Prawo finansów publicznych Równowaga budżetowa Prawo finansów publicznych [3] Równowaga budżetowa

Równowaga budżetowa Wariant idealny Dochody BP Wydatki BP Wariant „Maastricht” (+ jedno z kryteriów konwergencji) Dochody SFP Wydatki SFP ,max. 3% PKB [3] Równowaga budżetowa

Deficyt w przepisach ustawy o finansach publicznych Deficyt sektora finansów publicznych > Deficyt budżetu państwa Deficyt budżetu środków europejskich Wydatki publiczne Dochody publiczne Dochody BP Wydatki BP WYDATKI BUDŻETU ŚRODKÓW EUROPEJSKICH DOCHODY BUDŻETU ŚRODKÓW EUROPEJSKICH [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Skala deficytu SFP w wybranych krajach ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Deficyt budżetowy w Polsce (Źródło : Sprawozdania z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, NIK 2001-2015) [3] Równowaga budżetowa

Czynniki socjologiczne Prawo A. Wagnera (1892 r.) „wzrost wydatków publicznych ma stały i trwały charakter w każdym państwie” Czynniki polityczne Model państwa (nocny stróż – państwo opiekuńcze – państwo bezpieczeństwa socjalnego?) Czynniki socjologiczne Zaangażowanie państwa (omnipotencja czy leseferyzm?) Czynniki historyczne Uwarunkowania zewnętrzne (koszty wojen, koszty przemian) Czynniki ekonomiczne Wizje przyszłości (droga postępu czy autarkia?) [3] Równowaga budżetowa

Saldo budżetu państwa 2014 (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2014, NIK) Dochody budżetowe = Obowiązkowe, przymusowe, stałe daniny publiczne oraz dochody majątkowe Przychody budżetowe Nadzwyczajne, gromadzone na podstawie umów: - kredyty - pożyczki - obligacje i bony skarbowe oraz wpływy z prywatyzacji [3] Równowaga budżetowa

Środki niezbędne w 2014 roku do sfinansowania: Deficyt a dług publiczny (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2014, NIK) Potrzeby pożyczkowe Konwersja przychodów w tytuły dłużne Środki niezbędne w 2014 roku do sfinansowania: Deficytu budżetu państwa 29 mld zł Saldo kredytów i pożyczek ze środków publicznych 9 mld (zaciągnięte) minus 3 mld (spłacone) = 6 mld zł Refundacja FUS ubytku składek przekazanych przez OFE 8 mld zł = 43 mld zł Kredyty Pożyczki Emisja SPW Spłata kredytów Zwrot pożyczek Wykup SPW [3] Równowaga budżetowa

Klasyfikacja długu publicznego Wg ustawy Wg doktryny Dług Skarbu Państwa Dług JSFP Państwowy dług publiczny Dług publiczny Dłużnicy Sektor rządowy Sektor JST Sektor ubezpieczeniowy Wierzyciele Rezydencja Krajowi Zagraniczni Miejsce emisji Typ Indywidualni Sektor Bankowy Sektor Pozabankowy [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Eskalacja państwowego długu publicznego (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej 1999 – 2014, NIK) [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 22 maja 2015 w sprawie wysokości długu publicznego Na podstawie art. 38 i art. 38a ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w oparciu o dostępne dane, ogłasza się, że na koniec roku budżetowego 2014: 1)   kwota: a)   państwowego długu publicznego wyniosła 826 757,7 mln zł, b)   długu Skarbu Państwa wyniosła 779 938,4 mln zł, c)   niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa wyniosła 110 831,6 mln zł, d)   niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez JSFP wyniosła 114 517,7 mln zł; 2)   relacja do produktu krajowego brutto: a)   kwoty państwowego długu publicznego wyniosła 47,8%, b)   kwoty długu Skarbu Państwa wyniosła 45,1%, 3)   kwota: a)   ustalona w wyniku przeliczenia kwoty państwowego długu publicznego, ogłoszonej w pkt 1 lit. a, na walutę polską z zastosowaniem dla zobowiązań wyrażonych w walutach obcych średniej arytmetycznej średnich kursów każdej z walut obcych ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski i obowiązujących w dni robocze roku budżetowego 2014 wyniosła 817 520,4 mln zł, b)   wolnych środków służących finansowaniu potrzeb pożyczkowych budżetu państwa w 2015 r. wyniosła 40 067,2 mln zł, c)   obliczona jako różnica kwoty, o której mowa w lit. a, oraz kwoty, o której mowa w lit. b, wyniosła 777 453,2 mln zł; 4)   relacja kwoty, o której mowa w pkt 3 lit. c, do produktu krajowego brutto wyniosła 45,0%. [3] Równowaga budżetowa

