Formy ochrony przyrody

BOGACTWA NATURALNE Są to wszystkie użyteczne elementy środowiska naturalnego, które człowiek może wyzyskiwać. Dzieli się je na: nieograniczone (minerały, woda, atmosfera) ograniczone (pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, ekosystemy) a także na: nieodnawialne (np. minerały, węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, pierwiastki promieniotwórcze, wapienie, piaskowce, granity) odnawialne (mają możliwośc odnawiania się, np. rośliny, zwierzęta, woda, gleba, powietrze) Bogactwa naturalne umożliwiają rozwój życia i cywilizacji

Formami ochrony przyrody w Polsce są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

PARKI NARODOWE Jest to obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd. Według polskiej Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku jest to: "Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe” . W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy. Ochrona częściowa dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny). W otulinie może być utworzona strefa ochronna zwierząt łownych, nie podlegająca włączeniu do obwodów łowieckich.

PARK NARODOWY "BORY TUCHOLSKIE" Położenie, powierzchnia Park Narodowy "Bory Tucholskie" utworzono 1 lipca 1996 roku. Ochroną objęto powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk. Park leży w północno-środkowej części kraju, w województwie pomorskim, powiat chojnicki, w największym w Polsce kompleksie leśnym: Borach Tucholskich. Utworzenie w Borach Tucholskich parku narodowego ma na celu ochronę oligotroficznego krajobrazu sandrowego, jedynego tego typu w obecnie istniejących parkach narodowych w Polsce, a unikatowego w Europie.

Roślinność Na terenie PNBT wyróżniono 37 zbiorowisk roślinnych Roślinność Na terenie PNBT wyróżniono 37 zbiorowisk roślinnych. Dominują w Parku ekosystemy świeżych borów sosnowych m.in. z zimoziołem północnym w runie. Znaczne powierzchnie zajmują również bory chrobotkowe z dużym udziałem rzadkich gatunków porostów. Flora porostów liczy około 200 gatunków, z czego znaczny procent tworzą chrobotki (Cladonia), brodaczki (Usnea) i włostki (Bryoria). Niezwykle cennymi składnikami flory Parku są rośliny związane z jeziorami lobeliowymi: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa, widłak torfowy i goździsty. Na brzegach innych jezior spotkać można interesujący gatunek atlantycki - kłoć wiechowatą. Torfowiska wysokie i przejściowe są siedliskiem dla turzycy bagiennej, rosiczki okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej, przygiełki brunatnej, czermieni błotnej i innych. Dużym urozmaiceniem są śródleśne łąki, na których odnaleźć można m.in. nasięźrzał pospolity.

Zimoziół północny Chrobotek leśny Lobelia jeziorna Widłak goździsty Czermień błotna Nasięźrzał pospolity

Zwierzęta W jeziorach Parku występuje 25 gatunków ryb np: sieja, sielawa, węgorz, okoń, lin, leszcz, różanka, koza, miętus. Płazy reprezentuje 13 gatunków np: żaba trawna, moczarowa, ropuchy zielona i szara oraz traszki grzebieniasta i zwyczajna. Z 16 gatunków gadów najliczniej występuje żmija zygzakowata. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 144 gatunków ptaków, w tym 108 lęgowych, m.in. żuraw, puchacz, bielik, gągoł i zimorodek. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich, a szczególnie w Nadleśnictwie Klosnowo. W planach jest reintrodukcja tego kuraka na terenie Parku. Występują tu 43 gatunki ssaków np. jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jenoty, wydry, borsuki, bobry europejskie. Szczególną rolę w środowisku pełnią nietoperze: karlik większy, gacek brunatny, nocek duży, rudy i Natterera.

