Specjalne potrzeby edukacyjne uczniów szkół podstawowych Raport z badań dr Beata Gumienny Uniwersytet Rzeszowski Rzeszów 2012

Definicje M. Bogdanowicz, 1995 Specjalne potrzeby edukacyjne odnoszą się do uczniów, którzy nie mogą podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Uczniowie ci prezentują większe niż ich rówieśnicy trudności w uczeniu się, są jednak w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania, wychowania, zastosowania specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń.

Definicje J. Wyczesany, Z. Gajdzica, 2006 Stanowisko pierwsze (czynniki wywołujące lub wzmagające potrzeby): Koncentrowanie się na trudnościach i niepełnosprawnościach w kontekście deficytu oraz ukierunkowanie na zachowanie równowagi pomiędzy rodzajami potrzeb: indywidualnych i grupowych; Stanowisko drugie: Zorientowane na program nauczania, czyli na sposoby i warunki zaspokajania potrzeb, czy niwelowania deficytów już w punkcie wyjścia.

Definicje Rozporządzenie MEN z 2010 Specjalne potrzeby edukacyjne odnoszą się do dzieci, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, jak i te, które przejawiają trudności w realizacji standardów wymagań programowych, wynikających ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczo-percepcyjnego, zdrowotnego oraz ograniczeń środowiskowych.

Definicje Rozporządzenie MEN z 17 listopada 2010 Katalog specjalnych potrzeb: Niepełnosprawność, Niedostosowanie społeczne, Zagrożenie niedostosowaniem społecznym, Szczególne uzdolnienia, Specyficzne trudności w uczeniu się, Zaburzenia komunikacji językowej, Choroba przewlekła, Sytuacje kryzysowe lub traumatyczne, Niepowodzenia edukacyjne, Zaniedbania środowiskowe, Trudności adaptacyjne.

Teren badań Szkoły podstawowe z Rzeszowa (20 szkół)

Teren badań 3 SP z Jarosławia, SP w Boguchwale, SP w Trzcianie, SP w Dąbrowej, SP w Pawłosiowie, SP w Wierzbnej SP w Starej Wsi Razem – 29 szkół biorących udział w badaniach

Grupa badawcza 709 nauczycieli szkół podstawowych, którzy odpowiadali na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety Nauczyciele opiniowali sytuacje dotyczące specjalnych potrzeb edukacyjnych i rozwojowych uczniów oraz określali własne kompetencje w zakresie rozpoznawania i zaspokajania potrzeb uczniów Grupa uczniów badanych klas liczyła 7035

Problemy badawcze Jakie specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe przejawiają uczniowie szkół podstawowych? Jakie trudności wychowawcze występują wśród uczniów szkół podstawowych? Jakiego rodzaju dysfunkcje występują w rodzinach uczniów? Jak nauczyciele oceniają swoje kompetencje w zakresie diagnozowania i zaspokajania potrzeb edukacyjnych uczniów?

Specjalne potrzeby edukacyjne Wyniki badań Specjalne potrzeby edukacyjne Dziewczęta N=564 Chłopcy N=1011 Razem N=7 035 N % Dysleksja 125 22,1 206 20,4 331 4,7 Dysgrafia 68 12,2 150 15,0 218 3,0 Dysortografia 74 13,1 133 207 2,9 Dyskalkulia 13 2,3 15 1,4 28 0,4 Niepowodzenia edukacyjne 144 25,5 285 28,1 429 6,0 Szczególne uzdolnienia 140 24,8 222 22,0 362 5,0 Pozostali uczniowie -- 5460 78,0 Ogółem 564 100,0 1011 7035

Wyniki badań Specjalne potrzeby edukacyjne a płeć

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi na tle pozostałej grupy uczniów

Specjalne potrzeby rozwojowe uczniów Razem N % Zaburzenia widzenia 123 19,0 Zaniedbania środowiskowe 103 16,0 Choroby przewlekłe 95 15,0 ADHD 89 14,0 Zaburzenia komunikacji językowej 77 12,0 Zaburzenia słuchu 40 6,0 Niepełnosprawność ruchowa 29 4,3 Upośledzenie w stopniu lekkim 24 3,7 Autyzm 18 2,7 Trudności adaptacyjne 16 2,4 Upośledzenie w stopniu głębszym 15 2,3 Inne (w tym sytuacje kryzysowe lub traumatyczne) 17 2,6 Ogółem 646 100,0

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi na tle pozostałych uczniów

Uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym Zachowania uczniów Razem N=1161 N % Agresywne 388 33,4 Demonstracyjno-bojowe 307 26,4 Niekonsekwentne 208 18,0 Zahamowanie 207 17,9 Aspołeczne 51 4,3 Ogółem 1161 100,0