Struktura długu publicznego wg stanu z 31 XII 2014 r Struktura długu publicznego wg stanu z 31 XII 2014 r. (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2014, NIK) Według dłużników (w mld zł) Według wierzycieli (w mld zł) [3] Równowaga budżetowa

Dług publiczny w Europie (w relacji do PKB) ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 EU 28 62% 75% 80% 82% 85% 87% 86% EA 19 71% 90% 93% 92% P ORTUGAL 72% 83% 108% 123% 129% 130% I TALY 105% 116% 119% 120% 127% 132% RELAND 44% 65% 118% 109% G REECE 113% 143% 165% 156% 175% 177% S PAIN 40% 54% 60% 69% 84% 94% 97% Polska – według metodologii UE 47% 51% 54,8% 56,3% 55,6% 57% 50,1% Polska – według metodologii krajowej 50,8% 52,8% 53,5% 52,7% 53,9% 47,8% [3] Równowaga budżetowa

„Dwie metody” obliczania długu publicznego PL UE Przy poręczeniach i gwarancjach – kasową ( = od chwili wymagalności zobowiązania) Wliczanie zobowiązań do długu odbywa się metodą: We wszystkich przypadkach - memoriałową ( = od chwili powstania zobowiązania) Nie są wliczane do długu publicznego Do długu publicznego nie wlicza się również długu i wydatków Krajowego Funduszu Drogowego Zobowiązania przejęte w wyniku sukcesji od podmiotów spoza SPP: Są wliczane do długu publicznego Są rozchodami ( = nie zwiększają deficytu, bo deficyt to dochody < wydatki) Pożyczki i kredyty udzielone z budżetu publicznego: Są wydatkami ( = zwiększają deficyt i dług) ESA 2010: Dług instytucji sektora rządowego i samorządowego = 866 mld zł (31 XII 2014 r.) …gdzie (wybrane pozycje): Państwowy dług publiczny = 826 mld zł Dług Krajowego Funduszu Drogowego + 31 mld zł Zadłużenie SP z tytułu budowy autostrad (sprzed 2009 r.) + 10 mld zł Zadłużenie PKP PLK SA. + 8 mld zł Minus SPW w posiadaniu BGK i jego funduszy - 10, 7 mld zł [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Polska praktyka: jak obniżyć dług i uciec od wskaźnika 55%? (źródło: NIK „Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w roku 2013” oraz „ Informacja o wynikach kontroli ZUS w zakresie przygotowania do realizacji zadań ustawowych) W 2013 r. zidentyfikowano następujące działania, które miały wpływ na wykazywanie odpowiednio niższego deficytu budżetu państwa: do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przekazano, w formie rozchodów budżetu państwa, środki na refundację utraconych przez FUS wpływów ze składki stanowiącej dochody otwartych funduszy emerytalnych – 10,7 mld zł, FUS otrzymał pożyczkę z budżetu państwa na sfinansowanie niedoborów – 12,0 mld zł ( dodatkowo – nie musi zwracać pożyczek z lat poprzednich) z budżetu państwa przekazano do wybranych jednostek – w formie rozchodów – środki uzyskane w wyniku prywatyzacji Skarbu Państwa – 2,7 mld zł, Bank Gospodarstwa Krajowego, niezaliczany do sektora finansów publicznych, otrzymał od Ministra Finansów obligacje Skarbu Państwa w celu podwyższenia funduszy własnych – 2,0 mld zł, Krajowy Fundusz Drogowy, będący rachunkiem prowadzonym w BGK, pozyskał, w formie kredytów i obligacji, środki przeznaczone na sfinansowanie inwestycji i remontów krajowych dróg publicznych, zarządzanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad (państwową jednostkę budżetową); obligacje i kredyty emitowane lub zaciągane na rzecz KFD są objęte gwarancjami Skarbu Państwa – 2,6 mld zł, w wyniku nowelizacji ustawy budżetowej zmniejszono kwotę dotacji z budżetu państwa dla spółki PKP Polskie Linie Kolejowe na finansowanie inwestycji kolejowych określonych w Wieloletnim Programie Inwestycji Kolejowych do roku 2013 z perspektywą do roku 2015, (…) – 1,0 mld zł. Łączne skutki finansowe wyżej wymienionych działań wyniosły 31,0 mld zł, co stanowiło 1,9% PKB. Na mocy ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych zmieniły się przepisy dotyczące OFE ustawodawca nakazał przekazanie do ZUS 51,5% wartości aktywów w portfelach OFE, co nastąpiło 3 lutego 2014 r (kwota ta wyniosła 153 mld zł, z czego większość stanowiły skarbowe papiery wartościowe; po ich przekazaniu zostały niezwłocznie wykupione przez Skarb Państwa i umorzone). Pozostała część aktywów (48,5%) nadal pozostała na kontach członków OFE. W efekcie zadłużenie Skarbu Państwa na koniec lutego 2014 r. wyniosło 733.453,7 mln zł ( około 45% PKB), co oznaczało spadek o 104.571,2 mln zł w porównaniu z końcem 2013 r. Tym samym Komisja Europejska w dniu 2 czerwca 2014 r. przyjęła zalecenia dotyczące polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich. Według oceny Komisji Polska osiągnęła zalecany poziom salda nominalnego i dokonała zalecanej zmiany salda strukturalnego w 2014 r. W związku z tym Komisja uznała, że procedura nadmiernego deficytu, której Polska podlegała od 2009 roku powinna zostać zawieszona, a żadne dalsze kroki nie są konieczne. [3] Równowaga budżetowa

