BADANIA FOKUSOWE I WYWIADY POGŁĘBIONE. WYNIKI dr Barbara Kiełbasa 1 Spotkanie audytoryjne podsumowujące badania pt. „Stan i perspektywy rozwoju spółdzielczości wiejskiej w Polsce” 13 kwietnia 2015 r. Centrum Doradztwa Rolniczego o/Kraków

2 BADANIA FOKUSOWE Dobór uczestników do badania techniką Zogniskowany Wywiad Grupowy (focus group interview – FGI) został przeprowadzony przez WODR spośród spółdzielni, z którymi współpracują doradcy rolni Do badania zaproszono przewodniczących rad nadzorczych i członków zarządu, w liczbie 8-12 osób w każdym fokusie.

3 BADANIA FOKUSOWE Badania zrealizowano w sześciu województwach:  małopolskim  mazowieckim  opolskim  warmińsko-mazurskim  wielkopolskim  zachodniopomorskim.

4 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI W jaki sposób struktury zrzeszające spółdzielnie wpływają na ich funkcjonowanie? Ocena pracy organizacji zrzeszających, kontrolujących i wspierających spółdzielnie była na ogół pozytywna Struktury do których należą spółdzielnie były często oceniane jako „raczej przydatne”, np. w zakresie doradztwa prawnego lub organizowania konferencji.

5 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Co motywuje rolników do członkostwa w spółdzielni? Rolników motywują przede wszystkim korzyści ekonomiczne, a także:  możliwość uczestniczenia w szkoleniach  możliwość korzystania z wiedzy i doświadczenia innych  możliwość współdziałania z innymi  możliwość dzielenia się odpowiedzialnością Ogólnie jednak rolnicy raczej nie są chętni do wstępowania do spółdzielni.

6 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI W jaki sposób spółdzielnie wpływają na rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich? Przede wszystkim poprzez tworzenie miejsc pracy, płacenie podatków, partycypacje w realizacji lokalnych inwestycji (np. budowie i remontach dróg lokalnych) Wedle rozmówców wpływ spółdzielni na przedsiębiorczość na wsi miał miejsce kiedyś. Dzisiaj spółdzielnie już tak nie oddziałują, wręcz same często korzystają z usług różnych zewnętrznych specjalistów, doradców, którzy szkolą i przekazują wiedzę ich członkom.

7 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Co decyduje o rozwoju spółdzielni?  Posiadanie własnych środków finansowych  Duże rozdrobnienie rolnictwa i związana z tym konieczność łączenia się  Dostępne wsparcie zewnętrzne (np. dla spółdzielni socjalnych i spółdzielczych grup producenckich)  Rozwojowi sprzyjało by wprowadzenie pozytywnych zmian prawnych  To łatwa forma organizacyjna (łatwo ją założyć bo nie potrzeba dużego kapitału).

8 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jakie działania podejmują zarządy spółdzielni by zaspokoić potrzeby swoich członków?  Wprowadzanie w życie postulatów rolników, które są zgłaszane na walnych zgromadzeniach  Prowadzenie działalności społeczno-edukacyjnej dla członków spółdzielni i ich rodzin  Dbanie o majątek spółdzielni  Równe traktowanie członków  Efektywne kierowanie spółdzielnią  Organizowanie spotkań, imprez integracyjnych, szkoleń,  Udzielana pomocy finansowej w przypadku trudnej sytuacji materialnej członka.

9 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jaki jest poziom aktywności członków spółdzielni? Większość badanych oceniła poziom aktywności rolników-członków spółdzielni jako „niski” lub „średni” (badani jednak zauwazyli, iż frekwencja na zebraniach jest coraz wyższa, sięgająca nawet 70%) Najniższą aktywnością charakteryzują się członkowie kółek rolniczych oraz gminnych spółdzielni SCh Najwyższą wykazują członkowie spółdzielni socjalnych i spółdzielczych grup producentów.

10 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI W czym głównie przejawia się ta aktywność?  Obecność na walnych zgromadzeniach i głosowanie  Uczestniczenie w spotkaniach branżowych i szkoleniach  Pomaganie innym rolnikom-członkom spółdzielni Większość badanych stwierdziła, iż w zasadzie aktywność członków poza uczestnictwem na walnym zgromadzeniu nie występuje (nie licząc członków spółdzielni socjalnej i grup producenckich, którzy są zobligowani do wspólnej pracy i spotkań).

11 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jaka jest fluktuacja członków spółdzielni? Badane spółdzielnie należały do małych organizacji, licząc najczęściej mniej niż 50 członków. Przed transformacją ustrojową spółdzielnie te były liczniejsze (kilkaset nawet do ponad 1000 członków) Zdecydowana większość badanych stwierdziła, iż transformacja ustrojowa miała istotny wpływ na zmniejszenie liczby członków spółdzielni Obecnie fluktuacja jest niewielka, występują z reguły „naturalne odejścia” (odejście na emeryturę, rentę, śmierć członka).

12 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Czy rolnicy posiadają wiedzę na temat spółdzielczości, jej zasad, podstaw prawnych i zadań – i jak głęboka jest ta wiedza? Większość badanych była zdania, że poziom wiedzy rolników i mieszkańców wsi o idei spółdzielczości jest „niski” lub „raczej niski” Jedynie niewielka liczba uczestników badania uznała, że rolnicy posiadają dużą wiedzę, w zakresie: zasad działania spółdzielni, podstaw prawnych jej funkcjonowania, zadań wynikających z członkostwa w spółdzielni oraz możliwych korzyści.

