Opinie warszawiaków na temat przemocy w rodzinie Wyniki badania ilościowego pt.: „Barometr Warszawski” Warszawa, wrzesień 2009 Opracowanie: Dorota Stempniak Urząd m.st. Warszawy Centrum Komunikacji Społecznej Wydział Badań i Analiz Tel.: (0-22) 338-71-07, e-mail: dstempniak@um.warszawa.pl

Informacje o badaniu Temat: Opinie warszawiaków na temat przemocy w rodzinie Cel raportu: Przeprowadzenie analizy porównawczej kolejnych pomiarów badania ilościowego pt.: „Barometr Warszawski” Realizacja: XI 2007 r., VII 2008 r., VI 2009 r. Próba: Reprezentatywna, każdorazowo licząca od 1071 do 1073 dorosłych mieszkańców Warszawy Technika: Wywiad kwestionariuszowy (PAPI) Maksymalny błąd pomiaru dla tej wielkości próby: +/- 3% Wykonawca: Centrum Badania Opinii Społecznej

Szczegółowe cele badawcze Jaka jest skala i dynamika zjawiska? Które grupy społeczne częściej deklarują kontakt z przemocą? Jakie są postawy warszawiaków wobec różnych form przemocy domowej? Czy i kto powinien interweniować w prywatne sprawy rodziny? Czy istnieje gotowość do zawiadomienia policji lub/i OPS-u o przypadkach przemocy w rodzinie? Czy ośrodki pomocy społecznej mają odpowiednie uprawnienia, aby skutecznie przeciwdziałać przemocy domowej? Czy warszawiacy znają instytucje, organizacje udzielające pomocy ofiarom przemocy w rodzinie?

Charakterystyka zjawiska Przemoc domowa jest zjawiskiem trudnym do zbadania: Agresja ze strony najbliższych jest przeżyciem, o którym trudno mówić, do którego ofiary przemocy niechętnie się przyznają. Jest to zjawisko wstydliwe, skrywane przed otoczeniem, zwłaszcza w rodzinach, w których przemoc kojarzona jest z tzw. marginesem. Przemoc jest różnie definiowana. Istnieją normy kulturowe mówiące, że problemów rodzinnych się nie ujawnia; rodzina i tak zawsze się pogodzi i nie należy się wtrącać. Konflikty i nieporozumienia są naturalnym elementem życia rodzinnego, dlatego często trudno odróżnić sprzeczkę do awantury czy bijatyki. Sytuacja wywiadu może skłaniać respondenta do milczenia.

Interpretacja danych sondażowych Biorąc pod uwagę wszystkie ograniczenia związane z badaniem przemocy domowej, można przyjąć, że skala przemocy w Warszawie jest większa niż to wynika z deklaracji, a w szacowaniu rozmiaru zjawiska należy zachować dużą ostrożność. Dane sondażowe – mimo powyższych ograniczeń – przybliżają obraz tego, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami wielu warszawskich rodzin.

Szacowanie skali przemocy domowej – porównanie badań 2007-2009 W ciągu ostatnich trzech lat zmalała grupa osób, które zetknęły się z przemocą domową. Może to oznaczać, że skala przemocy rzeczywiście się zmniejszyła lub jest to skutek ukrywania zjawiska. N=1073 N=1072 N=1071 Możliwość wskazania kilku odpowiedzi.

Kontakt z przemocą w rodzinie a płeć Czy zetknął(ęła) się Pan(i) z problemem przemocy w rodzinie? 2007 2008 2009 mężczyźni kobiety w procentach tak, w mojej rodzinie 7 9 4 5 8 tak, w rodzinie moich znajomych, sąsiadów 27 26 17 24 18 22 nie, nigdy nie zetknąłem/ zetknęłam się z tym problemem 62 60 78 71 74 64 trudno powiedzieć 6 3 2 N=1072 N=1072 N=1071 Możliwość wskazania kilku odpowiedzi.

