Muzyka Która Łączy Ludzi ……… Jazz Muzyka Która Łączy Ludzi ……… Klaudia Mołodzińska Paulina Radek

Jazz Gatunek muzyczny, który powstał w początkach XX wieku na południu Stanów Zjednoczonych w Nowym Orleanie jako połączenie muzyki zachodnioafrykańskiej i europejsko-amerykańskiej. Stanowi połączenie muzyki ludowej, artystycznej i rozrywkowej. Jazz charakteryzuje się rytmem synkopowanym, a także dużą dowolnością interpretacyjną i aranżacją oraz tendencją do improwizacji. Miało to związek z faktem, iż pierwszymi twórcami tego gatunku byli przeważnie nie znający nut potomkowie niewolników. Według niektórych muzykologów jazz jest raczej formą interpretacji niż stylem muzycznym

Charakterystyka gatunku James Lincoln Collier wyróżnia trzy podstawowe atrybuty jazzu: swing, funkcję ekstatyczną i kod indywidualny. Swing to w ujęciu Colliera wywodząca się z praktyki czarnych muzyków istota rytmiki jazzowej, polegająca na specyficznej lekkości i sprężystości rytmu. W aspekcie technicznym polega na podziale taktu na nierówne, niemożliwe do zapisu muzycznego jednostki rytmiczne, okazjonalnym stosowaniu vibrato, urozmaiceniu linii melodycznej akcentami rytmicznymi i częstych zmianach dynamiki, wywołującej efekt specyficznej „mowy” instrumentów. Funkcja ekstatyczna jazzu wywodzi się z religijnego charakteru zachodnioafrykańskich tańców obrzędowych i zaznacza się w jazzie przede wszystkim w trakcie tzw. jam sessions, improwizowanych koncertów. Improwizacja i wzajemna inspiracja muzyków prowadzi do czynnego zaangażowania słuchaczy, wyrażającego się w aplauzie, okrzykach, oklaskach itp. Kod indywidualny jazzu to identyfikujący wykonawcę sposób komunikacji między nim a słuchaczem, przejawiający się w kreacji melodii, vibrato, ostrości i zmianach natężenia dźwięku, zaniku dźwięku itp.

Korzenie jazzu Jazz powstał na drodze złożonego, wielofazowego procesu, w którym można wyróżnić etap rozwoju afrykańskiej muzyki ludowej i inkorporacji do niej elementów muzyki amerykańsko-europejskiej, wyodrębniania się gatunków muzycznych stanowiących źródła jazzu (negro spirituals, plantation songs, blues, ragtime) oraz krystalizowanie się nowego nurtu muzycznego w końcu wieku XIX. Ludność murzyńska była sprowadzona do Ameryki Północnej już w wieku XVI i XVII – jej muzyka towarzyszyła ekstatycznym obrzędom, tańcom, zajęciom codziennym. Ze względu na warunki życia i korzenie instrumentarium tej muzyki było proste, miała ona przede wszystkim charakter wokalny (często posługująca się falsetem), o nieskomplikowanej melodyce. Powszechnie stosowana w niej była heterofonia. Forma wykonawcza to często tzw. call-and-response– zawołanie lub pytanie głosu solowego i odpowiedź chóru. Na pieśni murzyńskie tego okresu wywierała też duży wpływ hymnodia protestancka a w niektórych rejonach muzyka francuska i hiszpańska. Wpływy muzyki protestanckiej to przede wszystkim hymny i psalmy zawarte w śpiewnikach tekstowych lub zawierających też melodie opracowane na wiele głosów, np. The Bay Psalm Book (Cambridge, Mass., 1640) czy XVIII-wieczne hymny T. Buttsa, J. Cennika, J. Newtona, I. Wattsa, G. Whitefielda i J. i Ch. Wesleyów. W wieku XIX z tej syntezy w muzyce czarnej ludności Stanów Zjednoczonych wyklarowały się nowe style i gatunki muzyczne, kluczowe dla genezy jazzu: white spirituals obejmujące religious ballads, folk-hymns i revival spirituals oraz negro spirituals, obejmujące ring-shout, song-sermons, jubilee, spiritual mellows i gospel songs, które razem z plantation songs weszły w skład kultury tak czarnych, jak i białych Południa. Kolejne gatunki to trudne do zdefiniowania blues i ragtime. Ragtime powstał jako przeniesienie na fortepian stylu gry na banjo, charakteryzuje się rytmem krzyżującym się lub synkopowanym, może być zapisywany nutowo. Blues charakteryzuje się nastrojowością, wywodzącą się ze spirituals oraz zawołań i zawodzeń (moans, field hollers). W wieku XIX blues miał formę 12-taktową, po 1900 zyskał dużą popularność w rejonie Nowego Orleanu i Delty w stanie Missisipi. Do znanych śpiewaków bluesowych należą m.in. Blind Lemon Jefferson, Charlie Patton, John Lee Hooker, Muddy Waters a śpiewaczek np. Gertrude „Ma” Rainey. W latach 20. blues uzyskał klasyczną formę instrumentalną boogie-woogie spopularyzowaną zwłaszcza przez kompozytora Saint Louis Blues W. C. Handy’ego

