Atrakcyjność geoturystyczna dolin rzek Gór Świętokrzyskich – dolina górnej Łagowicy Małgorzata Ludwikowska-Kędzia Instytut Geografii UJK w Kielcach Małgorzata Wiatrak

CEL Zwrócenie uwagi na potencjał geoturystyczny małych dolin rzek Gór Świętokrzyskich, których specyficzny rozwój, determinowany w dużym stopniu uwarunkowaniami morfostrukturalnymi jak i litologicznymi podłoża paleozoicznego, pozwala na łatwość obserwacji i możliwość dokumentacji różnorodnych obiektów przyrody nieożywionej. Indywidualnie obiekty te nie mają większych szans na zaistnienie w edukacji i turystyce, ale ujęte zespołowo, w postaci tras geoturystycznych, mogą być szansą promocji turystycznej gmin. W aspekcie geoturystycznym, w regionie świętokrzyskim najwięcej uwagi poświęca się nieczynnym kamieniołomom i podejmowane są próby ich uprzystępnienia szerszemu gronu odbiorców. Natomiast mniejsze obiekty, zlokalizowane właśnie w dnach dolin rzecznych, nie zawsze mniej wartościowe, pozostają poza kręgiem zainteresowań i działań geoturystycznych.

Położenie doliny górnej Łagowicy na tle jednostek morfologicznych Gór Świętokrzyskich wg Wróblewskiego (1977)

Cele opracowania: I. Opis wybranych obiektów geologicznych i geomorfologicznych (obiektów geoturystycznych) doliny górnej Łagowicy na tle aktualnego stanu wiedzy w zakresie budowy geologicznej, cech rzeźby obszaru oraz w nawiązaniu do historii osadnictwa i górnictwa. Ponadto, analiza wartości merytorycznych (naukowych) obiektów, wartości kulturowych, dydaktycznych (edukacyjnych), lokalizacyjnych (dostępności do zwiedzania) oraz infrastrukturalnych (zagospodarowania geoturystycznego), celem wykazania możliwości edukacyjnych obiektów, zasadności ich promocji i propozycji ich zagospodarowania.

II. Rozbudzenie w lokalnych społecznościach, władzach samorządowych, świadomości potencjału tkwiącego w abiotycznych komponentach środowiska przyrodniczego. Ich decyzje, podejmowane w zakresie gospodarowania zasobami przyrodniczymi, mają ogromny wpływ na ochronę i promocję geoturystyczną obiektów przyrody nieożywionej. Aktywność samorządów lokalnych w zakresie kreowania, planowania i promocji różnych projektów turystycznych wydaje się być determinującym czynnikiem wykreowania atrakcji geoturystycznych, które mogłyby ożywić ruch turystyczny w gminie Łagów.

III. Syntetyczne ujęcie publikowanych i archiwalnych materiałów naukowych dotyczących badanego obszaru doliny górnej Łagowicy, nieco zbliżone w pomyśle i formie do dokumentacji inwentaryzacyjnych i waloryzacyjnych obiektów geologicznych i geomorfologicznych, prowadzących do działań uruchamiających procedury utworzenia geoparków (tras geoturystycznych). Niniejsze opracowanie nie jest w zamyśle autorek wnioskiem aplikacyjnym proponowanej trasy geoturystycznej. Jest ono skierowane głównie do osób zawodowo zainteresowanych zagadnieniami geologicznymi i geomorfologicznymi m. in. nauczycieli, studentów kierunków przyrodniczych, którzy pragną poszerzyć swoją wiedzę w zakresie geologii i geomorfologii fragmentu mniej znanej i słabiej promowanej turystycznie południowo-wschodniej części Gór Świętokrzyskich.

POJĘCIE - ATRAKCYJNOŚĆ GEOTURYSTYCZNA

BUDOWA GEOLOGICZNA OBSZARU Mapa geologiczna odkryta obszaru badań i jego otoczenia z elementami tektoniki (na podstawie Romanek, Złonkiewicz 1992, Czarnocki 1919, Kowalczewski 1963, 1966) 1.dyslokacja świętokrzyska, 2. uskok łysogórski, 3. synklina Piotrowa, 4. fałd Płucek, 5. synklina Łagowa, 6. synklina Duraczowa, 7. antyklina Woli Łagowskiej, 8. synklina Bielowej, 9. antyklina Gwiazdowej

BUDOWA GEOLOGICZNA OBSZARU Mapa geologiczna zakryta obszaru badań i jego otoczenia (na podstawie Janiec i in. 1992)

