Rola i zadania nauczyciela wychowawcy i pedagoga szkolnego w profilaktyce ucznia niedostosowanego społecznie.

Istota profilaktyki. PROFILAKTYKA to zapobieganie. Termin ten mieści w sobie wszystkie te działania, których celem jest zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danym społeczeństwie. Działalność zapobiegawcza może również polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku do tych, jakim chce się zapobiegać. PROFILAKTYKA to każda działalność, której zadaniem jest zapobieganie szkodliwym zjawiskom, likwidacja przyczyn powstawania niekorzystnych zjawisk. / wg Praktycznego Słownika Współczesnej Polszczyzny/ PROFILAKTYKA to także droga rozwiązywania problemów społecznych zanim spowodują destruktywne konsekwencje.

PROFILAKTYKA to zespół działań o charakterze informacyjnym i edukacyjnym mających na celu ochronę człowieka przed zagrożeniami oraz reagowania na pojawiające się zagrożenia PROFILAKTYKA SZKOLNA ma na celu umiejętne rozpoznawanie czynników ryzyka, hamujących lub niszczących rozwój ucznia, a sprzyjających podejmowaniu zachowań ryzykownych.

Metody oddziaływań profilaktycznych. Ograniczać wysoką absencję uczniów na zajęcia szkolnych Uatrakcyjnianie zajęć Dostarczanie uczniom wiedzy o sposobach radzenia ze stresem Korzystanie ze wsparcia ze strony specjalistów Utrudnić uczniom dostęp do środków psychoaktywnych Rozwijanie umiejętności zawodowych nauczycieli Realizowanie przedmiotu „ Wychowanie do życia w rodzinie” Eliminowanie negatywnego wpływu destrukcyjnych grup

Rozpoznawanie problemów rozwojowych młodzieży Dostarczanie uczniom i rodzicom wiedzy na temat zaburzeń łaknienia Dostarczanie uczniom i rodzicom wiedzy na temat konsekwencji stosowania używek Rozwijanie umiejętności psychologicznych i społecznych młodzieży Dostarczanie wiedzy na temat AIDS oraz chorobach przenoszonych drogą płciową Przestrzeganie norm i zasad kulturalnego zachowania Wypracowanie form współpracy z rodzicami Ograniczanie zjawiska przemocy i agresji wśród uczniów. Uświadomienie konsekwencji prawnych wynikających ze stosowania przemocy wobec uczniów Dostarczanie uczniom wiedzy nt. sposobów radzenia sobie z emocjami, napięciem emocjonalnym.

Pojęcie niedostosowania społecznego. Niedostosowanie społeczne sięga zarania dziejów ludzkich. Należy to tych negatywnych zjawisk, których obecność odczuwa się coraz dotkliwiej w miarę postępu rozwoju społecznego. Nie powstaje ono w sposób nagły lecz stopniowo narasta. Początkowo zachowanie dzieci jest normalne. Anormalne jest natomiast ich środowisko. To ono przyczynia się do pojawiania się u tych dzieci coraz to głębszych zaburzeń emocjonalnych i konfliktów z otoczeniem. Dzieci niedostosowana społecznie sprawiają poważne trudności wychowawcze w rodzinie i w szkole. Nie przestrzegają podstawowych norm i zasad postępowania. Nie jest to chwilowy bunt, lecz ogólna postawa, która cechuje negacja wszelkich autorytetów i społecznie aprobowanych wartości.

