Lubelskie Lato Seniora, Lublin/Janów Lubelski Parentyfikacja dziadków jako czynnik resilience rodziny samotnej matki w prowincjonalnej Polsce - zapowiedź badań   

Autorzy projektu dr Anna M. Schneider Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation, Australia dr Elżbieta Napora Wydział Nauk Społecznych, Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa dr Agnieszka Kozerska Wydział Pedagogiczny, Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa

Koncepcja i główne pytania Czynniki ryzyka: rodzina niepełna, trudniejsza sytuacja ekonomiczna (McLoyd, 1990), więcej kłopotów by zapewnić odpowiednie warunki rozwoju (Miszczuk i Miszczuk-Wereszczyńska, 2009), niższe wykształcenie (Napora, 2012). Dlaczego dzieci mają niepowodzenia w szkole, dopuszczają się przestępstw, gorzej rozwijają się? Czynniki wspierające: dzieci z rodzin samotnych matek funkcjonują równie dobrze, (Kleist, 1999), nie ujawniają zaburzeń w rozwoju, brak różnic w ocenie komunikacji z matką (Napora, 2012). Co sprzyja dobremu psychospołecznemu funkcjonowaniu, co daje im siłę do walki z trudnościami, co chroni?

Czynniki ryzyka – co oznaczają? Obszary rozważań Czynniki ryzyka – co oznaczają? Niespecyficzne - działanie może spowodować wystąpienie wielu zaburzeń: konflikty w rodzinie, niepowodzenia szkolne, ubóstwo, dyskryminacja. Specyficzne – wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia określonych typów zaburzeń: np. brak poczucia winy Czynniki wspierające/ochraniające – czym są? Cechy indywidualne: zasoby osobowościowe, wiara, talenty, dobre funkcjonowanie intelektualne. Czynniki rodzinne: bliskie relacje z innymi członkami rodziny, dobra sytuacja materialna. Czynniki zewnętrzne: dobre i bezpieczne sąsiedztwo, przynależność do organizacji prospołecznych

Mateusz i Krzysztof przyjaciele, którzy: - byli wychowywani w wielodzietnej rodzinie, - przez matkę (ojcowie porzucili rodziny w dzieciństwie i nie angażowali się w wychowanie), - w domu brakowało pieniędzy na podstawowe artykuły, - była bieda i ubóstwo, - mieli kłopoty w szkole, byli agresywni albo wycofani, - w nauce niepowodzenia. _____________________________________________________ Adaptacja pomysłu wykorzystanego przez K. Ostaszewskiego (2009)

Podatność na czynniki ryzyka Dorosły Mateusz nie ukończył szkoły średniej, pracodawca zwolnił go z pracy, kilkanaście lat był bezrobotny, utrzymywała go matka, uzależniony od papierosów. Komunikację z matką ocenia jako: konfliktową, nie wzbudzającą zaufania. Podatność na czynniki ryzyka Wysoka podatność brak przystosowania

Odporność na czynniki ryzyka Dorosły Krzysztof ukończył studia, pracuje zawodowo, jest cenionym ekspertem, ożenił się i ma trójkę dzieci, dba o swoją rodzinę, w wolnym czasie uprawia sport. Relację z matką ocenia jako: otwartą, wzbudzającą zaufanie, satysfakcjonującą (Napora, 2012) Odporność na czynniki ryzyka Mimo wysokiego ryzyka pozytywne relacje i dobre przystosowanie

Badania U jednej trzeciej dzieci nie ujawniły się zaburzenia rozwoju. Warunki nie miały wpływu na ich indywidualne losy. Obserwacje Werner (1994) losów dzieci na hawajskiej wyspie, które wzrastały w trudnych warunkach, typu: bieda, choroby psychiczne rodziców, alkoholizm

Model wyjaśniający Komunikacja młodych ludzi z matką, która jest wskaźnikiem psychospołecznego funkcjonowania, jest równie dobra w rodzinach niepełnych, jak i pełnych (Napora, 2012). Stworzenie odpowiednich warunków prowadzi do pozytywnej adaptacji (Willert, 2003) Dziadkowie udzielają samotnej matce i dziecku wsparcia emocjonalnego, materialnego lub instrumentalnego.

Czynniki chroniące Chronią w obliczu trudności, Różnice indywidualne samotnych matek: towarzyskość, otwartość, sumienność; cechy osobowe Czynniki rodzinne: zadowolenie z rodziny, wsparcie i bliska więź z dziadkami, innymi członkami Czynniki środowiskowe: miejsce zamieszkania, status rodziny Chronią w obliczu trudności, wzmacniają dziecko i matkę, pozwalają podnieść się po trudnych przeżyciach

Wsparcie dziadków (parentyfikacja) termin sformułowano przez analogię do zjawiska parentyfikacji dziecka (Willert, 2003). W rodzinie samotnej matki, parentyfikacja dziadków to sytuacja w której udzielają oni wsparcia dziecku i matce w zakresie, który w rodzinach pełnych realizuje ojciec. Powoduje to, że rola dziadków transferuje w stronę roli ojca.

Znaczenie słowa: resilience W fizyce resilience oznacza elastyczność, sprężystość, odbojność, w psychologii oznacza prężność, odporność, sprężystość, elastyczność; dobre przystosowanie, regenerację sił, oraz skuteczne przezwyciężanie negatywnych zjawisk i wydarzeń życiowych.

Resilience 1) funkcjonowanie jednostki znacznie lepsze, niż można się tego spodziewać, na podstawie wiedzy o czynnikach ryzyka. Udział dziadków w tym procesie może stanowić czynnik ochronny i wzmacniać resilience. 2) resilience jest procesem rozwojowym, dzieci nabywają umiejętności korzystania z wew. i zew. zasobów po to, by osiągnąć dobre przystosowanie, mimo przeszłych lub obecnie występujących przeciwności losu, 3) powrót do zdrowia po przeżyciach traumatycznych wydarzeń.