Szkic geomorfologiczny doliny górnej Łagowicy. CECHY RZEŹBY OBSZARU 1. fragmenty trzeciorzędowych powierzchni zrównania (Walczowski 1964,1968), 2. powierzchnie denudacyjne w obrębie glin zwałowych zlodowaceń południowopolskich, 3. powierzchnie stokowe pokryte piaszczysto-żwirowymi deluwiami z okresu zlodowaceń środkowopolskich (Walczowski 1964), 4. powierzchnia akumulacji lessowej 5. najwyższy poziom akumulacyjnej terasy nadzalewowej vistuliańskiej, uznawany za środkowopolski (Walczowski 1968, Janiec i in. 1992) 6. wyższy poziom erozyjno-akumulacyjnej terasy nadzalewowej vistuliańskiej, 7. niski poziom erozyjno-akumulacyjnej terasy nadza-lewowej vistuliańskiej 8. krawędzie teras słabo zachowane, 9. krawędzie teras zachowane wyraźne, 10. strome skalne zbocza doliny, miejscami przykryte cienką pokrywą deluwiów, 11. dolinki boczne erozyjno-denudacyjne, 12. stożki napływowe, 13. koryto rzeczne z erozyjnymi podcięciami, 14. stawy, 15. linie schematycznych przekrojów geologicznych przez holoceńskie dno doliny (ryc. 15), 16. przekroje geolo-giczne (ryc. 25) Szkic geomorfologiczny doliny górnej Łagowicy.

HISTORIA OSADNICTWA I GÓRNICTWA Rozmieszczenie stanowisk pradziejowych, średniowiecznych i nowożytnych (Hadamik 2004) 1. epoka kamienia, 2. okres wpływów rzymskich, 3. stanowiska archeologiczne ze znaleziskami datowanymi na wczesne średniowiecze, 4. grodzisko – wzgórze Zamczysko, 5. prawdopodobne huty szkła, 6. stanowiska wydobywcze rud ołowiu

Lokalizacja obiektów geoturystycznych w dolinie górnej Łagowicy

Obiekty geoturystyczne w dolinie górnej Łagowicy Numer Nazwa obiektu: 1. Szyb Nawrockiego w Łagowie 2. Ślady górnictwa galeny w Płuckach 3. Odsłonięcie wapieni z granicy fran/famen w Płuckach 4. Wąwóz krasowy Dule w Łagowie 5. Odsłonięcie utworów famenu z fauną głowonogów w wąwozie Dule 6. Jaskinia Zbójecka w wąwozie Dule 7. Jar Łagowicy na odcinku Łagów-Nowy Staw 8. Odsłonięcie serii węglanowej dewonu środkowego i górnego między Łagowem a Nowym Stawem 9. Jaskinia Lisia Dziura w skarpie Łagowicy 10. Wywierzysko w Masłowcu 11. Odsłonięcie osadów czwartorzędowych w Masłowcu

Obiekt 1. Szyb Nawrockiego w Łagowie Obiekt 2. Ślady górnictwa galeny w Płuckach Plan sytuacyjny szybu Nawrockiego (A) i profil geologiczny ściany w kopalni (B) (Materiały Archiwum Geologicznego nr 1362 PIG-PIB Oddział Świętokrzyski) Ślady dawnych robót górniczych w Płuckach związanych z poszukiwaniem i eksploatacją galeny (wg Fijałkowska, Fijałkowski 1971) na tle współczesnej mapy topograficznej. Przekrój geologiczny przez okruchowe, rezydualne złoże galeny w Płuckach (wg Fijałkowscy 1971)

Obiekt 8. Odsłonięcie serii węglanowej dewonu środkowego i górnego między Łagowem a Nowym Stawem Zasięgi serii litologicznych dewonu środkowego i górnego (5-12) we wschodnim zboczu doliny Łagowicy między Łagowem a Nowym Stawem na tle planu wysokościowego zbocza (poziom najniższy w Nowym Stawie wyznacza poziomicę zerową) i podziału zbocza na odcinki (na podstawie Czermiński 1960) Wapienie gruboławicowe żywetu z nagromadzeniem fauny sklerogąbek, łukowato wygięty fragment skarpy Łagowicy (fot. M.L-K) Masywne kolonie stromatopor w wapieniach żywetu skarpy Łagowicy (fot. M. L-K) Wydłużone gałązki amfipor w wapieniu żywetu skarpy Łagowicy (fot. M. L-K)

Obiekt 11. Profil osadów vistuliańskich w Masłowcu Zestawienie wyników badań osadów profilu w Masłowcu w zakresie cech teksturalnych i strukturalnych oraz ich stratygrafia (wg Ludwikowska-Kędzia M., Wiatrak M., Olszak I., Bluszcz A., 2006)

