Wdrożenie nowej ustawy do praktyki życia służbowego DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI ODDZIAŁ DYSCYPLINY WOJSKOWEJ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ŻOŁNIERZY ZA NARUSZENIA PRAWA W ŚWIETLE NOWYCH PRZEPISÓW USTAWY O DYSCYPLINIE WOJSKOWEJ Wdrożenie nowej ustawy do praktyki życia służbowego

ZASADNICZE CELE I KIERUNKI ZMIAN W PRZEPISACH DOTYCZĄCYCH DYSCYPLINY WOJSKOWEJ więcej wyróżnień niż kar i środków OBOWIĄZKOWOŚĆ WYRÓŻNIANIE poszerzenie grona przełożonych dyscyplinarnych ODPOWIEDZIALNOŚĆ nowe środki zapobiegawcze ZAPOBIEGANIE ZAANGAŻOWANIE zmiana zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej Głównym celem uchwalenia nowej ustawy jest podniesienie skuteczności stosowania przepisów dyscyplinarnych, co ma służyć kształtowaniu - odpowiedzialnych i zdyscyplinowanych postaw żołnierzy, a więc profesjonalnych. Zasadniczymi kierunkami reformy wojskowych przepisów dyscyplinarnych, są: wzmocnienie instrumentów o charakterze motywacyjnym – ogólna liczba 16 głównych rodzajów wyróżnień indywidualnych (nie licząc poszczególnych tytułów i odznak honorowych), jak i instytucjonalnych będzie większa od liczby sankcji w postaci kar i środków dyscyplinarnych – 12; dostosowanie rodzajów kar do zawodowego charakteru sił zbrojnych, bez zwiększania ich liczby; poszerzeniu ulegnie grono przełożonych dyscyplinarnych uprawnionych do wyróżniania oraz reagowania dyscyplinarnego – uprawnienia w tym względzie otrzymają m.in. dowódcy drużyn, starsi oficerowie narodowi, kierownicy instytucji cywilnych, w których pełnią służbę żołnierze; skuteczność reagowania dyscyplinarnego, którą zamierza się podnieść poprzez ustanowienie dyscyplinarnych środków zapobiegawczych, badań trzeźwości żołnierzy oraz uniezależnienie zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej od ponoszonej na podstawie innych ustaw; usprawnienie procedur dyscyplinarnych, w tym w szczególności poprzez wprowadzenie trybu uproszczonego w postępowaniu dyscyplinarnym; wprowadzenie zmian w prawie karnym, które w harmonijny sposób dopełniałyby reformę przepisów dyscyplinarnych, zwiększając zakres uprawnień dyscyplinarnych w tym względzie zwłaszcza dowódców jednostek wojskowych. REAGOWANIE uproszczenie procedur postępowania dyscyplinarnego PROFESJONALIZM nowelizacja prawa karnego

ORGANACH PORZĄDKOWYCH NOWA USTAWA O DYSCYPLINIE WOJSKOWEJ ORAZ AKTY WYKONAWCZE DO TEJ USTAWY I USTAWY O ŻW I WOJSKOWYCH ORGANACH PORZĄDKOWYCH Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. Nr 190, poz. 1474) Rozporządzenia do ustawy o dyscyplinie wojskowej: 1) rozporządzenie MON w sprawie wyróżniania żołnierzy, byłych żołnierzy, pododdziałów, oddziałów i instytucji wojskowych rozporządzenie MON w sprawie dyscyplinarnych środków zapobiegawczych rozporządzenie MON w sprawie wykonywania kar i środków dyscyplinarnych Nowa ustawa o dyscyplinie wojskowej, uchwalona przez Sejm RP 9 października br. zawiera 5 delegacji do wydania aktów wykonawczych, podczas gdy dotychczasowa zobowiązywała do wydania 12 rozporządzeń. Ze względu na opóźnienia z uchwaleniem nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej wynikające przede wszystkim z oczekiwania na przyjęcie przez Sejm tzw. dużej nowelizacji ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP (określenie rodzajów pełnionej albo odbywanej służby wojskowej) jest mało czasu na opracowanie i wydanie aktów wykonawczych do nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej i znowelizowanej ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. Nowe wojskowe przepisy dyscyplinarne wchodzą w życie 1 stycznia 2010 r., a dotychczasowe tracą moc. W związku z tym, może się zdarzyć, iż któreś z rozporządzeń się w tym terminie nie ukarze – wówczas należało będzie stosować ustawę wprost – zawiera ona wiele regulacji, nie tylko, co do zasad, ale także sposobu wyróżniania i reagowania dyscyplinarnego. Możliwe będzie np. przeprowadzenie postępowania dyscyplinarnego w trybie uproszczonym, natomiast w trybie zwykłym do czasu wydania niezbędnych rozporządzeń można wszczęte postępowanie dyscyplinarne zawiesić bez obawy przedawnienia ukarania, które w podstawowych przypadkach wynosi rok, a termin tego przedawnienia przedłuża się o okres zastosowanego zawieszenia postępowania. Podobnie rzecz ma się z funkcjonowaniem izb zatrzymań. Z dniem 31 grudnia likwidacji ulegają wojskowe areszty dyscyplinarne z izbami zatrzymań. Nowe izby zatrzymań, oparte na przepisach nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej i znowelizowanej ustawie o ŻW i WOP zostaną utworzone na podstawie stosownego zarządzenia MON, lecz szczegółowy sposób ich funkcjonowania, w tym poza granicami państwa, określi dopiero nowe rozporządzenie MON w sprawie izb zatrzymań. 4) rozporządzenie MON w sprawie regulaminu postępowania dyscyplinarnego 5) rozporządzenie MON w sprawie dokumentacji i ewidencji dyscyplinarnej Rozporządzenie do znowelizowanej ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych: - rozporządzenie MON w sprawie izb zatrzymań