[3] Równowaga budżetowa Należności (wierzytelności) Skarbu Państwa (według stanu na 31.12.2014 r.) Zaległości podatkowe 41 mld zł Pożyczka na rzecz FUS 39 mld zł Zaległości z tytułu opłat, kar, grzywien 13 mld zł Kredyty zagraniczne 6 mld zł Pożyczki dla JST 0,4 mld zł Wymagalne należności z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa 0,3 mld zł [3] Równowaga budżetowa

Reguły fiskalne Revenue rules Balance budget rules Expenditure rules Debt rules Balance budget rules 1. Absolutna równowaga: - Budżetu v - Całego SFP v - Podsektora JST 2. Kotwica deficytu: - Ustalenie maksymalnego poziomu v - Ustalenie maksymalnego przyrostu np. względem PKB 3. Złota reguła: dochody bieżące przeznaczamy na wydatki bieżące; tylko jeśli chcemy inwestować, możemy zaciągać dług Ustalenie limitu wzrostu wydatków publicznych 1. Określenie kiedy i na jakie cele można pobierać dodatkowe środki publiczne 2. Określenie zasad wzrostu dochodów publicznych ( np. im większy dług, tym większe stawki VAT) 1. Ustalenie limitu długu publicznego 2. Ustalenie maksymalnego przyrostu długu publicznego w danym roku [3] Równowaga budżetowa

Reguły fiskalne w Konstytucji RP Art. 220 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 118 3. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Art. 216 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto [3] Równowaga budżetowa

Reguły fiskalne w ustawie o finansach publicznych Procedury ostrożnościowo – sanacyjne ( NFP 86) Relacja długu do PKB Co zmienia się w planowaniu budżetowym? Jakie zmiany dotkną wydatki publiczne? Inne ograniczenia > 50% < 55% Jeśli Def BP / Doch BP = X, to X (r + 1) < X r PRZEPIS UCHYLONO Z DNIEM 1 STYCZNIA 2014 ROKU > 55% < 60% Jeśli Dług SP / PKB = Y, to Y (r +1) < Y (r – 1) Bez podwyżek dla pracowników państwowej sfery budżetowej Waloryzacja emerytur i rent < wskaźnik inflacji Ograniczenie dotacji dla PFRON Zakaz udzielania pożyczek i kredytów ze środków BP RM dokonuje przeglądu rozwiązań prawnych w celu podniesienia poziomu dochodów publicznych Organy administracji rządowej mogą zaciągać zobowiązania na inwestycje, pod warunkiem, że mają zapewnione dofinansowanie w wielkości 50% kosztów przedsięwzięcia > 60 % j/w + wszystkie JSFP mają zakaz udzielania poręczeń i gwarancji j/ w + Dochody BJST (r+ 1) > Wydatki BJST (r + 1) [3] Równowaga budżetowa