Rozwój jazzu Początkowa faza rozwoju jazzu wiąże się z Nowym Orleanem, miastem o bogatej tradycji muzycznej. Stamtąd pochodził jeden z najbardziej rozpoznawalnych muzyków tego gatunku, który upowszechnił jazz na całym świecie: wokalista i trębacz Louis Armstrong. Znaczenie dla rozwoju jazzu ma jednak także muzyka z Delty w stanie Missisipi. Można wyróżnić kilka podstawowych okresów stylistycznych w historii jazzu: dixieland (ok. 1910), jazz chicagowski (lata 20.), swing (lata 30.), bebop (lata 40.), cool-jazz i hard bop (lata 50.), free jazz (lata 60.). W obrębie tych przemian stylowych nastąpiło przejście od polifonii (jazz nowoorleański, dixieland, jazz chicagowski) poprzez jazz symfoniczny i jazz big bandów po okres eksperymentów muzycznych, modalizmu i jazz rocka.

Jazz w Polsce Wczesna historia jazzu w Polsce to lata 20. (kiedy istniały swingujące zespoły muzyczne) i 30. (istniał wtedy Jazz Club YMCA, muzykę jazzową popularyzowało radio). Pod koniec lat 30. pojawiła się w Polsce swingowa faza jazzu, reprezentowana przez Henryka Warsa, braci A. i H. Goldów, Jerzego Petersburskiego, Szymona Kataszkę, Adiego Rosnera i Zygmunta Karasińskiego. W okresie stalinizmu jazz był zakazany. Po roku 1956 pojawiły się festiwale jazzowe (w 1956 Międzynarodowy Festiwal Jazzowy w Sopocie, w 1958 Jazz Jamboree). Nastąpiło wtedy szybkie przejście od jazzu tradycyjnego do jazzu współczesnego. Pojawił się też paralelizm rozwoju do prądów amerykańskich i europejskich. Powstało „Polskie Stowarzyszenie Jazzowe” (w skrócie PSJ) wydające płyty wykonawców tego gatunku.

Style jazzowe

Swing Kierunek muzyki jazzowej popularny na przełomie lat 30. i 40. XX wieku. Swing to muzyka synkopowana, w której dużą rolę gra sekcja rytmiczna współpracująca z instrumentami dętymi. Swing narodził się w USA w latach 20. i zyskał popularność w następnym dziesięcioleciu - szczególnie po 1935 roku. Muzykę swingową wykonywały zazwyczaj duże zespoły, tzw. big-bandy; do najsławniejszych należały zespoły big-bandowe Counta Basiego, Benny'ego Goodmana, Duke'a Ellingtona i Glenna Millera. W okresie II wojny światowej był bardzo lubiany w innych państwach, zwłaszcza dlatego, że jako symbol dekadenckiego Zachodu był wyrazem walki przeciwko totalitaryzmom zarówno narodowo socjalistycznemu jak i komunistycznemu. Pomimo tego był popularny nawet wśród obywateli III Rzeszy niepopierających reżimu Hitlera. Swing stał się też symbolem oporu przeciwko sowieckiej władzy w krajach podporządkowanych Moskwie po 1945 roku. W ówczesnej Polsce ze swingiem kojarzono przede wszystkim bikiniarzy. Swing stracił na popularności wraz z zakończeniem drugiej wojny światowej. Przemiany społeczne i gospodarcze związane z powrotem amerykańskich żołnierzy do domów i do przedwojennej pracy doprowadziły do narodzin jazzu nowoczesnego oraz popularnej muzyki rozrywkowej Do muzyki swingowej tańczone są różne odmiany tańca o tej samej nazwie.