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY W INNYCH USTAWACH Kodeks wykroczeń - art. 33 § 4 pkt 7, art. 51 § 2 i art. 70 § 2: Zaostrzenie odpowiedzialności za popełnienie wykroczeń pod wpływem alkoholu lub narkotyków Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia - nowy art. 86a: Ustanowienie wykroczeń, które mogłyby być ścigane na żądanie dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej Kodeks karny - art. 323 § 3 i art. 338: Zmiana zasad wykonywania kary ograniczenia wolności przez żołnierzy innych niż zasadniczej służby wojskowej, określenie dolnej granicy samowolnego oddalenia będącego przestępstwem oraz objęcie odpowiedzialnością żołnierzy wszystkich rodzajów pełnionej służby wojskowej za nieusprawiedliwioną nieobecność w służbie Wraz z uchwaleniem ustawy o dyscyplinie wojskowej znowelizowano cztery kodeksy prawa karnego, ustawę o powszechnym obowiązku obrony RP, ustawę o prokuraturze, oraz ustawę o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. Celem tych zmian jest w szczególności: wskazanie, że użycie narkotyków stanowi okoliczność obciążającą przy rozpatrywaniu wykroczenia oraz, że stan po użyciu alkoholu lub narkotyków podczas podejmowania czynności służbowych jest wykroczeniem; ustanowienie tzw. wykroczeń na żądanie, które mogą być ścigane karnie na żądanie dowódcy jednostki wojskowej lub rozpatrywane dyscyplinarnie, w przypadku odstąpienia od wystąpienia z żądaniem, określenie że w czasie „W” i poza granicami państwa wykroczenia związane ze służbą wojskową będą rozpatrywane wyłącznie w trybie dyscyplinarnym; 3) zmiana zasad wykonywania kary ograniczenia wolności przez żołnierzy innych niż zasadniczej służby wojskowej, określenie dolnej granicy samowolnego oddalenia będącego przestępstwem oraz objęcie odpowiedzialnością żołnierzy wszystkich rodzajów pełnionej służby wojskowej, w tym kadry zawodowej za nieusprawiedliwioną nieobecność w służbie (tzw. samowolne oddalenie); 4) w miejsce zlikwidowanych 24 aresztów dyscyplinarnych – na ich bazie zostanie utworzonych 17 izb zatrzymań, spełniających 4 funkcje. Izby zatrzymań na mocy proponowanej nowelizacji zostaną podporządkowane Żandarmerii Wojskowej; 5) rozszerzenie grona osób funkcyjnych będących wojskowymi organami porządkowymi o dyżurnego parku technicznego, co da mu uprawnienia do badania trzeźwości kierowców wojskowych, na mocy ustawy o dyscyplinie wojskowej, jak również Kodeksu drogowego. Ustawa o Żandarmerii Wojskowej … - art. 4, 26a i 46: Określenie nowych funkcji izb zatrzymań, podporządkowania ich Żandarmerii Wojskowej oraz łączenie dyżurnego parku technicznego do wojskowych organów porządkowych

RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI ŻOŁNIERZY ZA NARUSZENIA PRAWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ JAKO OBYWATELA ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA CZYNY W KOGNICJI WOJSKOWEJ WYKROCZENIA I WYKROCZENIA SKARBOWE NARUSZENIA DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZ- NYCH PRZEWINIENIA ZWIĄZANE ZE SPECJALNO- ŚCIĄ ZAWODOWĄ INNE CZYNY PRZESTĘPSTWA POWSZECHNE I SKARBOWE CZYNY W KOGNICJI WOJSKOWEJ ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA Jeżeli czyn ma jakikolwiek związek ze służbą wojskową albo na podstawie ustawy złożono wniosek o ukaranie dyscyplinarne „TYPOWE” PRZEWINIENIA DYSCYPLINARNE PRZESTĘPSTWA WOJSKOWE ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ JAKO ŻOŁNIERZA

OKOLICZNOŚCI CZYNÓW KARALNYCH PODLEGAJĄCE KOGNICJI SĄDÓW WOJSKOWYCH Przestępstwa z części wojskowej Kodeksu karnego. Przestępstwa pospolite popełnione w następujących okolicznościach: 1) przeciwko organowi wojskowemu 2) przeciwko innemu żołnierzowi 3) podczas pełnienia obowiązków służbowych 4) w związku z pełnieniem obowiązków służbowych 5) w obrębie obiektu wojskowego 6) w obrębie wyznaczonego miejsca przebywania 7) na szkodę wojska 8) z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej. 3. Przestępstwa popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa. Punkty 2 i 3 odnoszą się również do przestępstw skarbowych, wykroczeń oraz wykroczeń skarbowych.