Poprzez to żywi do nich „raczej” uczucia negatywne: strachu gniewu Dziecko takie charakteryzuje się brakiem lub trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi. Poprzez to żywi do nich „raczej” uczucia negatywne: strachu gniewu zazdrości

Czynniki wywołujące problem niedostosowania tkwią w: Środowisku domowym - warunki kulturalne i materialne domu, braki w tej dziedzinie - atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie (awantury, alkoholizm) - stosunki panujące między dziećmi, a rodzicami i ich poczucie bezpieczeństwa Środowisku szkolnym - stosunek nauczyciela do dziecka i odwrotnie - wzajemne stosunki dziecka z innymi - opóźnienie w nauce Przyczynach środowiskowo -wrodzonych - życie płodowe - moment narodzin

Konopnicki wyróżnia cztery rodzaje niedostosowania społecznego, z którego od razu widać jakie dzieci powinny podlegać profilaktyce: Zachowanie demonstracyjno-wrogie: - reagujące gwałtowne, nieadekwatnie do bodźców - agresywne werbalnie i niewerbalnie - wszczynające bójki - bezczelne w zachowaniu Zachowanie zahamowane: - dzieci ze stanami depresyjnymi - zamknięte w sobie - nie mające kontaktu z otoczeniem

Zachowanie niekonsekwentne: - działające pod wpływem najsilniejszego bodźca - reagujące spontanicznie, natychmiast, bez przemyślenia - mające kłopoty w nauce - nadmiernie pobudliwe Zachowanie aspołeczne: -egoiści -impulsywne -agresywne -mające brak poczucia obowiązku moralnego i prawnego -dezorganizujące zajęcia lekcyjne -tendencyjnie sadystyczne

Ustalenie przyczyn niedostosowania społecznego jest ważnym etapem w postawieniu trafnej diagnozy na złe zachowanie dzieci jak i w późniejszych działaniach profilaktycznych. Problem dziecka trudnego wychowawczo nie może być jednak rozpatrywany jedynie z punktu widzenia winy i kary, ale przede wszystkim jako zastanowienie się nad przyczyną, bądź często i przyczynami jego zachowania. Profilaktyka to pewien system metod i środków, który ma w zamiarze dwa cele: usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych, stwarzanie warunków dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dziecka( warunków dotyczących jednostki i grupy społecznej).

Polega na ochronie dzieci przed negatywnymi wpływami środowiska i stara się zapewnić im najlepsze warunki rozwoju w każdym okresie życia. Ogromna odpowiedzialność za wyłapywanie pierwszych symptomów niedostosowania społecznego spada na wychowawców. Dzieciaki, które nie znajdują oparcia w rodzicach szukają najczęściej potwierdzenia swoich wartości poza domem. Gdy wychowawca nie zauważy, że uczeń potrzebuje pomocy i samotnie boryka się ze swoimi problemami, jeżeli nie okaże mu zainteresowania, zrozumienia, życzliwości a jedynie upomina za niewłaściwe zachowanie, dziecko szybko zaczyna się izolować

Działania pedagogiczne powinny głównie: stymulować ogólny rozwój dzieci, wyrównywać dysharmonię rozwojową oraz korygować zaburzone funkcje, zapobiegać powstawaniu wtórnych zaburzeń emocjonalnych w zachowaniu, wpajać właściwe wartości i normy dla współżycia społecznego, przeciwdziałać powstawaniu uzależnień społecznych poprzez wyposażenie dzieci w umiejętności kierowania sobą w sytuacjach zagrożenia uzależnieniem,

Wychowawca w codziennej pracy z takimi dziećmi polega na: operowaniu emocjami pozytywnymi, na tworzeniu klimatu współpracy i wzajemnego zaufania, wprowadzeniu elementów humoru. Kładzie nacisk na spowodowanie chęci osiągania zmian: poprawy zachowania, lepszych wyników w nauce, przełamania problemów w nawiązaniu kontaktu z rówieśnikami.

Uczeń trudny hamuje realizację zadań dydaktycznych szkoły, gdyż nadmiernie angażuje siły nauczyciela i wpływa dezorganizujące na zespół szkolny. W środowisku społecznym zakłóca spokój, zagraża porządkowi społecznemu, daje zły przykład rówieśnikom „zaraża” ich działaniem aspołecznym.