Acid-jazz To styl, którego główną cechą jest łączenie jazzu z innymi gatunkami, a zwłaszcza z muzyką rozrywkową np. funky, hip-hop. Przedstawiciele acid-jazzu to: St Germain, Miles Davis, Tab Two, Herbie Hancoce, Brandford Marsalis, Gabin, Jamiroquai, Exodos Quartet, US3, Buckshot LeFonque, Solsonics, Liquid Soul, Groove Collective, Jazzmatazz, Incognito. Największym zainteresowaniem cieszy się mieszanie jazzu z hip-hop (US3 i Omar Sosa, który łączy elementy latynoskiego jazzu z rapem), choć takie podgatunki jak smooth-jazz czy nu jazz wykorzystują muzykę soulową (David Sanborn) lub bebop. Inną grupą grającą na granicy jazzu jest Brooklyn Funk Essentials, potężny zespół, który w swojej ilość i różnorodności mógłby pretendować do miana orkiestry. Łączą w sobie funk, reggae i rap z elementami jazzowych improwizacji i motywów muzycznych.

Bebop Styl jazzowy z początków lat 40. XX wiek. Powstał na wschodnim wybrzeżu USA. Główni twórcy: Charlie Parker (pseud. Bird), Dizzy Gillespie, Thelonious Monk. W porównaniu z wcześniejszymi stylami muzyki jazzowej, np. swingie , charakteryzował się dużą swobodą interpretacyjną, improwizacją i bogatą rytmiką. Dał początek jazzowi nowoczesnemu. POCZĄTKI Początki bebopu wiążą się z barem Minton's Playhouse w Harlemie. Henry Minton, jego właściciel, popadł w kłopoty finansowe i w październiku 1940 roku musiał powierzyć go jazzmanowi Teddy'emu Hillowi. Niedługo potem Hill stworzył zespół jazzowy, w skład którego weszli: Kenny Clarke (bębny), Thelonious Monk (fortepian), Nick Fenton (kontrabas) i Joe Guy (trąbka). Później dołączył do nich Dizzy Gillespie grający na trąbce. Fani jazzu szybko dostrzegli grupę Hilla. Bar zdobywał coraz większą popularność, m.in. dzięki pojedynkom muzycznym, które się w nim odbywały. Wkrótce bebop zaczęto grać również w wielu innych miejscach Nowego Jorku, skąd rozprzestrzenił się na cały świat.

Big-band Dosłownie "duży zespół", jest to popularne określenie orkiestry jazzowej o rozszerzonym składzie. Największą popularność ten typ zespołu osiągnął w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku w czasach epoki swingu. Zwykle muzyka dla big bandów jest w wysokim stopniu aranżowana, co pozostawia mniejsze pole manewru dla solistów jazzowych, w przeciwieństwie dla małych formacji jazzowych, gdzie dużą rolę odgrywa improwizacj . W epoce free jazzu istniały też big bandy, które nie używały zapisanych aranżacji (np. Sun Ra Orchestra, The Art Ansamble Of Chicago). Big-band nigdy nie miał do końca ustalonego składu instrumentalnego, ani też liczby muzyków w nim grających. Zwykle było ich od kilkunastu do kilkudziesięciu, podzielonych na sekcje. Klasyczny skład big bandu składa się z sekcji rytmicznej (złożonej z perkusji, fortepianu, kontrabasu, gitary) i sekcji dętej podzielonej zazwyczaj na trzy podsekcje: sekcja trąbek, sekcja puzonów i sekcja saksofonów. Oprócz tego stosuje się także inne instrumenty dęte, zarówno drewniane (głównie flety i klarnety), jak i blaszane (flugelhorny i czasami tubę).

Boogie-woogie Styl gry fortepianowej zapoczątkowany przez Afroamerykanów, przeważnie w instrumentalnym bluesie, z charakterystycznymi, mocnymi figurami basowymi. Rozwinął się po 1920 roku w Chicago i St. Louis. Styl wywodzi się z instrumentalnego bluesa, przy czym często w pierwszej fazie jego rozwoju zdarzały się formy pograniczne, sąsiadujące ze stylem ragtime oraz stride piano. Utworem przełomowym jest Pinetop's Boogie (1928), ponieważ występuje tu po raz pierwszy nazwa tego stylu. Figury basowe i melodyjne bywają bardzo żywe, powodując u słuchaczy wesoły nastrój. Od niego swoją nazwę wziął swingujący taniec towarzyski pochodzący od tańca boston. Jest to taniec bardzo dynamiczny, o dużym zakresie ruchów. Obecnie tańczony zarówno do stylu muzycznego boogie-woogie, jak i, częściej, do rock and rolla. Głównymi przedstawicielami boogie-woogie byli Albert Ammons, Meade Lux Lewis oraz Pete Johnson. Grywali często razem, a ich legendarnym koncertem był wspólny występ w Nowym Jorku w Carnegie Hall (1938). Po tym wydarzeniu odźwierni musieli rzekomo poprosić niektórych uczestników koncertu, by zeszli z żyrandoli, na które się powspinali. Dzisiejsi pianiści boogie-woogie wzorują się na stylu wymienionych wyżej artystów. Styl ten przeżył znaczący renesans od początku lat 70. ubiegłego stulecia, szczególnie w Austrii, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Holandii. Głównymi przedstawicielami boogie-woogie dziś są Axel Zwingenberger, Vince Weber, Nico Brina, Jörg Hegemann, Christian Bleiming, Michael Pewny, Christoph Steinbach, Frank Muschalle, Jean Bertrand, Martijn Schook, Silvan Zingg, Jools Holland oraz Henning Pertiet.