TRYBY ODPOWIEDZIALNOŚCI ŻOŁNIERZY ZA PRZESTĘPSTWA Przestępstwo wojskowe „na wniosek dcy JW” Przestępstwo wojskowe ścigane z urzędu Przestępstwo pospolite w okolicznościach związanych ze służbą wojskową Przestępstwo pospolite ścigane z urzędu Przestępstwo prywatno- skargowe Postępowanie przygotowawcze (ŻW, prokuratura wojskowa) Postępowanie przygotowawcze (Policja, prokuratura powszechna) Postępowanie dyscyplinarne Postępowanie przed sądem wojskowym Postępowanie przed sądem powszechnym

TRYBY ODPOWIEDZIALNOŚCI ŻOŁNIERZY ZA WYKROCZENIA Postępowanie mandatowe Wykroczenie wojskowe „na żądanie” Postępowanie dyscyplinarne Wykroczenie w szczegól-nych warunkach Postępowanie przed sądem garnizonowym Postępowanie przed sądem grodzkim

ISTOTA DYSCYPLINY WOJSKOWEJ I ODPOWIEDZIALNOŚCI DYSCYPLINARNEJ Przepis ustawy o dyscyplinie wojskowej (art. 3 pkt 1): dyscyplina wojskowa – przestrzeganie przez żołnierza przepisów prawa dotyczących służby wojskowej i innych przepisów prawa przewidujących odpowiedzialność dyscyplinarną na zasadach i w trybie określonych w ustawie oraz wykonywanie rozkazów i decyzji wydanych w sprawach służbowych; Przepis ustawy o dyscyplinie wojskowej (art. 17 ust. 1): 1. Żołnierz ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego, posiadającego jednocześnie znamiona innego czynu zabronionego, jeżeli to naruszenie prawa miało związek ze służbą wojskową, niezależnie od odpowiedzialności ponoszonej na podstawie innych przepisów.

INNE CZYNY, ZA KTÓRE ŻOŁNIERZ PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNĄ Przepis ustawy o dyscyplinie wojskowej (art. 17 ust. 2): czyny, za które właściwe organy są uprawnione do nakładania kar porządkowych lub wymierzania kar pieniężnych, jeżeli właściwy organ wystąpił z wnioskiem o ukaranie dyscyplinarne do dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej; 2) czyny o znamionach przestępstwa ściganego na wniosek dowódcy jednostki wojskowej albo wykroczenia ściganego na żądanie dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej, jeżeli uprawniony dowódca lub kierownik instytucji cywilnej odstąpił od złożenia wniosku albo żądania; 3) czyny o znamionach przestępstwa lub wykroczenia albo przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, jeżeli sąd lub prokurator albo inny organ uprawniony do orzekania w tych sprawach wystąpił do dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej z wnioskiem o ukaranie dyscyplinarne.

REAGOWANIE NA NARUSZENIA DYSCYPLINY WOJSKOWEJ NARUSZAJĄCY DYSCYPLINĘ PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE: zwrócenie uwagi rozmowa ostrzegawcza PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY WOJSKOWY ORGAN PORZĄDKOWY ŻANDARMERIA WOJSKOWA ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE: niedopuszczenie do wykonywania czynności służbowych osadzenie w izbie zatrzymań zawieszenie w czynnościach służbowych POSTĘPOWANIE DYSCYPLINARNE: uniewinnienie albo umorzenie postępowania odstąpienie od ukarania ukaranie karą lub środkiem (-kami) dyscyplinarnym (-i) W nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej uporządkowano rodzaje reakcji dyscyplinarnych na naruszenia dyscypliny wojskowej. W zależności od wagi przewinienia, jego następstw, właściwości i warunków obwinionego, zachowania się po popełnieniu przewinienia, celów wychowawczych i zapobiegawczych – zróżnicowana będzie reakcja dyscyplinarna. Jeżeli okoliczności sprawy nie będą budzić wątpliwości, tak jak obecnie, można będzie poprzestać na zwróceniu uwagi lub przeprowadzeniu rozmowy ostrzegawczej. Natomiast w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa w służbie i zapobiegania naruszaniu prawa pod wpływem alkoholu i narkotyków, a także zapewnienia sprawnego przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego, precyzyjniej w stosunku do dotychczasowych przepisów, określono dyscyplinarne środki zapobiegawcze. Zastosowanie dwóch z tych środków poprzedzone musi być pozytywnym wynikiem badania na użycie alkoholu lub narkotyków lub odmową poddania się takiemu badaniu przez żołnierza. W zamiarze rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przewinienia dyscyplinarnego, przeprowadzać się będzie postępowanie dyscyplinarne, które może zakończyć się: ukaraniem żołnierza, odstąpieniem od ukarania, uniewinnieniem albo umorzeniem tego postępowania.

