczny wygląd zewnętrzny) oraz wdrażanie do samodzielnego wykonywania powierzonych zadań, Dzieci wyręczane przez rodziców ciągle coś gubią i nie potrafią się zorganizować. Dziecko samodzielne na ogół dba o własne rzeczy, nie gubi ich i nie rozrzuca. kształtowanie wytrwałości i systematyczności - należy zwracać uwagę na to, aby rozpoczęta budowla z klocków lub rysunek został zakończony. Systematyczność dziecka można kształtować przez przydzielanie mu drobnych obowiązków, które trzeba wykonywać stałe, np. sprzątanie zabawek, podlewanie roślin itp.

Czego należy dziecko nauczyć przed pójściem do szkoły? – c.d. wzbogacanie wiedzy o świecie, doświadczeń życiowych dziecka, pobudzanie do działania, rozwijanie spostrzegawczości i myślenia - należy wzbogacać zasób słownictwa i pojęć przedszkolaka, odpowiadać na wszystkie zadawane pytania, w których przejawia się myślenie i ciekawość poznawcza dziecka, uczenie prawidłowej wymowy, rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej - przy oglądaniu obrazków, poznawaniu liter, zwracamy uwagę dziecka na kształty, które różnicują litery. Utrwalamy położenie poszczególnych przedmiotów (wyżej, niżej, na prawo, na lewo), organizujemy zabawy, polegające na układaniu całości z kilku elementów, rozwijanie spostrzegawczości słuchowej – uczymy dziecko podziału wyrazów na głoski i sylaby, czytamy bajki i opowiadania. Rozwijanie zainteresowań książką – czytanie dziecku bajek, pozwala odróżnić dobro od zła, wpływa na tworzenie się systemu wartości. Wielokrotne czytanie pozwala na pamięciowe opanowanie treści, na wspólne przeżywanie radości i smutków, rozwija koncentrację uwagi,

Czego należy dziecko nauczyć przed pójściem do szkoły? – c.d. nauka liczenia - przeliczanie do 20-u, oraz dodawanie i odejmowanie w zakresie 10-u. Aby rozwijać te umiejętności dostarczamy dziecku różnych przedmiotów do przeliczania, usprawnianie ręki dziecka – dziecko musi dużo rysować, malować, sklejać, wycinać, lepić z plasteliny, wydzierać itp. Ręka nie usprawniona szybko się męczy i boli, nie pozwala na ładne pisanie i rysowanie, wpajanie zasad kulturalnego zachowania się, kształtowanie postawy życzliwości w stosunku do innych kolegów, uczenie dziecka, aby używało zwrotów grzecznościowych, przyzwyczajanie dziecka do stałego rozkładu dnia (zaplanowane godziny snu, posiłków i zabawy), kształtowanie pozytywnej motywacji dziecka do nauki - należy traktować pójście do szkoły, jako coś naturalnego. Pamiętać o cechach indywidualnych dziecka, jego właściwościach rozwojowych, potrzebach i predyspozycjach. Nie straszyć, lecz opowiadać o swoich przyjemnych wspomnieniach ze szkoły.

Dojrzałość szkolna nie jest biologicznym etapem rozwoju, lecz składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze ruchowej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej. Uzależnione jest to od dotychczasowego biegu życia dziecka, od tego czy uczęszczało ono do przedszkola, czy dorośli zaspokajali jego potrzeby poznawcze i uczuciowe, czy stawiano mu wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społecznie formy zachowania.

ZAPAMIĘTAJ Twoje dziecko będzie miało łatwiejszy start w szkole, jeśli zaoferujesz mu ciekawe otoczenie, w którym będzie mogło rozwijać swoją mowę i intelekt i będzie miało wiele możliwości ruchu. Chodzi tu o wspieranie rozwoju dziecka poprzez zabawę, rozbudzanie ciekawości, radości i wzrostu zaufania do samego siebie.

„Nie wszystkie kwiaty zakwitają razem. Każdy ma swój czas i porę....” Dziękujemy za uwagę!

Źródła: Burtowa M., Misiorna E., „Współpraca przedszkola z rodzicami”, w: „Wychowanie w Przedszkolu”  1997, nr 2, s. 107 Filipczuk H. „Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym” Horsonek M., „Wpływ rodziny na dziecko”, w: „Życie Szkoły” 2001, nr 8, s. 505 Kargulowa A. „Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego” Kwiatowska M. (red.) Podstawy pedagogiki przedszkolnej” Pelcowa M. „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną” Prus – Wiśniewski H., „Szkoła w oczach dziecka z najstarszej grupy przedszkolnej”, w: „Wychowanie w Przedszkolu” 1997, nr 7, s. 70 Sawa B. „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze” Wilgucka – Okoń B., „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”, Żebrowska M (red.) „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”