Cool jazz Styl w muzyce jazzowej, który rozwijał się w końcówce lat 40. i w latach 50. XX wieku. Agresywności bebop przeciwstawiał on brzmienie i aranżacje wyciszone i stonowane. Często postrzegany jest jako muzyka pozbawiona emocji, intelektualna. Podstawy ideologiczne i teoretyczne tego stylu stworzył Lennie Tristano. Najważniejszymi twórcami cool jazzu byli Miles Davis i Chet Baker.

Free funk To połączenie jazzu awangardowego i muzyki funk. Do liderów gatunku należy zaliczyć następujących muzyków: Ornette Coleman, Jamaaladeen Tacuma, James Blood Ulmer. Free funk miał duży wpływ na ukształtowanie się muzyki M-Base.

Free jazz Nurt w jazzie nowoczesnym, który powstał i rozwinął się w latach 60. XX wieku. W latach 50. jazz został uznany za jeden z głównych elementów amerykańskiej kultury. Stał się tym samym narodowym dobrem i obok filmu był głównym czynnikiem amerykańskiej ekspansji kulturalnej. Szła ona w dwóch kierunkach: propagowanie Ameryki, amerykańskiego stylu życia (tym samym i amerykańskich wartości) i amerykańskiej kultury w krajach "trzeciego świata" oraz rozmiękczanie krajów demokracji ludowej za "żelazną kurtyną". Jako dobro narodowe jazz został skanonizowany przez krytyków muzycznych, głównie jazzowych. Oni decydowali, co jest dobrym jazzem, co jest złym jazzem i co w ogóle nie jest jazzem. Wszelkie działania usiłujące poszerzyć idiom jazzu, a więc wykraczające poza kanon były natychmiast krytykowane i deprecjonowane. Mimo tego, poszukujący muzycy: Ornette Coleman, Cecil Taylor, John Coltrane, Sun Ra i później Albert Ayler, Archie Shepp, Bill Dixon, Pharoah Sanders, Marion Brown, Muhal Richard Abrams, Roscoe Mitchell, Joseph Jarman i inni – zdecydowali się na łamanie ustanowionych reguł. Pod koniec lat 50. ich działalność określana była mianem New Thing (Nowa Rzecz). Znany krytyk muzyczny i krytyk nowego jazzu Leonard Feather zaproponował termin cosa nova (nowa sprawa), który kojarzył się z cosa nostra i nabierał negatywnego znaczenia przez skojarzenie z mafią. Jeszcze bardziej negatywnym określeniem był termin zaproponowany przez Stanleya Dance'a – nouvelle gauche, który więcej mówił o jego twórcy, niż o muzyce, którą miał określać. Oba te terminy się nie przyjęły. Ostatecznie nazwa nowego stylu została utworzona od tytułu płyty Ornette'a Colemana Free Jazz: A Collective Improvisation nagranej 21 grudnia 1960 roku. To właśnie Ornette Coleman uważany jest za twórcę free jazzu.

Hard bob Odmiana stylu muzycznego bebop należąca do jazzu nowoczesnego, powstała na wschodnim wybrzeżu USA jako reakcja czarnych muzyków końca 50. lat XX w. na uładzony, zeuropeizowany cool jazz. Zawiera liczne wpływy rhythm and bluesa, muzyki gospel oraz bluesa, szczególnie dostrzegalnego w partiach saksofonu i fortepianu. Muzyka żywiołowa, ekspresyjna, z intensywną pulsacją rytmiczną i prostszymi formułami formalnymi niż w cool jazzie. Do najbardziej znanych przedstawicieli hard bopu należą m.in.: Cannonball Adderley, Art Blakey, Clifford Brown, Donald Byrd, Sonny Clark, John Coltrane, Lou Donaldson, Miles Davis, Kenny Drew, Benny Golson, Dexter Gordon, Joe Henderson, Andrew Hill, Freddie Hubbard, Jackie McLean, Charles Mingis, Blue Mitchell, Hank Mobley, Thelonious Monk, Lee Morgan, Sonny Rollins oraz Horace Silver.

