KONTROLA CZY KULTURA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA w szkole wyższej „Proces Boloński – co warto o nim wiedzieć” Gdańsk, 14 maja 2010 Kwidzyń, 15 maja 2010 Janusz M. Pawlikowski Ekspert Boloński janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl

PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO JMP PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO Stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, EOSW, powiązanego z Europejskim Obszarem Badań Naukowych, EOBN, następnie zwiększenie atrakcyjności oraz konkurencyjności EOSW (plus EOBN) w Europie i w całym świecie ! 2

ZADANIA DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW JMP ZADANIA DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW 1. Kształcenie, na wysokim poziomie, studentów dla potrzeb europejskiego ! i krajowych/regionalnych rynków pracy. 2. Przygotowywanie światłych obywateli demokratycznych państw, aktywnie dbających o swój ciągły rozwój (w tym – edukacyjny). 3. Promowanie wysokiej mobilności studentów i pracowników oraz wspieranie kształcenia ustawicznego. 3

się samodzielnie”; ZADANIA DLA NAS JMP ZADANIA DLA NAS A więc musimy : → stworzyć spójny oraz elastyczny system edukacji o wysokiej jakości, który jest nakierowany na efekty kształcenia studenta; → przejść od „nauczania studentów” do „pomocy studentom w uczeniu się samodzielnie”; → przestać udawać, że to uczelnie i ministerstwo wiedzą najlepiej, jakie efekty kształcenia ma osiągnąć absolwent uczelni – to wie i o tym decyduje głównie rynek pracy. CZY MAMY W POLSCE STRATEGIĘ ROZWOJU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO ? 4

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI Pierwszy : Dlaczego kształcimy (MISJA) i kogo (STRATEGIA); w jakim celu uczymy (SYLWETKA ABSOLWENTA → EFEKTY KSZTAŁCENIA) i czego uczymy (PLANY STUDIÓW I PROGRAMY KSZTAŁCENIA). 5

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI c.d. JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI c.d. Drugi : Jak kształcimy (ORGANIZACJA STUDIÓW, METODY NAUCZANIA) i w jakich warunkach (BAZA MATERIALNA, WYMIAR SOCJALNY); oraz kto kształci (JAKA KADRA). 6

TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI c.d. JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI c.d. Trzeci : Jak egzekwujemy osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia dla przedmiotu, … , całych studiów (EGZAMINY, ZALICZENIA); oraz co robimy, aby kształcić dobrze i coraz lepiej (ZAPEWNIANIE ODPOWIEDNIEJ JAKOŚCI KSZTAŁCENIA – JAK ?). 7

POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ TRZY PODSTAWOWE ŹRÓDŁA NOWYCH WYZWAŃ Dynamiczne przemiany otoczenia uczelni. Konieczność nowej strategii – „odnalezienia się” w krajobrazie EOSW – 2020. Istota i rozwój „procesu bolońskiego”. KONIECZNA JEST GRUNTOWNA REFORMA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W POLSCE 8

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA Przegląd (review, quality audit); JMP JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA OCENIANA MOŻE BYĆ JEDYNIE MIARĄ WZGLĘDNĄ ! Procedury ewaluacji jakości kształcenia : Przegląd (review, quality audit); Ocena (assesment); Akredytacja (accreditation). Ta ostatnia kontestowana często ze względu na skutki ! 9 9

JMP JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. 1. Przegląd: systematyczne sprawdzanie, czy działania na rzecz jakości kształcenia oraz uzyskane rezultaty są zgodne z planowanymi, a także czy rezultaty te są wykorzystywane efektywnie i odpowiednio do przyjętych założeń. 2. Ocena : skoncentrowane na konkretnej działalności (tutaj – kształceniu) orzekanie o jakości tej działalności w odniesieniu do postawionych przed nią celów. 3. Akredytacja : proces, w którym uczelnia zdobywa prawo nadawania tytułów zawodowych i stopni naukowych lub otrzymuje uznanie swych kwalifikacji do prowadzenia studiów wyższych od kompetentnej władzy zwierzchniej. 10 10

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; JMP JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; = sprawdzenie i wydanie opinii o istniejących w danej uczelni warunkach i sposobach realizacji procesu kształcenia, takich jak … Należy ją przeprowadzać systematycznie, w ramach wewnętrznego systemu QA w każdej uczelni → PRZEGLĄD. ocena osiągniętych efektów kształcenia ! = sprawdzenie i wydanie opinii o osiągnięciu przez absolwenta zakładanej WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI DZIAŁANIA, oraz POSTAW osobistych i zawodowych. Należy ją przeprowadzać systematycznie wewnątrz uczelni przez wyodrębniony zespół → OCENA, oraz okazjonalnie przez agencje zewnętrzne → OCENA , AKREDYTACJA. 11 11

JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; JMP JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; [powinna być przeprowadzana regularnie w uczelni w ramach jej wewnętrznego systemu zapewniania jakości, przez specjalnie powołany zespół, zgodnie z opracowanym harmonogramem]. Aktualnie ta ocena jest w Polsce praktycznie jedynym przedmiotem zainteresowania. ocena osiągniętych efektów kształcenia ! [powinna być przeprowadzana przez UCZELNIE, ale tak naprawdę dokonuje jej rynek pracy i to „na bieżąco”] jest ona jedynie naprawdę ważną oraz niezależną od uczelni i ministerstwa ! → ZATRUDNIALNOŚĆ ! 12 12