Sielawa Żaba trawna Głuszec Żmija zygzakowata Jenot Traszka grzebieniasta Nocek duży

REZERWATY PRZYRODY Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r.: "obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi". Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej, która polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rezerwaty przyrody powiatu świeckiego Śnieżynka największe w woj. bydgoskim stanowisko śnieżyczki przebiśnieg Ostrów Panieński las łęgowy z dużym udziałem klonu polnego (Acer campestre), dębu szypułkowego (Quercus robur stare egzemplarze) i wiązu (120 - 150 -letnie egzemplarze Ulmus leavis) Grabowiec obszar torfowisk oraz lasu o charakterze gradu zboczowego z chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin zielnych Łęgi na Ostroiwu Panieńskim Drzewostany łęgowe o naturalnym charakterze (łęg wiązowo-jesionowy). Góra św. Wawrzyńca Wał obronny dawnego grodziska porośnięty przez roślinność kserotermiczną z ostnicą włosowatą (Stipa capillata). Ostnicowe Parowy Gruczna Zbiorowiska kserotermiczne w parowach doliny Wisły. Zbocza Płutowskie płaty roślinności kserotermicznej na zboczu doliny Wisły z miłkiem wiosennym (Adonis vernalis) i ostnicami. Płutowo las grądowy z lilią złotogłów (Lilium martagon) w runie, na stromych zboczach jaru przecinającego krawędź doliny Wisły. Jezioro Fletnowskie unikatowa pod względem geomorficznym rynna jeziora Fletnowskiego wraz z przylegającymi lasami bagnami wrzosowiskami i gruntami rolnymi

PARKI KRAJOBRAZOWE W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004-go roku: "Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju." W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej, to znaczy turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji.

Brodnicki Park Krajobrazowy BPK został utworzony w centralnej części Pojezierza Brodnickiego w 1985 roku z siedzibą w Grzmięcej koło Pokrzydowa. Powierzchnia BPK wynosi 13 674 ha (w kujawsko-pomorskim 9338 ha).     Na terenie Parku znajduje się 60 jezior, a wody BPK należą do najczystszych w regionie. Występuje tu około 130 gatunków ptaków, m.in. orzeł bielik, orlik krzykliwy, hajstra, łabędź krzykliwy, krakwa, oraz kania rdzawa. Do osobliwości przyrodniczych parku należą bobry, sokoły wędrowne oraz stanowisko obuwika pospolitego z  wielkiej rodziny storczyków.

Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy GWPK utworzony został w 1979 roku. Leży w obrębie Kotliny Płockiej, obejmując część Pojezierza Gostynińskiego. Powierzchnia GWPK wynosi 38 950 ha, (22 200 ha w województwie kujawsko-pomorskim). GWPK jest ważnym elementem naturalnego korytarza ekologicznego łączącego Kampinoski Park Narodowy z Puszczą Bydgoską i Borami Tucholskimi.      W Parku występują formy glacjalne oraz jeden z największych w Polsce kompleksów wydm śródlądowych, ponad 40 jezior. Ponadto walorami Parku są rozległe lasy, 12 rezerwatów przyrody oraz Ośrodek Hodowli Ptaków . W granicach parku rozpoznano około 800 gatunków roślin naczyniowych, z których 1/5 to rzadkie gatunki. W otoczeniu jezior można spotkać żurawie, czarne bociany oraz bąki.

Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy GLPK powstał w 1990 roku i zajmuje powierzchnię 27 766 ha, (w woj.kujawsko-pomorskim 13 901,5 ha). Położony jest we wschodniej części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego.      GLPK to obszar o bardzo wysokich wartościach przyrodniczo-krajobrazowych, z 37 jeziorami, rzeką Brynicą, dużą powierzchnią terenów bagiennych i torfowisk oraz z sześcioma rezerwatami przyrody. Wspaniale prezentuje się świat flory, ponieważ doliczono się około 900 gatunków roślin naczyniowych, m.in. leniec bezpodkwiatkowy, skalnica torfowiskowa, gwiazdnica grubolistna, czosnek niedźwiedzi, lilia złotogłów oraz rosiczka okrągłolistna. Z kilkunastu pomników przyrody na terenie parku najbardziej znanym i wartościowym jest „”.

Krajeński Park Krajobrazowy KPK powstał w 1998 roku w centralnej części Pojezierza Krajeńskiego i zajmuje powierzchnię 54 395 ha. Występują tu liczne ozy (największe nagromadzenie w województwie), drumliny, kemy, wzgórza morenowe i rynny jeziorne. Sieć hydrograficzną parku tworzy rzeka Orla z jeziorami i bagnami z ciekawymi zbiorowiskami roślinności bagiennej m.in. bagno zwyczajne, borówka bagienna, modrzewnica zwyczajna oraz żurawina błotna. Na terenie parku znajduje się blisko 70 jezior. Największe z nich to: Więcborskie (218 ha) i Sępoleńskie (159 ha). Ze świata fauny spotkamy tu: bobra, wydrę, żurawia oraz rybołowa. Ponad 60% powierzchni parku to tereny rolnicze, co zdecydowanie wyróżnia ten park od innych.