Jazz nowoczesny Był ostatnim etapem formowania się jazzu. Rozpoczął się po 1945 stylem bebop (Charlie Parker, Dizzy Gillespie) i nieco późniejszym cool (Miles Davis, Stan Getz). Z bebopu powstał hard bop. W latach 60. Ornette Coleman stworzył free jazz, który wraz z jazz-rockiem (fusion) był ostatnią formą jazzu nowoczesnego.

Jazz nowoorleański Pierwszy ze stylów jazzowych należących do jazzu tradycyjnego, wykształcony ok. 1910 r. ; oparty na kontrapunkcie instrumentów melodycznych (kornet lub trąbka, klarnet i puzon), stałym powtarzaniu formuły rytmicznej improwizacji zbiorowej na tematy bluesowe i ragtime'owe. Znani muzycy jazzu nowoorleańskiego to: Joe King Oliver, Louis Armstrong, Bunk Johnson, Kid Ory, Johnny Dodds, Baby Dodds, Zutty Singleton i inni.

Jazz-funk To gatunek muzyczny, cechujący głównie amerykańską taneczną muzykę jazzową, graną w klubach w Anglii w połowie lat siedemdziesiątych. Polega na łączeniu funkowej linii basu z elementami jazzowych riffów. Zawsze jednak słyszalne jest ogólne soulowe brzmienie. Amerykańską nazwą tego gatunku jest soul jazz, jednak różni się on nieco od jazz-funku.

Jazz-hop, jazz rap Gatunek muzyczny, który powstał w latach '90 w Stanach Zjednoczonych. Jazz-hop, jak nazwa wskazuje, jest odłamem jazz fusion. Łączy on w sobie elementy jazzu i hip-hopu. Najczęściej są to podkłady hip-hopowe z asystą jazzowych instrumentów dętych.

Jazz-rock Nurt w muzyce jazzowej i rockowej będący wypadkową elementów tych dwóch koncepcji muzycznych. Charakterystyczne elementy jazz rocka to: mocny rockowy rytm, bardzo istotna rola improwizujących solistów - wirtuozów, użycie elektrycznych instrumentów takich jak gitara elektryczna, gitara basowa, skrzypce czy instrumenty klawiszowe. W muzyce fusion ważną rolę odgrywa saksofon tenorowy i sopranowy oraz aparatura wzmacniająca. Brzmienie instrumentów często urozmaicane jest przez efekty elektroniczne. Muzycy fusion jazzowi, tacy jak Jaco Pastorius, Stanley Clarke, Scott Ambush, John Patitucci czy Tetsuo Sakurai zrewolucjonizowali brzmienie gitary basowej i uczynili z niej instrument solowy. Początków jazz-rocka należy szukać w drugiej połowie lat 60. XX wieku, gdy jazzmani zainteresowali się intensywnością i rosnącą popularnością rocka, a ambitni rockmani szukali sposobów poszerzenia granic swojej twórczości. Do prekursorskich grup, które rozpoczęły swoją działalność przed 1965 r. lub ok. 1965 r. należą Graham Bond Organisation, Soft Machine, Free Spirits Larry'ego Coryella i Paul Butterfield Blues Band (album East West). W drugiej połowie lat 60. pojawiły się takie grupy jak Blood, Sweat and Tears, Chicago Transit Authority, Brian Auger & The Trinity i Colosseum. W 1969 r. jazz-rockowy album Hot Rats wydaje Frank Zappa a Tony Williams Lifetime album Emergency! Jazz-rock stał się popularnym zjawiskiem na scenie muzycznej wraz z pojawieniem się płyt Milesa Davisa In a Silent Way i Bitches Brew, chociaż pomysł połączenia tych gatunków nie pochodził od genialnego trębacza, za jego jednak sprawą nowa koncepcja stała się znana i (za wyłączeniem purystów, którzy odsądzali jazz-rock od czci i wiary) powszechnie uznana. Najwybitniejsze dokonania tego nurtu należą do Milesa Davisa i jego współpracowników: Chicka Corei, Herbiego Hancocka, Billy'ego Cobhama, Tony'ego Williamsa, Wayne'ego Shortera, Joe Zawinula (zespół Weather Report) i Johna McLaughlina. Grupa McLaughlina The Mahavishnu Orchestra popularnością dorównywała gwiazdom rocka i właśnie jej brzmienie powszechnie jest kojarzone z jazz-rockiem. Za jeden z najwybitniejszych zespołów fusion jazzu uznano Return to Forever. Popularność jazz-rocka apogeum osiągnęła w pierwszej połowie lat 70. XX wieku. Do dzisiaj jazz-rock jest często grany i słuchany (np. Spyro Gyra, Kazumi Watanabe, Niacin, Tribal Tech i wielu innych). W stronę jazzu zerkali rockmani, którzy także dążyli do syntezy. Ciekawe rezultaty osiągnęły m.in. takie grupy jak: Soft Machine, orkiestra Centipede, Brand X, King Crimson (zwłaszcza Robert Fripp) czy Blood, Sweat and Tears. W Polsce z powodzeniem jazz-rock prezentowali: SBB, Czesław Niemen, Laboratorium, String Connection, Air Condition, Extra Ball oraz współcześnie Snowman. Jednym z prekursorów polskiego fusion była krakowska formacja Laboratorium z Markiem Stryszowskim (saksofon,wokal) oraz Januszem Grzywaczem (instrumenty klawiszowe) na czele. Obecnie czołowymi polskimi zespołami grającymi fusion jazz są: ΠR2 (trio: Pilichowski, Raduli, Łosowski), Walk Away oraz zespół Krzak.