Kontakt z przemocą w rodzinie a sytuacja materialna Czy zetknął(ęła) się Pan(i) z problemem przemocy w rodzinie? 2008 2009 zła lub bardzo zła średnia dobra lub bardzo dobra w procentach tak, w mojej rodzinie 6 5 3 17 4 tak, w rodzinie moich znajomych, sąsiadów 20 19 21 23 nie, nigdy nie zetknąłem/ zetknęłam się z tym problemem 74 76 54 70 72 trudno powiedzieć 1 2 12 N=1071 N=1035 Możliwość wskazania kilku odpowiedzi.

Kontakt z przemocą w rodzinie a wykształcenie Czy zetknął(ęła) się Pan(i) z problemem przemocy w rodzinie? 2008 2009 od niepełne podstawowe do zasadnicze średnie, pomaturalne, policealne wyższe w procentach tak, w mojej rodzinie 7 5 3 11 6 tak, w rodzinie moich znajomych, sąsiadów 16 20 21 17 nie, nigdy nie zetknąłem / zetknęłam się z tym problemem 75 76 65 68 70 trudno powiedzieć 4 1 N=1071 N=1071 Możliwość wskazania kilku odpowiedzi.

Kontakt z przemocą w rodzinie a cechy społeczno-demograficzne Z tegorocznych deklaracji respondentów wynika, że z problemem przemocy w rodzinie nieco częściej stykają się kobiety, osoby z niższym wykształceniem oraz warszawiacy, którzy sytuację materialną swojej rodziny oceniają jako złą lub bardzo złą (źródło: Barometr Warszawski, 2009). Mimo że mężczyźni nieznacznie rzadziej niż kobiety deklarują, że doświadczyli agresji ze strony współmałżonki (partnerki), to jednak zdecydowanie rzadziej tego typu sytuacje definiują jako przemoc domową: jedynie co dwudziesty mężczyzna, którego uderzyła partnerka, uważa się za ofiarę przemocy domowej (źródło: CBOS, Raport z badania pt.: „Aktualne problemy i wydarzenia”, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski, N=1048 osób, 2009).

Opinie badanych na temat przemocy (2007) Zdecydowana większość warszawiaków (93%) uważa, że przemoc jest przestępstwem i nie ma dla niej usprawiedliwienia. Większość dorosłych Polaków (78%) zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, kiedy dziecku trzeba dać klapsa. Natomiast 41% twierdzi, że „lanie jeszcze nikomu nie zaszkodziło” (źródło: CBOS, Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, N=1107, 2008 r.). N=1072

Przyzwolenie na stosowanie przemocy W kolejnych pomiarach (2008 i 2009) podaliśmy trzy sytuacje, które mogą usprawiedliwiać przemoc. Dwie z nich to konkretne zdarzenia, w których przemoc jest doraźną reakcją na zdradę i arogancję dzieci. Trzecia dotyczy przemocy jako środka wychowawczego stosowanego wobec dzieci.

Okoliczności usprawiedliwiające przemoc - niewierność żony

Reakcja na niewierność żony a płeć Trzeba usprawiedliwić męża, który uderzył żonę, gdy dowiedział się o jej zdradzie. 2008 2009 mężczyźni kobiety w procentach zdecydowanie się zgadzam 5 2 4 1 raczej się zgadzam 10 8 raczej się nie zgadzam 22 20 21 15 zdecydowanie się nie zgadzam 37 59 47 66 trudno powiedzieć 27 14 N=1072 N=1070

Reakcja na niewierność żony a wiek Trzeba usprawiedliwić męża, który uderzył żonę, gdy dowiedział się o jej zdradzie. 2009 18-24 25-34 35-45 46-55 56-65 pow. 65 w procentach zdecydowanie się zgadzam 3 1 2 raczej się zgadzam 5 4 9 raczej się nie zgadzam 15 14 18 29 zdecydowanie się nie zgadzam 61 70 63 52 48 49 trudno powiedzieć 16 10 22 N=1069

Reakcja na niewierność żony a wykształcenie oraz sytuacja materialna Trzeba usprawiedliwić męża, który uderzył żonę, gdy dowiedział się o jej zdradzie. 2009 wykształcenie n=1071 sytuacja materialna n=1034 od niepełne podstawowe do zasadnicze średnie, pomaturalne, policealne wyższe zła lub bardzo zła średnia dobra lub bardzo dobra w procentach zdecydowanie się zgadzam 3 2 raczej się zgadzam 8 6 5 7 raczej się nie zgadzam 25 19 15 20 16 zdecydowanie się nie zgadzam 43 55 66 46 58 67 trudno powiedzieć 21 18 12 9