Najważniejszym zadaniem wychowawcy i pedagoga jest dobro dzieci i zapewnienie im prawidłowych warunków rozwoju. Dzieci wykolejają się w warunkach niekorzystnych, w warunkach zaniedbania emocjonalnego, w atmosferze lęku, zagrożenia, niedostatku. Są to zawsze sytuacje trudne, dokuczliwe, bolesne. Działania profilaktyczne powinny mieć na celu chronić dzieci przed przykrymi przeżyciami. Dobro dzieci jest podstawowym motywem działania profilaktycznego. Dobro dzieci jest także interesem społecznym, gdyż ochrona ich przed demoralizacją oznacza ochronę społeczeństwa przed zagrożeniem ładu i porządku.

Działania profilaktyczne mają bardzo szeroki zakres i prowadzone są w: Trudności wychowawcze są zwykle skutkiem złej sytuacji w rodzinie, ale mogą też stać się przyczyną jej dezintegracji. Działania profilaktyczne mają bardzo szeroki zakres i prowadzone są w: rodzinie szkole poradniach wychowawczych poradniach dla rodziców

W procesie kształtowania osobowości dzieci istotną rolę odgrywa ich wrastanie w życie społeczeństwa i wchodzenie do jego ład i porządek. Na świadomości o tym, że potrzeby jednostek i grup zaspokajane są w sposób unormowany i sankcjonowany przez prawo, moralność i obyczaje. Wchodząc do pełnego uczestnictwa w różnych formach życia zbiorowego, dzieci muszą wiedzieć w jaki sposób, jakimi metodami i środkami, aprobowanymi przez społeczeństwo mogą osiągnąć cele życiowe, realizować aspiracje, zdobywać środki zaspokojenia wszelkich potrzeb materialnych i duchowych.

Zadania profilaktyczne w stosunku do dzieci i młodzieży o mniejszym stopniu demoralizacji należą do szkół i placówek pozaszkolnych. Szkoły organizują świetlice, dożywianie, koła zainteresowań, otwarte boiska, a w czasie lata obozy, kolonie i wycieczki. To tutaj młodzież zaniedbana wychowawczo i pozbawiona dostatecznej opieki w domu znajduje pomoc i wsparcie. Ważną rolę spełniają też poradnie specjalistyczne, a szczególnie poradnie psychologiczne, wychowawcze i zawodowe. Przeprowadzają badania nad przyczynami trudności wychowawczych, wyjaśniają rodzicom ich źródła, wskazują drogi ich przezwyciężenia. Poradnie prowadzą także zajęcia psychoterapeutyczne z dziećmi, współpracują ze służbą zdrowia, opieką społeczną, zakładami pracy itp.

zakładach poprawczych, ośrodkach wychowawczych, Dzieci i młodzież o głębszym stopniu wykolejenia, którym środowisko rodzinne nie może zapewnić wystarczającej opieki, umieszczana jest w: zakładach poprawczych, ośrodkach wychowawczych, ośrodkach socjoterapeutycznych.

Popełnianie czynów przestępczych przez młodzież powyżej 14 roku życia powoduje ingerencję organów bezpieczeństwa i resortu sprawiedliwości. Na podstawie orzeczenia sądu dla nieletnich, nieletni przestępca może pozostać w rodzinie pod odpowiedzialną opieką opiekuna lub rodziców. Może być oddany pod nadzór kuratora sądowego lub skierowany do zakładu wychowawczego lub poprawczego. Istnieje tendencja do umieszczania młodzieży niedostosowanej społecznie w zakładach tylko w przypadkach koniecznych: zagrożenia zasad współżycia, bezpieczeństwa społecznego itp. lub niepodporządkowania się metodom wychowawczym. Wiadomo, bowiem, że wychowanie w izolacji nie stwarza dobrych perspektyw wychowania społecznego; z tego względu preferuje się wszelkie formy wychowania otwartego.