ISTOTA POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO Postępowanie dyscyplinarne – ogół czynności mających na celu rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy przewinienia dyscyplinarnego, o którego popełnienie żołnierz jest obwiniony, prowadzonej w trybie uproszczonym lub zwykłym, a także postępowanie w sprawie wzruszenia prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego

TRYB I ETAPY POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO POSTĘPOWANIE W TRYBIE UPROSZCZONYM I INSTANCJA Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny POSTĘPOWANIE W TRYBIE ZWYKŁYM I INSTANCJA Organ orzekający w I instancji Kolejny przełożony dyscyplinarny II INSTANCJA Organ odwoławczy Wyższy przełożony dyscyplinarny POSTĘPOWANIE W SPRAWIE WZRUSZENIA PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA DYSCYPLINARNEGO Kolejny wyższy przełożony dyscyplinarny lub sąd wojskowy

WARUNKI POSTĘPOWANIA W TRYBIE UPROSZCZONYM Postępowanie w tym trybie wszczyna się, jeżeli okoliczności popełnienia przewinienia dyscyplinarnego oraz wina żołnierza nie budzą wątpliwości. Jedynym możliwym do wydania orzeczeniem jest ukaranie!

ALGORYTM POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO W TRYBIE UPROSZCZONYM Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny pisemnie ustnie Wezwanie obwinionego do raportu dyscyplinarnego z podaniem terminu i miejsca jego przeprowadzenia oraz przedstawienie mu zarzutu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego RAPORT DYSCYPLINARNY Zapoznanie obwinionego z całością materiałów sprawy Rzecznik dyscyplinarny Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Możliwość wysłuchania rzecznika dyscyplinarnego Możliwość wysłuchania obwinionego i jego obrońcy Wydanie orzeczenia o ukaraniu z pouczeniem o prawie do złożenia sprzeciwu Możliwość złożenia sprzeciwu przez obwinionego Obwiniony Nie wniesienie sprzeciwu: wpisanie orzeczenia o ukaraniu do karty ukarania żołnierza złożenie podpisów Rzecznik dyscyplinarny Obwiniony

ALGORYTM POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO W TRYBIE UPROSZCZONYM pisemnie Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Wezwanie obwinionego do raportu dyscyplinarnego z podaniem terminu i miejsca jego przeprowadzenia oraz przedstawienie mu zarzutu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego ustnie RAPORT DYSCYPLINARNY Zapoznanie obwinionego z całością materiałów sprawy Rzecznik dyscyplinarny Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Możliwość wysłuchania rzecznika dyscyplinarnego Możliwość wysłuchania obwinionego i jego obrońcy Wydanie orzeczenia o ukaraniu z pouczeniem o prawie do złożenia sprzeciwu Możliwość złożenia sprzeciwu przez obwinionego Obwiniony Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Wniesienie sprzeciwu: konieczność wystąpienia o wszczęcie postępowania w trybie zwykłym do kolejnego przełożonego dyscyplinarnego

ORZEKANIE W I INSTANCJI W POSTĘPOWANIU DYSCYPLINARNYM W TRYBIE ZWYKŁYM Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Uprawniony do orzekania kary lub zastosowanie środka Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Nieuprawniony do orzekania kary lub zastosowanie środka Organ orzekający w I instancji Kolejny przełożony dysc. Uprawniony do orzekania kary lub zastosowanie środka Orzekanie w I instancji: Podczas raportu dyscyplinarnego Bez raportu dyscyplinarnego, w przypadku: uniewinnienia, umorzenia postępowania, odstąpienia od ukarania, przyjęcia wniosku o dobrowolne poddanie się ukaraniu Wezwanie do raportu dyscyplinarnego z podaniem terminu i miejsca raportu dyscyplinarnego – pisemne lub ustne

ALGORYTM POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO TRYBIE ZWYKŁYM Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny pisemnie Wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego: z poleceniem wykonania czynności wyjaśniających bez polecenia wykonania czynności wyjaśniających zawiadomienie obwinionego o wszczęciu postępowania oraz zapoznanie go z całością materiałów postępowania dyscyplin. zawiadomienie obwinionego o wszczęciu postępowania Rzecznik dyscyplinarny czynności wyjaśniające Organ orzekający w I instancji możliwość zawieszenia postępowania dyscyplinarn. możliwość zawieszenia postępowania dyscyplinarn. Obwiniony możliwość złożenia wniosku w sprawie dobrowolnego poddania się ukaraniu możliwość złożenia wniosku w sprawie dobrowolnego poddania się ukaraniu Rzecznik dyscyplinarny zapoznanie obwinionego z całością materiałów postęp. złożenie wniosku z propozycją orzeczenia złożenie wniosku z propozycją orzeczenia