Uczniowie zagrożenie niedostosowaniem społecznym na tle pozostałych uczniów

Sytuacja rodzinna uczniów Dysfunkcjonalność wynikająca ze struktury rodziny Razem N= 1303 N % Matka samotnie wychowująca 407 31,0 Ojciec samotnie wychowujący 30 2,3 Rozwód 305 23,1 Separacja 89 7,0 Wyjazd za granicę matki 20 1,5 Wyjazd za granicę ojca 245 19,0 Wyjazd obojga rodziców 13 1,0 Verte

Sytuacja rodzinna uczniów Dysfunkcjonalność wynikająca ze struktury rodziny Razem N= 1303 N % Śmierć matki 20 1,5 Śmierć ojca 70 5,4 Pobyt ucznia w domu dziecka 88 7,0 Pobyt w rodzinie zastępczej 16 1,2 1303 100,0

Uczniowie z rodzin dysfunkcyjnych na tle pozostałych uczniów

Sytuacja rodzinna uczniów Dysfunkcje rodzin opiniowanych uczniów Razem N= 2074 Bezrobocie 1175 57,0 Ubóstwo 287 13,0 Alkoholizm 208 10,0 Niepełnosprawność i choroby w rodzinie 179 9,0 Zaniedbywanie dziecka 129 6,0 Przemoc 96 5,0 2074 100,0

Uczniowie z rodzin dysfunkcyjnych – ogółem

Kompetencje nauczycieli w zakresie diagnozowania i zaspokajani potrzeb uczniów Analiza wyników badań Jak nauczyciele oceniają swoje kompetencje w zakresie diagnozowania i zaspokajania potrzeb edukacyjnych uczniów?

Poziom przygotowania nauczycieli do rozpoznawania SPE

Poziom przygotowania nauczycieli do zaspokajania SPE

Zainteresowanie nauczycieli tematyką doskonalenia zawodowego Pozytywne dyscyplinowanie uczniów, Rozwiązywanie konfliktów w szkole, Analiza przyczyn kryzysu w rodzinie, Proces przeżywania żalu po stracie, traumie, Zjawisko agresji w szkole, Znaczenie więzi emocjonalnej w rodzinie, Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, Pomoc i wsparcie rodziców, Pomoc i wsparcie pedagogiczne uczniów, Mediacje i negocjacje, Wzmacnianie poczucia własnej wartości u uczniów, Komunikacja interpersonalna.

Opinie nauczycieli nt. prawnych uregulowań Brak opinii – 30% Opinie pozytywne – 28% Niezadowolenie z powodu „pracy papierkowej”- 15% Niezadowolenie z powodu braku śródków finansowych dla specjalistów i organizację bazy lokalowej– 13% Brak odpowiedniego sprzętu – 8% Określenie, iż pomoc indywidualna powinna być obowiązkiem specjalisty a nie nauczyciela – 2% -

Konkluzje 31% uczniów przejawia specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe; 16,5% uczniów przejawia zachowania związane z niedostosowaniem społecznym; aż 45% uczniów pochodzi z rodzin dysfunkcjonalnych

Konkluzje Ponad połowa nauczycieli deklaruje, iż ich poziom w zakresie rozpoznawania i zaspokajania SPE plasuje się na wysokim poziomie (53%), (staż pracy: 11-30 lat, są to w większości wychowawcy klas); Przeciętny poziom kompetencji dotyczy 37% badanych nauczycieli (staż pracy do 10 lat, nauczyciele przedmiotowi), 10% badanych nie udzieliła odpowiedzi

Konkluzje Nauczyciele określają swoje umiejętności współdziałania i pracy z rodzicami jako przeciętne; Najczęściej wykorzystywanymi formami pracy z uczniem ze SPE są zajęcia rozwijające, dydaktyczno-wyrównawcze i korekcyjno- kompensacyjne; Wskazują na nadmiar działań interwencyjnych, organizacyjnych i administracyjnych, przez co praca terapeutyczna w szkole staje się marginalna;

Konkluzje Wskazują, iż gabinety specjalistyczne są niedostatecznie wyposażone w pomoce diagnostyczne i terapeutyczne; Znaczna grupa nauczycieli wyraża potrzebę dokształcania w celu doskonalenia kompetencji w zakresie pracy z rodziną oraz uczniem (zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych i traumatycznych); Nauczyciele bardzo wysoko oceniają warsztaty jako formę praktycznego doskonalenia zawodowego;

który nie wtłacza, a wyzwala, nie ciągnie, a wznosi, Wychowawca, który nie wtłacza, a wyzwala, nie ciągnie, a wznosi, nie ugniata, a kształtuje, nie dyktuje, a uczy, nie żąda, a zapytuje, przeżyje wraz z dzieckiem wiele natchnionych chwil. Janusz Korczak

Dziękuję za uwagę