Pojęcie winy w stosunkach ubezpieczeniowych KOŁO NAUKOWE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH Pojęcie winy w stosunkach ubezpieczeniowych Aleksandra Ziuzia

www. konusig.wpia.uw.edu.pl PODSTAWA PRAWNA Art. 827 k.c. Art. 9 ust. 2 ust. z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK Art. 11 ust. 2 ust. z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK Art. 815 § 3 k.c. Art. 818 § 3 k.c. Art. 826 § 3 k.c. www. konusig.wpia.uw.edu.pl 2

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Art. 827 § 1 k.c. „Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 3

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Art. 827 § 3 k.c. „Jeżeli nie umówiono się inaczej, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie przez osobę, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 4

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Art. 827 § 4 k.c. „W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek zasady określone w paragrafach poprzedzających stosuje się odpowiednio do ubezpieczonego.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 5

www. konusig.wpia.uw.edu.pl USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Art. 9 ust. 2 „Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w art. 4 pkt 1 i 2, obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 6

www. konusig.wpia.uw.edu.pl USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Art.11 ust. 2 „Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w art. 4 pkt 4, obejmuje również szkody wyrządzone w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 7

www. konusig.wpia.uw.edu.pl WINA UMYŚLNA Zamiar bezpośredni i ewentualny Art. 827 jako wyraz zasady bezwzględnej odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie www. konusig.wpia.uw.edu.pl 8

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SN z dnia 13 października 2005r., sygn. akt IV CK 181/05, niepubl. „Kwestie zwolnienia od odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, jeżeli ubezpieczony albo osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie, reguluje przepis art. 827 § 1 k.c., który w odniesieniu do umowy ubezpieczenia mienia ma charakter bezwzględnie obowiązujący. (...) Jest to także przepis wprowadzający wyjątek od zasady odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkodę wyrządzoną w ubezpieczonym mieniu i jako taki nie może podlegać wykładni rozszerzającej.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 9

www. konusig.wpia.uw.edu.pl RAŻĄCE NIEDBALSTWO „Przypisanie określonej osobie niedbalstwa uznaje się za uzasadnione wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności. Przez rażące niedbalstwo rozumie się natomiast niezachowanie minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu pewnej osobie winy w tej postaci decyduje więc zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej.”(wyrok SN z dnia 10 marca 2004 r., sygn. akt IV CK 151/03) www. konusig.wpia.uw.edu.pl 10

RAŻĄCE NIEDBALSTWO A NALEŻYTA STARANNOŚĆ „Wykładnia pojęcia rażącego niedbalstwa powinna uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej staranności w przewidywaniu skutków.” (wyrok SN z dnia 26 stycznia 2006 r., sygn. akt V CSK 90/05) „ (...) gdyby pojęcia te były znaczeniowo tożsame, art. 827 §1 k.c. wyłączałby odpowiedzialność ubezpieczyciela nie w przypadku rażącego niedbalstwa, ale w przypadku działania poszkodowanego bez zachowania należytej staranności” (wyrok SN z dnia 29 stycznia 2009 r., sygn. akt V CSK 291/08) www. konusig.wpia.uw.edu.pl 11

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Praktyka stosowania pojęć „rażącego niedbalstwa” i „nienależytej staranności” w umowach ubezpieczenia autocasco www. konusig.wpia.uw.edu.pl 12

Wyrok SN z dnia 18 listopada 1998 r., sygn. akt II CKN 36/98 „Nie należy się odszkodowanie ubezpieczeniowe autocasco, jeżeli skradziono ubezpieczającemu pojazd wraz ze znajdującymi się w nim dokumentami pojazdu, a zasady współżycia społecznego albo interes gospodarki narodowej nie przemawiają za wypłatą odszkodowania.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 13

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2006 r., sygn. akt V CSK 90/05, niepubl. „Przede wszystkim, ogólne warunki ubezpieczenia nie nakładały na właściciela samochodu innego wymagania niż "należyte zabezpieczenie kluczyków i dokumentów". Zakład ubezpieczeń nie sprecyzował przy tym, czy "należytym zabezpieczeniem" jest "zabezpieczenie kluczyków i dokumentów poza pojazdem". W świetle omawianego postanowienia o.w.u. nie można uznać, aby pozostawienie dokumentów pojazdu w teczce zamkniętej na zamek szyfrowy w zamkniętym bagażniku stanowiło "nienależyte zabezpieczenie", prowadzące do odmowy przyznania odszkodowania.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 14

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SN z dnia 9 października 2002 r., sygn. akt IV CKN 1421/00, niepubl. „ (...) bezpośredniość nadzoru kierowcy nad pojazdem należy rozumieć w sposób dosłowny, to jest taki, iż posiadacz znajduje się w bezpośredniej bliskości pojazdu, w okolicznościach pozwalających na przyjęcie, że zabezpiecza własną osobą pojazd przed kradzieżą, w sposób należyty.” zatrzymał pojazd przy bramie w celu jej otwarcia, pozostawiając samochód z uruchomionym silnikiem i zatrzaśniętymi drzwiami. Po otwarciu bramy spostrzegł on, że samochód gwałtownie ruszył, przez co został zmuszony usunąć się na pobocze. Posesja, z której wyjeżdżał dyrektor, była ogrodzona dwumetrowym płotem i dozorowana przez agencję ochrony. Ma ona powierzchnię około jednego hektara i zabudowana jest kilkoma budynkami, z których korzystało kilka podmiotów. W odległości około dziesięciu metrów od bramy rosła kępa krzewów jałowca o średnicy około 5 m. Składająca się z dwóch skrzydeł brama, zamknięta na skobel, otwierała się do wewnątrz. Kierowca nie zauważył sprawcy kradzieży, ani go nie usłyszał, aż do momentu ruszenia samochodu. www. konusig.wpia.uw.edu.pl 15