PRZEBIEG RAPORTU DYSCYPLINARNEGO W POSTĘPOWANIU DYSCYPLINARNYM W TRYBIE ZWYKŁYM Rozpoczęcie raportu - sprawdzenie obecności wezwanych osób oraz stwierdzenie czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy Pouczenie uczestników o obowiązku zachowania w tajemnicy okoliczności ujawnionych podczas postępowania dyscyplinarnego Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Odczytanie wniosku rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego o dobrowolne poddanie się ukaraniu, jeśli z takim wnioskiem wystąpił Rzecznik dyscyplinarny Organ orzekający w I instancji Przełożony dyscyplinarny Wysłuchanie obrońcy obwinionego Wysłuchanie obwinionego Rozpatrzenie sprawy i wydanie orzeczenia Pouczenie o prawie do złożenia odwołania oraz wniosku o wydanie orzeczenia wraz z uzasadnieniem Obwiniony lub jego obrońca Rzecznik dyscyplinarny Możliwość odwołania się od orzeczenia i złożenia wniosku o wydanie orzeczenia wraz z uzasadnieniem Przełożony dyscypl. nieuprawniony do orzekania kary lub zastosowanie środka

WARUNKI ORZEKANIA O UKARANIU Organ orzekający wymierza karę dyscyplinarną lub stosuje środek dyscyplinarny według swojego uznania, w granicach przewidzianych ustawą, uwzględniając: stopień winy, stopień szkodliwości przewinienia dyscyplinarnego oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ukaranie ma osiągnąć, sposób popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na obwinionym obowiązków, rodzaj i rozmiar następstw przewinienia dyscyplinarnego oraz właściwości i warunki osobiste żołnierza, przebieg jego służby przed popełnieniem przewinienia dyscyplinarnego i zachowanie się żołnierza po jego popełnieniu, okoliczności obciążające: a) wspólnie lub w obecności innego żołnierza, w tym podwładnego lub z nim, b) pod wpływem alkoholu lub narkotyków, c) czyn z niskich pobudek lub zasługujący na szczególne potępienie, d) poważne skutki dla gotowości i zdolności bojowej SZ RP, e) przed zatarciem ukarania za inne przewinienie dyscyplinarne. Postępowanie dyscyplinarne i orzecznictwo z nim związane ze względu na charakter czynów oraz sankcje orzekane za ich popełnienie powinno się kierować w znacznej mierze zasadami zawartymi w prawie karnym, w zgodzie ze standardami prawa międzynarodowego. Jednocześnie przepisy dotyczące reagowania dyscyplinarnego powinny być na tyle autonomiczne, aby każdy dowódca - przełożony dyscyplinarny był w stanie i mógł sprawnie korzystać z instrumentów zawartych w tych przepisach. Stąd, za wyjątkiem kwestii postępowania za przewinienia przed sądem wojskowym, pozostałe regulacje dotyczące zasad i procedur dyscyplinarnych, zawarte są w ustawie o dyscyplinie i mieścić się będą w przepisach wydanych na jej podstawie, a nie jak w innych służbach mundurowych, odsyłać do kodeksu postępowania karnego. Zarówno przełożony dyscyplinarny, jak i podporządkowany mu żołnierz obowiązani będą kierować się tymi samymi przepisami prawa. Dowódca będąc swobodny w wydawaniu orzeczeń w granicach określonych ustawą a podwładny (w tym wypadku – obwiniony) ściśle podporządkowując się tym przepisom i poleceniom, będzie korzystał m.in. z prawa do obrony. Uprawnienie to ulega poszerzeniu, bowiem obrońcą w postępowaniu dyscyplinarnym przed przełożonym dyscyplinarnym będzie mógł być również adwokat lub radca prawny, niekoniecznie będący żołnierzem. Niedawno wniosek w tej sprawie w odniesieniu do obecnie obowiązującej ustawy trafił do Trybunału Konstytucyjnego - przewidzieliśmy tę sytuację już w pierwszym projekcie ustawy nie zawężając prawa do ustanowienia obrońców tylko spośród żołnierzy. Nawiązując do zasad jakimi powinien kierować się wydający orzeczenie dyscyplinarne, w nowej ustawie wskazano okoliczności łagodzące i obciążające, które powinny mieć wpływ na rodzaj i wymiar wymierzanych kar lub środków dyscyplinarnych. Sprzyjać to będzie obiektywizacji wydawanych orzeczeń i lepszemu ich uzasadnianiu, a co za tym idzie - zwiększeniu efektu wychowawczego, jaki ukaranie powinno przynieść. 4) okoliczności łagodzące: a) wina nieumyślna, b) nienależyte doświadczenie w wykonywaniu czynności służbowej, c) ujawnienie istotnych i nieznanych okoliczności czynu, d) wniosek o dobrowolne poddanie się ukaraniu. 21

