„Wpływ procesów globalizacji na rozwój rolnictwa na świecie” Dr Grzegorz Dybowski Zakład Badań Rynkowych 12 - 13 grudzień 2005, Warszawa

Definicje globalizacji Proces stopniowego kurczenia się czasoprzestrzeni, w której się poruszamy i działamy (ONZ) Proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w efekcie dynamicznego rozwoju wymiany towarów, usług, kapitału i technologii (KE UE) Proces coraz większego scalania gospodarek narodowych przejawiający się w dynamicznym wzroście międzynarodowych obrotów handlowych i przepływów kapitałowych.

Globalizacja jest więc akceleracją trwającego już od dawna umiędzynarodawiania procesu gospodarowania, którego wyrazem jest mobilność kapitału oraz podaży i popytu ponad granicami państw. Nie warunki rynku lokalnego, krajowego czy regionalnego, a warunki rynku globalnego będą wyznaczać marginalne relacje efektywnościowe To grupy interesów określać będą te warunki, którym będą podlegać nawet układy lokalne.

Globalizacja finansowa Mobilność kapitału zwiększa, naturalną dla każdej gospodarki, cykliczność jej funkcjonowania – zmienność produkcji, inwestycji, dochodów, konsumpcji. Źródłem tej zmienności mogą być już same parametry globalnych rynków finansowych oraz kondycja kluczowych gospodarek. Bieżące stadium globalizacji finansowej cechuje duży wachlarz instrumentów, które powodują, że przepływy kapitałowe mogą być całkowicie oderwane od wymiany towarów i usług materialnych

Globalizacja finansowa odnosi się do całej gospodarki i stanowi raczej składnik otoczenia rolnictwa. Jej oddziaływanie na rolnictwo jest pośrednie. Dopóki rolnictwo będzie chronione barierami protekcjonistycznymi i podtrzymywane budżetowo, sytuacja nie ulegnie zmianie. Uregulowanie i zliberalizowanie zasad światowego handlu rolnego i idące za tym ograniczenie budżetowego wsparcia, odkryje rolnictwo na działanie globalnych rynków finansowych. Jednak w krótszym okresie dla Polski ważniejsza będzie integracja finansowa, tj. wejście do Unii Walutowo-Gospodarczej.

Podstawowym wyzwaniem dla rolnictwa w skali światowej jest nadal wyżywienie rosnącej liczby ludności. Globalizacja przyspiesza procesy rozwojowe i w tym sensie jest procesem pozytywnym. Niesie jednak również zagrożenia. Uniwersalną ścieżką rozwojową w skali świata jest technologia ale powoduje redukcję roli rolnictwa w tradycyjnym sensie ekonomicznym. Rolnictwu przypisywane są obecnie nowe wartości – aspekty niehandlowe, zrównoważony rozwój

Dwa typy rolnictwa: kraje uprzemysłowione - rozwinięte rolnictwo o nowoczesnych technologiach kraje rozwijające się – rolnicze ale o słabym rozwoju gospodarki Warunkują strategie rozwojowe: ekspansja eksportowa krajów OECD dążenie do utrzymania rynku wewnętrznego dla rodzimych farmerów w krajach rozwijających się.

Potrzebne są procesy dostosowawcze do globalnych zmian. Kraje rozwijające się muszą mieć szansę wykorzystania swych aktywów rolnych. Aby tak się stało muszą uzyskać większy dostęp do rynków krajów rozwiniętych. Ich własny popyt rozwija się bowiem zbyt wolno. Potrzeba redukcji wsparcia do produkcji rolnej i eksportu w krajach OECD. Takie negocjacje toczą się na forum WTO.

Ponadnarodowe firmy o globalnym systemie produkcji i dystrybucji tworzą nowy paradygmat organizacyjny światowego handlu żywnością. Powstanie globalnych rynków wzmocniło jeszcze znaczenie handlu. Jego rola będzie nadal rosła w miarę komercjalizacji rolnictwa. Międzynarodowy handel rolny rozwija się jednak wolniej niż cały handel. Przyczyną jest silny w niektórych krajach protekcjonizm i interwencjonizm promujący droższą produkcję krajową kosztem importu.

Zmienia się znacząco struktura światowego handlu rolnego Zmienia się znacząco struktura światowego handlu rolnego. Ograniczony trudnym dostępem do rynków krajów rozwiniętych, eksport krajów rozwijających się rośnie wolniej niż import. Kraje te stają się importerami netto. Jeszcze w latach 60-tych wykazywały one nadwyżkę rzędu 7 mld USD. Przewiduje się, że do 2030 r. deficyt zwiększy się do ok. 30 mld USD. Tylko w niektórych przypadkach towarzyszyć będzie temu wzrost spożycia żywności na 1 mieszkańca.

Produkty strefy umiarkowanej Kraje rozwinięte wytwarzają tu przeważającą część światowej nadwyżki eksportowej. Silna protekcja na głównych rynkach zbytu, ceny światowe znajdują się pod silnym wpływem subsydiów eksportowych. Kraje rozwijające się importują coraz więcej w tej grupie towarowej. Przesunięcie punktu ciężkości w obrotach ze zbóż na produkty zwierzęce. Usunięcie barier zakłócających handel światowy nie spowoduje rozwoju produkcji i eksportu w krajach rozwijających się a tylko zmiany wewnątrz grupy krajów OECD.

Produkty konkurencyjne Silna konkurencja o udziały w rynku Subwencje w krajach OECD równoważą korzyści komparatywne, jakie posiadają tu kraje rozwijające się. Zniesienie barier w krajach OECD, szczególnie subsydiów eksportowych, spowodowałoby znaczące przyspieszenie rozwoju eksportu z krajów rozwijających się. Poprawiłoby też ich dostęp do rynków krajów rozwiniętych.