ZEWNĘTRZNY SYSTEM QA podstawowe cele : JMP ZEWNĘTRZNY SYSTEM QA podstawowe cele : wspieranie uczelni w działaniach dla poprawy QA; kontrola uczelni pod kątem poziomu jakości kształcenia, zgodnie ze standardami dla EOSW. Dominacja jednego lub drugiego celu zależy głównie od polityki danego państwa bądź też polityki całej Unii Europejskiej. 13 13

STANDARDY I WSKAZÓWKI Bergen (maj 2005) : [http://www.vtu.dk] JMP STANDARDY I WSKAZÓWKI Bergen (maj 2005) : [http://www.vtu.dk] „Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w EOSW” „Europejskie standardy zewnętrznego zapewniania jakości szkolnictwa wyższego” „Europejskie standardy dotyczące agencji zewnętrznego zapewnienia jakości” [omówienie zgodnie z raportem i propozycjami ENQA] 14 14

OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA JMP OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Kiedy dokonywana jest ocena jakości kształcenia, to : PAŃSTWO zawsze preferuje zgodność ze standardami przez siebie ustanowionymi, czyli : formalną ocenę warunków studiowania; SPOŁECZNOŚĆ AKADEMICKA odwołuje się przede wszystkim do ocen środowiskowych, co jest bliskie ocenie sposobów kształcenia; RYNEK reaguje głównie na sygnały od pracodawców, a oni sami posługują się oceną jakości wykształcenia (efektami kształcenia). 15 15

RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JMP RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA Tworzenie EOSW wymaga wzajemnego zaufania uczelni. Struktury kwalifikacji faktycznie istniały zawsze wewnątrz danego systemu szkolnictwa (kraju) ale opisywały zdobywane kwalifikacje raczej od strony „wejścia” a nie uzyskiwanych efektów kształcenia. Nowe struktury kwalifikacji koncentrują się na studencie, a nie na instytucji; czyli na efektach kształcenia a nie na stosowanych procedurach. Kwalifikacje muszą być opisane w miarę całościowo, to jest uwzględniać wszystkie założone cele kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy). 16 16

DBAŁOŚĆ O JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA, QA JMP DBAŁOŚĆ O JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA, QA dzisiaj wymuszana, a jutro ? <pięć podstawowych obszarów dla QA> System studiów [B+M+D, punkty ECTS, ścieżki przechodzenia]; Plany studiów i programy nauczania [zdefiniowanie Efektów Kształcenia i nakładu pracy, dobranie programów do EK, plan studiów]; Realizacja procesu kształcenia [nie minima i liczba godzin, ale EK gwarantujące porównywalne kwalifikacje]; Nauczyciele [każdy pracownik dba o QA, zmiana ścieżki awansu]; Studenci [nie „klienci” a „partnerzy”, udział w ECTS i w ocenach]. 17 17

EFEKTY KSZTAŁCENIA A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JMP EFEKTY KSZTAŁCENIA A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA Tradycyjna konstrukcja planu studiów i programów nauczania: {minima programowe ministerstwa plus lokalne aspiracje nauczycieli} → → {plany studiów i programy kształcenia} = DEFINIOWANIE WEJŚCIA! Współczesny system konstruowania planu studiów: {misja uczelni i sylwetka absolwenta} → {efekty kształcenia} → {rodzaj i nakład pracy studenta niezbędny dla osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia} → {plany studiów oraz programy kształcenia} = DEFINIOWANIE WYJŚCIA ! 18 18

QA versus QC Większość funkcjonujących w polskich uczelniach systemów QA działa raczej wirtualnie. Powód – mniej lub bardziej świadomy opór przeciwko „systemowi wymuszanemu zewnętrznie”, przy braku motywujących czynników wewnątrzuczelnianych: KTO W POLSKIEJ UCZELNI ROBI FORMALNĄ KARIERĘ – DOBRY NAUKOWIEC CZY DOBRY DYDAKTYK ? Należy przejść do fazy „wyższej” : Kultury Jakości Kształcenia (QC). Jest to de facto przekształcenie systemu kontroli pracowników w system ich zbiorowej odpowiedzialności za efekty kształcenia ! System QC jest wielokrotnie (USA, Japonia) wyraźnie skuteczniejszy od kontroli i wymuszania jakości kształcenia ! CZY NAS NA TO STAĆ ???

Tradycja akademicka, związana z „elitarnym uniwersytetem” JMP Tradycja akademicka, związana z „elitarnym uniwersytetem” łączyła jakość wykształcenia ze słowem „doskonałość” i umiejscawiała ją w relacji „mistrz – uczeń” . Doskonałość była więc standardem akademickim ! Co dzisiaj oznacza słowo standard kształcenia ? Zbiór minimalnych wymagań dla danego kierunku studiów, zawarty w odnośnym rozporządzeniu Ministra ! Nie można więc uznać uczelni, która realizuje jedynie tak zwane „standardy kształcenia” za uczelnię o wysokiej jakości kształcenia. 20 20

JMP DWIE UWAGI Edukacja nie jest i ze swej istoty nie może stać się działalnością stricte komercyjną, w której decydującymi parametrami gry rynkowej są tylko koszty i zyski. Nie powinno więc być nigdy zgody na „byle jaki dyplom za pieniądze”  JAKOŚĆ WYKSZTAŁCENIA !!! Nacisk w edukacji musi być położony na „parametry wyjścia” czyli efekty kształcenia i jakość absolwenta, a nie na „parametry wejścia” czyli warunki i sposoby kształcenia. Jest mniej istotne w jaki sposób student osiągnął zaplanowane efekty kształcenia, a znacznie ważniejsze jest, czy je osiągnął. 21 21