RODZAJE ORZECZEŃ W I INSTANCJI Orzeczenie organu orzekającego stanowi o: uniewinnieniu, albo umorzeniu postępowania dyscyplinarnego, albo odstąpieniu od ukarania, albo ukaraniu. Ukaranie – prawomocne wymierzenie kary dyscyplinarnej oraz prawomocne zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. 22

ZASADY WYMIERZANIA KAR I ŚRODKÓW DYSCYPLINARNYCH Jedno przewinienie dyscyplinarne Jedna kara dyscyplinarna Jedna kara dyscyplinarna odpowiednio surowsza Kilka przewinień dyscyplinarnych Niezależnie od liczby przewinień dyscyplinarnych można zastosować jeden lub więcej środków dyscyplinarnych Ukaranie za jedno przewinienie dyscyplinarne TYLKO KARA KARA ŚRODEK ŚRODEK TYLKO ŚRODEK/ KI ŚRODEK ŚRODEK ŚRODEK 23

WYMIERZANIE KAR DYSCYPLINARNYCH Kary dyscyplinarne: KAŻDY PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY DRUŻYNY WZWYŻ upomnienie nagana PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY KOMPANII WZWYŻ kara pieniężna ostrzeżenie o niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY JW WZWYŻ LUB KIEROWNIK INSTYTUCJI CYWILNEJ ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby kandydackiej, okresowej, przygotowawczej albo zawodowej PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY JW (PPŁK, KMDR POR.) WZWYŻ LUB KIEROWNIK INSTYTUCJI CYWILNEJ odwołanie z zajmowanego stanowiska służbowego żołnierza służby kandydackiej lub przygotowawczej – komendant szkoły wojskowej, służby okresowej – przełożony od dowódcy JW. wzwyż zawodowego – organ wojskowy uprawniony do powołania do zawodowej służby wojskowej usunięcie ze służby kandydackiej, przygo- towawczej, okresowej albo zawodowej

STOSOWANIE ŚRODKÓW DYSCYPLINARNYCH Środki dyscyplinarne : zobowiązanie do przeproszenia pokrzywdzonego zobowiązanie do wykonania dodatkowych zadań służbowych podanie informacji o ukaraniu do wiadomości innych osób KAŻDY PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY DRUŻYNY WZWYŻ PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY OD DOWÓDCY PLUTONU WZWYŻ zobowiązanie do naprawienia wyrządzonej szkody pozbawienie prawa do noszenia odznaki honorowej lub odznaki tytułu honorowego oraz udziału w uroczystościach wojskowych i państwowych z udziałem wojska

UPRAWNIENIA DO ROZPOZNAWANIA ODWOŁAŃ OD ORZECZEŃ W I INSTANCJI Organy odwoławcze odwołanie ORZECZENIE I INSTANCJI Wyższy przełożony dyscyplinarny Orzeczenie kary odwołania z zajmowanego stanowiska służbowego Organ wojskowy nadrzędny nad organem uprawnionym do zwolnienia z danego stanowiska służbowego lub Minister ON Orzeczenie kary usunięcia ze służby kandydackiej, przygoto-wawczej, okresowej albo zawodowej Wojskowy sąd garnizonowy Orzeczenie Ministra Obrony Narodowej, Naczelnego Dowódcy SZ, kierownika instytucji cywilnej Wojskowy sąd garnizonowy Orzeczenie wojskowego sądu garnizonowego Wojskowy sąd okręgowy

ALGORYTM POSTĘPOWANIA W TRYBIE ZWYKŁYM PRZED ORGANEM ODWOŁAWCZYM Wyższy przełożony dyscyplinarny Rzecznik dyscyplinarny Uzupełnienie materiału dowodowego Rzecznik dyscyplinarny Sporządzenie wniosku z propozycją orzeczenia Wyższy przełożony dyscyplinarny Zawiadomienie obwinionego, jego obrońcę i rzecznika dyscyplinarnego o terminie i miejscu rozpatrzenia odwołania

RODZAJE ORZECZEŃ W II INSTANCJI Organ odwoławczy orzeka o: utrzymaniu w mocy orzeczenia albo zmianie orzeczenia w całości lub w części i w tym zakresie wymierza inną karę lub środek dyscyplinarny albo odstępuje od ukarania, albo uchyleniu orzeczenia w całości lub w części i w tym zakresie uniewinnia obwinionego albo umarza postępowanie dyscyplinarne. Organ odwoławczy może rozstrzygnąć na niekorzyść obwinionego tylko wtedy, gdy odwołanie wniesiono na niekorzyść obwinionego 28