Waloryzacja geoturystyczna Waloryzacja geoturystyczna obiektów doliny górnej Łagowicy WD* - wartość dydaktyczna AG** - atrakcyjność geoturystyczna L.p. Obiekt geologiczny i geomorfologiczny Waloryzacja geoturystyczna Ocena cząstkowa 1. 1 - szyb Nawrockiego w Łagowie I – wartość merytoryczna - 20 wysoka II – wartość lokalizacyjna - 12 III – wartości kulturowe - 2 średnia IV – zakres informacji - 3 V – zagospodarowanie geoturystyczne - 4 niska Ocena końcowa WD* – 37 - wysoka AG** – 41 5. 5 - odsłonięcie utworów famenu z fauną głowonogów w wąwozie Dule I – wartość merytoryczna - 23 wysoka II – wartość lokalizacyjna - 10 III – wartości kulturowe - 0 niska IV – zakres informacji - 3 V – zagospodarowanie geoturystyczne - 4 WD – 37 - wysoka AG – 41 10. 10 - wywierzysko w Masłowcu I – wartość merytoryczna - 13 średnia II – wartość lokalizacyjna - 8 III – wartości kulturowe - 0 niska IV – zakres informacji - 2 V – zagospodarowanie geoturystyczne - 4 WD – 23 - średnia AG – 28 Oceny i zakres punktowy poszczególnych wartości waloryzacji geoturystycznej wg Dmytrowskiego, Kicińskiej (2011)

Proponowaną trasę geoturystyczną można sklasyfikować według następujących kryteriów (Kicińska-Świderska, Słomka 2004): tematyczność – trasa specjalistyczna, geologiczno-geomorfologiczna, zasięg – trasa ma charakter lokalny przestrzenność – trasa lądowa, powierzchniowo - podziemna, ilość turystów – trasa dla turystów indywidualnych i małych grup tury-stów (maksymalnie 10 osób). sposób przemieszczania się – trasa ma charakter pieszy. długość – liczy 12 km jedno-, dwudniowa.

Przebieg trasy geoturystycznej w dolinie górnej Łagowicy. PUNKT i. Budowa geologiczna i rzeźba doliny górnej Łagowicy. Historia osadnictwa i górnictwa. PUNKT 1. Szyb Nawrockiego w Łagowie PUNKT 2. Ślady górnictwa galeny w Płuckach PUNKT 3. Odsłonięcie wapieni z granicy fran/famen w Płuckach PUNKT 4. Wąwóz krasowy Dule w Łagowie PUNKT 5. Odsłonięcie utworów famenu z fauną głowonogów w wąwozie Dule PUNKT 6. Jaskinia Zbójecka w wąwozie Dule PUNKT W-1. Punkt widokowy - panorama Pasma Głównego Gór Świętokrzyskich PUNKT 7. Jar Łagowicy na odcinku Łagów-Nowy Staw PUNKT 8 a-c. Odsłonięcie serii węglanowej dewonu środkowego i górnego między Łagowem a Nowym Stawem PUNKT 9. Jaskinia Lisia Dziura w skarpie Łagowicy PUNKT 10. Wywierzysko w Masłowcu PUNKT W-2. Punkt widokowy - strefa antropogenicznych przekształceń krajobrazu okolic Łagowa PUNKT W-3. Punkt widokowy – zmiana typu doliny Łagowicy: jar – dolina płaskodenna. PUNKT K. „Wzgórze Zamczysko” - średniowieczne grodzisko w Nowym Stawie. PUNKT 11. Odsłonięcie osadów czwartorzędowych w Masłowcu

Analiza atrakcyjności geoturystycznej doliny górnej Łagowicy i propozycja powstania trasy geoturystycznej nie jest końcowym efektem ustaleń, w zakresie idei intensyfikacji ruchu turystycznego w okolicy Łagowa. Ma raczej stanowić początek dyskusji nad potencjałem geoturystycznym obszaru rozumianym jako „ogół cech o znaczeniu turystycznym, jakie stwarzają możliwość przystosowania obiektu geologicznego do działalności turystycznej” (strona Ministerstwa Środowiska www.mos.gov.pl; sierpień 2012 r.).

Widok na kopalnię dolomitów w Nowym Stawie w punkcie widokowym W-2 ( fot. M. W.) Warto także zwrócić uwagę na istnienie w bliskim sąsiedztwie doliny górnej Łagowicy obiektów, niezwykle perspektywicznych dla poszerzenia oferty geoturystycznej obszaru. Są nimi rozległe rejony eksploatacji złóż dewońskich wapieni: Łagów II, Łagów IV, Łagów V, Nowy Staw i dolomitów: Winna, (Szuflicki i in. 2012). Jest więc szansa poszerzenia atrakcyjności geoturystycznej tego obszaru o nowe fascynujące miejsca ilustrujące w dużej skali efekty procesów geologicznych, a zlokalizowane w nieczynnych kamieniołomach dewońskich wapieni i dolomitów.

Powyższe opracowanie w pełni uzasadnia potrzebę promocji geoturystycznej obiektów geologicznych i geomorfologicznych zlokalizowanych w dolinie górnej Łagowi-cy. Ponadto, kieruje naszą uwagę ku dolinom innych, niedużych rzek Gór Świętokrzy-skich, np. Lubrzance, Belniance, Pokrzywiance, w których również tkwi ogromny potencjał geoturystyczny. Można wyrazić nadzieję, że atrakcyjność turystyczna także tych dolin zostanie dostrzeżona i odpowiednio wypromowana.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