Jive To taniec towarzyski, powstały w Ameryce po 1910. Do Europy dotarł z amerykańskimi żołnierzami, początkowo pod nazwą jitterbug (ang. jitter - mieć tremę, podskakiwać nerwowo; bug owad, pluskwa), w 1940, jego odmianą jest boogie-woogie. Jest bardzo podobny do rock and rolla. Jive jest tańcem bardzo szybkim i dynamicznym. Kroki wykonuje się dynamicznie wbijając ciężar ciała w parkiet, tak jakby chciało się szybko porozgniatać te uciekające pluskwy. Typowe tempo to 42-44 takty/min, w kroku podstawowym występuje synkopowany rytm (raz-dwa, raz-es-dwa, raz-es-dwa), czyli 5 lub 6 kroków w takcie. W bardziej zaawansowanych figurach możliwe są rozmaite interpretacje rytmiczne. Charakterystycznymi cechami jive'a są szybkie kopnięcia oraz elastyczne akcje jazzowe z typowym przeciąganiem pod koniec frazy rytmicznej, by uzyskać większe przyśpieszenie i większą dynamikę na początku następnej frazy. Tańcząc jive'a należy mieć ciężar ciała z przodu. Na turniejach tańczony jako ostatni taniec latynoamerykański, gdyż jest to taniec najbardziej męczący. Najbardziej charakterystycznymi krokami i figurami jive'a są między innymi American Spin, Fall Away Rock oraz Chasse Kontynuowane

Latin jazz To ogólne określenie dotyczące muzyki łaczącej afrykańskie i latynoamerykańskie rytmy z jazzową harmonią. Występuje w dwóch odmianach: brazylijskiej (w tym bossa nova) i afrokubańskiej (w tym: salsa, merengue, songo, son, mambo, timba, bolero, charanga i cha-cha). Latin jazz stał się popularny w USA w latach 40. Dizzy Gillespie i Stan Kenton jako pierwsi zaczęli łączyć elementy latin jazzu. Pierwszą kompozycją w nowym stylu był utwór "Tanga" Mario Bauza z maja 1943 roku. Jazz afrokubański stał się popularny bezpośrednio po okresie dominacji bebopu, brazylijski natomiast w latach sześcdziesiątych i siedemdziesiątych. Okres rozwoju jazzu afrokubańskiego przypadł po śmierci Charliego Parkera. Afrokubańskie zespoły zaczęli zakładać wówczas niektórzy spośród takich wybitnych muzyków, jak np. Dizzy Gillespie i Billy Taylor. Choć wpływ na ten rodzaj muzyki wywarli muzycy kubańscy tacy jak Tito Puente, a nieco później Arturo Sandoval, to w USA ciagle tworzyło wielu artystów, którzy wykorzystywali w swoich utworach kubańskie rytmy.

M-Base To koncepcja tworzenia nowoczesnej muzyki. Muzyka ta osiągnęła swój szczyt w połowie lat 80. i na początku 90. Było to również słowo określające zgrupowania muzyków, poetów i tancerzy, którzy współdziałali z ruchem M-Base. M-Base jest zazwyczaj kojarzone z muzyką jazzową i wyróżnione jako jej rodzaj, jednak nie jest to dokładne skojarzenie, gdyż uczestnicy ruchu M-Base nie postrzegają go w ten sposób. M-Base jest zbudowane na nowatorskich pomysłach takich muzyków jak Charlie Parker czy John Coltrane oraz wielu innych spontanicznych kompozytorów. Duży wpływ miały także rytmiczne innowacje grup, którym przewodził piosenkarz James Brown. Bezpośrednim korzeniem M-Base była kultura zachodnioafrykańska oraz wywodząca się z niej muzyka i filozofia. Jednymi z najlepiej dostrzegalnych muzycznych cech M-Base jest innowacyjne użycie pokrywających się rytmicznych cyklów różnych długości, w których uczestnicy improwizują, nadając muzyce niemożliwą do przewidzenia formę. Innymi cechami charakterystycznymi są "krzywoliniowe" elementy muzyczne i niestandardowa harmonia. Głównymi przedstawicielami koncepcji M-Base byli m.in. saksofonista Steve Coleman, piosenkarka Cassandra Wilson i trębacz Robin Eubanks. M-Base miało wpływ na poezję, taniec i takie popularne formy jak hip-hop.