PRZESŁANKI WZRUSZENIA PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA DYSCYPLINARNEGO Prawomocne orzeczenie organu orzekającego zmienia się albo uchyla, jeżeli: 1) ujawniono nowe okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy; 2) wydano je z rażącym naruszeniem przepisów prawa, które mogło mieć istotny wpływ na jego treść; 3) zostało ono wydane w oparciu o orzeczenie lub decyzję innego organu, które zostały następnie uchylone albo zmienione w istotnym zakresie, a miały znaczący wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Wzruszenie prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego następuje: 1)   na wniosek prokuratora wojskowego lub organu kontroli; 2)   w trybie nadzoru nad wykonaniem ukarania, oraz w ramach działalności kontrolnej prowadzonych w resorcie obrony narodowej, przez wyższego przełożonego dyscyplinarnego lub właściwy sąd wojskowy; 3)   na wniosek ukaranego, pokrzywdzonego lub organu, na wniosek którego wszczęto postępowanie dyscyplinarne. Uchylenie lub zmiana prawomocnego orzeczenia w trybie nadzoru następuje z urzędu. 29

ALGORYTM POSTĘPOWANIA W SPRAWIE WZRUSZENIA PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA DYSCYPLINARNEGO Wyższy przełożony dyscyplinarny Rzecznik dyscyplinarny Badanie przesłanek wzruszenia prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego i sporządzenie wniosku Wyższy przełożony dyscyplinarny Orzeczenie o odroczeniu wykonania albo przerwaniu wykonania ukarania Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie wzruszenia prawomocnego orzeczenia albo Postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie wzruszenia prawomocnego orzeczenia z wezwaniem rzecznika dyscyplinarnego i poleceniem zawiadomienia ukaranego o terminie i miejscu rozpatrzenia sprawy wzruszenia prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego

RODZAJE ORZECZEŃ W SPRAWIE WZRUSZENIA PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA DYSCYPLINARNEGO Wyższy przełożony dyscyplinarny lub sąd wojskowy, w razie: 1)   zmiany prawomocnego orzeczenia, która może nastąpić na korzyść obwinionego, a jeżeli nie wystąpiły przesłanki, o których mowa w art. 22, na jego niekorzyść – orzeka o ukaraniu odmiennie niż w prawomocnym orzeczeniu dyscyplinarnym albo o odstąpieniu od ukarania; 2)   uchylenia w całości lub w części prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego – orzeka o uniewinnieniu, umorzeniu postępowania dyscyplinarnego albo przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia, jeżeli nie upłynął okres przedawnienia ukarania dyscyplinarnego. Od orzeczenia w sprawie wzruszenia prawomocnego orzeczenia nie przysługuje odwołanie, lecz jedynie od określonego w orzeczeniu sposobu likwidacji skutków ukarania. 31

SZCZEGÓLNY ZAKRES I TRYB POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNEGO W STANACH NADZWYCZAJNYCH I W WARUNKACH DZIAŁAŃ ZBROJNYCH ORAZ UŻYCIA SZ RP POZA GRANICAMI PAŃSTWA możliwość wymierzania żołnierzom kary aresztu izolacyjnego przez sąd wojskowy, możliwość orzekania pod nieobecność obwinionego, który nie jest w stanie uczestniczyć w raporcie lub rozpatrzeniu odwołania (wzruszenia), możliwość odstąpienia od wykonywania czynności lub dokumentów jeśli jest to niemożliwe lub szczególnie utrudnione, lecz bez narażenia uprawnień obwinionego, możliwość zastąpienia rzecznika dyscyplinarnego przez innego, wyznaczonego żołnierza, możliwość wydania przez Prezydenta RP-Zwierzchnika SZ polecenia wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec żołnierza pełniącego służbę wojskową lub wykonującego zadania w tych warunkach.

ZASADNICZE WNIOSKI DO WDRAŻANIA USTAWY O DYSCYPLINIE WOJSKOWEJ W procesie wdrażania ustawy znaczenie ma nie tylko formalne stosowanie nowych przepisów, ale przede wprowadzenie w życie nowej idei ich oddziaływania: podmiotem stosowania ustawy są żołnierze powołani do służby wojskowej na zasadzie ochotniczej – w większości posiadający wyższą niż żołnierze z poboru świadomość prawną, a także możliwość korzystania z profesjonalnego obrońcy – stanowi to wyzwanie dla przełożonych i rzeczników dyscyplinarnych, ale za to ustawa jest łatwiejsza w stosowaniu i posiada więcej możliwości oddziaływania dyscyplinarnego, zwiększeniu ulegną możliwości dowódców do podejmowania adekwatnej reakcji dyscyplinarnej na różnorodne naruszenia prawa, co powoduje, że mniej będzie wymówek na zaniechania i zastępowania reakcji dyscyplinarnej stosowaniem innych przepisów, czy nieformalnymi działaniami, potrzebie rezygnacji ze stosowania zasady: najpierw wszystkie inne sposoby działania, a dyscyplinarne, jeśli te nie przynoszą efektów”, na rzecz odpowiedniego reagowania dyscyplinarnego, którego sposobem jest również zwrócenie uwagi, czy przeprowadzenie rozmowy ostrzegawczej, a nie tylko ukaranie dyscyplinarne, priorytetem jest wyróżnianie, natomiast reakcja dyscyplinarna jest wynikiem naruszenia dyscypliny wojskowej, wymuszoną sytuacją, a nie samowolą przełożonego dyscyplinarnego - wobec czego nie można dyskredytować dowódców za liczbę prawidłowo podejmowanych reakcji dyscyplinarnych, w tym liczbę ukarań.

