Sylwia Konieczka Wioletta Konieczka Budowa Kleszcza Sylwia Konieczka Wioletta Konieczka

Kleszcze – to pajęczaki należące do podgromady roztoczy, traktowane jako grupa umowna lub jako nad rodzinna albo też jako podrząd Wyróżnia się rodziny kleszczy twarde , częściowo okryte twardym pancerzem, oraz pozbawione tego pancerza, miękkie — obrzężkowate . Jest ich kilkaset gatunków. Kleszcze są pasożytami zewnętrznymi głównie kręgowców.

Długość ciała wynosi od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu kilkakrotnie większe), ryjkowaty narząd gębowy przystosowany do ssania krwi i płynów tkankowych , zbrojny w liczne ząbki pomocne w utrzymywaniu się w skórze żywiciela. Gatunki z rodziny Ixodidae ssą krew trzy razy w życiu: w stadium larwalnym, w stadium nimfy i jako postać dorosła, atakując zwierzęta na łąkach i w lasach (bez jedzenia mogą żyć do dwóch lat). Są kosmopolityczne. Zamieszkują głównie tropiki i subtropiki. W Polsce licznie występuje kleszcz pospolity (kleszcz pastwiskowy). Kleszcze są wektorami dla wielu chorób; m.in. boreliozy. W Polsce badania nad kleszczami prowadzi się w ośrodku lubelskim.

Cykl Rozwojowy i warunki bytowania Dorosłe samice są długości 3–4 mm, natomiast samce — 2,5 mm. Każde stadium rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i imago (czyli forma dojrzała), musi raz wyssać krew kręgowca, aby móc się dalej rozwijać. Cykl rozwojowy jednego pokolenia kleszczy trwa średnio 2 lata. Wzrost temperatury powoduje wzrost aktywności kleszczy, która rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia, a trwa do października/listopada. Maksimum aktywności zależy od czynników klimatycznych i przebiega w Europie Środkowej w dwóch fazach, tzn. w maju/czerwcu i we wrześniu/październiku. Wilgotne lato i łagodna zima sprzyjają rozprzestrzenianiu się kleszczy. Optymalne warunki dla kleszczy i ich żywicieli stanowią ekotony. Większość dotychczas dokładnie zlokalizowanych naturalnych ognisk infekcji to obszary przejściowe między dwoma różnymi typami roślinności, jak np. brzegi lasów graniczące z łąkami, polany, błonia nad rzekami i stawami, zagajniki z zaroślami, obszary, gdzie las liściasty przechodzi w iglasty lub odwrotnie, albo wysoki w niski, obszary zarośnięte paprociami, jeżynami, czarnym bzem i leszczyną. Kleszcze spotyka się na trawie, w niskich krzakach oraz w leszczynie. Wiszą na źdźbłach trawy i na spodzie liści, z tego powodu są niewidoczne.

Rozmiar kleszcza w porównaniu z zapałką

Kleszcze jako wektory chorób Wiele gatunków (około 100 spośród 800 znanych) przenosi pierwotniaki, bakterie lub wirusy powodujące zachorowania ludzi: tzw. kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę (średnio 10%-30% kleszczy jest nią zarażonych, tularemię, ehrlichiozę, babezjozę, mykoplasmozę, gorączkę, gorączkę plamistą Gór Skalistych, dur powrotny. Te same gatunki kleszczy mogą również przenosić pierwotniaki lub bakterie powodujące zachorowania zwierząt, m.in. gorączkę teksańską, hemoglobinurię europejską, gorączkę wschodniego wybrzeża Afryki, teileriozy, anaplazmozy.

Plaga Kleszczy Ilość kleszczy z roku na rok globalnie się zwiększa. Przyczyną są zapewne łagodne zimy wynikające ze zmian klimatycznych. Z roku na rok kleszcze pojawiają się na coraz wyższych terenach w górach, które jeszcze niedawno były kleszczom niedostępne na skutek zbyt surowego klimatu. Obserwuje się też przesuwanie rejonów endemicznych w kierunku biegunów ziemskich. Rejonami największego zagrożenia w Polsce są tereny dawnych województw olsztyńskiego, białostockiego, suwalskiego i opolskiego, ale cała Polska jest rejonem endemicznym. Ekspansja kleszczy w miejskich parkach, na trawnikach i w przydomowych ogródkach przynajmniej częściowo jest spowodowana zwiększoną mobilnością człowieka i jego domowych zwierząt takich jak psy i koty. Zwierzęta te mogą łapać w lesie ciężarne kleszcze i po paru dniach gubić je w pobliżu domów i osiedli ludzkich, gdzie te dają początek tysiącom larw.

Walka z Nadmierną liczbą kleszczy Istnieją cztery główne sposoby kontroli nadmiernej liczby kleszczy

Walka z nadmierną liczbą kleszczy 1. Okresowy oprysk pestycydami danego terenu. Stosuje się głównie w obejściach gospodarskich, obiektach ważnych turystycznie oraz na placach zabaw dla dzieci, gdzie kleszcze są szczególnym problemem

Walka z nadmierną liczbą kleszczy 2. Kontrola ilości saren i jeleni na danym terenie. Ponieważ sarny i jelenie są głównymi żywicielami (same nie chorują na choroby odkleszczowe) pozwalającymi kleszczom zakończyć cykl rozwojowy i złożyć jajeczka, więc ich kontrola skutecznie zapobiega rozmnażaniu się kleszczy. W amerykańskich badaniach[potrzebne źródło] redukcja lub likwidacja populacji saren i jeleni drastycznie zmniejszała zagrożenie kleszczami niekiedy do zera w ciągu zaledwie pięciu lat. Redukcją populacji saren i jeleni zajmują się myśliwi. Zagrożenie kleszczami zmniejsza się po odgrodzeniu terenu, np. placu zabaw od lasu tak, by większe zwierzęta leśne nie mogły przejść i 'zgubić' na chronionym terenie kleszczy.