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SN z dnia 9 października 2002 r., sygn. akt IV CKN 1421/00, niepubl. „Szczególnie zuchwała kradzież pojazdu, strzeżonego osobiście przez znajdującego się przy nim posiadacza, objęta jest ubezpieczeniem autocasco, bez względu na to, czy pojazd był również zabezpieczony w sposób przewidziany na wypadek utraty nad nim pieczy przez właściciela. Stanowisko przeciwne pozostawałoby w sprzeczności z funkcją instytucji ubezpieczenia autocasco oraz z ogólnie stosowanymi zasadami posługiwania się pojazdami samochodowymi i zasadami ich zabezpieczenia przed kradzieżami.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 16

Wyrok SN z dnia 25 września 2002 r., sygn. akt I CKN 969/00, niepubl. „(...) Rażący brak staranności wykazuje zatem posiadacz samochodu, który na przykład opuszcza go pozostawiając kluczyki, jeśli nie ma możliwości obserwacji najbliższego otoczenia lub w skupisku ludzi albo oddala się. W tym ostatnim wypadku trudno o parametryczne wskazówki, jednak osoba kierowcy pozostającego "przy samochodzie" z reguły stwarza dla złodzieja zagrożenie podjęcia obrony mienia. Zachowanie takie można uznać za niedbalstwo, jednak tylko w szczególnych okolicznościach byłoby ono rażące.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 17

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., sygn. akt III CKN 300/00 „Pozostawienie przez właściciela pojazdu kluczyków w aparacie zapłonowym w czasie zamiany miejsc za kierownicą z rzekomym nabywcą pojazdu, nie jest naruszeniem wymagania zabezpieczenia pojazdu przed kradzieżą w sposób przewidziany w konstrukcji pojazdu, wynikającego z ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco, jeśli właściciel pojazdu wysiadając, pozostawał cały czas w bezpośredniej bliskości pojazdu, sprawując nad nim osobisty nadzór.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 18

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SN z dnia 11 października 1988 r., sygn. akt I CR 235/88, I CZ 117/88, niepubl. „Nie można podzielić zapatrywania, że pozostawienie przechowywanych w mieszkaniu kluczyków od samochodu w miejscu widocznym i dostępnym dla domowników jest równoznaczne z udostępnieniem ich osobie, która gościła w tym mieszkaniu z okazji uroczystości urodzinowej. Nie ma ustalonego zwyczaju stałego przechowywania w domu kluczyków od samochodu w miejscu zamykanym lub niedostępnym dla wszystkich domowników, chyba że zachodzą, szczególne okoliczności pozwalające przypuszczać, że w ten sposób dostaną się one do rąk osób nieodpowiedzialnych np. małoletnich członków rodziny.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 19

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SA w Wa-wie z dnia 17 grudnia 2002 r., sygn. akt I A Ca 272/02, niepubl. „W ocenie Sądu Apelacyjnego dysponującym pojazdem za zgodą powódki Konrad K. pozostawiając klucze od samochodu prawidłowo zamkniętego i zaparkowanego na miejscu parkingowym w kieszeni kurtki, którą następnie powiesił na wieszaku w poczekalni zakładu fryzjerskiego, obok to którego wieszaka siadł w odległości 2-3 metrów, dochował aktu staranności polegającego na należytym zabezpieczeniu kluczy pojazdu w rozumieniu ogólnych warunków.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 20

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Wyrok SA w Wa-wie z dnia 18 czerwca 2008 r., sygn. akt VI ACa 1584/07, niepubl. „W świetle zapisów art. 827 § 1 k.c. oraz § 4 ust 1 pkt. 1 o.u.w., dla wyłączenia odpowiedzialności pozwanego w tej sprawie konieczne było przypisanie powodom takiego działania lub zaniechania, w którym stopień naganności postępowania drastycznie odbiega od modelu zachowania właściwego w danych warunkach. Sam zaś fakt, że warunki atmosferyczne były w chwili zdarzenia niekorzystne, nie uzasadnia stwierdzenia, że podjęcie przez kierowcę manewru wyprzedzania i próba uniknięcia zderzenia z innym pojazdem stanowiły działanie rażąco naganne.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 21

Art. 815 – informacyjne obowiązki ubezpieczającego § 3 „Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 22

Art. 818 k.c. – zawiadomienie ubezpieczyciela o wypadku § 3 „W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa obowiązków określonych w paragrafach poprzedzających ubezpieczyciel może odpowiednio zmniejszyć świadczenie, jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku.” § 4 „Skutki braku zawiadomienia ubezpieczyciela o wypadku nie następują, jeżeli ubezpieczyciel w terminie wyznaczonym do zawiadomienia otrzymał wiadomość o okolicznościach, które należało podać do jego wiadomości.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 23

Art. 826 – obowiązki ubezpieczającego w razie zajścia wypadku § 3 „Jeżeli ubezpieczający umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa nie zastosował środków określonych w § 1, ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności za szkody powstałe z tego powodu.” www. konusig.wpia.uw.edu.pl 24

KOŁO NAUKOWE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH Dziękuję za uwagę! Aleksandra Ziuzia