Zadania nauczyciela wychowawcy Zgodnie z Kartą Nauczyciela Art.. 6 (Dz.U. 97/2006) „Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.”

Tworzenie w świadomości uczniów operatywnego systemu wiedzy Społeczeństwo oczekuje od szkoły wysokiego poziomu nauczania, przygotowania ucznia do pracy zawodowej, wszechstronnej nad nim opieki i wychowania. Powinnością nauczyciela jest kierowanie procesem edukacyjnym w klasie aby przygotować wszechstronnie jednostkę do życia w społeczeństwie W toku bezpośredniego współdziałania z uczniem nauczyciel wykonuje następujące zadania: Tworzenie w świadomości uczniów operatywnego systemu wiedzy Usprawnianie uczniów w rozwijaniu wiadomości, umiejętności umysłowych i praktycznych Kształtowanie systemu bodźców pobudzających rozwój zainteresowań i uzdolnień Rozwijanie motywacji do samowychowania, pracy zawodowej, społecznej i politycznej.

Ponadto w wyniku transformacji ustrojowej i w obliczu reformy oświatowej nauczyciel to również: Organizator procesu dydaktyczno – wychowawczego Opiekun i wychowawca powierzonego mu zespołu Organizator środowiska wychowawczego ucznia Rola wychowawcy wiąże się z : Stałym kontaktem z rodzicami Organizacją imprez klasowych Opieką nad dziećmi zaniedbanymi wychowawczo z rodzin niepełnych, rozbitych Przeciwdziałaniem niedostosowaniu społecznemu i demoralizacji

Zadania pedagoga szkolnego Nauczyciel wychowawca ściśle współpracuje z pedagogiem szkolnym. W celu osiągnięcia pozytywnych efektów wychowawczych ważne są relacje pomiędzy pedagogiem a nauczycielami. Stosunki oparte na wzajemnej serdeczności, zaufaniu i współpracy są niezbędne w niesieniu pomocy potrzebującym.

Działalność pedagoga szkolnego reguluje rozporządzenie MENiS z 7. 01 Działalność pedagoga szkolnego reguluje rozporządzenie MENiS z 7. 01.2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. W myśl którego do zadań pedagoga należy: 1. rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych, 2. określanie form i sposobów udzielania uczniom , w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno- pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb, 3. organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli, 4. podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki w stosunku do uczniów, z udziałem rodziców i nauczycieli, 5. wspieranie działań opiekuńczo-wychowawczych nauczycieli, wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, 6. planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy, 7. działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.

Program wychowawczy szkoły wyznacza pedagogom szkolnym takie zajęcia jak: Współpraca z dyrektorem w zakresie planowania i realizowania programu wychowawczego szkoły oraz innych planów, programów związanych z wychowaniem, profilaktyką społeczną, rozwojem osobowym uczniów, poprawianiem jakości pracy szkoły Współpraca z wychowawcami w dziedzinie wychowania Pomoc interwencja w klasie w nagłych przypadkach Planowanie tematyki godzin wychowawczych Rozeznanie potrzeb i zapewnienie pomocy materialnej uczniom, którzy tego potrzebują Planowanie i organizowanie akcji profilaktycznych Organizacja zajęć integracyjnych dla klas pierwszych oraz integrację uczniów klas specjalnych Opieka indywidualna nad uczniami wymagającymi takiego wsparcia

Współpraca z placówkami specjalistycznymi prowadzącymi działalność w zakresie pomocy społecznej, pomocy psychologicznej czy terapeutycznej Stworzenie odpowiednich warunków oraz zaoferowanie czasu i własnego zainteresowania dla każdego ucznia i jego rodzica, którzy potrzebują kontaktu z pedagogiem szkolnym.