Walka z nadmierną liczbą kleszczy 3. Kontrola kleszczy atakujących sarny i jelenie. W tej metodzie sarny i jelenie są automatycznie traktowane pestycydem za każdym razem, gdy korzystają z leśnych karmników. Stosuje się system wałków nasączonych środkiem kleszczobójczym. Również w tych badaniach obserwowano drastyczny spadek ilości kleszczy w ciągu pięciu lat stosowania metody.

Walka z nadmierną liczbą kleszczy 4. Rozsypywanie w zagrożonym terenie małych kartonowych rurek (jakie są w środku rolek papieru toaletowego) z wacikiem w środku, nasączonym środkiem kleszczobójczym i wysuszonym.[potrzebne źródło] Mysz polna, która jest żywicielem młodych kleszczy, wykorzystuje takie waciki do budowy gniazd i w ten sposób, przynajmniej w okresie gniazdowania się odkleszcza.

Ochrona przed ukąszeniem Chcąc uchronić się przed ukąszeniem na spacerze w lesie, należy nosić nakrycie głowy oraz odzież ściśle osłaniającą jak największą powierzchnię ciała, długie rękawy, długie nogawki, pełne, kryjące buty oraz starać się poruszać środkiem ścieżki i omijać krzewy i wysokie trawy. Odzież można spryskać 0.25- 0.5% permetryną (np. preparat Muszka), która jest zabójcza dla kleszczy, a sucha nie jest wchłaniana przez ludzką skórę. Ubranie po spryskaniu a przed założeniem należy wysuszyć. Permetryna pozostaje na ubraniu jeszcze przynajmniej dwa prania wodne. Permetryny nie stosuje się bezpośrednio na skórę. Odsłoniętą skórę (oraz ubranie) można natomiast spryskać środkiem odstraszającym kleszcze lub zawierającym DEET zgodnie z zaleceniem producenta. Młode i bardzo małe formy kleszczy, tzw. nimfy mogą przebywać na pniach drzewnych oraz leżących gałązkach i patyczkach. Dlatego siadanie na zwalonych pniach drzewnych i zbieranie chrustu bywa szczególnie niebezpieczne.

Ochrona przed ukąszeniem Ubranie w jasnym kolorze znacznie ułatwia dostrzeżenie wędrującego po nim kleszcza. Po powrocie z obszarów zagrożonych należy pozostawić ubranie i sprzęt poza domem, by nie przynieść kleszcza do domu. Warto dodać, że gorąca suszarka zabija kleszcze zaplątane w ubraniu, ale bez problemu przeżywają one pranie. Jak najszybciej po powrocie należy dokładnie obejrzeć cale ciało, zwłaszcza fałdy skórne, pachwiny i pępek, choć kleszcze mogą się wkłuć wszędzie.

Usuwanie kleszczy Wgryziony kleszcz może zarazić chorobami odkleszczowymi już podczas ukąszenia. Nie wolno więc zwlekać z przeglądem ciała. Kleszcze usuwać najlepiej przy pomocy pęsety. Należy złapać kleszcza jak najbliżej skóry (nie ma wtedy obawy, że szczypce rozgniotą kleszcza lub spowodują, że wydzieli on zawartość jamy brzusznej do ranki) i delikatnie, ale zdecydowanym ruchem pociągnąć przeciwnie do kierunku wkłucia. Kleszcze "wkręcają" się w ciało prawie zawsze w prawo, zatem wyciągając skręcamy lekko w lewo. Dostępne są w aptekach specjalne urządzenia do wyjmowania kleszczy. Niestety, tylko część tych urządzeń jest efektywna, dlatego warto mieć ze sobą także pęsetę do usuwania dorosłych kleszczy.

Zwierzęta a kleszcze Często zdarza się, iż kleszcz zaatakuje domowe koty lub psy. Najczęściej kleszcze wbijają się w kark, szyję, łapy oraz w miejsca, gdzie jest cienka skóra. Żeby zobaczyć czy zwierzę ma kleszcza, trzeba obejrzeć je całe, rozgarniając sierść. U zwierząt z ciemną sierścią trudniej zauważyć małego pasożyta. Kleszcz może wbić się wszędzie: w grzbiet, ogon a nawet w pysk. Gdy ujrzymy kleszcza, należy postępować tak, jak wyżej opisano: delikatnie go usunąć, a w razie komplikacji skonsultować się z weterynarzem. Psy można chronić przed kleszczami profilaktycznymi preparatami weterynaryjnymi, działającymi kilka tygodni po jednorazowej aplikacji. Można kupić psu obrożę przeciwkleszczową. Taka obroża działa przez jeden sezon i chroni nie tylko przed kleszczami, ale także przed innymi pasożytami. Tylko niektóre kleszcze atakujące psy przenoszą boreliozę; kleszcz psi jej nie przenosi, ale może przenosić inne choroby odkleszczowe.

Koniec