Nadgoplański Park Tysiąclecia NPT powołany w 1967 roku, na powierzchni 12 638,76 ha, z czego ochroną rezerwatową objęto 2 313,76 ha, a ochroną krajobrazową - pozostałą część. W skład obszaru ochrony rezerwatowej wchodzą: jezioro Gopło wraz z wyspami. Nadgoplański Park Tysiąclecia został powołany w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, licznych miejsc lęgowych ptactwa wodnego i błotnego oraz ochrony ptaków przelotnych. Nie mniej ważnym zadaniem jest chronienie wartości kulturowych i historycznych tego regionu, związanych z początkami państwa polskiego. Nad jeziorem doliczono się ponad 200 gatunków ptaków, m.in. gęś gęgawa, gęś zbożowa, gęś białoczelna, bąk. Okolice jeziora wraz ze znajdującymi się na nim 5 wyspami to stanowiska l ęgowe prawie 50 gatunków awifauny. W trakcie przelotów na terenie parku zatrzymuje się do kilkunastu gatunków ptaków. W okolicach jeziora znajdują się fragmenty łęgów wierzbowo – topolowych  oraz olchowo – jesionowych charakterystycznych dla dolin rzecznych.

Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły PKDDW powstał w 1999 roku, w wyniku połączenia dwóch istniejących już wcześniej: Chełmińskiego i Nadwiślańskiego PK. Ochroną objęta została prawo- i lewobrzeżna dolina Wisły od Bydgoszczy po Nowe. Park miał powierzchnię ponad 55 tys. ha.      W środowisku przyrodniczym Parku można wyróżnić trzy podstawowe typy krajobrazu naturalnego: dno doliny, strefę zboczową i wysoczyznę morenową. O wyjątkowej cenności terenu świadczy np. stwierdzenie tu ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych (w tym wiele rzadkich lub ginących) oraz ponad 1000 gatunków chrząszczy. Istnieje tu 14 rezerwatów przyrody a 4 są projektowane. Ponadto znajduje się tu aż 91 pomników przyrody.

Tucholski Park Krajobrazowy TPK został powołany w 1985 roku. Obejmuje swymi granicami południowo -wschodnią część zwartego kompleksu Borów Tucholskich o powierzchni 36.983 ha, z otuliną 15.946 ha.      Na terenie Parku istnieje osiem prawnie uznanych rezerwatów przyrody. Szata roślinna mimo pozornej monotonności zachowuje prawie wszystkie zbiorowiska leśne występujące na Niżu Środkowoeuropejskim. Zdecydowanie przeważają tu co prawda bory sosnowe, zróżnicowane na wiele zespołów i wariantów ekologicznych, to jednak zachowały się tu również lasy liściaste : grądy, dąbrowy, łęgi i olsy. Licznie reprezentowany jest świat zwierzęcy. Z osobliwości świata roślin warto zwrócić uwagę na: bagno zwyczajne, rosiczkę okrągłolistną, poryblin jeziorny oraz lobelię jeziorową. W parku doliczono się ponad 100 gatunków grzybów jadalnych. Ponad 80% powierzchni parku to tereny leśne.

 Wdecki Park Krajobrazowy WPK swoją nazwę zawdzięcza malowniczej Wdzie, czyli "Czarnej Wodzie". Park został utworzony w 1993 roku. Obejmuje jeden z najpiękniejszych fragmentów Borów Tucholskich w ich wschodniej części, na obszarze 23 786,36 ha w tym 4 609 ha stanowi otulina. Obszary leśne Parku położone są na terenie nadleśnictw: Osie, Trzebciny i Dąbrowa.     Lasy reprezentowane są przede wszystkim przez siedliska borowe. Na terenie Parku są 4 rezerwaty przyrody. Teren zamieszkany jest przez grupy etniczne Kociewiaków i Borowiaków (z licznymi zabytkami kulturowymi). Największą osobliwością parku jest stanowisko wiekowego jarzębu brekinii (brzęk) wśród dąbrowy, objęte ochroną rezerwatową. Bogatą florę parku reprezentuje m.in. wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów oraz kokoryczka wonna. Z pośród 200 gatunków porostów na uwagę zasługuje granicznik płucnik. Fauna parku zachęca do jego odwiedzenia. Można tam zobaczyć żmiję zygzakowatą, rzekotki drzewne, salamandry plamiste, pstrągi potokowe oraz żurawie.

Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego W marcu 1999 roku następuje połączenie dwóch parków (Chełmińskiego i Nadwiślańskiego) w Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły. Stan ten utrzymuje się do dnia 21 maja 2003 roku, kiedy to Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły zmienia ponownie swoją nazwę na Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego (Zarządzenie nr. 144/03 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 maja 2003 r.).      Szczególne walory przyrodnicze, duże zróżnicowanie rzeźby terenu, gleb, klimatu oraz wód znajduje swoje odzwierciedlenie w bogactwie flory i fauny. Na terenie Zespołu Parków znajduje się 14 rezerwatów przyrody, 97 pomników przyrody ożywionej (pojedyncze drzewa i ich zgrupowania) oraz 4 obiekty przyrody nieożywionej (jaskinia, głaz narzutowy i dwa źródła), które wzbogacone są przez cenne obiekty historyczne Chełmna, Świecia i Nowego. Występuje w nim ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, z których najciekawsze to: miłek wiosenny, wężymord stepowy, ostnica Jana oraz lilia złotogłów.

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Obszary takie zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego). Świecki Obszar Chronionego Krajobrazu Świecki Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie Równiny Świeckiej - rozciętej doliną rzeki Wdy - o dużych walorach krajobrazowych. Na terenie obszaru znajduje się zbiornik w Gródku. Rzeka Wda posiada zlewnię chronioną. Ponad 70% powierzchni porastają lasy. Okolice jez. Deczno posiadają szereg walorów rekreacyjno wypoczynkowych.

NATURA 2000 Natura 2000 – program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw. W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (Special Protection Areas - SPA) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation - SAC), na których obowiązują specjalne regulacje prawne.

POMNIKI PRZYRODY Pomnik przyrody - pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew, największe głazy narzutowe, oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

STANOWISKA DOKUMENTACYJNE W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: "Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych."

UŻYTKI EKOLOGICZNE W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: "Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania." Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: "Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne." Powiat świecki - Dolina rzeki Ryszka o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych

GATUNKOWA OCHRONA ZWIERZĄT Gatunkowa ochrona zwierząt - jedna z form ochrony przyrody przyjęta w Ustawie o ochronie przyrody. W stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową wprowadzone są następujące zakazy: zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich części, niszczenie siedlisk i ostoi, wybieranie, posiadanie oraz przechowywanie jaj i inne.   GATUNKOWA OCHRONA ROŚLIN Ochrona gatunkowa roślin to prawny sposób zabezpieczenia rzadko występujących gatunków dziko rosnących roślin zagrożonych wyginięciem. Gatunków chronionych nie wolno niszczyć, zrywać, zbierać, niszczyć ich siedlisk, sprzedawać, nabywać, przewozić przez granicę państwa itp. Dla gatunków ściśle chronionych na odstępstwo od takiego zakazu może wyjątkowo wyrazić zgodę Minister Środowiska, dla gatunków częściowo chronionych - wojewoda. GATUNKOWA OCHRONA GRZYBÓW Ochrona gatunkowa grzybów - analogicznie do ochrony gatunkowej roślin i zwierząt - to prawny sposób zabezpieczenia rzadko występujących gatunków dziko rosnących grzybów zagrożonych wyginięciem. Obecnie obejmuje to również porosty, ponieważ zgodnie z aktualną systematyką są one zaliczane do grzybów. Chronionych grzybów nie wolno zbierać ani niszczyć w inny sposób, niszczyć ich siedlisk, wpływać w jakikolwiek sposób na ich rozwój, sprzedawać, nabywać, wymieniać, darowywać, przetrzymywać, preparować czy też przewozić przez granicę państwa.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