Reguły fiskalne w ustawie o finansach publicznych Stabilizacyjna reguła wydatkowa ( NFP 112 aa) Art. 112aa.  1. Kwota wydatków na dany rok : Organów władzy i administracji publicznej, sądów i trybunałów, organów kontroli i ochrony prawa Jednostek samorządu terytorialnego Jednostek budżetowych KRUS NFZ Funduszy celowych obsługiwanych przez BGK ………………….. jest obliczana według wzoru: Wydatki planowane na przyszły rok (R) = Wydatki zeszłoroczne (R-1) X prognozowany współczynnik inflacji X [wskaźnik kształtowania się PKB w poprzednich ośmiu latach budżetowych + korekta wydatków] + prognozowana wielkość wydatków dyskrecjonalnych ------------------------------------ W powyższym wzorze nie uwzględnia się środków europejskich, ani wzajemnych przepływów finansowych (dotacje, subwencje) między ww. podmiotami UWAGI: Po obliczeniu wyniku według podanego wzoru należy odjąć od niego prognozowane wydatki JST, samorządowych jednostek budżetowych organów autonomii budżetowej oraz NFZ. Obliczona kwota stanowi nieprzekraczalny limit wydatków organów władzy, administracji publicznej, sądów i trybunałów, a także państwowych jednostek budżetowych, KRUS i funduszy zarządzanych przez BGK Korekta wydatków wyniesie -2 pkt. proc., jeżeli deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczy 3 proc. PKB (z uwzględnieniem kosztów reformy emerytalnej obliczonych zgodnie z ESA) lub państwowy dług publiczny przekroczy 48 proc. PKB. Korekta wyniesie -1,5 pkt. proc., gdy państwowy dług publiczny znajdzie się w przedziale 43-48 proc. PKB. Jeżeli dług i deficyt ukształtują się poniżej progów, ale suma różnic wyniku nominalnego sektora instytucji rządowych i samorządowych od średniookresowego celu budżetowego przekroczy -/+6 proc. PKB, to korekta będzie opiewała na -/+ 1,5 pkt. proc. Korekta -/+1,5 pkt. proc. zostanie zawieszona w razie prognozowanych tzw. złych/dobrych czasów, czyli gdy prognozowana dynamika realnego PKB na rok n będzie niższa/wyższa od średniej ośmioletniej o ponad 2 pkt. proc. Działania dyskrecjonalne (władcze) – wymagane przez UE ( rozporządzenie nr 1466/97/WE w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych) działania podejmowane przez państwo członkowskie w celu osiągnięcia równowagi / nadwyżki budżetowej [3] Równowaga budżetowa

Tytuły dłużne państwowego długu publicznego Skarbowe papiery wartościowe Kredyty i pożyczki Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa Wymagalne zobowiązania JSFP z decyzji administracyjnych, ugód i wyroków sądowych [3] Równowaga budżetowa

Skarbowe papiery wartościowe EMITENT: Skarb Państwa: Sprzedaż SPW z obowiązkiem wykupu od obligatariusza OBLIGATARIUSZ: Inwestor Nabycie SPW z prawem żądania od emitenta ich wykupu w określonym terminie z premią finansową RODZAJ SPW BONY SKARBOWE OBLIGACJE SKARBOWE WARTOŚĆ NOMINALNA 10 000 ZŁ 1000 ZŁ OKRES WYKUPU < 1 ROK > 1 ROK RYNEK EMISJI KRAJ KRAJ + ZAGRANICA PREMIA FINANSOWA DYSKONTO ODSETKI v DYSKONTO ZNACZENIE DLA POKRYCIA DEFICYTU MINIMALNE OGROMNE NFP 95. 1. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. 2. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej. (…) 6. Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych. [3] Równowaga budżetowa