Okoliczności usprawiedliwiające przemoc - arogancja dzieci O 7 punktów procentowych zmniejszyła się grupa osób, które dopuszczają stosowanie kar fizycznych wobec aroganckich dzieci. NIE MA USPRAWIEDLIWIENIA DLA PRZEMOCY N=1072 N=1071

Stosowanie kar cielesnych wobec aroganckich dzieci a płeć Jeżeli dzieci w wieku szkolnym są nieposłuszne, nie wykonują poleceń rodziców, zachowują się arogancko, to można zastosować karę cielesną. 2008 2009 mężczyźni kobiety w procentach zdecydowanie się zgadzam 7 4 9 6 raczej się zgadzam 38 25 28 18 raczej się nie zgadzam 26 36 zdecydowanie się nie zgadzam 16 27 23 37 trudno powiedzieć 13 8 12 11 N=1072 N=1071

Stosowanie przemocy wobec aroganckich dzieci a wiek Jeżeli dzieci w wieku szkolnym są nieposłuszne, nie wykonują poleceń rodziców, zachowują się arogancko, to można zastosować karę cielesną. 2009 18-24 25-34 35-45 46-55 56-65 pow. 65 w procentach zdecydowanie się zgadzam 7 5 6 11 raczej się zgadzam 21 19 23 26 raczej się nie zgadzam 24 32 31 30 zdecydowanie się nie zgadzam 36 35 29 27 trudno powiedzieć 12 8 14 10 N=1071

Stosowanie przemocy wobec aroganckich dzieci a wykształcenie oraz sytuacja materialna Jeżeli dzieci w wieku szkolnym są nieposłuszne, nie wykonują poleceń rodziców, zachowują się arogancko, to można zastosować karę cielesną. 2009 wykształcenie n=1071 sytuacja materialna n=1035 od niepełne podstawowe do zasadnicze średnie, pomaturalne, policealne wyższe zła lub bardzo zła średnia dobra lub bardzo dobra w procentach zdecydowanie się zgadzam 6 7 5 9 raczej się zgadzam 24 26 17 25 18 raczej się nie zgadzam 28 29 30 zdecydowanie się nie zgadzam 35 37 trudno powiedzieć 16 10 12 8

Przemoc jako środek wychowawczy NIE MA USPRAWIEDLIWIENIA DLA PRZEMOCY N=1072 N=1071 N=1071

Akceptacja przemocy jako środka wychowawczego a płeć Jeżeli rodzice całkowicie zaniechają stosowania kar cielesnych wobec dzieci, to wiele dzieci nie będzie wykonywać swoich obowiązków szkolnych i domowych. 2008 2009 mężczyźni kobiety w procentach zdecydowanie się zgadzam 7 5 6 4 raczej się zgadzam 24 14 15 12 raczej się nie zgadzam 33 39 31 29 zdecydowanie się nie zgadzam 23 35 32 44 trudno powiedzieć 16 11 N=1072 N=1071

Akceptacja przemocy jako środka wychowawczego a wykształcenie oraz sytuacja materialna Jeżeli rodzice całkowicie zaniechają stosowania kar cielesnych wobec dzieci, to wiele dzieci nie będzie wykonywać swoich obowiązków szkolnych i domowych 2009 wykształcenie n=1071 sytuacja materialna n=1035 od niepełne podstawowe do zasadnicze średnie, pomaturalne, policealne wyższe zła lub bardzo zła średnia dobra lub bardzo dobra w procentach zdecydowanie się zgadzam 6 5 4 raczej się zgadzam 15 14 12 17 11 raczej się nie zgadzam 27 33 32 31 29 zdecydowanie się nie zgadzam 34 36 43 39 45 trudno powiedzieć 18 10