Flourishing to nie tylko przezwyciężenie trudności dzięki resilience lecz podwyższone funkcjonowanie w każdym wieku: zdrowie fizyczne, zadowolenie z życia i szczęście. Optymalne warunki: generatywność (wspieranie przyszłych pokoleń) (McAdams, de St. Aubin, 1992), cel w życiu (Keys, 2002) pozytywne emocje: miłość, szacunek (Fredrickson, 2004) rozwój i aktywność (Fredrickson i Losada, 2005)

Przydatność badań solidarność międzypokoleniowa poprzez wsparcie udzielane rodzinie niepełnej przez dziadków jest korzystna dla nich samych, pokolenia dzieci i wnuków, jest jedną z najlepszych form aktywizacji osób starszych, drogą do likwidacji wykluczenia społecznego rodziny samotnej matki, pozytywne odniesienie będzie skutkować wzrostem poczucia wartości samotnej matki i poprawą jej zdrowia psychicznego, oraz zmianą nastawienia społeczeństwa wobec niej, 5. wpisuje się w Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej 2012, jednocześnie opiera się na dorobku Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010.

Cel badań Celem jest określenie warunków, w jakich udzielane wsparcie ze strony dziadków, przyczynia się do poprawienia funkcjonowania psychospołecznego, czyli podwyższenia resilience, wszystkich członków rodziny samotnej matki. Zgodnie z wytycznymi amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia, psychologia została zaliczona do nauk translacyjnych (Breckler, 2006), intencją jest wyłonienie najlepszej praktyki aktywizacji starszego pokolenia w kontekście polskim.

Teren badań Badania prowadzone będą w podregionie częstochowskim. Zaobserwowano wyjątkowo szybkie starzenie się ludności. Rodziny samotnych matek mają niższe dochody, poziom ich życia częściej jest niższy, niż rodzin pełnych. W wyniku tego, są często izolowane i marginalizowane.

Kto będzie badał, kogo będziemy badać? Pracownicy naukowi i studenci Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Rodziny pełne oraz rodziny samotnych matek zostaną porównane pod kątem zjawiska parentyfikacji dziadków. 2. W oparciu o parentyfikację, będą wyodrębnione typy rodzin samotnych matek, z wykorzystaniem rodzajów wsparcia ze strony

Flourishing dom 3 pokoleniowa rodzina: wnuki, rodzice, dziadkowie Emily Greenfield (2009): obowiązek niesienia pomocy innym to najlepsza droga do zachowania poczucia własnej wartości, stałego rozwijania się i zwalczanie depresji, szczególnie w starszym wieku. Lara Aknin i in. (2012): pieniądze dają szczęście, jeśli wydajemy je na innych. 3 pokoleniowa rodzina: wnuki, rodzice, dziadkowie pomoc dziadków: w gospodarstwie, finansowa, opieka nad dziećmi, wsparcie emocjonalne w wyniku solidarności, bliskich relacji międzypokoleniowych, każde z pokoleń odnosi korzyści

Literatura Aknin, L.B., Dunn, E. W., Norton, M. I. (2012). Happiness Runs in a Circular Motion: Evidence for a Positive Feedback Loop between Prosocial Spending and Happiness. Journal of Happiness Studies,13, 347-355. Greenfineld, E.A. (2009). Felt obligation to help others as a protective factor against losses in psychological well-being following functional decline in middle and later life. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 64B(6), 723–732, doi:10.1093/geronb/gbp074. Advance Access publication on October 13, 2009. Fredrickson, B. L. (2004). The broaden-and-build theory of positive emotions. Philosophical Transactions: Biological Sciences, 359, 1367-1377. Fredrickson, B. L., Losada, M. F. (2005). Positive affect and complex dynamics of human flourishing. American Psychologist, 60, 678-686. Kalil, A., Eccles, J. (1994, February). Parent-adolescent relationships, parenting behaviours, and maternal well-being in single vs. two-parent black families. Referat przedstawiony na biennial meeting of the Society for Research on Adolescence. San Diego. CA. Keyes, C. L. M. (2002). The mental health continuum: From languishing to flourishing in life. Journal of Health and Social Behavior, 43, 207-222. Kleist, D. (1999). Single-Parent Families: A difference that makes a difference? The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 7(4), 373-378. McLoyd, V. C. (1990). The impact of economic hardship on Black families and children: Psychological distress, parenting, and socioemotional development. Child Development, 61, 311-346.

Literatura c.d. Miszczuk, E., Miszczuk-Wereszczyńska, M. (2009). Samotna matka w społeczeństwie obywatelskim. Diagnoza aktywności dolnośląskich kobiet. Pozyskano z: www.fundacjairs.org/projekty/samotna-matka/ Napora, E. (2012). Uwarunkowania komunikacji samotnego rodzica z dorastającym tej samej płci. Polskie Forum Psychologiczne, t. 17,1, 155-170. Napora, E. (2012, Maj). Struktura rodziny, wiek i płeć dorastających jako uwarunkowania odbioru komunikacji matek. Referat przedstawiony na XXI Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej, Zielona Góra. Ostaszewski, K. (2009, luty). Czynniki wspierające i chroniące rozwój dzieci i młodzieży. Prezentacja podczas IV Forum Profilaktyki, METIS, Chorzów. Pozyskano z: www.zks. nq.pl/pedagog/czynniki.pdf

www.wns.ajd.czest.pl/granpa Projekt ma patronat

Dziękuję za uwagę e.napora@ajd.czest.pl