Partie i systemy partyjne Kacper Michalski Daniel Rożyński

Partia polityczna "partia" od łac. pars 'część' organizacja społeczna o określonym programie politycznym program realizuje poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu ma charakter członkowski (jest korporacją) i dlatego zaliczana jest do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe na ogół nie zalicza się do organizacji pozarządowych, do których należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje -powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie z władzą publiczną: partie są często organizacjami "rządowymi" i politycznymi.

Jak zakłada się partie polityczne Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii politycznej. Do zgłoszenia należy załączyć: statut partii politycznej, wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją zawierającą nazwę partii politycznej zgłaszanej do ewidencji.

Jak zakłada się partie polityczne cd. Do zbierania podpisów osób popierających zgłoszenie, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 51, poz. 297, z 1999 r. Nr 41, poz. 412, z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i z 2001 r. Nr 46, poz. 499). Nazwa, skrót nazwy i symbol graficzny partii politycznej powinny odróżniać się wyraźnie od nazw, skrótów nazw i symboli graficznych partii już istniejących. Zgłoszenia dokonują 3 osoby spośród osób uprawnionych do reprezentowania partii na zewnątrz oraz przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu. Sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa. Sprawy o wpis do ewidencji rozpoznaje się na posiedzeniu niejawnym; Sąd może zarządzić wyznaczenie rozprawy. Sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia. Od postanowienia w przedmiocie wpisu przysługuje apelacja, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej.

Jak zakłada się partie polityczne cd. Prawomocne postanowienia Sądu w sprawach o wpis do ewidencji ogłasza się nieodpłatnie w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym" oraz przekazuje Państwowej Komisji Wyborczej. Partia polityczna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do ewidencji. Nazwa, skrót nazwy i symbol graficzny partii politycznej zgłoszonej do ewidencji korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych.

Prawa partii politycznych Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych. Partia polityczna opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników. Organy władzy publicznej są obowiązane do równego traktowania partii politycznych. Partiom politycznym zapewnia się dostęp do publicznej radiofonii i telewizji na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Partie polityczne nie mogą wykonywać zadań zastrzeżonych w przepisach prawa dla organów władzy publicznej ani zastępować tych organów w wykonywaniu ich zadań. Partia polityczna nie może posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy. Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów.

Cele partii politycznych Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel: zdobycie i utrzymanie władzy udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Struktury partii politycznych partie masowe – skupiające dużą liczbę osób, z której wyłaniają się elity partyjne (częściej spotykana forma wśród partii lewicowych) partie kadrowe – o nielicznej grupie wyspecjalizowanych członków (częściej partie prawicowe) partie komitetowe – pełniące rolę komitetu wyborczego (klasyczne przykłady to amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska; w Polsce zbliżoną strukturę ma Platforma Obywatelska)

Koalicja Koalicja rządowa to porozumienie partii politycznych w celu powołania wspólnego rządu. Rząd koalicyjny tworzony jest wówczas, gdy żadna z partii nie ma w parlamencie bezwzględnej większości czy innej liczby przedstawicieli wymaganej dla rządów, a rządy sprawowane przez rząd mniejszościowy byłyby mało stabilne. O pozycji poszczególnych partnerów koalicyjnych stanowią przede wszystkim wyniki wyborów, a także ewentualne alternatywne możliwości (współ) rządzenia lub ich brak. W sytuacji, gdy koalicję formują najważniejsze ugrupowania, zazwyczaj w centrum sceny politycznej, zdobywając bardzo wyraźną większość głosów, mówimy o wielkiej koalicji. Przykładem wielkiej koalicji jest sformowany w 2005 roku w Niemczech wspólny rząd CDU/CSU i SPD. W Szwajcarii tradycją polityczną jest formowanie rządu przez cztery główne ugrupowania, niezależnie od wyniku wyborów.

Koalicja rys. Artur Krynicki

Rozwiązanie koalicji „… Żadna koalicja nie jest prosta. W Polsce jednak koalicja jest po prostu niemożliwa. Jeśli istnieje, to wiadomo, że za chwilę istnieć przestanie…”(T. Lis „Polska, Głupcze” Świat Książki W-wa 2006, s. 96) Przyczyny rozwiązania koalicji (przykłady): Zerwanie umowy koalicyjnej przez jedną ze stron Niestosowanie dyscypliny w głosowaniu w sejmie Niesubordynacja liderów Zbyt duża rozbieżność programowa Wzajemne oskarżanie za niepowodzenia Niemożliwość porozumienia, brak znalezienia kompromisu Afery ( np. korupcyjne)

Rozwiązanie koalicji rys. Artur Krynicki

Finansowanie partii politycznych Wyróżniamy trzy różne formy finansowania partii politycznych: - finansowanie z budżetu państwa, - dochody uzyskiwane przez partię z własnej działalności i majątku, - świadczenia od osób prywatnych, prawnych oraz grup interesów. Źródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związanych i przedmiotów ją symbolizujących. Zasada finansowania partii politycznych znajdują się w: Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Dz.U.1997, Nr 604, poz. 98. Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.2001, Nr 46, poz. 499.