Produkty tropikalne Produkcja głównie w krajach rozwijających się, konsumpcja w krajach rozwiniętych. Produkcja rośnie ale rynki zbytu są coraz bardziej nasycone. Wywiera to presję na ceny. Jednak produkcja nadal rośnie bo są to głównie uprawy plantacyjne o wysokich kosztach początkowych. Protekcja w krajach rozwiniętych jest tu niewielka bo nie ma produkcji. Jednak zjawisko eskalacji taryf ma silne negatywne znaczenie. Eksport z krajów rozwijających się rośnie ale pod kontrolą ponadnarodowych korporacji.

Implementacja zasad Porozumienia w Sprawie Rolnictwa RU GATT niewiele pomogła dla wzmocnienia rolnictwa w krajach rozwijających się. Szczególne traktowanie polegało głównie na mniejszej skali redukcji i dłuższym okresie wdrażania środków, których te kraje nie stosują. Ocenia się, że nowy dostęp do rynków krajów rozwiniętych, stworzony dzięki kwotom taryfowym, równy był ok. 2% wartości światowego handlu rolnego. Większość krajów rozwijających się nie miała też dostępu do SSG, gdyż nie stosowała taryfikacji.

Niemal wszystkie kraje członkowskie WTO są równocześnie członkami regionalnych porozumień handlowych. Warunki na jakich odbywa się ten handel regionalny są ważne dla przyszłego systemu żywnościowego świata. Mówiąc więc o wpływie procesów globalnych na rozwój światowego rolnictwa trzeba brać pod uwagę znaczenie umów regionalnych (RTA), a także jednostronne preferencje handlowe udzielone krajom rozwijającym się przez kraje rozwinięte (PTA). W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił silny rozwój porozumień handlowych o charakterze regionalnym.

Regionalizm przynosi korzyści: Kreacja handlu Wzrost ekonomiki skali produkcji Transfer technologii Stymulowanie inwestycji zagranicznych Łagodzenie negatywnych skutków globalizacji ale także koszty: Skomplikowane reguły pochodzenia towarów importowanych Administrowanie reżimem handlowym Efekt odchylenia handlu

Harmonizacja regulacji dotyczących wolnego przepływu towarów w ramach regionu może utrudniać dostęp do tego zunifikowanego obszaru zbytu handlowcom spoza regionu. Może to jednak być drogą ujednolicania standardów globalnych. Wiele krajów rozwijających się uzależniona jest od preferencji w handlu przyznanych przez kraje rozwinięte silnie chroniące swe rynki. W miarę rozwoju standardów globalnych i redukcji taryf podstawowych, następować będzie erozja tych preferencji. Dostosowanie się do globalnych warunków rynkowych może rodzić dodatkowe problemy.

Na liberalizacji światowego handlu rolnego zyskają głównie te kraje, które będą mogły produkować i sprzedawać produkty najsilniej obecnie wspierane: produkty zwierzęce, zboża, rośliny oleiste, cukier, owoce i warzywa. Szacuje się, że wycofanie wsparcia spowodowałoby wzrost produkcji w Australii, Nowej Zelandii, USA i Kanadzie, a spadek w Japonii, Norwegii, Szwajcarii oraz w mniejszym stopniu w krajach UE. Zyskałyby też niektóre kraje rozwijające się, jak Argentyna czy Brazylia. Kraje rozwijające się zyskałyby więcej w grupie towarów konkurencyjnych.

Zmiany strukturalne w sektorze żywnościowym kreują grupy interesów zainteresowane liberalizacją światowego handlu żywnością. Przemysł spożywczy będzie wywierał presję na redukcję cen surowców rolnych do poziomu cen importu z USA, tj. głównego konkurenta na światowym rynku. Dla firm ponadnarodowych, których udział w dystrybucji żywności rośnie, międzynarodowy handel to często obroty w ramach tej samej firmy. Takie same preferencje wykazują zintegrowane łańcuchy żywnościowe.

Punkt ciężkości w polityce przesuwa się jednak daleko od farmera w kierunku przetwórstwa surowców rolnych oraz sprzedaży produktów finalnych. Większy dostęp do rynków światowych nie musi więc wyrównywać utraty wsparcia wewnętrznego. Proces globalizacji będzie coraz silniej wzmagał potrzebę globalnych regulacji w handlu. Nowe reguły narzucą globalni gracze, którymi stają się liderzy grup regionalnych oraz ponadnarodowe korporacje. Polska stała się od 1 maja 2004 r. członkiem układu regionalnego (UE), z którym zresztą związana była znacznie wcześniej.

UE stoi w obliczu koniecznych zmian wymuszanych narastającą konkurencją międzynarodową. Wspierany dotąd model rolnictwa rodzinnego staje się bowiem coraz mniej konkurencyjny w wymiarze światowym. Wobec wymuszonej redukcji wsparcia i ograniczonych możliwości znaczącego obniżenia kosztów produkcji, podstawą konkurowania na globalnym rynku nie mogą być niskie ceny ale wysoka jakość oferty handlowej. Wymaga to jednak restrukturyzacji sektora rolnego.

Unijne środki na rolnictwo muszą więc być ukierunkowane na konstruktywne ich wykorzystanie dla osiągnięcia wspólnego celu – poprawy konkurencyjności. Nie powinny one być rozpraszane. W dłuższej perspektywie przyszłość polskiego sektora rolno-żywnościowego zależeć będzie od jego konkurencyjności na rynkach światowych (globalnych). Łatwiej ją będzie osiągnąć w ramach silnego układu regionalnego, jakim niewątpliwie jest UE.

Dziękuję za uwagę