ZASADNICZE WNIOSKI I REKOMENDACJE DO WDRAŻANIA USTAWY O DYSCYPLINIE WOJSKOWEJ Szczególną odpowiedzialność za stosowanie ustawy ponoszą zwłaszcza: bezpośredni przełożeni dyscyplinarni żołnierzy, w tym dowódcy drużyn; dowódcy jednostek wojskowych, uprawnieni do decydowania o trybie ścigania przestępstw „wnioskowych” i wykroczeń „na żądanie”. Istotną rolę wspierającą dowódców powinna spełniać kadra wychowawcza, a w przeprowadzaniu postępowań dyscyplinarnych, nowo wyznaczeni rzecznicy dyscyplinarni, przygotowani do pełnienia tej funkcji. Nowa ustawa o dyscyplinie wojskowej precyzyjnie określa obowiązki przełożonych dotyczące reagowania dyscyplinarnego. To bezpośredni przełożeni żołnierza będą obowiązani do wszczynania postępowań dyscyplinarnych w przypadku zaistnienia przewinienia, a dowódcy jednostek wojskowych, oprócz przestępstw „wnioskowych” decydować będą o trybie karnym albo dyscyplinarnym w przypadku wykroczeń „na żądanie”. Istotne jest, aby nie nadużywać możliwości kierowania spraw do ścigania karnego, a rozpatrywać sprawy wewnątrz jednostek - w pododdziałach albo komórkach wewnętrznych dowództw jednostek wojskowych. Wsparciem dla dowódców w stosowaniu nowych przepisów dyscyplinarnych powinna być przeszkolona kadra wychowawcza oraz nowo wyznaczeni rzecznicy dyscyplinarni, odpowiednio przygotowani do pełnienia tej funkcji, chociażby w kontekście możliwości korzystania przez obwinionego z obrońcy będącego adwokatem lub radcą prawnym. Pewną komplikacją we wdrażaniu nowej ustawy są ograniczenia budżetowe związane z kryzysem finansów. Możliwości wyróżniania żołnierzy nagrodami pieniężnymi lub rzeczowymi, a także prowadzenia badań trzeźwości lub odurzenia żołnierza zależeć będą od przydziału środków finansowych wskazanych na ten cel. DWiPO zorganizował cykl szkoleń dla dowódców jednostek wojskowych szczebla brygady, skrzydła, flotylli, pułku i bazy, kadry wychowawczej do szczebla sekcji oraz rzeczników dyscyplinarnych, którzy powinni być ekspertami w tej dziedzinie. Ponadto, zostaną przesłane do jednostek wydawnictwa dotyczące nowej ustawy o dyscyplinie, całość wojskowych przepisów dyscyplinarnych, materiały wyjaśniające do znowelizowanego prawa karnego oraz konspekty, materiały szkoleniowe dotyczące stosowania prawa dyscyplinarnego. Wszystkie te materiały będą również sukcesywnie udostępnianie do pobrania na stronie internetowej DWiPO. Potrzeba racjonalnego i oszczędnego gospodarowania jednolitym funduszem na wyróżnienia z ustawy o dyscyplinie wojskowej, którego wysokość wynosić będzie jedynie 0,5 % funduszu na uposażenia dla stanu ewidencyjnego żołnierzy w jednostce wojskowej, liczonego na styczeń 2010 r.

PROPOZYCJE WYTYCZNYCH DO WDRAŻANIA NOWYCH WOJSKOWYCH PRZEPISÓW DYSCYPLINARNYCH W projekcie wytycznych Sekretarza Stanu ds. Społecznych i Profesjonalizacji w sprawie wdrożenia nowych wojskowych przepisów dyscyplinarnych proponuje się w szczególności: 1. Do upowszechniania wojskowych przepisów dyscyplinarnych należy wykorzystać dostępne formy szkolenia, w tym zwłaszcza przedmiot „Profilaktyka i dyscyplina wojskowa” w pododdziałach, a dla kadry zawodowej w szkoleniu uzupełniającym - „Kształcenie obywatelskie” Do końca I kwartału szkoleniem należy objąć wszystkich przełożonych dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych. Udzielać informacji i wyjaśnień dotyczących treści nowych przepisów oraz udostępniać teksty aktów prawnych, materiały poradnikowe i prezentacyjne na stronie internetowej DWiPO (www. wojsko-polskie.pl). Współdziałać z prokuraturą i Żandarmerią Wojskową w kwalifikowaniu prawnym naruszeń prawa oraz w reagowaniu na tego rodzaju naruszenia.

Kontakt: Tel./fax. CA MON: 846 878, 846 854 szef ODW – płk Stanisław PIWOWAR E-mail: dyscyplina@wojsko-polskie.pl Mat. pomocnicze: www.wojsko-polskie.pl/dyscyplina wojskowa