Akceptacja przemocy jako środka wychowawczego a wiek Jeżeli rodzice całkowicie zaniechają stosowania kar cielesnych wobec dzieci, to wiele dzieci nie będzie wykonywać swoich obowiązków szkolnych i domowych 2009 18-24 25-34 35-45 46-55 56-65 pow. 65 w procentach zdecydowanie się zgadzam 4 2 6 10 raczej się zgadzam 14 12 11 13 17 raczej się nie zgadzam 29 26 28 34 33 31 zdecydowanie się nie zgadzam 40 50 42 35 36 trudno powiedzieć 15 16 N=1071

Przyzwolenie na stosowanie różnych form przemocy - podsumowanie Stosowanie przemocy w pewnych sytuacjach jest społecznie akceptowane: – 29% badanych dopuszcza stosowania kar cielesnych jako doraźnego środka dyscyplinarnego; – niemal co piąty warszawiak (18%) przyznaje, że kary fizyczne wspomagają wychowanie dzieci; – 8% uznaje bicie niewiernej żony za uzasadnione. Uderzenie niewiernej żony i/lub aroganckiego dziecka może nie być przez część badanych uważane za przemoc domową.

PRZECIWNICY (odpowiedź: „zdecydowanie się nie zgadzam”) Akceptacja versus potępienie stosowania różnych form przemocy (2009) ZWOLENNICY (odpowiedzi: „zdecydowanie się zgadzam” i „raczej się zgadzam”) PRZECIWNICY (odpowiedź: „zdecydowanie się nie zgadzam”) Zdrada 57% Zdrada 8% Środek wychowawczy 18% Środek wychowawczy 39% Arogancja dzieci 29% Arogancja dzieci 31%

Czy wolno interweniować w prywatne sprawy rodziny? (2007) Z deklaracji warszawiaków wynika, że przemoc nie jest społecznie akceptowana – 94% badanych uznaje, że potrzebna jest w takich sytuacjach interwencja osób trzecich w sprawy rodziny. N=1073

zdecydowanie pierwsze Kto powinien interweniować? Wariant pierwszy: Przemoc w rodzinie jest wyłącznie sprawą tej rodziny i tylko jej członkowie mają prawo zwracać się o pomoc. Wariant drugi: Przemoc w rodzinie nie jest tylko sprawą rodziny – każdy powinien informować policję lub inne ośrodki pomocy społecznej o takich przypadkach. zdecydowanie pierwsze raczej pierwsze, ale są sytuacje, gdy powinno się zawiadomić policję lub OPS raczej drugie, ale tylko wtedy, gdy bardzo dobrze zna się sytuację danej rodziny zdecydowanie drugie trudno powiedzieć 2008 1 6 17 71 5 2009 3 10 34 46 7 N=1072 N=1071

Podejmowanie interwencji Większość osób (67%), które podejrzewają lub wiedzą, że dziecko jest bite nie podejmuje żadnych działań. Źródło: „Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków”. Badanie Millward Brown SMG/KRC z 2008 r. Próba ogólnopolska, reprezentatywna, 1002 badanych (15-75 lat).

Gotowość do interwencji a cechy społeczno-demograficzne Wariant pierwszy: Przemoc w rodzinie jest wyłącznie sprawą tej rodziny i tylko jej członkowie mają prawo zwracać się o pomoc. Wariant drugi: Przemoc w rodzinie nie jest tylko sprawą rodziny – każdy powinien informować policję lub inne ośrodki pomocy społecznej o takich przypadkach. 2009 wykształcenie n=1071 sytuacja materialna n=1035 od niepełne podstawowe do zasadnicze średnie, pomaturalne, policealne wyższe zła lub bardzo zła średnia dobra lub bardzo dobra w procentach zdecydowanie pierwsze 3 2 5 raczej pierwsze, ale są sytuacje, gdy powinno się zawiadomić policję lub OPS 12 11 9 8 raczej drugie, ale tylko wtedy, gdy bardzo dobrze zna się sytuację danej rodziny 40 33 34 36 31 zdecydowanie drugie 35 47 49 44 54 trudno powiedzieć 10 7 4

Reagowanie na proste sytuacje

Reagowanie na sytuacje nieco trudniejsze

Reagowanie na sytuacje bardzo trudne Potrzebne są jasne wskazówki, co robić, gdy ofiara nie woła o pomoc. N=1072 N=1071 N=1071