Mainstream To, w wielu dziedzinach życia, nurt myślowy bądź stylistyczny reprezentowany przez większość artystów, twórców lub innych ludzi zaangażowanych w daną dziedzinę. Mainstream może odnosić się do: czegoś, co jest aktualnie typowe i często spotykane czegoś, co jest dostępne dla szerokiego grona ludzi, promowane w środkach masowego przekazu czegoś, co zrozumiałe i akceptowane masowo Na płaszczyźnie kulturowej mainstream jest utożsamiany z popkulturą. W opozycji do mainstreamu stoją subkultury, kontrkultury, underground i wszelkiego rodzaju myślenie i twórczość niszowa, która nie ma takiej popularności i tylu zwolenników co mainstream.

Nu jazz (elektro-jazz, jazztronica, phusion) Styl muzyczny, w którym występuje połączenie elementów jazzowych z muzyką elektroniczną. Tak samo jak electronica, styl ten jest bardzo szerokim pojęciem charakteryzującym wiele podstylów. Jego powstanie datuje się na lata 90. XX wieku. Do pionierów gatunku należą norwescy eksperymentatorzy: Bugge Wesseltoft, Eivind Aarset, trębacz Nils Petter Molvær, gitarzysta Terje Rypdal, wokalistka Sidsel Endresen. Pojęcie to obejmuje taką muzykę jak jazz house, będącą połączeniem żywych instrumentów i elektronicznego brzmienia. Przykładami grup tworzących taką muzykę są m.in. francuska St Germain, niemiecka Jazzanova czy brytyjska Fila Brazillia. W ramach nu jazzu wyróżnia się również muzykę w większym stopniu elektroniczną (np. PhusionCulture).

Off jazz Odłam jazzu, charakteryzujący się skupieniem uwagi muzyków na wolnej improwizacji, nawiązywaniem do innych stylistyk muzycznych, zwłaszcza takich jak rock, folk, techno czy muzyka elektroniczna oraz pełnym poczucia humoru i dystansu do własnej twórczości podejściem do grania. Zbliżony do yassu, ale różniący się od niego tym, że nie jest ograniczony geograficznie ani czasowo – do twórców yassowych zalicza się bowiem zazwyczaj muzyków tworzących w Trójmieście i Bygoszczy na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego stulecia. Przedstawiciele: Transylwania, Robotobibok, Batyskaf, Ślimak Trio, Wiosna, Pink Freud, Kazik Staszewski oraz większość formacji związanych z Festiwalem WUJek.

Ragtime Forma muzyczna wywodząca się z formy tanecznej. Metrum parzyste 2/4 (z wyjątkami), tempo umiarkowane, rytm złożony i kunsztowny, silnie synkopowany (stąd nazwa pochodząca od angielskich słów ragged time - poszarpane metrum), z jednostajnym, zazwyczaj ósemkowym akompaniamentem w partii basowej (faktura homofoniczna). Do poziomu sztuki wyniósł afroamerykański pianista Scott Joplin. Ragtime standardowo był grany na solowym instrumencie klawiszowym (pianino, fortepian, pianola) i z tymi instrumentami najczęściej jest utożsamiany, jednak Big Bandy w takich ośrodkach jak Nowy Orlean i Nowy Jork, powstały właśnie na tej formie muzycznej.