13 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jakie problemy występują w zarządzaniu spółdzielniami? Największy problem to niewystarczające wsparcie dla spółdzielczości na poziomie krajowym, a także:  Brak spójnej polityki rządu  Niestabilność przepisów prawa (bariery administracyjne)  Zła sytuacja ekonomiczna spółdzielni W opinii wielu badanych problemy w zarządzaniu spółdzielnią najczęściej wynikają z czynników zewnętrznych.

14 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Czy rolnicy są gotowi do podejmowania działalności gospodarczej w formie spółdzielni? W opinii badanych rolnicy nie są gotowi do podejmowania działalności gospodarczej w formie spółdzielni („raczej nie”, „zdecydowanie nie”) Powody: brak wiedzy o korzyściach płynących ze współpracy, brak motywacji, zbyt duże poświęcenie. Jedynie niewielka grupa uczestników badania stwierdziła, iż rolnicy są przygotowani do podejmowania takiej działalności.

15 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jakie są główne bariery rozwoju spółdzielczości? 1.Niewystarczające wsparcie dla spółdzielczości na poziomie krajowym 2.Niestabilność uregulowań prawnych 3.Brak wiedzy rolników na temat spółdzielczości 4.Brak środków finansowych 5.Złe wspomnienia i skojarzenia związane ze spółdzielczością 6.Niechęć rolników do zrzeszania się i wspólnej pracy.

16 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jakie funkcje pozaekonomiczne realizują spółdzielnie? W opinii uczestników realizowanie funkcji pozaekonomicznych – w porównaniu z okresem sprzed 1989 r. - jest ograniczone Spółdzielnie dofinansowują doraźnie różne imprezy lokalne, takie jak dożynki, czy dzień strażaka, dofinansowują różne lokalne instytucje, bądź też organizują akcje na rzecz społeczności lokalnej, głównie dla dzieci Czasem prowadzi się działania na rzecz członków (szkolenia, kursy).

17 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jakie jest oddziaływanie spółdzielni na lokalne środowisko społeczne, w którym funkcjonuje spółdzielnia? W opinii badanych oddziaływanie spółdzielni na lokalne środowisko jest zauważalne, przede wszystkim: w sferze kulturalno-społecznej w sferze politycznej, spółdzielnia tworzy miejsca pracy dla lokalnej społeczności, itd. Mimo wielu przykładów badani uznali, iż nie jest to duże i znaczące oddziaływanie.

18 BADANIA FOKUSOWE - WYNIKI Jaka jest perspektywa rozwoju spółdzielczości? Jakie rodzaje spółdzielni i w jakich branżach będą się w najbliższych latach rozwijać? W najlepszej kondycji są banki, grupy producentów oraz spółdzielczość mieszkaniowa. Dobrze rozwija się spółdzielczość socjalna O przetrwanie walczą kółka rolnicze, a w najgorszej kondycji są spółdzielnie handlowe Zdaniem badanych ruch spółdzielczy ma w Polsce szanse i istnieją realne perspektywy jego rozwoju.

19 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Wywiady pogłębione przeprowadzono z prezesami spółdzielni (19) oraz prezesami związków rewizyjnych spółdzielni (4) W wywiadach pogłębionych z prezesami spółdzielni wzięło udział 75% mężczyzn i 25% kobiet. W grupie badanych związków rewizyjnych struktura płci wyglądała identycznie.

20 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI W opinii badanych prezesów spółdzielni głównym czynnikiem motywacyjnym, który przyczynia się do członkowstwa rolników w spółdzielniach to:  korzyści wynikające ze współpracy  szersze możliwości wynikające z działania w grupie  większe szanse na otrzymanie środków pomocowych z UE  dobre przykłady funkcjonowania innych spółdzielni Prezesi związków rewizyjnych stwierdzili, iż obecnie rolnicy wcale nie chcą być członkami spółdzielni, nie mają żadnej motywacji, aby stać się ich członkami.

21 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 1. Poziom aktywności rolników w spółdzielniach (w %)

22 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 2. Najczęstsze problemy w zarządzaniu spółdzielnią w opinii prezesów spółdzielni (w %)

23 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 3. Najczęstsze problemy w zarządzaniu spółdzielnią w opinii prezesów związków rewizyjnych (w %)

24 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys.4. Czynniki wpływające na rozwój spółdzielczości na wsi według prezesów spółdzielni (w %)

25 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 5. Czynniki wpływają na rozwój spółdzielczości na wsi według prezesów związków rewizyjnych (w %)

26 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 6. Najistotniejsze bariery rozwoju spółdzielczości w opinii prezesów spółdzielni (w %)

27 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 7. Najistotniejsze bariery rozwoju spółdzielczości według prezesów związków rewizyjnych (w %)

28 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 8. Opinia respondentów na temat gotowości rolników do podejmowania działalności gospodarczej w formie spółdzielni (w %)

29 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 9. Opinia prezesów spółdzielni na temat tego jakie rodzaje spółdzielni będą się w najbliższych latach rozwijać (w %)

30 INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY WYNIKI Rys. 10. Opinia prezesów związków rewizyjnych na temat tego jakie rodzaje spółdzielni będą się w najbliższych latach rozwijać (w %)

Dziękuję za uwagę! 31 dr Barbara Kiełbasa