Rodzice piją i zaniedbują dzieci

Rodzice nie kłócą się i nie piją alkoholu, ale źle traktują swoje dzieci 41% dorosłych Polaków uważa, że policja na ogół reaguje na informacje o tym, że dziecko jest źle traktowane w rodzinie. Przeciwnego zdania jest co trzeci badany, który twierdzi, że lekceważy ona takie doniesienia (źródło: CBOS, Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, N=1107, 2008 r.). N=1072 N=1071 N=1071

Ocena kompetencji ośrodków pomocy społecznej

Znajomość instytucji, organizacji udzielających pomocy (2009)

Spontaniczna znajomość instytucji, organizacji udzielających pomocy (2009) Możliwość podania kilku odpowiedzi

Podsumowanie wyników badania Zdecydowana większość warszawiaków w warstwie deklaratywnej potępia przemoc domową. Jednak w odniesieniu do konkretnych sytuacji życiowych tolerancja wobec przemocy wzrasta, szczególnie jeśli chodzi o dyscyplinowanie aroganckich dzieci oraz stosowanie kar fizycznych jako metody wychowawczej. Z danych CBOS-u wynika, że powszechnie akceptowane są klapsy. Mimo że powszechne jest przekonanie, że przemoc nie jest sprawą prywatną, to jednak co najmniej 29% badanych nie wie, co zrobić w sytuacji tzw. „cichej przemocy”, kiedy mąż bije żonę, ale ona nie woła o pomoc. Kolejne 14% respondentów przyznaje, że w ogóle by nie zareagowało. Warszawiacy nie lubią ingerować w prywatne sprawy rodziny, zwłaszcza gdy nie znają dobrze sytuacji rodziny. Część badanych (co najmniej 13%) uznaje prawo rodziców do surowego karania swoich dzieci, jeśli tylko nie zaniedbują oni swoich dzieci. 27% nie potrafi lub nie chce określić swojego stanowiska w tej sprawie.

Społeczeństwo Kompetencje wychowawcze rodziców Świadomość społeczna Kampanie społeczne Kompetencje wychowawcze rodziców Promowanie bezpiecznych metod wychowawczych Uczenie rodziców, jak radzić sobie w trudnych sytuacjach, kiedy np. dziecko rzuca się na podłogę w sklepie i krzyczy, ponieważ nie chcemy mu kupić kolejnej zabawki. Programy edukacyjne Szkolenia także dla nauczycieli, pedagogów, psychologów, lekarzy. Świadomość społeczna Kreowanie pewnych norm Pokazywanie rozmiarów i szkodliwości różnych form przemocy domowej, w tym szczególne zwracanie uwagi na tzw. „cichą przemoc”. Grupy wsparcia, fora dyskusyjne Wspieranie sektora pozarządowego w rozwiązywaniu problemów przemocy Tworzenie lokalnych strategii rozwiązywania problemu Społeczeństwo Przemoc słowna, psychiczna może być równie groźna jak przemoc fizyczna Zainteresowanie Ludzie nie mogą być obojętni wobec sygnałów o istnieniu przemocy domowej. Czasem wystarczy zapytać: „Pani dziecko często płacze. Mają państwo jakiś kłopot z dzieckiem. Może można w czymś pomóc?” Problem dotyczy różnych rodzin, nie tylko patologicznych Wczesne reagowanie na przemoc Jeśli coś podejrzewamy, zróbmy coś z tym zanim będzie za późno. Musimy wiedzieć, jak pomóc, co robić w sytuacjach trudnych. Konieczne jest wsparcie instytucjonalne i prawne. Krzywdzone są osoby w różnym wieku „Klaps jeszcze nigdy nikomu nie zaszkodził” Osoby bite biją innych Większość przypadków bicia dzieci odbywa się przy milczącej obojętności sąsiadów

Dziękuję Państwu za uwagę! Dorota Stempniak Urząd m.st. Warszawy Centrum Komunikacji Społecznej Wydział Badań i Analiz Tel.: (0-22) 338-71-07, e-mail: dstempniak@um.warszawa.pl