Delegalizacja partii politycznych Delegalizacja partii może nastąpić tylko wtedy, gdy Trybunał Konstytucyjny stwierdzi, że działa ona w sposób sprzeczny z prawem. Według konstytucjonalisty Wiktora Osiatyńskiego: Konstytucja bardzo jasno wskazuje, że zakazane jest istnienie partii politycznych odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Zgodnie z ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2005 r. nr 167, poz. 1398 ze zm.) obowiązek udowodnienia, że partia działa niezgodnie z konstytucją spoczywa na wnioskodawcy, a Trybunał może zlecić Prokuratorowi Generalnemu wszczęcie postępowania dowodowego w tej sprawie.

Rozwiązanie partii politycznej Partia polityczna podlega likwidacji wskutek: 1. Rozwiązania mocą uchwały uprawnionego statutowego organu partii, 2. Postanowienia Sądu o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji . Procedura rozwiązania partii politycznej: W razie rozwiązania się partii politycznej na podstawie własnej uchwały właściwy organ partii niezwłocznie przesyła Sądowi uchwałę o samorozwiązaniu partii oraz o wyznaczeniu jej likwidatora. Jeżeli partia polityczna nie ustanowi likwidatora, Sąd wyznacza likwidatora tej partii. Sąd, po zakończeniu likwidacji, wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji. Postanowienie Sądu nie podlega zaskarżeniu. Sąd po uprawomocnieniu się postanowienia, zarządza likwidację partii politycznej i wyznacza likwidatora tej partii. Koszt likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanej partii politycznej. Jeżeli majątek partii wystarcza jedynie na pokrycie części kosztów jej likwidacji, pozostałą część tych kosztów pokrywa Skarb Państwa. W sprawach likwidacji partii politycznej, nie uregulowanych w ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855).

Weksle Jest to rodzaj papieru wartościowego, w którym wystawca weksla zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (tzw. Weksel trasowany). Weksel to inaczej polecenie zapłaty pochodzące od wystawcy i skierowane do trasata. Niektóre z polskich partii politycznych zastosowały weksle jako zabezpieczenie lojalności.

Weksle rys. Artur Krynicki

Lewica a prawica Ze względu na trudności w jednoznacznej klasyfikacji współcześnie istniejących partii tradycyjny podział na lewicę i prawicę jest zastępowany alternatywnym podziałem dwuosiowym, gdzie jedna oś przedstawia kwestie ekonomiczne, druga zaś społeczne. Ze względu na niewielką wartość poznawczą tradycyjnego podziału, stworzonych zostało wiele innych, mających w opinii twórców lepiej sklasyfikować partie polityczne. Najczęstsze wśród nich są kategoryzacje dwuosiowe – jedna oś przedstawia sprawy ekonomiczne, druga społeczne. Jednym z podziałów alternatywnych jest wyznawany przez niektóre ruchy podział na "System" (utożsamiany z triadą "kapitalizm, demokracja, liberalizm") i jego wrogów.

Podstawowe założenia lewicy: promowanie idei równości i sprawiedliwości społecznej (socjalizm), ochrona jednostki przez państwo, dobro ogółu ponad interesem jednostki, rozbudowane przywileje socjalne, idea państwa opiekuńczego, państwowy system edukacji i opieki zdrowotnej, interwencjonizm, duża progresja podatkowa, rozdział instytucji religijnych od państwa, liberalizm w kwestiach światopoglądowych, ograniczenie wolności jednostki w sferze ekonomicznej eliminacja dyskryminacji jakichkolwiek grup społecznych, postęp (przebudowa istniejącej struktury społecznej).

Podstawowe założenia prawicy: konserwatywny światopogląd (przywiązanie do tradycji i autorytetów), przywiązanie do własności prywatnej; często liberalizm gospodarczy, przywiązanie do wartości wolności i samostanowienia obywateli, wolność jednostki w sferze ekonomicznej, dla „nowej” prawicy postulaty minimalizacji ingerencji państwa w różne dziedziny życia; dla „starej” prawicy szczególny szacunek dla autorytetu państwa i prawa („państwo powinno być proste, twarde i skuteczne”), sprzeciw wobec zmian rewolucyjnych, sprzeciw wobec interwencjonizmu państwowego, sprzeciw wobec rozbudowanej polityki socjalnej państwa, prywatna służba zdrowia i edukacja, postulaty uproszczenia systemu administracji państwowej, systemu podatkowego, prawa, sprzeciw wobec prób sztucznej regulacji rynku, postulat wprowadzenia armii zawodowej.