Scat Dźwiękonaśladowczy sposób śpiewania, charakteryzujący wokalistykę jazzową, polegający na naśladowaniu odgłosów instrumentów oraz zastąpienia tekstu onomatopejami słowopodobnymi. Scat wywodzi się ze stylu be-bop, a za twórcę obu tych stylów uważa się m.in. J.B. "Dizzy" Gillespiego. Pomysły na ten styl powstały jeszcze we wczesnych początkach XX wieku kiedy to rozkwitał jazz, a jego nowoorleańscy muzycy często eksperymentowali z dźwiękiem. Pionierami scatu byli m.in. piosenkarze popularnego w tym czasie stylu ragtime. Również w innych piosenkach, jak np. "Heebie Jeebies" Louisa Armstronga, można zauważyć elementy skatu. Na "śpiewanie bez słów" zwrócono uwagę szczególnie w latach 30., po występach orkiestry Ellingtona i Adelaide Hall udającej instrumenty. Za mistrzynię uznano w latach 40. Ellę Fitzgerald, operującą czystym trójoktawowym głosem. Scat silnie wpłynął na nowoczesną muzykę rhythmandbluesową, jak również obecnie na hip-hop. Po latach 7o. ustąpił miejsca innym mocno rozwijającym się typom muzyki, m.in. elektronicznej, czy techno, by ponownie wrócić na rynek muzyczny, w niemal rok po śmierci twórcy, Dizzy'ego Gillespie. Stało się to dzięki singlowi Scatman (Ski Ba Bop Ba Dop Bop), którego wokalista John Paul Larkin, nazwany przydomkiem Scatman John, był dotknięty jąkaniem. Za polską przedstawicielkę stylu scat uważa się m.in. Urszulę Dudziak, dysponującą pięciooktawowym głosem. Scatem śpiewa również polski wokalista jazzowy Janusz Szrom oraz chicagowska wokalistka Grażyna Auguścik. Jonathan Davis (KoRn) śpiewał scatem w piosence "Twist", "Liar" oraz "Freak on a leash".

Smooth jazz - typ muzyki, który łączy ze sobą instrumenty (czasami improwizacje) tradycyjnie połączone z jazzem oraz style takie jak funk, pop i R&B. W latach 80. zdobył ogromną popularność w amerykańskich stacjach radiowych. W Polsce smooth jazz był promowany przez Marka Niedźwieckiego podczas audycji Smooth Jazz Cafe na antenie Programu III Polskiego Radia. Gatunek często krytykowany przez ortodoksyjnych fanów jazzu.

Stride (stride piano) To jazzowy styl gry na fortepianie, utrzymanej w metrum czteromiarowym, charakteryzujący się naprzemiennością granego lewą ręką na raz i trzy basu, a na dwa i cztery - akordu. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa to stride - maszerować, kroczyć w odniesieniu do ruchów lewej ręki pianisty na klawiaturze instrumentu. Technika ta powstała w Harlemie podczas I wojny światowej. Stylu tego używali w swojej grze Luckey Roberts, James P. Johnson, Willie "The Lion" Smith, czy Fats Waller.

West Coast jazz Forma muzyki jazzowj, powstałą w okolicach Los Angeles i San Francisco mniej więcej tym samym czasie, co hard bop, który rozwijał się w Nowym Jorku, w latach 50. i 60. XX. West Coast jazz został powszechnie uznany jako podgatunek cool jazzu. Często zawiera elementy stylu bossa nova. Najbardziej znanymi wytwórniami, które wydawały płyty z muzyką w tej stylistyce są The Pacific Jazz Records i Contemporary record. Najważniejszymi twórcami tego podgatunku byli Shorty Rogers, Gerry Mulligan, Chet Baker, Stan Getz, Bud Shank, Bob Cooper, Jimmy Giuffre, Shelly Manne, Bill Holman, Manny Albam, André Previn i Dave Brubeck z Paulem Desmondem.

Yass (jass) Często definiowany jako osobny styl w muzyce, nie jest nowym gatunkiem w dosłownym sensie a raczej swoistym konglomeratem różnych stylów, łączącym elementy współczesnej muzyki improwizowanej, jazzu, punk rocka i folku. Termin ten powstał na początku lat 90. na oznaczenie nowego nurtu w polskiej muzyce, który powstawał wówczas w Trójmieście i Bydgoszczy. Autorami byli: trójmiejski kontrabasista i gitarzysta Tymon Tymański, Jerzy Mazzoll – klarnecista i Tomasz Gwinciński – gitarzysta, którzy chcieli podkreślić oryginalność proponowanej przez siebie i innych muzyków yassowych twórczości, a jednocześnie zdystansować się od polskiej sceny jazzowej, bardzo wówczas krytycznej wobec dokonań yassowców. W Bydgoszczy głównym ośrodkiem sceny yassowej jest klub Mózg. Po okresie bardzo szerokiej działalności w latach dziewięćdziesiątych, kiedy ukazały się dziesiątki płyt kojarzonych z yassową sceną (między innymi zespołów Miłość, Trytony, Łoskot czy Mazzoll & Arhythmic Perfection ) ruch yassowy stracił swoją intensywność, a muzycy z nim związani poświęcili się karierom solowym.