Reasumując pedagog szkolny Jest współorganizatorem , współuczestnikiem i koordynatorem realizacji zadań określonych w programie organizacji pracy szkoły Jego działania są wynikiem aktualnych potrzeb oddziaływań wychowawczych Rozwiązuje trudne, skomplikowane i różnorodne problemy wychowawcze Jest pomostem łączącym nauczycieli, rodziców i uczniów w drodze do jednego celu, czyli bezkolizyjnego ukończenia edukacji z bagażem pozytywnych postaw i ideałów Współpracując z różnymi instytucjami może pomagać rozwiązywać najbardziej skrywane i niekiedy wstydliwe problemy rodzinne w celu likwidowania przyczyn niepowodzeń szkolnych.

Pedagog szkolny jest organizatorem o koordynatorem szkolnych działań profilaktyki alkoholowej, narkotykowej i palenia papierosów. Prowadząc różnego rodzaju akcje propagandowe, konkursy, pogadanki, zapraszając odpowiednie osoby( trenerów AA, byłych narkomanów, itp..) na spotkania z młodzieżą przekazuje jej pozytywne wzorce Jeżeli jego wykłady poparte są przykładem jego osoby efekt może być o wiele większy. Dlatego pedagog szkolny powinien być wzorem do naśladowania, dbającym o rodzinę i szanującym ludzi. Potrzebny jest nie tylko łobuzom szkolnym ale również tzw. „szarym myszkom” i „pewniakom” szkolnym jak również nauczycielom w rozwiązywaniu różnych problemów wychowawczych.

Profilaktyka wychowawcza W skład zadań profilaktyki wychowawczej wchodzą działania zapobiegające niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. Zadanie pedagoga w ramach profilaktyki polega na takiej organizacji życia jednostek, która zapobiega wszelkim odchyleniom i niekorzystnym zmianom osobowości. Działalność profilaktyczna pedagoga szkolnego rozpoczyna się od zapoznania się z sytuacją wychowawczą w poszczególnych klasach, a następnie sporządzenia ewidencji uczniów, którzy mają trudności w nauce, sprawiają kłopoty wychowawcze, potrzebują pomocy materialnej itp. Prowadzenie działalności profilaktycznej to także organizowanie czasu wolnego uczniów. Wśród zadań dotyczących profilaktyki wychowawczej można również umieścić udzielanie wychowawcom i nauczycielom pomocy w ich pracy dydaktyczno-wychowawczej.

W działalności profilaktycznej, którą podejmuje pedagog na terenie szkoły, nie można zapomnieć o współpracy z organizacjami młodzieżowymi w dziedzinie wspólnego oddziaływania na uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej. Opieka pedagoga jest także potrzebna w związku z zajęciami pozalekcyjnymi i świetlicowymi. Pedagog stara się wniknąć w trudności towarzyszące działalności pozalekcyjnej i pomaga w ich usuwaniu. Zabiega także o to, aby uczniowie, którzy wymagają opieki ze względu na zaburzenia w zachowaniu lub trudne warunki rodzinne, znaleźli korzystne środowisko wychowawcze w świetlicy szkolnej. Pedagog szkolny zajmuje się także dziećmi i młodzieżą zagrożoną lub niedostosowaną społecznie. Nie tylko czuwa nad takimi osobnikami, ale także planuje szczegółowo ich dalsze życie w taki sposób, aby odciąć możliwość dostępu do grupy, która może sprowokować do nowych wykroczeń.

Każda szkoła opracowuje: Szkolny program wychowawczy Szkolny program profilaktyki Plan pracy wychowawczej -nauczyciel wychowawca

Bibliografia: Sałasiński m., Badziukiewicz B, „Vademecum pedagoga szkolnego”, WSiP, Warszawa 2003; Karta Nauczyciela- ustawa Rozporządzenie MENiS z dnia 15.01.2001 w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, sokołach i placówkach, Słoma M. „Nowa rola pedagoga szkolnego” UAM, Poznań Ustawa o systemie oświaty z dnia 07.09.1991r.(Dz.U. nr 256/2004)

Opracowała: Róg Elżbieta