Główne postulaty partii politycznych w polskim parlamencie: Prawo i Sprawiedliwość Platforma Obywatelska Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Liga Polskich Rodzin Polskie Stronnictwo Ludowe

Prawo i Sprawiedliwość zaostrzenie kar dla przestępców walka z korupcją zakaz aborcji i eutanazji gwarancja minimum socjalnego obniżka podatków dekomunizacja i rozliczenie agentów służb specjalnych z czasów PRL utrzymanie interwencjonizmu gospodarczego na tym samym poziomie co jest obecnie sprzeciwienie się podatkowi liniowego zapewnienie większego bezpieczeństwa obywatelom strategiczne więzi ze Stanami Zjednoczonymi, ale otwarcie się też na UE wspieranie służby zdrowia i oświaty

Platforma Obywatelska ograniczenie roli państwa w gospodarce zakaz aborcji i eutanazji Szeroka współpraca z USA wprowadzenie podatku liniowego opowiedzenie się za wolnością jednostki szczególny nacisk na tolerancje w społeczeństwie rozwiązanie problemu lustracji poprzez odtajnienie wszystkich akt służb specjalnych z czasów PRL wprowadzenia częściowych płatności za służbę zdrowia i oświatę ograniczenie wydatków socjalnych i postawienie na gospodarkę i jej rozwój szerokie kontakty zagraniczne państwa głownie z krajami UE walka z bezrobociem poprzez obniżki podatkowe dla przedsiębiorców

Samoobrona dofinansowanie rolnictwa – położenie nacisku na rozwój wsi i gospodarstw wiejskich ograniczenie biurokracji – starań o dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej stanowczy sprzeciw korupcji i nielegalnych układów wprowadzenie kwoty minimum socjalnego interwencjonizm państwa w gospodarce zakaz aborcji i eutanazji zapewnienie bezpłatnej edukacji, dostępu do służb medycznych odtajnienie wszystkich teczek służb specjalnych wprowadzenie podatku dla inwestorów zagranicznych rozliczających się w swoich państwach np.: hipermarkety

Samoobrona cd. wypłacanie pensji dla działaczy pracujących w sferze rolnictwa np. dla sołtysów (1200 zł – rocznie) zakończenie sporów z Białorusią, otwarcie się na inwestycje ze wschodu renegocjowanie umów z Unią Europejską o dopłaty dla wsi, gospodarstw rolnych (w dużej mierze wykonane w roku 2006, gdy Andrzej Lepper został ministrem rolnictwa i rozwoju wsi) partia nie uważa się za partię tylko rolniczą, gdyż jak uważa dba o interesy wszystkich grup społecznych (służba zdrowia, emeryci, renciści, nauczyciele) likwidacja bezrobocia poprzez tworzenie miejsc pracy przez inwestorów (obniżka podatku dla przedsiębiorstw) obniżenie podatku dla najbiedniejszych w kraju walka z przestępczością

Sojusz Lewicy Demokratycznej sprzeciw wobec wprowadzenia podatku linowego kategoryczny sprzeciw wobec upublicznienia wszystkich teczek służb specjalnych PRL zgoda na aborcję w uzasadnionych przypadkach i rejestrację związków homoseksualnych postulat bezpłatnego szkolnictwa i dostępy do służby zdrowia dla ogółu obywateli neutralność światopoglądowa państwa szerzenie tolerancji w kraju

Liga Polskich Rodzin sprzeciw członkostwu w Unii Europejskiej życie moralne i polityczne zgodnie z nauką Kościoła katolickiego zakaz eutanazji i aborcji sprzeciw wobec legalizacji związków homoseksualnych postulat upublicznienie wszystkich teczek służb specjalnych PRL szczególny sprzeciw dla postkomunistów oraz różnorakich mniejszości np. seksualnych zwiększenie wydatków socjalnych np. na tzw. becikowe czy podwyżki dla grup społecznych szerzenie wartości narodowych oraz nacjonalistycznych walka z korupcją

Polskie Stronnictwo Ludowe sprzeciw wobec eutanazji, aborcji i legalizacji związków homoseksualnych zwiększenie interwencjonizmu w gospodarce państwa postulat odtajnienia teczek służb specjalnych PRL poprawienie kontaktów z państwami UE oraz USA pomoc socjalna dla rolników wyrównanie szans dla wsi i miast pomoc socjalna dla najbiedniejszych grup społecznych m.in. bezrobotnych usprawnienie systemu sądownictwa walka z korupcją

Rodzaje Systemów Partyjnych system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego system partii hegemonicznej - wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona zmuszając pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. w Polsce 1948-1989 układ PZPR-ZSL-SD system partii dominującej - wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując uwarunkowania historyczne, ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy - np. w Indiach Indyjski Kongres Narodowy, w Meksyku Partia Rewolucyjno- Instytucjonalna system dwupartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska

Rodzaje Systemów Partyjnych cd. system dwuipółpartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji" - np. w Niemczech SPD i CDU/CSU + Zieloni lub FDP system wielopartyjny - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd. Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów system dwublokowy - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i współdziałają w ramach tych bloków.

Dziękujemy rys. Artur Krynicki