Kredyty i pożyczki rządowe Schemat umowy Ograniczenia prawne (WIERZYCIEL) (DŁUŻNIK) KREDYTODAWCA KREDYTOBIORCA Oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy 1. Wykorzystanie środków pieniężnych zgodnie z celem umowy W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty może zaciągać wyłącznie Minister Finansów. 2. Zwrot kwoty kredytu z odsetkami w oznaczonym terminie 3. Zapłata prowizji od udzielonego kredytu ( a jeśli umowa tak stanowi – również od jego niewykorzystanej kwoty) Kwotowe: do limitu rocznego określonego w ustawie budżetowej Podmiotowe: zakaz zadłużania Skarbu Państwa w Narodowym Banku Polskim ( KONST 220) ----------------------------------------- Rodzaje kredytów: Podstawowy = na finansowanie potrzeb pożyczkowych Nadzwyczajny = na wsparcie bilansu płatniczego ( udziela go UE lub kraje członkowskie) ----------------- Najwięksi wierzyciele Polski na 31.12.2014r.: Europejski Bank Inwestycyjny (40 mld zł) Bank Światowy (27 mld zł) [3] Równowaga budżetowa

Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa Wierzyciel ZOBOWIĄZANIE GŁÓWNE (NP. UMOWA KREDYTU) Dłużnik ODPŁATNE ZLECENIE UDZIELENIA PORĘCZENIA / GWARANCJI Poręczyciel / Gwarant (SKARB PAŃSTWA) UMOWA PORĘCZENIA / GWARANCJI Gwarancja = zobowiązanie gwaranta podjęte na zlecenie dłużnika do wypłacenia beneficjentowi gwarancji kwoty gwarantowanej - na jego żądanie i po spełnieniu określonych w umowie warunków. ---------------------------- Podstawa prawna: ustawa z 8 maja 1997 o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa i państwowe osoby prawne ------------------ Ustawowe ograniczenia gwarancji: Cel – tylko z listy ustawowej Uprzednia analiza ryzyka umowy gwarancji Roczny limit gwarancji – w ustawie budżetowej Jednostkowy limit gwarancji – do 50% pozostałego do spłaty kredytu wraz z 50% kwoty odsetek ------------------- Szacowana na 2015 rok kwota niewymagalnych zobowiązań SP z tytułu poręczeń i gwarancji ( dług potencjalny) = 110 mld zł ( na rzecz KFD, PKP, Autostrady Wielkopolskiej SA) [3] Równowaga budżetowa

Nowe modele gwarancji publicznych: Rekapitalizacja instytucji finansowych (ustawa z dnia 12 lutego 2010 roku) Gwarancja (Skarbu Państwa) zwiększenia funduszy własnych Przejęcie (nacjonalizacja) banku przez Skarb Państwa 1 KNF akceptuje program naprawczy 2 Instytucja finansowa emituje akcje, obligacje lub BPW 3 Skarb Państwa obejmuje nie nabyte akcje, obligacje i BPW, z zagwarantowanymi przywilejami co do dywidend i głosów na WZA Groźba utraty wypłacalności instytucji finansowej Opinia Prezesa NBP + Przewodniczącego KNF + Prezesa BFG Rada Ministrów – w imieniu Skarbu Państwa – przejmuje IF, dokonując przymusowego wykupu akcji [3] Równowaga budżetowa

Gwarancje Skarbu Państwa Nowe modele gwarancji publicznych: Wsparcie krajowych instytucji finansowych przez Skarb Państwa (ustawa z dnia 12 lutego 2009 roku) Operacje na SPW Gwarancje Skarbu Państwa 1. Może sprzedać SPW w formie ratalnej v z odroczonym terminem płatności 2. Może udzielić pożyczki SPW (Skarb Państwa) Emitent Żądanie odkupu SPW po określonym terminie z premią finansową Obligatariusz (Inwestor) Kredyt refinansowy v międzybankowy NBP V Bank operacyjny Instytucja finansowa 1. Prowizja dla SP Gwarancja wypłaty sumy gwarantowanej minus ( kwoty uzyskane z zabezpieczenia + ze spłaty rat kredytowych) 2. Zabezpieczenie dla SP Max. suma gwarantowana = 50% kwoty kredytu pozostałej do spłaty Skarb Państwa [3] Równowaga budżetowa